Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων – Μυσταγωγική Κατίχησις Β’, περί Βαπτίσματος.

ΚΑΤΗΧΗΣΙΣ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΚΗ Β’
ΠΕΡΙ ΒΑΠΤΙΣΜΑΤΟΣ
Και ανάγνωσις εκ της προς Ρωμαίους επιστολής˙ «Ή αγνοείτε ότι όσοι εβαπτίσθημεν εις Χριστόν Ιησούν εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν;» έως του˙ «ου γαρ εστέ υπό νόμον, άλλ’ υπό χάριν».
α’ Χρήσιμαι υμίν αι καθ’ ημέραν μυσταγωγίαι, και διδασκαλίαι καινότεραι, καινοτέρων ούσαι πραγμάτων απαγγελτικαί, και μάλιστα υμίν, τοις ανακαινισθείσιν από παλαιότητος εις καινότητα. Δια τούτο αναγκαίως υμίν παραθήσομαι τα εξής της χθεσινής μυσταγωγίας, ίνα μάθητε τίνων ήν σύμβολα τα υφ’ υμών εν τω εσωτέρω γενόμενα οίκω.
β’ Ευθύς γ’ ουν εισελθόντες, απεδύεσθε τον χιτώνα˙ και τούτο ήν εικών του τον παλαιόν άνθρωπον απεκδύσασθαι συν ταις πρέξεσιν. Αποδυθέντες γυμνοί ήτε, μιμούμενοι και εν τούτω τον επί του σταυρού γυμνωθέντα Χριστόν, και τη γυμνότητι απεκδυσάμενον τας αρχάς και τας εξουσίας, και μετά παρρησίας εν τω ξύλω θριαμβεύσαντα. Επειδή γαρ τοις ημετέροις μέλεσιν ενεφώλευον οι αντικείμεναι δυνάμεις, ουκ έτι φορείν υμίν έξεστι τον παλαιόν εκείνον χιτώνα, ου τούτον πάντως λέγω τον αισθητόν, αλλά τον παλαιόν άνθρωπον, τον φθειρόμενον εν ταις επιθυμίαις της απάτης, ον μη είη πάλιν ενδύσασθαι τη άπαξ τούτον αποδυσαμένη ψυχή, αλλά λέγειν κατά την εν τω Άσματι των ασμάτων του Χριστού νύμφην˙ «Εξεδυσάμην τον χιτώνά μου, πώς ενδύσομαι αυτόν»; Ώ θαυμασίου πράγματος˙ γυμνοί ήτε εν όψεσι πάντων, και ουκ ησχύνσθε. Αληθώς γαρ μίμημα εφέρετε του πρωτοπλάστου Αδάμ, ος εν τω παραδείσω γυμνός ην και ουκ ησχύνετο.
γ’ Είτα αποδυθέντες, ελαίω ηλείφεσθε επορκιστώ απ’ άκρων κορυφής τριχών έως των κατωτάτων, και κοινωνοί εγίνεσθε της καλλιελαίου Ιησού Χριστού. Εκκοπέντες γαρ εκ της αγριελαίου ενεκεντρίζεσθε εις την καλλιέλαιον, και κοινωνοί εγίνεσθε της πιότητος της αληθινής ελαίας. Το ουν επορκιστόν έλαιον σύμβολον ην της κοινωνίας της πιότητος του Χριστού, φυγαδευτήριον τυγχάνον παντός ίχνους αντικειμένης ενέργειας. Ώσπερ γαρ τα εμφυσήματα των αγίων και η του ονόματος του Θεού επίκλησις, ώσπερ σφοδροτάτη φλόξ, καίει και εκδιώκει δαίμονας, ούτω το επορκιστόν τούτο έλαιον επικλήσει Θεού και ευχή δύναμιν τηλικαύτην λαμβάνει, ως ου μόνον καίον τα ίχνη των αμαρτημάτων αποκαθαίρειν, αλλά και τας αοράτους του πονηρού εκδιώκειν δυναμεις.
δ’ Μετά ταύτα επί την αγίαν του θείου βαπτίσματος εχειραγωγείσθε κολυμβήθραν, ως ο Χριστός από του σταυρού επί το προκείμενον μνήμα. Και ηρωτάτο έκαστος ει πιστεύει εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του αγίου Πνεύματος. Και ωμολογείτε την σωτήριον ομολογίαν, και κατεδύετε τρίτον εις το ύδωρ και πάλιν ανεδύετε, και ενταύθα δια συμβόλου την τριήμερον του Χριστού αινιττόμενοι ταφήν. Καθάπερ γαρ ο Σωτήρ ημών τρεις ημέρας και τρεις νύκτας εν τη καρδία της γης πεποίηκεν, ούτω και υμείς εν τη πρώτη αναδύσει την πρώτην εμιμείσθε του Χριστού εν τη γη ημέραν και τη καταδύσει την νύκτα˙ ώσπερ γαρ ο εν νυκτί ουκέτι βλέπει, ο δε εν ημέρα φωτί διάγει, ούτως εν τη καταδύσει ως εν νυκτί ουδέν εωράτε, εν δε τη αναδύσει πάλιν ως εν ημέρα ετυγχάνετε όντες. Και εν τω αυτώ απεθνήσκετε και εγεννάσθε, και το σωτήριον εκείνο ύδωρ και τάφος υμίν εγίνετο και μήτηρ. Και όπερ Σολομών επί άλλων είρήκε, τούτο αρμόσαι αν υμίν˙ εκεί μεν γαρ έλεγε, «καιρός του τεκείν, και καιρός του αποθανείν», εφ’ υμίν δε το ανάπαλιν˙ καιρός του αποθανείν, και καιρός του γεννηθήναι. Και εις καιρός αμφοτέρων τούτων ποιητικός, και σύνδρομος εγίνετο τω θανάτω η γέννησις η υμετέρα.
ε’ Ώ ξένου και παραδόξου πράγματος˙ ουκ αληθώς απεθάνομεν, ουδ’ αληθώς ετάφημεν, ουδ’ αληθώς σταυρωθέντες ανέστημεν, άλλ’ εν εικόνι η μίμησις, εν αληθεία δε η σωτηρία. Χριστός όντως εταυρώθη και όντως ετάφη και αληθώς ανέστη˙ και πάντα ημίν ταύτα κεχάρισται, ίνα, μημήσει των παθών αυτού κοινωνήσαντες, αληθεία την σωτηρίαν κερδήσωμεν. Ώ φιλανθρωπίας υπερβαλλούσης˙ Χριστός εδέξατο επί των αχράντων χειρών ήλους και ήλγησε, καμοί αναγλητί και απονητί χαρίζεται δια της κοινωνίας την σωτηρίαν.
ς’ Μηδείς ουν νομιζέτω το βάπτισμα αφέσεως αμαρτιών μόνον και υιοθεσίας χάριν τυγχάνειν, ως το Ιωάννου ετύγχανε βάπτισμα μόνης αφέσεως αμαρτημάτων παρεκτικόν, άλλ’ ακριβώς ειδότων ημών, ότι ως έστιν αμαρτημάτων καθαρτήριον και Πνεύματος αγίου δωρεάς πρόξενον, ούτω και των του Χριστού παθημάτων αντίτυπον. Δια τούτο γαρ και Παύλος αρτίως βοών έλεγεν˙ «Ή αγνοείτε ότι όσοι εβαπτίσθήμεν εις Χριστόν Ιησούν, εις τον θάνατον αυτού εβαπτίσθημεν; Συνετάφημεν ουν αυτώ δια του βαπτίσματος». Ίσως γαρ προς τινάς ταύτα έλεγε διατεθέντας, ως αφέσεως αμαρτημάτων και υιοθεσίας προξενητικόν το βάπτισμα, ουκ έτι δε και των αληθινών του Χριστού παθημάτων εν μιμήσει έχον την κοινωνίαν.
ζ’ Ίνα ουν μάθωμεν, ότι, όσα ο Χριστός υπέμεινε, δι’ ημάς και την ημετέραν σωτηρίαν εν αληθεία και ουκ εν δοκήσει ταύτα πέπονθε, και ημείς κοινωνοί αυτού των παθημάτων γινόμεθα, μετά πάσης εβόα Παύλος της ακριβείας˙ «Ει γαρ σύμφυτοι γεγόναμεν τω ομοιώματι του θανάτου αυτού, αλλά και της αναστάσεως εσόμεθα». Καλώς δε και το «σύμφυτοι». Επειδή γαρ ενταύθα πεφύτευτα η άμπελος η αληθινή, και ημείς κοινωνία του βαπτίσματος του θανάτου «σύμφυτοι» αυτού γεγόναμεν. Επίστησον δε μετά πολλής προσοχής τον νουν τοις του αποστόλου λόγοις. Ουκ είπεν, ΄ει γαρ σύμφυτοι τω θανάτω΄, αλλά «τω ομοιώματι του θανάτου». Αληθώς γαρ επί Χριστού θάνατος αληθής (εχωρίζετο γαρ του σώματος η ψυχή), και αληθινή ταφή (εν σινδόνι γαρ καθαρά το άγιον αυτού σώμα ειλείτο), και πάντα αληθώς εν αυτώ συνέβαινε. Επί δε ημών θανάτου μεν και παθημάτων ομοίωμα, σωτηρίας δε ουχ ομοίωμα, αλλά αλήθεια .
Ταύτα διδαχθέντες αυτάρκως, κατέχετε δια της μνήμης, παρακαλώ, ίνα καγώ ο ανάξιος επί ημών λέγω˙ «Αγαπώ δε υμάς ότι πάντοτέ μου μέμνησθε, και τας παραδόσεις, ας παρέδωκα υμίν κατέχετε». Δυνατός δε εστίν ο Θεός, ο παραστήσας υμάς ως εκ νεκρών ζώντας, δούναι υμίν εκ καινότητι ζωής περιπατείν, ότι αυτώ η δόξα και το κράτος νυν και εις τους αιώνας. Αμήν.

ΚΥΡΙΛΛΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΜΥΣΤΑΓΩΓΙΚΗ Β’.
ΓΙΑ ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ
Και ανάγνωση από την προς Ρωμαίους επιστολή από το, «Ή δε γνωρίζετε ότι όσοι βαπτισθήκαμε στο όνομα του Ιησού Χριστού, βαπτισθήκαμε στο θάνατό του;», μέχρι το, «Γιατί δεν βρισκόμαστε κάτω από τον Νόμο, αλλά κάτω από τη χάρη».1
α’ Είναι χρήσιμες για σας οι καθημερινές κατηχήσεις και οι νέες διδασκαλίες, οι οποίες διδάσκουν καινούργια πράγματα, ιδιαίτερα μάλιστα σε σας που αναγεννηθήκατε από την παλιά ζωή στην καινούργια. Γι’ αυτό λοιπόν είναι απαραίτητο να σας εκθέσω τη συνέχεια της χθεσινής κατηχήσεως, για να μάθετε τι συμβόλιζαν εκείνα που κάνατε μέσα στον «εσώτερο οίκο» του βαπτιστηρίου.
β’ Αμέσως λοιπόν μόλις μπήκατε στο βαπτιστήριο, βγάλατε τον χιτώνα σας, μια πράξη που συμβολίζει ότι βγάλατε από πάνω σας τον παλαιό άνθρωπο μαζί με τις πράξεις του.2 Αφού βγάλατε τον χιτώνα μείνατε γυμνοί, μιμούμενοι έτσι μ’ αυτό τον Χριστό που γυμνώθηκε πάνω στο Σταυρό, και που με τη γύμνωσή του απογύμνωσε τις αρχές και τις εξουσίες και τις κατατρόπωσε με φανερή γενναιότητα πάνω στο ξύλο του Σταυρού.3 Επειδή δηλαδή οι αντίθετες δυνάμεις ήταν φωλιασμένες μέσα στα μέλη του σώματός μας, γι’ αυτό δεν επιτρέπεται πλέον στο εξής να φοράτε τον παλιό εκείνο χιτώνα, και δεν εννοώ φυσικά αυτόν τον αισθητό χιτώνα, αλλά τον παλιό άνθρωπο, αυτόν ο οποίος φθείρεται με τις απατηλές επιθυμίες.4 Τον άνθρωπο αυτόν εύχομαι να μη τον ξαναφορέσει ποτέ η ψυχή που τον έβγαλε μια φορά, αλλά να λέγει σαν τη νύφη του Χριστού στο Άσμα των ασμάτων˙ «Έβγαλα τον χιτώνα μου, πώς να τον ξαναφορέσω;».5 Πόσο θαυμαστό πράγμα! Ήσασταν γυμνοί μπροστά στα μάτια όλων και δεν ντρεπόσασταν, επειδή τη στιγμή εκείνη ήσασταν σαν τον πρωτόπλαστο Αδάμ, ο οποίος ήταν γυμνός μέσα στον Παράδεισο και δεν ντρεπόταν.6
γ’ Και αφού ξεντυθήκατε, στη συνέχεια χριστήκατε με επορκιστό λάδι από τα μαλλιά του κεφαλιού μέχρι τα νύχια των ποδιών σας, και έτσι γίνατε κοινωνοί της καρποφόρας ελιάς του Ιησού Χριστού. Διότι, αφού αποκοπήκατε από την αγριελιά, μπολιαστήκατε στην ήρεμη και καρποφόρα ελιά και γίνατε και σεις καρποφόροι και λιπαροί σαν την ήμερη ελιά.7 Το επορκιστό λάδι λοιπόν ήταν σύμβολο της πραγματικής κοινωνίας του Χριστού, μέσον εξαλείψεως κάθε ίχνους της ενέργειας του διαβόλου επάνω σας. Διότι, όπως τα εμφυσήματα των αγίων και η επίκληση του ονόματος του Θεού καίει και διώχνει τους δαίμονες σαν δυνατή φλόγα, έτσι και αυτό το επιορκιστό λάδι, με την επίκληση του Θεού και την ευχή παίρνει τόσο μεγάλη δύναμη, ώστε όχι μόνο καίει και καθαρίζει τα ίχνη των αμαρτημάτων, αλλά διώχνει και τις αόρατες δυνάμεις του πονηρού.
δ’ Μετά από αυτά οδηγηθήκατε στην άγια κολυμβύθρα του θείου βαπτίσματος, όπως μεταφέρθηκε ο Χριστός από τον Σταυρό στο μνήμα που βρίσκεται εδώ μπροστά μας. Στη συνέχεια ρωτήθηκε ο καθένας σας αν πιστεύει στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του αγίου Πνεύματος, ομολογήσατε τη σωτήρια ομολογία και κάνατε τρεις καταδύσεις και αναδύσεις στο νερό, δηλώνοντας μ’ αυτό συμβολικά την τριήμερη ταφή του Χριστού. Όπως δηλαδή ο Σωτήρας μας έμεινε τρεις μέρες και τρεις νύχτες στα έγκατα της γης,8 έτσι και σεις, με την πρώτη ανάδυση μιμηθήκατε την πρώτη ημέρα του Χριστού μέσα στη γη, και με την κατάδυσή σας την πρώτη νύχτα. Διότι, όπως ο άνθρωπος τη νύχτα δεν βλέπει καθόλου, ενώ την ημέρα ζει μέσα στο φως, έτσι κατά την ανάδυση ξαναγυρίσατε πάλι στη ζωή σαν σε ημέρα. Και την ίδια στιγμή πεθαίνατε και γεννιόσασταν, και το σωτήριο εκείνο νερό γινόταν για σας τάφος και μητέρα.9 Και εκείνο που είπε ο Σολομών σε άλλη περίπτωση, αυτό θα ταίριαζε πολύ σε σας. Εκείνος βέβαια έλεγε, «υπάρχει ορισμένος καιρός για τον τοκετό και άλλος ορισμένος για τον θάνατο»,10 ενώ σε σας συνέβη το αντίθετο˙ «υπήρξε καιρός κατά τον οποίο πεθάνατε και καιρός τον οποίο γεννηθήκατε». Αυτά δε τα δύο έγιναν τον ίδιο χρόνο, και η γέννησή σας έγινε συνοδοιπόρος με τον θάνατό σας.
ε’ Αλήθεια, τί παράξενο και παράδοξο πράγμα! Ούτε πεθάνατε στην πραγματικότητα, ούτε ενταφιασθήκαμε αληθινά, ούτε σταυρωθήκαμε αληθινά και αναστηθήκαμε. Αλλά, ενώ η μίμηση όλων αυτών έγινε συμβολικά, η σωτηρία συντελέστηκε πραγματικά. Ο Χριστός πραγματικά σταυρώθηκε και πραγματικά ενταφιάστηκε και αληθινά αναστήθηκε, και όλα αυτά μας χαρίστηκαν, ώστε με τη συμβολική μίμηση των παθών του Χριστού να κερδίσουμε πραγματικά τη σωτηρία. Αλήθεια, πόσο μεγάλη φιλανθρωπία! Ο Χριστός δέχθηκε στα άχραντα χέρια του τα καρφιά και πόνεσε, και σε μένα χαρίζει τη σωτηρία χωρίς να πονέσω και χωρίς να κοπιάσω, αλλά μόνο με την κοινωνία μαζί του.
ς’ Ας νη νομίζει λοιπόν κανείς ότι το βάπτισμα παρέχει μόνο άφεση αμαρτιών και υιοθεσίας, όπως το βάπτισμα του Ιωάννη παρείχε μόνο άφεση αμαρτιών. Αλλά πρέπει να γνωρίζουμε με ακρίβεια ότι, όπως το βάπτισμα μας καθαρίζει από τις αμαρτίες μας και μας παρέχει τη δωρεά του αγίου Πνεύματος, έτσι είναι και αντίτυπο των παθημάτων του Χριστού. Γι’ αυτό άλλωστε και ο Παύλος πριν από λίγο φωνάζοντας έλεγε11˙ «Ή μήπως αγνοείτε ότι, όσοι βαπτισθήκαμε στο όνομα του Ιησού Χριστού, βαπτισθήκαμε στον θάνατό του; Ενταφιασθήκαμε λοιπόν μαζί του δια του βαπτίσματος».12 Ίσως αυτά να τα έλεγε για μερικούς που νόμιζαν ότι το βάπτισμα εξαφανίζει μόνο τις αμαρτίες και μας κάνει υιούς του Θεού, αλλά δεν μας κάνει συμβολικά και κοινωνούς των αληθινών παθημάτων του Χριστού.
ζ’ Για να μάθουμε λοιπόν ότι όλα όσα υπέμεινε ο Χριστός τα έπαθε για μας και για τη δική μας σωτηρία πραγματικά και όχι φαινομενικά, και ότι με το βάπτισμα γινόμαστε κι εμείς κοινωνοί στα παθήματά του, γι’ αυτό ο Παύλος διεκήρυττε με πολλή ακρίβεια˙ «Διότι, εάν ενωθήκαμε μαζί του με τη συμβολική κοινωνία στον θάνατό του, τότε θα ενωθούμε οπωσδήποτε μαζί του και στην ανάστασή του».13 Πολύ σωστά χρησιμοποίησε και τη λέξη «σύμφυτοι». Επειδή δηλαδή εδώ φυτεύτηκε η αληθινή άμπελος, και εμείς μέσω του βαπτίσματος γίναμε «σύμφυτοι»14 του θανάτου του. Στρέψε λοιπόν με πολλή προσοχή τον νου σου στα λόγια του αποστόλου. Δεν είπε, ΄εάν έχουμε γίνει σύμφυτοι με τον θάνατό του΄, αλλά «με το ομοίωμα του θανάτου του». Διότι στην περίπτωση του Χριστού ο θάνατός του ήταν πραγματικός, αφού χωρίσθηκε η ψυχή από το σώμα του, και ο ενταφιασμός του ήταν επίσης πραγματικός. Διότι το άγιο σώμα του τυλίχθηκε σε καθαρό σεντόνι, και όλα όσα συνέβησαν σ’ αυτόν ήταν πραγματικά. Ενώ σε μας ο θάνατος και τα παθήματα είναι συμβολικά, η σωτηρία όμως δεν είναι συμβολική, αλλά πραγματική.
Παρακαλώ να κρατήσετε στη μνήμη σας αυτά που με πληρότητα διδαχτήκατε, ώστε και εγώ ο ανάξιος να λέγω για σας˙ «Σας αγαπώ επειδή πάντοτε με θυμάστε και διατηρείτε όλα όσα σας παρέδωσα». Και ο Θεός σας χάρισε τη νέα ζωή, ενώ ήσασταν σαν νεκροί από τον αμαρτία, μπορεί να σας δώσει τη δύναμη να ζήσετε τη νέα ζωή, γιατί σ’ αυτόν ανήκει η δόξα και η δύναμη τώρα και στους αιώνες. Αμήν.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ρωμ. 6, 3-14.
2. Κολ. 3, 19.
3. Κολ. 2,15˙ «Απεκδυσέμενος τας αρχάς και τας εξουσίας, εδειγμάτισεν εν παρρησία. Θριαμβεύσας αυτούς εν αυτώ».
4. Πρβλ. Εφ. 4,22.
5. Άσμα ασμάτων 5,3.
6. Γέν. 2, 25.
7. Ρωμ. 11, 24,
8. Ματθ. 12, 40.
9. Πρβλ. και Ιω. Χρυσοστόμου, PG 61, 348˙ «Το βαπτίζεσθαι και καταδύεσθαι, της εις άδου καταβάσεώς εστί σύμβολον και της εκείθεν ανόδου».
10. Εκκλ. 3.2.
11. Υπαινιγμός στην αποστολική περικοπή, η οποία αναγνώσθηκε κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας της ημέρας εκείνης.
12. Ρωμ. 5,5.
13. Ρωμ. 6,3-4.
14. Η λέξη σημαίνει τα δένδρα που είναι φυτευμένα μαζί.

Η/Υ επιμέλεια: Ελένης Χρήστου, Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Αγιολογικά - Πατερικά, Κυριακοδρόμιο (προσέγγιση στο Ευαγγέλιο και τον Απόστολο της Κυριακής και των Μεγάλων Εορτών), Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια, Λογοτεχνικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.