Ο του Χριστού Σταυρός προανεκηρύττετο και προετυπούτο μυστικώς εκ γενεών αρχαίων, και ουδείς ποτέ κατηλλάγη τω Θεώ χωρίς της του Σταυρού δυνάμεως. Μετά γαρ την προγονικήν εκείνην εν τω παραδείσω του Θεού δια του ξύλου παράβασιν, η μεν αμαρτία ανέζησεν, ημείς δε απεθάνομεν, και προ του σωματικού θανάτου τον της ψυχής υποστάντες θάνατον, ος έστιν ο από του Θεού ταύτης χωρισμός˙ ο δε μετά την παράβασιν, τη αμαρτία εζώμεν και τη κατά σάρκα ζωή˙ η δε αμαρτία «τω νόμω του Θεού ουχ υποτάσσεται, ουδέ γαρ δύναται, και οι εν σαρκί ζώντες Θεώ αρέσαι ου δύνανται».
Επεί τοίνυν, ως και ο απόστολός φησίν, «η σάρξ επιθυμεί κατά του πνεύματος και το πνεύμα κατά της σαρκός», ο δε Θεός πνεύμά εστί και αυτοαγαθότης και αρετή, και τούτου κατ’ εικόνα και ομοίωσιν το πνεύμά εστί το ημέτερον, καθ’ α και δια της αμαρτίας ηχρείωται, πώς ην δυνατόν ανανεωθήναί τινά των απάντων και φιλιωθήναι τω Θεώ εν πνεύματι, μη καταργηθείσης της αμαρτίας και της κατά σάρκα ζωής; Τούτο δε εστίν ο του Χριστού Σταυρός, η της αμαρτίας κατάργησις. Διο και τις των θεοφόρων ημών πατέρων ερωτηθείς παρά τινός των απίστων, είπερ εις τον εσταυρωμένον πιστεύει, «ναι», φησίν, ΄εις τον την αμαρτίαν σταυρώσαντα΄…
Ο Σταυρός του Χριστού προαναγγελλόταν και προτυπωνόταν μυστικώς από παλαιές γενεές, και κανείς ποτέ δεν συμφιλιώθηκε με τον Θεό χωρίς τη δύναμι του Σταυρού. Πραγματικά, μετά την προγονική εκείνη παράβασι στον παράδεισο του Θεού δια του δένδρου, η μεν αμαρτία αναπτύχθηκε, εμείς δε απεθάναμε, έχοντας υποστή τον θάνατο της ψυχής και πριν από τον σωματικό θάνατο, που είναι ο από τον Θεό χωρισμός της. Όσο εζούσαμε μετά την παράβασι, εζούσαμε στην αμαρτία και την σαρκική ζωή˙ η δε αμαρτία «δεν υποτάσσεται στον νόμο του Θεού, διότι δεν μπορεί άλλωστε, και όσοι ζουν στην σάρκα δεν μπορούν ν’ αρέσουν στον Θεό».
Επειδή λοιπόν, όπως λέγει και ο απόστολος, «η σάρκα επιθυμεί αντίθετα προς το πνεύμα και το πνεύμα αντίθετα προς την σάρκα», ο δε Θεός είναι πνεύμα και αυτοαγαθότης και αρετή, και αυτού κατ’ εικόνα και ομοίωσι είναι το δικό μας πνεύμα, ως προς τα οποία αχρειώθηκε δια της αμαρτίας, πώς θα ήταν δυνατό ν’ ανανεωθή και φιλιωθή οποιοσδήποτε με τον Θεό κατά σάρκα; Τούτο δε είναι ο Σταυρός του Κυρίου, η κατάργησις δηλαδή της αμαρτίας. Γι’ αυτό ένας από τους θεοφόρους πατέρες μας, όταν ερωτήθηκε από κάποιον άπιστο, αν πιστεύη στον εσταυρωμένο, ναι, λέγει, σ’ αυτόν που εσταύρωσε την αμαρτία…
Του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου του Παλαμά – ομιλία ΙΑ’, εις τον Τίμιον και Ζωοποιόν Σταυρόν.
Παράβαλαι και:
14 Σεπτεμβρίου, Ύψωσις του τιμίου Σταυρού – η Ευαγγελική Περικοπή της θ. Λ., λόγος του Αγ. Σωφρονίου Αρχιεπ. Ιεροσολύμων, Υμνολογική εκλογή.
14 Σεπτεμβρίου, η Ύψωσις του τιμίου Σταυρού – τα Λειτουργικά Αναγνώσματα της Εορτής.
Του Οσίου πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου – Ερμηνεία εις τον Κανόνα της Υψώσεως του τιμίου Σταυρού.
14 Σεπτεμβρίου, η Ύψωσις του τιμίου Σταυρού – Ιωάννου Φουντούλη. Παρακλητικός Κανών εις τον Τίμιον Σταυρόν.
14 Σεπτεμβρίου, η Ύψωσις του τιμίου Σταυρού – Μητροπ. Κοζάνης, Διονυσίου Ψαριανού.
Το Σημείο του Σταυρού. Δύναμη, Σημασία και Θαύματά του – Ι. Μ. Παρακλήτου, (γραπτή και ηχητική μορφή).
Ο σταυροφόρος χριστιανός – ηχογραφημένη ομιλία του μοναχού Μωυσέως του Αγιορείτου.
Η Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου Σταυρού – Μητροπ. Γόρτυνος Ιερεμίου.
Αγίου Ρωμανού του μελωδού – κοντάκιον εις την Προσκύνησιν του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού.
