Στις 11 Ιουνίου 1909 ο μητροπολίτης Δράμας αφίχθη στην Κωνσταντινούπολη.1 Εξαντλημένος από τα γεγονότα των προηγούμενων ημερών, μετέβη στο Φανάρι όπου έγινε δεκτός από τον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ’. Την επομένη κατέθεσε στην ιερά σύνοδο υπόμνημα που περιέγραφε την έκρυθμη κατάσταση στην επαρχία του, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο είχε απομακρυνθεί από τη Μακεδονία.2
Ευρισκόμενος ο Χρυσόστομος στην Κωνσταντινούπολη φαίνεται να επανήλθε στο αίτημα για τον διορισμό του ως μέλος της ιεράς συνόδου. Ο Ιωακείμ Γ’ όμως δεν έδειξε να ανταποκρίνεται. Οι τουρκικές αρχές είχαν διαμηνύσει πως δεν θα συναινούσαν στην αξιοποίηση του μητροπολίτη Δράμας σε οποιαδήποτε υπηρεσία του οικουμενικού θρόνου τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και εκτός αυτής.
Ωστόσο, για τη διοίκηση της ιεράς μητροπόλεως Δράμας το πατριαρχείο απέστειλε λίγο αργότερα ως αντιπρόσωπο του Χρυσοστόμου τον επίσκοπο Αργυρουπόλεως Γερμανό,3 ο οποίος ανέλαβε να αναπληρώσει τον εξόριστο ιεράρχη στα ποιμαντορικά του καθήκοντα.4
Κατά τη διάρκεια της ολιγοήμερης διαμονής του στην Κωνσταντινούπολη, ο ιεράρχης έλαβε μέρος στις τελετές αποφοίτησης των σπουδαστών της μεγάλης του γένους σχολής, της εμπορικής σχολής Της Χάλκης,5 της πατριαρχικής Αστικής σχολής Μαρασλή6 και της θεολογικής σχολής της Χάλκης.7
Επίσης, κατά την παραμονή του αγίου στη Χάλκη εκοιμήθη στο παρακείμενο νησί της Αντιγόνης ο πρώην οικουμενικός πατριάρχης Νεόφυτος Η’ (1891- 1894). Ο Χρυσόστομος γνώριζε τον αείμνηστο πατριάρχη ο οποίος είχε γεννηθεί στο Κιούπ κιοϊ (Πρώτη) του νομού Σερρών, χωριό στην επισκοπή περιφέρεια Δράμας. Η κηδεία του πρώην πατριάρχη τελέστηκε στις 5 Ιουλίου 1909 στον ναό της σχολής της Χάλκης από χορεία ιεραρχών, προεξάρχοντος του Ιωακείμ Γ’ και συγχοροστατούντος του μητροπολίτη Δράμας.8
Από τη Χάλκη ο Χρυσόστομος αναχώρησε για την Τρίγλια της Βιθυνίας.9 Η δεύτερη διαμονή του Χρυσοστόμου στη γενέτειρά του, ως μητροπολίτη Δράμας, είχε διάρκεια εννέα περίπου μήνες, όσο δηλαδή και η προηγούμενη εγκατάστασή του την περίοδο 1907-1908. Αυτή τη φορά, ωστόσο, η παρουσία του ιεράρχη στην ιδιαίτερη πατρίδα του δεν θύμιζε την προηγούμενη, η οποία είχε τα χαρακτηριστικά της εκτόπισης και της πλήρους απομόνωσής του. Ο Μητροπολίτης, αν και διέμενε μόνιμα στην Τρίγλια, επισκεπτόταν τακτικά την Κωνσταντινούπολη.
Ειδικότερα, στις 9 Αυγούστου 1909 ο Χρυσόστομος βρέθηκε στην Πρίγκηπο, όπου, προεξάρχοντος του οικουμενικού πατριάρχη, έλαβε μέρος στην ετήσια εορτή Ευποιΐας του εθνικού ορφανοτροφείου αρρένων.10 Στις 16 Αυγούστου τέλεσε στο νησί της Αντιγόνης το τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του αειμνήστου Πατριάρχη Νεοφύτου Η’.11 Στις 6 Σεπτεμβρίου χοροστάτησε στην πατριαρχική θεία λειτουργία στον ιερό ναό Ζωοδόχου Πηγής12 Στις 9 Σεπτεμβρίου ήταν στο Φανάρι, όπου συλλειτούργησε με τον πατριάρχη και άλλους μητροπολίτες στον ιερό ναό του αγίου Γεωργίου με αφορμή την ονοματική εορτή του Ιωακείμ Γ’.13 Στις 16 Νοεμβρίου ο μητροπολίτης Δράμας αφίχθη στην Κωνσταντινούπολη.14 Στις 30 Νοεμβρίου ήταν ξανά στο Φανάρι15 με αφορμή τη θρονική εορτή του πατριαρχείου, τις λατρευτικές δηλαδή εκδηλώσεις προς τιμήν του αποστόλου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, ιδρυτή και προστάτη της Εκκλησίας που παροικεί εν Κωνσταντινουπόλει. Τέλος, στις 20 Δεκεμβρίου παρέστη σε εορταστική εκδήλωση του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως,16 του οποίου ήταν τακτικό μέλος.
Η νέα διαμονή του Χρυσοστόμου στην Τρίγλια συνοδεύτηκε από ποικίλες δράσεις για κοινωφελή έργα, τα οποία ευεργέτησαν με έναν ξεχωριστό τρόπο την πόλη και τους κατοίκους της.
Η πρώτη μέριμνα του ιεράρχη ήταν να κινητοποιήσει τους συμπατριώτες του, «τους εγγύς και τους μακράν», ώστε να συμβάλουν στην αποπεράτωση των σχολικών κτιρίων, την ανέγερση των οποίων είχε ξεκινήσει ο ίδιος το 1908. Έτσι, με επιστολή του την 1η Νοεμβρίου 1909 ο μητροπολίτης απευθύνεται σε ομογενείς της Αμερικής και τους ζητά να συνδράμουν οικονομικά στην ολοκλήρωση των σχολικών μονάδων της Τρίγλιας.17
Για την εξοικονόμηση επιπλέον χρημάτων ο Χρυσόστομος εισηγείται στη γενική συνέλευση οι ναοί της κωμόπολης να λειτουργούν εκ περιτροπής, ώστε να περιοριστούν οι εκκλησιαστικές επιτροπές και να συσταθεί ένα κεντρικό ταμείο. Άμεσο αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία πλεονασμάτων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την κάλυψη των εξόδων ανέγερσης των νέων εκπαιδευτηρίων. Για την αποπεράτωση όμως του έργου κρίθηκε αναγκαία η λήψη δανείου, για την εξυπηρέτηση του οποίου αξιοποιήθηκαν τα έσοδα από τα ενοίκια των καταστημάτων που λειτουργούσαν στο ισόγειο του σχολείου, καθώς και τα εισοδήματα από τα παλιά σχολικά κτίρια.
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης διαμονής του στην Τρίγλια ο ιεράρχης εισηγήθηκε την υλοποίηση ενός ακόμα ριζοσπαστικού έργου. Οι κάτοικοι της ιστορικής κωμόπολης ασχολούνταν ανέκαθεν με την καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα. Ωστόσο, επειδή η πόλη δεν διέθετε μεταξουργείο, η επεξεργασία και μεταποίηση της πρώτης ύλης (μεταξιού) πραγματοποιείτο σε περιοχές εκτός Τρίγλιας, όπως η Ρουμανία στην οποία είχαν μεταναστεύσει πολλοί Τριγλιανοί.
Ο Χρυσόστομος βλέποντας ότι ο τόπος είχε άφθονη πρώτη ύλη και διαθέσιμα εργατικά χέρια, έλαβε έγκριση για τη σύσταση μετοχικής εταιρείας. Η εν λόγω εταιρεία, με συνολικό μετοχικό κεφάλαιο δυόμισι χιλιάδες τουρκικές λίρες, προέβη στην ίδρυση μεταξουργείου, το οποίο λειτούργησε πριν το 1901.18
Παράλληλα, γνωρίζοντας ο άγιος τους κινδύνους που ενδεχομένως θα προέκυπταν από την είσπραξη και διαχείριση των χρημάτων της κοινότητας, φρόντιζε για κάθε έργο που εισηγείτο να διορίζεται από τη γενική συνέλευση μία επιτροπή, η οποία διεκπεραίωνε τις διάφορες υποθέσεις και λογοδοτούσε στα κοινά της πόλης.
Η προσφορά του Χρυσοστόμου την αγαπημένη του Τρίγλια δεν έμεινε όμως σε εισηγήσεις και προτάσεις. Ο γενναιόδωρος ιεράρχης διέθεσε σημαντικά ποσά, άλλοτε από δωρεές και άλλοτε από τα προσωπικά του έσοδα, για τις ανάγκες της πόλης. Το καλοκαίρι του 1899, ως Μέγας Πρωτοσύγκελλος του οικουμενικού πατριαρχείου, εξασφάλισε δωρεά διακοσίων λιρών «χάριν των εκπαιδευτηρίων.19 Στις 3 Φεβρουαρίου 1906 αναφέρεται δωρεά του μητροπολίτη Δράμας διακοσίων σαράντα επτά τουρκικών λιρών υπέρ της ελληνικής κοινότητας. Στις 4 Οκτωβρίου 1909, περίοδο της δεύτερης εξορίας του, διέθεσε τετρακόσιες τουρκικές λίρες για την αποπεράτωση των σχολικών κτιρίων, ενώ στις 24 Αυγούστου 1920 έκανε μία ακόμα δωρεά πεντακοσίων χάρτινων λιρών για τις ανάγκες της ιδιαίτερης πατρίδας του.
Από τα ανωτέρω συνάγεται πως καθόλη τη διάρκεια της ιερατικής του διακονίας ο Χρυσόστομος έδειξε αμείωτο ενδιαφέρον για τη γενέτειρά του. Ακόμα και μετά την εκλογή του στη μητρόπολη Σμύρνης, ο άγιος μεριμνούσε για ποικίλα θέματα της πόλης, δίνοντας έμφαση στην εύρυθμη λειτουργία των σχολικών μονάδων. Στην κατεύθυνση αυτή, ενδιαφέρθηκε κατ’ επανάληψη για τον εξοπλισμό των σχολικών κτιρίων της Τρίγλιας αποστέλλοντας από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη νέα θρανία και χάρτες για την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των εκπαιδευτηρίων.
Το τελευταίο έργο στην κωμόπολη που αποδίδεται στον Χρυσόστομο προκαλεί επίσης θαυμασμό. Στις 21 Φεβρουαρίου 1921 ο μητροπολίτης εισηγήθηκε την κατασκευή νέας αποβάθρας στο λιμάνι της Τρίγλιας, η οποία θα μπορούσε να υποστηρίξει ακόμα περισσότερο την ανάπτυξη της παραθαλάσσιας πόλης. Με την οικονομική ενίσχυση των επιφανών Τριγλιανών Ιωάννη Σάπαρη (1875- 1935) και Φίλιππου Καβουνίδη (1875 – 1940) και την αμέριστη στήριξη και προτροπή του ίδιου του Χρυσόστομου, το έργο κατασκευάσθηκε από τον επιφανή μηχανικό Απόστολο Πίστικα.20
Η προσφορά του Χρυσοστόμου στην ιδιαίτερη πατρίδα του υπήρξε πολύπλευρη και αποτελεσματική. Οι συμπατριώτες του, αναγνωρίζοντας στο πρόσωπο του μητροπολίτη ένα μεγάλο χορηγό και ευεργέτη, φρόντιζαν κάθε χρόνο στις 13 Νοεμβρίου, ημέρα που η εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου και ημέρα κατά την οποία ο ιεράρχης είχε την ονομαστική του εορτή, να τελούν στην Τρίγλια πανηγυρική θεία λειτουργία. Έπειτα, τα μέλη της δημογεροντίας έστελναν ευχετήριο τηλεγράφημα, με το οποίο η κοινότητα υπέβαλλε ευγνωμονούσα τα σεβάσματά της στο λαμπρό τέκνο της πόλης και κορυφαίο ιεράρχη της εκκλησίας, ο οποίος είχε ευεργετήσει ποικιλοτρόπως τον τόπο του.
Υποσημειώσεις.
1. ΕΑ ΚΘ’ (1909) 187
2. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 276-279
3. Ο επίσκοπος Αργυρουπόλεως Γερμανός Πολίτης γεννήθηκε στη Λέσβο. Μετά την αποφοίτησή του από τη θεολογική σχολή της Χάλκης (1897), υπηρέτησε το οικουμενικό πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη. Το 1907 εξελέγη τιτουλάριος επίσκοπος Αργυρουπόλεως, βοηθός επίσκοπος της αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, αναλαμβάνοντας κατά διαστήματα διάφορες υπηρεσίες σε επαρχίες του οικουμενικού θρόνου. Τα τελευταία έτη της ζωής του διέμενε στην Αθήνα, όπου εκοιμήθη το 1930.
4. Βασιλείου, ό. π., σ. 83
5. ΕΑ ΚΘ (1909) 187
6. ΕΑ ΚΘ (1909) 203
7. ΕΑ ΚΘ (1909) 211
8. ΕΑ ΚΘ (1909) 212
9. ΕΑ ΚΘ (1909) 211
10. ΕΑ ΚΘ (1909) 255
11. ΕΑ ΚΘ (1909) 259
12. ΕΑ ΚΘ (1909) 284
13. ΕΑ ΚΘ (1909) 281
14. ΕΑ ΚΘ (1909) 363
15. Το αρχείον, τ. Α’, σ. 281
16. ΕΑ ΚΘ (1909) 403
17. Εξαδακτύλου, ό. π., σ’. 14
18. Ό. π., σ. 13
19. Ταχυδρόμος Εφημερίς εν Κωνσταντινουπόλει, αριθμ. 383/4.8. 1899
20. Εξαδακύλου, ό. π., σ. 16-20
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
