Η Αγία και Ισαπόστολος Ελένη.
Η Ελένη, κόρη φτωχού ξενοδόχου από το Δρέπανο της Βιθυνίας, γεννήθηκε το 249 μ. Χ. και πέθανε το 329 ή αρχές του 330 μ. Χ. στη Νικομήδεια σε ηλικία 80 ετών.
Η πολυκύμαντη ζωή της έχει όλα τα στοιχεία ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος, στο οποίο η κύρια ηρωίδα του ξεκινά μέσα από την απόλυτη φτώχεια και μιζέρια και, μετά από πολλές πίκρες και βάσανα, ανέρχεται στη θέση της Αυτοκράτειρας μιας μεγάλης αυτοκρατορίας, για να στραφεί, στη συνέχεια, με αγάπη και στοργή προς όλους τους δυστυχισμένους Δύσης και Ανατολής.
Ένας νεαρός αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού έμεινε για λίγα βράδυα στο ξενοδοχείο του πατέρα της. Λεγόταν Κωνστάντιος Χλωρός. Οι ιστορικοί ομιλούν περί ιλλυρικής καταγωγής του. Το προσωνύμιο «Χλωρός» είναι ελληνική λέξη που σημαίνει «ωχρός» και του το προσέδωσαν μάλλον οι Έλληνες. Ο νεαρός αξιωματικός Κωνστάντιος, όταν βρέθηκε στο φτωχικό ξενοδοχείο του πατέρα της, γοητεύτηκε από την ομορφιά και την καλοσύνη της μικρής Ελένης, και τη ζήτησε για γυναίκα του. Και η Ελένη έγινε σύζυγος του Κωνστάντιου. Κάποιοι ιστορικοί, ωστόσο, γράφουν πως ο Κωνστάντιος ως στρατιωτικός δεν μπορούσε να της προσφέρει τη μόνιμη και νόμιμη σχέση του γάμου, αλλά την επισφαλή σχέση της διαρκούς συμβίωσης. (concubinatus). Όμως, μετά τη γέννηση παιδιού η νομική δυσχέρεια έπαυε να υπάρχει και ο γάμος εθεωρείτο έγκυρος. Έτσι απ’ όλους σήμερα ο Κων/νος θεωρείται νόμιμος γυιός του Κωνστάντιου του Χλωρού. Άλλωστε, αν δεν ήταν νόμιμος γυιός τυο, ουδέποτε ο αυτοκράτορας Γαλέριος θ’ αναγνώριζε την ανακήρυξή του ως καίσαρα στη δυτική
αυτοκρατορία.
Η σύνδεση της Ελένης με το νεαρό αξιωματικό της άνοιξε την πόρτα ν’ αποδράσει μια για πάντα από την μιζέρια του ξενοδοχείου. Συνοδεύοντας το σύζυγό της στις συνεχείς στρατιωτικές μετακινήσεις του, έζησε σε διάφορα μέρη της Ευρώπης. Στη Ναϊσσό της Μοισίας (σημερινό Νις της Σερβίας) γέννησε το μοναχογυιό της Κωνσταντίνο.
Με το σύζυγό της Κωνστάντιο έζησε είκοσι τρία χρόνια. Άλλ’ όταν εκείνος επιλέχτηκε από το Διοκλητιανό ως καίσαρας των βορειοδυτικών επαρχιών της αυτοκρατορίας, υποχρεώθηκε από τον ίδιο να τη χωρίσει, για να νυμφευτεί τη συγγενή (ίσως θετή κόρη) του συναυτοκράτορά του Μαξιμιανού Θεοδώρα, επειδή ένας καίσαρας, σύμφωνα με το νόμο, όφειλε να έχει σύζυγο από μεγάλο ρωμαϊκό τζάκι.
Η άνοδος του Κωνστάντιου στη θέση του καίσαρα έφερε τη δυστυχία στην Ελένη, που δέχτηκε με περισσή ψυχραιμία και αξιοπρέπεια το χωρισμό και απομακρύνθηκε από τη ζωή του. Φυσικά εκείνος φρόντισε για τη διατροφή μάνας και τέκνου.
Μάνα και γυιός βρέθηκαν στην Ανατολή, στον τόπο της Ελένης. Αλλά ο υιός Κων/νος δεν παρέμεινε για πολύ με τη μητέρα του. Ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός (και στη συνέχεια ο Γαλέριος) τον υποχρέωσαν να ζει στην αυτοκρατορική αυλή, στη Νικομήδεια, οιονεί σε ομηρία, για να έχουν έτσι εξασφαλισμένη την πίστη και αφοσίωση του καίσαρα Κωνστάντιου. Η σαρανταπεντάχρονη Ελένη βρέθηκε μονάχη στον κόσμο. Άλλ’ όταν μετά το θάνατο του Κωνστάντιου το 306, ο στρατός ανακήρυξε καίσαρα τον Κων/νο, βρέθηκε κοντά στον γυιό της στους Τρεβήρους (σημερινό Τριές της Γερμανίας).
Στα 312 μ. Χ., μετά τη νίκη του κατά του Μαξέντιου, ο Κωνσταντίνος της απένειμε τον τίτλο Nobilissma Famina και το 324 μ. Χ., μετά τη νίκη του κατά του Λικίνιου της έδωσε τον τίτλο της Αυγούστας. Ακόμη έκοψε και νομίσματα με τη μορφή της. Της παραχώρησε ανάκτορο στο Σεσσάριο του Λατερανού, όπου έζησε μια διακριτική χριστιανική ζωή, αφιερωμένη στα φιλανθρωπικά έργα και στη διάδοση του Ευαγγελίου.
Το πότε η Ελένη ασπάστηκε το χριστιανισμό δεν είναι γνωστό. Ο Ευσέβιος γράφει ότι ο Κων/νος εισήγαγε στη χριστιανική πίστη τη μητέρα του, μα γενικά σήμερα γίνεται αποδεκτό το αντίθετο και ότι ο Ευσέβιος διατυπώνει την άποψη αυτή από την πολλή αγάπη του προς τον Κων/νο. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να έχει δίκαιο ο Ευσέβιος με την έννοια ότι η μητέρα του βαπτίσθηκε χριστιανή επί της βασιλείας του Κωνσταντίνου.
Το φιλανθρωπικό έργο της Αγίας Ελένης.
Η Ελένη, η φτωχή Ελληνοπούλα από το Δρέπανο της Βιθυνίας, που έγινε αυτοκράτειρα, έδωσε χριστιανική παιδεία στο γυιό της Κων/νο, καθώς μας βεβαιώνει ο Ευσέβιος. Και «πρόσφερε τροφή ευσέβειας σ’ αυτόν» σημειώνει ο Θεοδώρητος. Είναι τεράστιος ο ρόλος της στη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητας του Κων/νου και μεγάλη η επιρροή της στις αποφάσεις του στην κατάπαυση των διωγμών, στην επίσημη αναγνώριση του χριστιανισμού, στη διάδοση του Ευαγγελίου και στον εκχριστιανισμό της Αυτοκρατορίας. Ενάρετη παιδιόθεν, ήταν εκείνη που κατεύθυνε τον Κων/νο στην κοινωνική πολιτική, υποδεικνύοντάς του την ίδρυση κρατικών νοσοκομείων, πτωχοκομείων και ορφανοτροφείων, έργα για τα οποία ο Μέγας Κων/νος κατηγορήθηκε για σπατάλες και για «άσωτη καλοκαγαθία».
Η Αγία Ελένη ίδρυσε μοναστήρια και ιδρύματα κοινής ωφελείας. Ανοικοδόμησε τους περικαλλείς ναούς των αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου στη Ρώμη, τον πρώιμο Καθεδρικό ναό της Βόννης Γερμανίας, το ναό του αγίου Γερεώνος στην Κολωνία, το ναό του Αγίου Βίκτωρος στην επίσης γερμανική πόλη Xanten και άλους στους αγίους Τόπους, για τους οποίους θα γίνει λόγος πιο κάτω.
Ως τα βαθιά γεράματά της επιδόθηκε στη βοήθεια των φτωχών με ελεημοσύνες, στην προστασία των καταπιεσμένων, στην απελευθέρωση ή στη βελτίωση τοις μοίρας των φυλακισμένων. Η γενναιοδωρία της ήταν τέτοια, που σύμφωνα με τον Ευσέβιο βοήθησε όχι μόνον άτομα, αλλά ολόκληρες κοινότητες.
Με τη ζωή και τη δράση της αποτέλεσε υπόδειγμα χριστιανικής γυναίκας, μητέρας και βασίλισσας για όλους τους μεταγενέστερους αιώνες. αγαπήθηκε απ’ όλους τους χριστιανούς, Ανατολής και Δύσης, και αυτό τη βοήθησε πολύ στο κύριο έργο της, που ήταν η διάδοση του χριστιανισμού. Πολύ περισσότερο αγαπήθηκε από τους Έλληνες, που είναι βλαστός τους, και σε πολλά μέρη της Ελλάδας έχει συνδεθεί τ’ όνομά της με πολλές τοπικές παραδόσεις. Σε πολλά νησιά του Αιγαίου, και προ παντός στην Κύπρο, η μνήμη της επίσκεψής της και των θαυμάτων της παραμένει ολοζώντανη μέχρι σήμερα.
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις “ΑΘΩΣ”.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
