… Στην ιστορική αυτή πόλη της Μικράς Ασίας αφίχθη το πρωινό της 10ης Μαΐου 1910, ημέρα Δευτέρα, ο νέος μητροπολίτης Σμύρνης. Φαίνεται πως ο μήνας Μάιος επεφύλαξε στον Χρυσόστομο πολλά ευχάριστα γεγονότα στην πολυτάραχη ζωή του. Στις 18 Μαΐου 1897 ο άγιος είχε λάβει τον δεύτερο βαθμό της ιερωσύνης και την ίδια ημέρα ο οφίκιο του Μεγάλου Πρωτοσυγκέλλου του Πατριαρχείου. Στις 18 Μαΐου 1902 είχε εκλεγεί μητροπολίτης Δράμας, ενώ στις 23 Μαΐου 1902 είχε τελεστεί η εις επίσκοπον χειροτονία του. Τον ίδιο μήνα επρόκειτο να πραγματοποιηθεί και η ενθρόνισή του στη Σμύρνη.
Η έλευση του Χρυσοστόμου στην πρωτεύουσα της Ιωνίας έλαβε χώρα σε μια εποχή κατά την οποία η άνοιξη αναζωογονεί και ανανεώνει τη φύση, προσθέτοντας στο ούτως ή άλλως σπουδαίο γεγονός της ενθρόνισης έναν καλό οιωνό για την έναρξη της νέας αρχιερατικής διακονίας του. Επίσης, η άφιξη του αγίου στη Σμύρνη πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια μιας από τις πιο χαρμόσυνες περιόδους του εκκλησιαστικού έτους, την Πασχάλια και Αναστάσιμη περίοδο του Πεντηκοσταρίου, και συγκεκριμένα τη Δευτέρα μετά την του Παραλύτου, γεγονός που ενέτεινε τη χαρά και τον ενθουσιασμό του ορθόδοξου ελληνικού λαού για τον νέο μητροπολίτη Σμύρνης.
Στο πρόσωπο του Χρυσοστόμου ο σμυρναϊκός λαός είχε εναποθέσει τις μεγαλύτερες ελπίδες και προσδοκίες του. Με την έλευσή του άνοιγε μια ένδοξη και, ταυτόχρονα, μια τραγική σελίδα στην ιστορία της Σμύρνης που έμελλε να μείνει ανεξίτηλα χαραγμένη στη συλλογική μνήμη του Γένους και της Εκκλησίας. Ένδοξη, διότι η πόλη ανέδειξε εν εσχάτοις χρόνοις έναν νέο ιερομάρτυρα. Τραγική, διότι η Σμύρνη έχασε με τον πιο φρικτό τρόπο τον ελληνικό πληθυσμό και χαρακτήρα της, στοιχεία που γνώριζαν την περίοδο εκείνη τη μεγαλύτερη έκφραση και δυναμική τους στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας. Την ημέρα εκείνη η πόλη άνοιγε την αγκαλιά της για να υποδεχθεί τον λαμπρό νέο ποιμενάρχη.
Στις οκτώ το πρωί το αιγυπτιακό πλοίο στο οποίο επέβαινε ο Χρυσόστομος εισήλθε στο λιμάνι της Σμύρνης. Η προκυμαία σε όλο της το μήκος είχε γεμίσει από μια απέραντη και ενθουσιώδη ανθρωποπλημμύρα. Η ελληνική κοινότητα είχε ναυλώσει για την περίσταση το ατμόπλοιο «Χουριέτ» (Ελευθερία), με το οποίο προϋπάντησε τον ιεράρχη τα ανοιχτά του λιμανιού. Όταν ο λαοπρόβλητος νέος μητροπολίτης αποβιβάστηκε, το πλήθος ξέσπασε σε χειροκροτήματα και ζητωκραυγές. Τον υποδέχθηκαν ο επίσκοπος Χριστουπόλεως Ιάκωβος, ο παρεπιδημών στη Σμύρνη Μητροπολίτης Κώου Αγαθάγγελος, εκπρόσωποι των δύο κοινοτικών σωμάτων, Δημογεροντίας και κεντρικής επιτροπής, και λοιποί αντιπρόσωποι σωματείων και άλλων τοπικών αρχών.
Στη συνέχεια, ο ιεράρχης επιβιβάστηκε σε πολυτελή άμαξα, η οποία, αφού πέρασε μέσα από το πλήθος και την ευρωπαϊκή συνοικία, κατευθύνθηκε προς τον εμβληματικό μητροπολιτικό ναό της Αγίας Φωτεινής, ο οποίος με το ψηλό κωδωνοστάσιο αποτέλεσε για αιώνες το πιο εντυπωσιακό μνημείο της ελληνορθόδοξης κοινότητας της πόλης.
Κατά την άφιξή του στον ναό της Αγίας Φωτεινής ο Χρυσόστομος γνώρισε τη μεγαλύτερη αποθέωση. Οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούσαν χαρμόσυνα και παρατεταμένα, ενώ από τον κόσμο ακουγόταν συνεχώς η ιαχή «Άξιος».
Ο διακεκριμένος ιεράρχης εισέρχεται στον πάνσεπτο μητροπολιτικό ναό της πόλης και με βαθιά συγκίνηση και σταθερό βήμα ανέρχεται τις βαθμίδες του ιστορικού και μαρτυρικού επισκοπικού θρόνου της αποστολικής των Σμυρναίων εκκλησίας˙ του θρόνου που εκλέισαν και κατελάμπρυναν μεγάλες μορφές της Χριστιανοσύνης, όπως ο Όσιος Βουκόλος, πρώτος επίσκοπος Σμύρνης, ο άγιος Πολύκαρπος, ο ιερομάρτυς, ο επίσκοπος Μητροφάνης, ποιητής και υμνογράφος των κατ’ ήχον Τριαδικών Κανόνων της Ακολουθίας του Μεσονυκτικού των Κυριακών, ο οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, ο ιερομάρτυς, καθώς και άλλοι δύο πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως, οι οποίοι προηγουμένως είχαν χρηματίσει μητροπολίτες Σμύρνης˙ Προκόπιος ο Πελοποννήσιος (1785-1789) και Άνθιμος Γ’ ο Νάξιος (1822-1824).
Ακολούθησε η τελετή ενθρόνισης του νέου μητροπολίτη Σμύρνης. Τελουμένης της πανηγυρικής Δοξολογίας, εισήλθαν στον Ιερό Ναό της Αγίας Φωτεινής ο γενικός πρόξενος της Ελλάδας στη Σμύρνη Αρμάνδος Ποττέν και ο γενικός πρόξενος της Ρωσίας Άλεξ Βελάγιεφ, οι οποίοι, αφού ασπάστηκαν τη δεξιά του μητροπολίτη, παρέμειναν μέχρι το τέλος της ακολουθίας.
Η ενθρόνιση του Χρυσοστόμου έκλεισε με τον ενθρονιστήριο λόγο, ο οποίος προκάλεσε αίσθηση στον σμυρναϊκό λαό, ενώ έκτοτε αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης πολλών ιστορικών και άλλων εκκλησιαστικών συγγραφέων και ερευνητών.1
Υποσημείωση.
1. Βλ. Αμάλθεια, αριθ. 9573/12(25). 5.1910, «Ο εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ εκφωνηθείς ενθρονιστήριος λόγος της Α. Σ. του Μητροπολίτου Σμύρνης κ. Χρυσοστόμου κατά την 10ην Μαΐου 1910». – Πρβλ. Το Αρχείον, τ. Β’, σσ’. 307-318, «Ο ενθρονιστήριος λόγος του Χρυσοστόμου».
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας
Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Ενθρόνιση του Αγίου Χρυσοστόμου στη Σμύρνη (Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
