ΚΑΙ ΣΥΝΕΧΙΣΑ. Είχα ήδη μελετήσει εμβριθώς και το βιβλίο του Μαργαρίτη Δήμιτσα1, του πρώτου κατ΄εμέ «μακεδονογράφου», που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1892 υπό τον τίτλο: «Η Μακεδονία εν λίθοις φθεγγομένοις και μνημείοις σωζομένοις». Ο Μαργαρίτης πρώτος ίσως αυτός έχει αφιερώσει πολλές σελίδες για την Αμφίπολη. Από τον αείμνηστο Γεράσιμο Χαλκιόπουλο, είχα αγοράσει, και όλα τα «Μακεδονικά Ημερολόγια». Σ΄ένα από αυτά βρήκα ένα περισπούδαστο άρθρο που τότε το δημοσίευσα σ΄ένα έντυπο από εκείνα στα οποία αρθρογραφούσα. Το είχα λησμονήσει. Ευτυχώς ένας σπουδαίος μελετητής των ελληνικών γραμμάτων και πραγμάτων, ο κ. Νίκος Καραμανάβης από την Έδεσσα, το δημοσίευσε στην εκεί αξιόλογη εφημερίδα «Τα νέα της Αλμωπίας» στις 10 Σεπτεμβρίου 2014 και καλοθέλησε να μου το στείλει. Το άρθρο έχει γράψει κάποιος άγνωστος σ΄εμένα Γ. Μερτζίδης, κάτοικος της Καβάλας και είναι του έτους 1913. Το παραθέτουμε:
Ο ΤΑΦΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ
Από καιρού εις καιρόν εν Αιγύπτω γίνεται λόγος περί ανακαλύψεως του τάφου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το ίδιον συμβαίνει και δια τον εν Αιγύπτω τάφον της βασιλίσσης Κλεοπάτρας, χωρίς να προσδιορίζωνται οι εν λόγω τάφοι δια πειστικών αποδείξεων, ότι εν αυτοίς ετάφησαν μετά τον θάνατόν των ο Αλέξανδρος και η Κλεοπάτρα, ης (=της οποίας) πρώτην φορά ανεκαλύφθη τάφος – αποδοθείς εις αυτήν εσφαλμένως – εν Ραμιλίω της Αιγύπτου και κατόπιν (δευτέραν φορά) εν μικρά Ιμπραϊμία, εν τω κτήματι του Αχ. Γκόγκολη, πλην ούτε ο εις ούτε ο άλλος, καθά δι΄εκτεταμένης διατριβής ημών άλλοτε απεδείξαμεν, ήτο τάφος της Κλεοπάτρας.
Έκπαλαι πιστεύεται ότι ο Μακεδών στρατηλάτης ο αποβιώσας εν Βαβυλώνι εν έτει 323 πρ. Χ., ετάφη εν Αλεξανδρεία. Σχεδόν γενική εσχηματίσθη πεποίθησις, ότι ο τάφος αυτού ευρίσκεται εν υπογείοις κρύπταις λόφου, κειμένου μεταξύ της θαλάσσης και της πύλης Μουχαρέμ βέη.
Να το πιστεύωμεν; Είναι αληθές; Είναι πραγματική η πληροφορία αυτή; Είναι βάσιμος ο προσδιορισμός ούτος; Ποιαί εισιν αι αποδείξεις; Πώς θα πεισθώμεν; Που βασίζονται οι διατεινόμενοι, ότι εντός των υπογείων κρυπτών της Αλεξανδρείας κοιμάται τον ύπνον της αιωνιότητος ο μέγας δορικτήτωρ;
Κατά την ταπεινήν ημών γνώμην, ο προσδιορισμός ούτος απλή υπόνοια είναι, και τίποτε περισσότερον. Ομογενής τις εκ των εν τω άστει Αλεξάνδρου εισχωρήσας, ως εγράφη, εις τας κρύπτας, είδεν εξ αποστάσεως σαρκοφάγον μεγαλοπρεπή αλλά δεν επετράπη αυτώ να εισδύση ενδοτέρω. Κατά τους σκοτεινογράφους, το γεγονός τούτο ήρκεσεν, όπως πείση τους ευπίστους, ότι η μακρόθεν παρατηρηθείσα σαρκοφάγος ήτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου2.
Και αν ανήκεν αύτη εις Φαραώ τινά, εις Πτολεμαίον τινά, εις Ρωμαίον τινά; Καθόλου δεν είναι παράδοξον αύριον ή την άλλην να γείνη τρίτη ανακάλυψις τάφου της Κλεοπάτρας, αφού κακοσυνηθίσουζι να βιάζωνται εις τον προσδιορισμόν, προκειμένου περί ανακαλύψεως αρχαιοτήτων, ουδεμίαν φερουσών επιγραφήν πειστικήν εξ ης (= εκ της οποίας) και μόνης δυνατόν να προσδιορισθή η πραγματικότης του ευρήματος και ν΄αποφανθή τις μετά θετικότητος, ότι το εύρημα τούτο ή εκείνο εις τον δείνα βασιλέα, ή στρατηγόν, ή ήρωα, ή φιλόσοφον ανήκει.
Είναι αληθές ότι αι ιστορικαί παραδόσεις συνηγορούσιν υπέρ της γνώμης, ότι ο τάφος του Αλεξάνδρου ευρίσκεται εν Αλεξανδρεία, πλην ποσάκις άραγε οι γαμψώνυχες των τυμβωρύχων δεν εγύμνωσαν τον πάγχρυσον και πλουσιώτατον τάφον του Μεγάλου Κατακτητού;
Η Λάρναξ, εν η ενεκλείσθη ο Μέγας Αλέξανδρος, ήτο πάγχρυσος, εναπετέθη δεν εν μεγαλοπρεπεί Μαυσωλείω, όπερ μετηνέχθη επί μεγάλου φορείου, συρομένου υπο 32 ζευγών ημιόνων. Οι ιστορικοί δεν ημέλησαν ν΄αναγράψωσι και την λεπτομέρειαν ταύτην, ότι τα φάλαρα των ημιόνων απήστραπτον εκ πολυτίμων λίθων.
Η πορεία της πολυαρίθμου και επισήμου πομπής από Βαβυλώνος εις Δαμασκόν, δια μέσου της οχληράς ερήμου της Συρίας, υπήρξε μακρά, καθά δ΄αναφέρει η ιστορία επί δύο ολόκληρα έτη διήρκεσαν αι γενόμεναι προπαρασκευαί προς μεταφοράν του μακράν της πατρίδος του αποθανόντος και βαλσαμωθέντος υιού της Ολυμπιάδος και του Φιλίππου Αμύντου Β΄.
Κατά την μεταφοράν και την πορείαν έλαβον χώραν και ρήξεις, διότι οι στρατηγοί του ήρωος της Μακεδονίας δια των όπλων διεξεδίκησαν προς αλλήλους την τιμήν του να συνοδεύσωσι τον νεκρόν του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όστις και ζων έτι είχεν αποθεωθή υπο των συγχρόνων, ως οι ημίθεοι των αρχαιοτέρων χρόνων της αρχαίας Ελλάδος.
Προς γνώσιν των μη γινωσκόντων λέγομεν, ότι οι αρχαίοι Έλληνες μετεχειρίζοντο ως τάφους επισήμων προπάντων προσώπων σωρούς γης, ων λείψανα βλέπει τις και νυν ετι εις πεδιάδας της Τροίας, της Θράκης και της Μακεδονίας, κάτωθεν των οποίων ευρέθησαν σαρκοφάγοι, ανήκουσαι εις στρατηγούς κ.λ.π. επίσημα πρόσωπα και εμπεριέχουσαι ανθρώπινα οστά, πολύτιμα κτερίσματα, ως προ τινών ετών ευρέθησαν κάτωθεν σωρού γης πλησίον της κώμης «Προβίστα» περί την αρχαίαν ιστορικήν Αμφίπολιν δύο σαρκοφάγοι, περί δε την Χαλκηδικήν Χερσόνησον εις την θέσιν «Πρόβλακα» κάτωθεν ογκώδους γηλόφου ο Τόζερ ανεκάλυψε τον τάφον του ευνοουμένου του Ξέρξου επιστάτου της διώρυχος ουρανομήκους Αρταχαίου του Αρχαιμενίδου.
Τοιούτος σωρός γης, ή τάφος τεράστιος, κάτωθεν του οποίου υπάρχουσι κρύπται εν Αλεξανδρεία, παρέχει την αφορμήν εις τινας να υποθέτωσιν, ότι ενταύθα ευρίσκεται ο τάφος του Αλεξάνδρου, πλην ποίος εκ των δύο σαρκοφάγων είνε ο τάφος του ιστορικού Μακεδόνος, ο κάτωθεν του σωρού χοός3, ο εν ταις κρύπταις αυτού υποτιθέμενος ως τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή η εν Κωνσταντινουπόλει εν τω αρχαιολογικώ Μουσείω υπάρχουσα ήδη λαμπρά Σαρκοφάγος, η ανακαλυφθείσα εν ταις πεδιάσι της Λυκίας και της Σιδώνος και ως «Σαρκοφάγος του Αλεξάνδρου» καλουμένης ην (= την οποία) οι επισκέπται του Μουσείου θαυμάζουσι δια τε την λαμπρότητα της καλλιτεχνικής αυτών επεξεργασίας και δια την τελείαν διατήρησιν αυτής, και η οποία, ως Άγγλος τις Αρχαιολόγος φρονεί, εγένετο η προς τιμήν του Κλείτου ον (= τον οποίο) ο Αλέξανδρος εφόνευσεν εν στιγμή μέθης, ή, όπερ ορθότερον, προς τιμήν του ευνοουμένου αυτού Ηφαιστίωνος, ο θάνατος του οποίου τοσούτον μυχίως έθλιψεν αυτόν και εις ον απέδωκεν επικηδείους τιμάς απαραμίλλου λαμπρότητος και πολυτελείας.
Πλην η ογκώδης Σαρκοφάγος, η δι΄εξηκοντατεσσάρων ημιόνων εκ της Βαβυλώνος εις την Δαμασκόν μετακομισθείσα, ήτο εκ χρυσού και λίθων πολυτίμων και όχι εξ ογκώδους τεμαχίου μαρμάρου κατασκευασμένη. Και ο Πτολεμαίος δια του χρυσού και των πολυτίμων λίθων εξοικονόμησε τας ανάγκας του, διότι η ιστορία αναφέρει, ότι εις (= ένας) των Πτολεμαίων περιελθών εις ένδειαν χρηματικήν, εσφετερίσθη την χρυσήν Λάρνακα, ην αντικατέστησε δι΄υαλίνης, βραδύτερον δε ο Ρωμαίος Δικτάτωρ Ιούλιος Καίσαρ κατέθηκε στέφανον χρυσούν επί του Μαυσωλείου Αλεξάνδρου του Μεγάλου, ούτινος η σαρκοφάγος ως μη υπάρχουσα – μεταβληθείσα εις χρυσά νομίσματα υπο του Πτολεμαίου – δεν ευρέθη, ούτε θα ευρεθή ποτέ, εκτός εάν ημέραν τινά ανακαλυφθέντος του υαλίνου μαυσωλείου αυτού ονομασθή τούτο ως τάφος του Μ. Αλεξάνδρου. Δίδομεν Σοφοίς αφορμήν, ίνα σοφώτερα γράψωσι.
Εν Καβάλα
Σ. ΜΕΡΤΖΙΔΗΣ
Μακεδονικόν Ημερολόγιον 1913
Ο προσεκτικός αναγνώστης θα προσέξει ότι ο λόγιος Καβαλιώτης (η Καβάλα ως πατρίδα του Μωχάμετ Άλυ, ιδρυτή του νεώτερου αιγυπτιακού κράτους, είχε στενούς δεσμούς με την Αίγυπτο) έμμεσα διατυπώνει αμφιβολίες για την ύπαρξη τάφου του Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο. Είναι περίεργο. Ενώ έχουμε πλήρη περιγραφή της αρμάμαξας που μετέφερε τη σορό του Αλεξάνδρου στην Αλεξάνδρεια4, ενώ έχουμε πλήθος πληροφοριών για τη μεγαλοπρεπή πορεία της προς την Αίγυπτο, δεν ξέρουμε ούτε που ακριβώς ήταν ούτε και πώς ήταν αυτός ο μάταια αναζητούμενος τάφος. Αλλ΄όπως θα δούμε, και στον προσδιοριζόμενο από τον Στράβωνα τόπο δεν βρέθηκε τίποτε.
Ο αναγνώστης είναι καλό να προσέξει ότι στο παραπάνω άρθρο του Σ. Μερτζίδη γίνεται αναφορά στην περικαλλή σαρκοφάγο που φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της ΚΠόλεως και που επιδεικνύεται σαν «Σαρκοφάγος του Αλεξάνδρου». Ο αρθρογράφος λέγει ότι η όντως λαμπρή αυτή σαρκοφάγος με σκηνές μαχών – υποτίθεται του Αλεξάνδρου – βρέθηκε στις πεδιάδες της Σιδώνος ή της Λυκίας5. Στην ΚΠολη, όμως μεταφέρονταν σπουδαία ευρήματα από κάθε μεριά της αυτοκρατορίας. Τι εμποδίζει να υποθέσουμε ότι μπορεί να προέρχεται από τη Μακεδονία; Δεν έχω το προνόμιο να πλησιάσω τον ανασκαπτόμενο χώρο στην Αμφίπολη. Αλλ΄οι φωτογραφίες που μου έδωσαν οι δημοσιογράφοι, μου επιτρέπουν να υποθέσω ότι τόσον οι σφίγγες όσο και η σαρκοφάγος είναι φτιαγμένες από το ίδιο εργαστήρι. Κάλλιστα, λοιπόν, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι προέρχεται από το χώρο της Αμφίπολης. Άλλωστε η Αμφίπολη, από την οποία λέγεται ότι πέρασε ο Απόστολος Παύλος κατά τη μετάβασή του προς τη Θεσσαλονίκη, είχε στενούς δεσμούς με τη Βασιλεύουσα ως τον 14ο αιώνα που μνημονεύεται η δράση δύο γνωστών στρατηγών, των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννη Πριμικίρη.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Ο Μαργαρίτης Δήμιτσας πλην του βιβλίου αυτού έχει γράψει: «Αρχαία γεωγραφία της Μακεδονίας» (Αθήναι 1870), «Επίτομος Ιστορία της Μακεδονίας» (Αθήναι 1879), «Βιογραφία της Ολυμπιάδος της Ηπειρώτιδος, Αλεξάνδρου μητρός» (Αθήναι 1887). «Οι αρχαίοι Μακεδόνες». Και όμως τον «πιονέρο» αυτόν των μακεδονικών ερευνών δεν τον περιλαμβάνει η Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια.
2. Σημ. Σ.Ι.Κ. : Πρόκειται για την ίδια σαρκοφάγο που εδείχθη σ΄εμένα και τη σύζυγό μου, όπως προανέφερα.
3. Χους, γεν. χοός, δοτ. χοι κ.λπ., είναι σωρός χώματος ή το χώμα. Χόες λεγόταν στην Αθήνα η εορτή τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων.
4. Βάσει των αρχαίων περιγραφών σε νεώτερη εποχή οι C. Muller και G. Nieman έχουν κάνει αναπαράσταση πιθανόν ακριβέστατη της νεκροφόρου άμαξας, που έφερε τον Αλέξανδρο από την Βαβυλώνα στην Αλεξάνδρεια.
5. Την σαρκοφάγο αυτή βρήκε κάποιος Χαμδή μπέης και έκτοτε άρχισαν οι αμφισβητήσεις, κατά πόσο ο Αλέξανδρος τάφηκε στην Αίγυπτο. Η σαρκοφάγος πιθανώς κατασκευάστηκε στην Αθήνα για λογαριασμό κάποιου άρχοντα της Σιδώνος. Μήπως και οι σφίγγες της Αφμιπόλεως;
Από το βιβλίο «Η περιπέτεια της Αμφίπολης», του Σαράντου Ι. Καργάκου, το οποίο κυκλοφορήθηκε την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου του 2014, από την εφημερίδα, Realnews.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Η προσωπική εμπλοκή μου στην περιπέτεια της Αμφίπολης – Σαράντου Ι. Καργάκου.
Η περίπτωση της Ολυμπιάδος – Σαράντου Ι. Καργάκου.
Η παρουσία του Ερμή – Σαράντου Ι. Καργάκου.
Ο Βρασίδας και η Αμφίπολη – Σαράντου Ι. Καργάκου.
Η ταφομανία και ο τάφος του Περσέα – Σαράντου Ι. Καργάκου.
Περί του τάφου του Αλεξάνδρου στην Αίγυπτο – Σαράντου Ι. Καργάκου.
