Τη ΚΓ του αυτού Μηνός (Αυγούστου), Σύναξις προς τιμήν της Εικόνος της Υπεραγίας Θεοτόκου της Ιεράς Μονής του Δαμανδρίου, εν τη νήσω Λέσβω.
Χαίρει εν σοι, Δαμανδρίου η μάνδρα,
πανήγυριν άγουσα, εγκαυχωμένη Μήτερ.
Τρίτη και εικάδι, βροτοί ώδε, Παρθέον ανυμνούσι.
Το μοναστήρι του Δαμανδρίου είναι ένα μικρό παλιό μοναστήρι, που πρόσφατα άρχισε να ξαναζωντανεύει. Πραγματικό ησυχαστήριο της ψυχής και του πνεύματος. Χώρος προσευχής και περισυλλογής, που δεν έχει τίποτα κοινό με τις εικόνες των μοναστηριών που έχουν οι περισσότεροι πιστοί στο νου τους από επισκέψεις σε γνωστά και ονομαστά μοναστήρια.
Δυο τα επιπλέον βασικά χαρακτηριστικά του, που παρακινούν τους πιστούς να το επισκεφθούν. Οι εξαιρετικές τοιχογραφίες του καθολικού που μετρούν 500 χρόνια ύπαρξης και το αναγεγραμμένο, αλλά προπαντός υλοποιούμενο: «Ξένους ξένιζε, μη θεού, ξένος γένη»
Το Δαμάνδριον (ή Δαμάνδρι) ήταν χωριό της περιοχής Πολιχνίτου της Λέσβου, κατά τον 16ο αιώνα τουλάχιστον. Τότε αναφέρονταν στον Μητροπολιτικό κώδικα της Μητρόπολης Μυτιλήνης. Τον επόμενο αιώνα πολλά μικρά χωριά της περιοχής καταστράφηκαν από τους πειρατές ή εγκαταλείφτηκαν για άλλους λόγους από τους κατοίκους των, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν στα μεγαλύτερα τέσσερα χωριά της περιοχής (Πολιχνίτος, Βασιλικά, Λισβόρι και Βρίσα). Έτσι έγινε και με το Δαμάντρι.
Υπάρχουν δυο εκδοχές όσον αφορά στη σύσταση και λειτουργία της Μονής. Σύμφωνα με τη μια η Μονή υπήρχε, ως αστικό μοναστήρι μέσα ή κοντά στο χωριό. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η Μονή ιδρύθηκε από εναπομείναντες μοναχούς ενός άλλου μοναστηριού σε γειτονική περιοχή, με το όνομα «Παλιομονάστηρα», (όπου σώζονται λείψανα του), οι οποίοι, ύστερα από επιδρομή που δέχτηκαν, κατέφυγαν στον εγκαταλειμμένο ενοριακό ναό της Παναγίας στο Δαμάντρι, τον οποίο μετέτρεψαν σε καθολικό του μοναστηριού που ίδρυσαν. Ή εγκαταστάθηκαν στο ήδη υπάρχον μοναστήρι. Αυτό, δηλαδή η ύπαρξη του Μοναστηριού, ενισχύεται από τα Κελιά οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα, τα οποία ήλθαν στο φως της δημοσιότητας πρόσφατα και σύμφωνα με τα οποία το 1548 το μοναστήρι υπήρχε και απέδιδε φόρους.
Το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη και αυτό αποδεικνύεται απ’ τη μεγάλη (560 περίπου στρεμμάτων) γεωργική περιουσία που απόκτησε (και που σήμερα ανήκει στη Μητρόπολη Μυτιλήνης). Η συνέχεια όμως δεν ήταν καλή, επειδή δεν υπήρχαν μοναχοί, και μοναδικό μέλημα τόσο της Μητρόπολης όσο και του Οικουμενικού Πατριαρχείου ήταν η διαφύλαξη και διατήρηση των κτηρίων και της περιουσίας του με την ενοικίασή της σε κληρικούς ή λαϊκούς της περιοχής.
Τελικά αποχαρακτηρίστηκε (1933) από Μοναστήρι και χαρακτηρίστηκε ως Μητροπολιτικό Αγρόκτημα. Τότε ανακαλύφτηκαν και οι επασβεστωμένες τοιχογραφίες του καθολικού. Από το 1959 και για 30 περίπου χρόνια, σε ειδικά αναγερμένο κτήριο, που θεμελιώθηκε το 1939, στεγάστηκε και λειτούργησε γηροκομείο υπό την εποπτεία της Μητρόπολης Μυτιλήνης και κληρικών της περιοχής. Για είκοσι περίπου χρόνια το μοναστήρι ήταν κλειστό και εγκαταλειμμένο (για κάποιο διάστημα φιλοξενήθηκε εκεί μια μοναχή.) Το 2006 επανασυστήθηκε η Μονή.
Εγκαταστάθηκε ο Ιερομόναχος πατέρας Μιχαήλ Τυροπώλης, ο οποίος με ακάματο ζήλο και τη συνδρομή της δύναμης της Υπεραγίας Θεοτόκου κατάφερε μέσα σε ελάχιστο για τα ελληνικά δεδομένα χρόνο να την ανακαινίσει.
Οι τρεις εικόνες του τέμπλου είναι άξιες λόγου, ενώ προσφέρονται σήμερα από πιστούς καινούριες εικόνες, οι οποίες κατά βάση αναρτώνται στον νάρθηκα, διότι στον κυρίως ναό δεν μπορούν να τοποθετηθούν επειδή υπάρχουν οι τοιχογραφίες. Η εικόνα στο προσκυνητάρι, «Ρόδο το Αμάραντον» μόνο είναι του 16ου αιώνα.
Η εικόνα της Παναγίας.
Η Εικόνα της Παναγίας είναι αντίγραφο της παλιάς εικόνας, η οποία φυλάσσεται στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Μυτιλήνης. Το αντίγραφο φιλοτεχνήθηκε σε μνημόσυνο του Πολιχνιάτη μοναχού Πορφύριου, το 1969. Το πρωτότυπο παριστάνει την Παναγία, ως Οδηγήτρια με το Χριστό στην αριστερή αγκάλη της και χρονολογείται στο τέλος του 17ου αιώνα.
Η εικόνα του Χριστού.
Η Εικόνα του Χριστού, που βρίσκεται σήμερα στο τέμπλο δεν είναι ούτε αυτή η αρχική εικόνα του καθολικού. Πρόκειται για μια παλιά εικόνα (1775) του Παντοκράτορα, η οποία πριν από λίγες δεκαετίες συντηρήθηκε στα εργαστήρια της εφορίας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Η αρχική εικόνα του Χριστού μεταφέρθηκε την περίοδο που το μοναστήρι ήταν κλειστό, από τον Μητροπολίτη Ιάκωβο Νικολάου, στο Ναό της Κοίμησης της Παναγίας στην Αγιάσο -επειδή η εκεί εικόνα είχε καταστραφεί από πυρκαγιά- όπου και φιλοξενείται στο τέμπλο.
Η εικόνα του Τιμίου Προδρόμου.
Τέλος η εικόνα του Τιμίου Προδρόμου είναι έργο των αρχών του 18ου αιώνα και εικονίζει τον Πρόδρομο με φτερά αγγέλου και ειλητάριο στο αριστερό χέρι. Πρόκειται για την κανονική εικόνα του Μοναστηριού. Ίδια παράσταση του Προδρόμου συναντάμε και στις τοιχογραφίες.
Στον νάρθηκα σε ειδική πρόσφατη ξύλινη προθήκη υπάρχουν τρεις λειψανοθήκες. Η μεγαλύτερη, που είναι και παλιά, περιέχει λείψανα των αγίων Χαραλάμπους και Βαρβάρας. Είναι καλυμμένη από αργυρή πλάκα με παραστάσεις και στο μέσον φέρει αργυρόδετο Σταυρό από συντέφι. Η λειψανοθήκη αυτή είναι αρκετά παλιά διότι αναφέρεται σε όλα τα πρωτόκολλα παράδοσης και παραλαβής που είναι καταχωρημένα στο σχετικό κώδικα.
Εκτός αυτής υπάρχουν και δυο μικρότερες λειψανοθήκες που προσφέρθηκαν από τον Ηγούμενο της Μονής πατέρα Μιχαήλ. Η μία περιέχει λείψανα του Αγίου Μεθοδίου και των πέντε Παρθένων Κρήτης και η άλλη των αγίων Παχωμίου του Ρώσου, Χαραλάμπους και Θεωνά, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης και καταγόμενου απ’ την Κουρνέλα της περιοχής Πλωμαρίου.
Στη μικρή πλακοστρωμένη αυλή της Ιερά Μονής, στα δεξιά της, στέκεται υπερυψωμένο το καθολικό, ο ναός της Κοίμησης της Παναγίας με τις τοιχογραφίες. Κάτω απ’ το ναό αναβλύζει το αγίασμα.
Ο Ναός έχει ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής και διαστάσεις 8χ4,5 μέτρα. Υπάρχει επιπλέον και πρόναος (νάρθηκας) κλειστός με βάθος 2,10 μέτρα. Η είσοδος γίνεται με αμφίπλευρη σκάλα, κάτω απ’ το πλατύσκαλο της οποίας βρίσκεται το αγίασμα. Ηστέγη είναι δίρριχτη κεραμοσκεπή και εσωτερικά η οροφή είναι ελαφρά θολωτή με την τεχνική του «μπαγδατί». Είναι πιθανόν η στέγη να καταστράφηκε και να ανακατασκευάστηκε και για το λόγο τούτο δεν έχει τοιχογραφίες σε αντίθεση με όλους τους τοίχους. Το δάπεδο είναι καλυμμένο από παλιές ασύμμετρες πλάκες, μερικές απ’ τις οποίες έχουν ανάγλυφα σχήματα λαϊκής τέχνης.
Ο φωτισμός του Ναού γίνεται από δυο πλευρικά παράθυρα. Στο Ιερό υπάρχει αγία Τράπεζα ενώ εξωτερικά διακρίνεται εντοιχισμένος τεράστιος ογκόλιθος, απόδειξη ότι ο Ναός είχε στηθεί πάνω στους βράχους, οι οποίοι αποτέλεσαν και τμήμα του οικοδομήματος. Το ιερό χωρίζει απ’ τον κυρίως Ναό με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Εκτιμάται ότι είναι συναρμολογημένο από τμήματα τέμπλων άλλων ναών. Έχει δύο εισόδους, την Ωραία Πύλη και την βόρεια. Τμήματα του (τα λυπηρά) έχουν μεταφερθεί στο Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητρόπολης Μυτιλήνης.
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Ιερά Μονή Δαμανδρίου Λέσβου.
Παράβαλε και:
Οι πολλές επωνυμίες και οι εικόνες της Παναγίας μας – ηχογραφημένη ομιλία του αειμνήστου Δημητρίου Παναγόπουλου (αρχείο ήχου, mp3).
Υπεραγία Θεοτόκος η επονομαζομένη Προυσιώτισσα: ιστορικό, θαύματα, Ακολουθία, Παρακλητικός Κανών.
Υπεραγία Θεοτόκος η επονομαζομένη Προυσιώτισσα (videos).
