Αγίου Μαξίμου του ομολογητού.
Περί διαφόρων αποριών.
99 Από τον ίδιο λόγο στα λεγόμενα: «Τώρα όμως δέξου την κυοφορία μου και σκίρτησε γι’ αυτήν, κι αν όχι όπως ο Ιωάννης μέσα από τα σπλάχνα, ας είναι όπως ο Δαβίδ κατά το σταμάτημα της κιβωτού».
Ο μεγάλος Ιωάννης δεν είναι μόνο η εικόνα της μετάνοιας και της απάθειας της πρακτικής φιλοσοφίας και γνωστικής θεωρίας, της πρώτης ως κήρυκας και βαπτιστής, της άλλης ως ερημίτης, χωρισμένος τελείως από τον κόσμο, και της τρίτης ως λευίτης και ιερέας και πρόδρομος του Θεού Λόγου, αλλά είναι και σύμβολο της αμετάτρεπτης έξης σ’ αυτά, γιατί από την κοιλιά της μητέρας του ως το θάνατό του διατήρησε αλύγιστη την ένταση της ψυχής του σ’ αυτά. Ο Δαβίδ πάλι είναι κι αυτός εικόνα της πράξης και της θεωρίας, γιατί ήταν στον Ιουδαϊκό λαό βοσκός πρώτα κι έπειτα βασιλιάς του και ο εξολοθρευτής των αλλοφύλων, αλλά βέβαια και σύμβολο της αμετάτρεπτης έξης σ’ αυτά. Γιατί μετά την επίγνωση παρέπεσε, πάσχοντας κάποιο ανθρώπινο πάθος, και δεν εφύλαξε αμετάτρεπτη την έξη της αρετής και της γνώσης. Γι’ αυτό ίσως ούτε από την κοιλιά της μητέρας του έχει γραφεί πως προανήγγειλε το Λόγο σκιρτώντας όπως ο μεγάλος Ιωάννης, αλλά έπειτ’ από την τέλεια συντριβή των αλλοφύλων και την αποκατάσταση της κιβωτού, δηλαδή μετά την
υποχώρηση των παθών και την ανάκτηση πάλι της γνώσης.
Τύπος λοιπόν είναι ο Ιωάννης όλων όσοι γεννιούνται πνευματικά με τη μετάνοια στην αρετή και στη γνώση και διατηρούν ως το τέλος με την προκοπή τους αμετάτρεπτη την έξη τους σ’ αυτά, ενώ ο Δαβίδ είναι τύπος όλων εκείνων που πέφτουν μετά την επίγνωση κι επαναφέρουν πάλι με τη μετάνοια την ψυχική αγαλλίαση της θεϊκής χαράς. Επειδή λοιπόν είναι ολιγόλογος ο μεγάλος δάσκαλος, αφού συμπύκνωσε με το πνεύμα του νοερά τη δύναμη του εκτεταμένου λόγου, παρομοίασε με τον Ιωάννη και Δαβίδ τους μεγάλους, σύμφωνα με την έξη του καθενός, τους ακροατές των θείων λόγων, γιατί οπωσδήποτε σε κάποιον από τους δύο νομίζω, σύμφωνα με τον τρόπο που αποδώσαμε δικαιολογημένα στον καθένα, αντιστοιχεί καθένας από όσους ζούνε μ’ ευσέβεια, σα να βροντοφωνάζει κατά κάποιον τρόπο και να λέει˙ «Όλοι όσοι δεχθήκατε μέσα σας με την μετάνοια να κυοφορείται ο θείος Λόγος της αρετής και της γνώσης, ή σύμφωνα με τον μεγάλο Ιωάννη από την αρχή ως το τέλος διατηρήστε το θείο σκίρτημα της ψυχής γι’ αυτόν με την προκοπή σας ως αμετάτρεπτο
απόκτημα, χωρίς να παρασύρεστε από κανένα είδος κακίας και από την αγνωσία, ή σύμφωνα με το μακάριο Δαβίδ, ακόμα κι αν σας έχει τύχει κάτι που δε θέλετε κατά το θείο δρόμο, να φροντίζετε ακούραστα με τη μετάνοια να επαναφέρετε στον εαυτό σας την αρετή και τη γνώση μ’ ένταση της υπομονής και με την άσκηση των θείων λόγων, και μην πάθετε το πάθημα του ιερέα Ηλεί, αφήνοντας με τη ραθυμία σας έκδοτη στα πάθη τη θεία κιβωτό της αρετής και της γνώσης και πέφτοντας ανάστροφα πεθάνετε στις πύλες του ναού στη Σηλώμ,2 συντρίβοντας την ωμοπλάτη της πράξης.
Αυτό νομίζω διδάσκοντας σαφέστερα ο μακάριος αυτός Πατέρας, λέει στο λόγο του στην Καινή Κυριακή˙ «Προστάζομε να ψάλετε άσμα καινούργιο στον Κύριο, είτε όσοι βρίσκεστε στη Βαβυλώνα και στην κακή σύγχυση έχετε παρασυρθεί από την αμαρτία, κι έπειτα σωθήκατε στην Ιερουσαλήμ, και εκεί βέβαια δεν μπορούσατε να ψάλετε τη θεία ωδή επειδή ήταν ξένη η γη, εδώ όμως στήσατε νέα ωδή και νέα πολιτεία, είτε όσοι μείνατε στο καλό προκόβοντας και ήδη έχετε από τη μια κατορθώσει και από την άλλη εξακολουθείτε να κατορθώνετε με την βοήθεια του καινοποιού Πνεύματος».3 Αυτά υποθέτω με την ανοησία μου σκέφτηκε ο δάσκαλος και είπε˙ «Τώρα όμως δέξου μου την κυοφορία και σκίρτησε γι’ αυτό, κι αν όχι όπως ο Ιωάννης από την κοιλιά, ας είναι όπως ο Δαβίδ για το σταμάτημα της κιβωτού», συμπυκνώνοντας την έκθεση όσων είπαμε με τον ανάλογο με την αξία και το γένος της θεωρίας τρόπο.
Παραδίδουν οι προσεκτικοί μελετητές αυτών των μυστηρίων και εραστές και φιλοθεάμονες των πνευματικών λόγων που αυτά περιέχουν, ότι ο καθολικός λόγος της Γραφικής θεωρίας, αν και είναι ένας, πρέπει να τον θεωρούμε ότι διαδίδεται με δέκα τρόπους, με τον τόπο, το χρόνο, το γένος, το πρόσωπο, την αξία, δηλαδή ασχολία, την πρακτική, τη φυσική και θεολογική φιλοσοφία, το παρόν και μελλοντικό, δηλαδή με τον τύπο και την αλήθεια˙ και πάλι ότι συνάγεται περιορίζοντας τους πέντε σε τρεις τρόπους, και πάλι τους τρεις σε δύο, και τους δύο τους εγκλείει σε ένα αποκλειστικό λόγο χωρίς αριθμό. Για παράδειγμα τους τρόπους με χρόνο, τόπο, γένος, πρόσωπο και αξία, που είναι πέντε, τους συνάγει σε τρεις, τους τρόπους πρακτική, φυσική και θεολογική φιλοσοφία και αυτούς πάλι, που είναι τρεις, τους περιορίζει σε δύο, που σημαίνουν το παρόν και το μέλλον, κι αυτούς στον τελικό κι απλό, όπως λένε, και άρρητο Λόγο που τους παρέχει όλους, από τον οποίο σύμφωνα με πρόοδο προήλθε η γενική δεκάδα των τρόπων της Γραφής που αναλύομε
και στον οποίο ως αρχή του είναι η ίδια δεκάδα με περιορισμό ανατείνει και συνάγεται πάλι σε μονάδα.
Κι ο λόγος της Γραφής εξετάζεται σύμφωνα με το χρόνο, όταν το κάποτε, το ήταν, το είναι, το θα είναι, το πριν από αυτό, το παρόν, το έπειτα από αυτό, και το μαζί με αυτό, και το από την αρχή, και το παρελθόν, και το μελλοντικό, δηλώνει τα χρόνια, τους καιρούς, τους μήνες, τις εβδομάδες, τις ημέρες, τις νύχτες και τα μέρη τους, και γενικά δηλώνει όλα όσα φανερώνουν το χρόνο˙ σύμφωνα με τον τόπο όταν σημαίνει τον ουρανό, τη γη, τον αέρα, τη θάλασσα, την οικουμένη, τα πέρατα, τις χώρες, τα νησιά, τις πόλεις, τους ναούς, τα χωριά, τα χωράφια, τα βουνά, τα φαράγγια, τους δρόμους, τους ποταμούς, τις ερήμους, τα πατητήρια, τ’ αλώνια, τ’ αμπέλια, και γενικά όλα όσα μπορούν να δηλώσουν τόπο˙ σύμφωνα με το γένος γενικά όταν δηλώνει αγγέλους ή όσα ανήκουν στα τάγματα των νοερών ουσιών στους ουρανούς, κι ακόμα τον ήλιο, τη σελήνη, τ’ άστρα, τη φωτιά και όσα περιφέρονται στον αέρα, στη γη, στη θάλασσα, ή ζώα ή ζωόφυτα ή φυτά και όσα εξορύσσονται από τη γη και τα κατεργάζεται ο άνθρωπος με τις τέχνες του, και όσα
άλλα όμοια και με ιδιαίτερο τρόπο πάλι όταν κατονομάζει ανθρώπους, έθνη, λαούς, γλώσσες, φυλές, πατριές και όσα παρόμοια με αριθμό ή χωρίς αριθμό˙ σύμφωνα με το πρόσωπο, όταν αναφέρει με το όνομά τους τον συγκεκριμένο άγγελο ή αρχάγγελο ή Σεραφίμ ή όσες νοερές ουσίες διαβιούν στους ουρανούς ή τον Αβραάμ ή τον Ισαάκ ή τον Ιακώβ ή κάποιον άλλον από όσους αναγράφονται στη Γραφή για έπαινο ή για κατηγορία˙ σύμφωνα με την αξία, όταν δηλώνει βασιλεία ή βασιλέα ή ποιμένα ή ποίμνιο ή ιερέα ή ιερωσύνη ή γεωργό ή στρατηγό ή αρχιτέκτονα, και γενικά όποιο άλλο επιτήδευμα από όσα ασκούν οι άνθρωποι.
Όλα αυτά δηλαδή όσα δείξαμε ότι περιέχονται στους πέντε τρόπους και συνίστανται σε ουσία και δύναμη και ενέργεια με τις πρώτες διαιρέσεις τους, οπωσδήποτε ή κινούν ή κινούνται, ή ενεργούν ή είναι ενεργούμενα, ή θεωρούν ή θεωρούνται, ή μιλούν ή μιλιούνται, ή διδάσκουν ή διδάσκονται, ή δέχονται προτροπή ή αποτροπή, και γενικά μ’ ένα λόγο ή προκαλώντας ή πάσχοντας, εισηγούνται την πρακτική και φυσική και θεολογική φιλοσοφία συμπλεκόμενες μεταξύ τους με ποικίλους τρόπους. Κάθε ένα δηλαδή από όσα ονομάσαμε λαμβάνεται με πολλούς τρόπους με τις έννοιες της θεωρίας σχετικά μ’ αυτό ή για έπαινο ή για κατηγορία, και φανερώνει τους λόγους που το αφορούν, είτε αυτοί πρέπει να πραχθούν ή όχι, είτε είναι φυσικοί ή αφύσικοι, είτε είναι νοητοί ή ανόητοι. Γιατί, όπως είπα, ο τρόπος για κάθε λόγο είναι διπλός για όποιον κάνει κατά το δυνατόν με σύνεση την εξέταση της θεωρίας σχετικά μ’ αυτά, για να επιτευχθεί από τους ευσεβείς με τη θέση από το ένα μέρος των πρακτέων και φυσικών και νοητών λόγων και με την άρνηση από
το άλλο των μη πρακτέων και αφύσικων και ανόητων φαντασιών, η πρακτική και η φυσική και η θεολογική φιλοσοφία, που είναι το ίδιο σα να λέμε φιλοθεΐα.
Και αυτές πάλι διαιρούνται με το παρόν και το μέλλον, έχοντας ως σκιά και την αλήθεια και τον τύπο και την αρχετυπία. Το ότι είναι δυνατό με τρόπο υπερφυσικό και ουράνιο κατά τον αιώνα τούτον να φτάσει ο άνθρωπος το ακρότατο όριο της αρετής και της γνώσης και της σοφίας, να επιτύχει την επιστήμη των θείων πραγμάτων, το διδάσκεται από τον τύπο και την εικόνά των αρχέτυπων. Γιατί είναι τύπος αληθινά κάθε αλήθεια που σήμερα εμείς νομίζουμε ότι υπάρχει, και σκιά του μεγαλύτερου λόγου και εικόνα. Ο λόγος που υπάρχει μέσα σε όλα κατά το παρόν αναφερόμενος στο μέλλον και έχει δημιουργήσει όλα γίνεται κατανοητός τόσο ως προτύπωση όσο και ως αλήθεια, που και είναι και φαίνεται, επειδή είναι πάνω από το παρόν και το μέλλον και πάνω από τον τύπο και την αλήθεια, γιατί δεν έχει κανένα αντίθετο που να το βλέπομε μαζί του. Κι αντίθετο στην αλήθεια είναι το ψεύδος. Είναι λοιπόν πάνω από την αλήθεια ο Λόγος στον οποίο συνάγονται τα πάντα, και επίσης, επειδή είναι άνθρωπος και Θεός, είναι αληθινά πάνω από κάθε
ανθρωπότητα και θεότητα.
Συνάγονται λοιπόν οι πρώτες πέντε τρόποι σύμφωνα με την πολλαπλή θεωρία τους σε φιλοσοφία πρακτική, φυσική και θεολογική, κι αυτή πάλι στο παρόν και στο μέλλον, δηλαδή σε τύπο και αλήθεια˙ το παρόν και το μέλλον συνάγονται στο αρχικό, δηλαδή το Λόγο που υπάρχει από την αρχή, αυτόν που κάνει να τον βιώσουν και να τον δούνε αυτοί που έγιναν άξιοί του και με όσα είπαμε έκαναν με φιλοπονία την πορεία προς αυτόν, και που έκαναν μονάδα γι’ αυτόν την δεκάδα που έγινε για εκείνους που τους πέταξε μακριά από κάθε εμπαθή και φυσικό και νοητό κίνημα, και δεν μόρφωσε μέσα τους με τη θεία χάρη σύμφωνα με την ακέραιη έξη την ιδιότητα της σύμφωνα με τη φύση θείας απλότητας. Να γνωρίζομε επίσης και αυτό, ότι ο λόγος της πρόνοιας έχει εγκατασπαρεί στη φυσική φιλοσοφία, και ο λόγος της κρίσης στην πρακτική, σύμφωνα με τους τρόπους που τους αρμόζουν, στους οποίους φανερώνονται μέσω της θεωρίας όσων είναι και όσων γίνονται.
Αυτά, όπως είπα, σκέφθηκε ο δάσκαλος αυτός με το θεϊκό νου και νομίζω κατάλληλα κάλεσε όσους ονομάστηκαν άγιοι από το σύμφωνο με το γένος και την αξία τρόπο της θεωρίας τους, ενώ τον μεγάλο Ιωάννη από τον τόπο. Γι’ αυτό ο άγιος Ιωάννης, ως κήρυκας της μετάνοιας είναι εικόνα της πράξης, ως ερημίτης της απάθειας, ως Λευίτης και ιερέας μέτοχος της γνωστικής θεωρίας. …
Αγίου Μαξίμου του ομολογητού
Περί διαφόρων αποριών
99 Εκ του αυτού, εις το˙ «Νυνί δε μοι δέξαι την κύησιν και προσκίρητσον, και ει μη ως Ιωάννης από γαστρός, άλλ’ ως Δαβίδ επί τη καταπαύσει της κιβωτού».
Ιωάννης ο μέγας ου μόνον μετανοίας και της κατά την πρακτικήν φιλοσοφίαν απαθείας και γνωστικής θεωρίας εστίν εικών, της μεν ως κήρυξ και βαπτιστής, της δε ως ερημίτης και του κόσμου πάντη κεχωρισμένος, της δε ως Λευίτης και ιερεύς και Θεού Λόγου πρόδρομος, αλλά και της εν τούτοις κατά την έξιν ατρεψίας σύμβολον, ως από γαστρός και μέχρι θανάτου τον εν τούτοις της ψυχής τόνον αμείλικτον διατηρήσας. Ο δε Δαβίδ εξομολογήσεως πράξεώς τε και θεωρίας και αυτός εστί εικών, ως της ιουδαϊκής φυλής και ποιμήν πρότερον και ύστερον βασιλεύς, και των αλλοφύλων αναιρέτης, ου μη δε και της τούτων κατά την έξιν ατρεψίας σύμβολον. Παρέπεσε γαρ μετά την επίγνωσιν, ανθρώπινόν τι παθών, και την έξιν της αρετής και της γνώσεως ουκ εφύλαξεν άτρεπτον. Διο τυχόν ουδέ από γαστρός του Λόγου προσκιρτήσαι γέγραπται κατά τον μέγαν Ιωάννην, αλλά μετά την των αλλοφύλων τελείαν αναίρεσιν και την της κιβωτού αποκατάστασιν, τουτέστι μετά την των παθών υποχώρησιν και την της γνώσεως αύθις επάνοδον.
Τύπος ουν έστιν ο μεν Ιωάννης πάντων των κατ’ αρετήν και γνώσιν δια μετανοίας εν πνεύματι γεννωμένων και μέχρι τέλους δια προκοπής την εν τούτοις έξιν άτρεπτον διατηρούντων, ο δε Δαβίδ πάντων των μετά την επίγνωσιν παραπιπτόντων και πάλιν δια μετανοίας το κατ’ αρετήν και γνώσιν επαναγόντων της ψυχής της θείας χαράς αγαλλίαμα. Σύντομος ουν υπάρχων και τω Πνεύματι την εις πλάτος του Λόγου δύναμιν νοερώς συστείλας ο μέγας διδάσκαλος, Ιωάννη και Δαβίδ τοις μεγάλοις παρείκασε δια της καθ’ εκάτερον έξεως τους των θείων λογίων ακροατάς, ως ενί πάντως τούτων, καθάπερ οίμαι, κατά τον εφ’ εκάστω καλώς αποδοθέντα τρόπον, εκάστου των κατ’ ευσέβειαν ζώντων ενισχημένου, οιονεί διαρρήδην βοών ότιπερ πάντες όσοι τον θείον της αρετής και της γνώσεως εν εαυτοίς δια μετανοίας κυϊσκόμενον εδέξασθε Λόγον, ή κατά τον μέγαν Ιωάννην εξ αρχής μέχρι τέλους δια προκοπής το επ’ αυτώ της ψυχής κατά την έξιν ατρέπτως θείον διατηρήσατε σκίρτημα, μηδενί τα παράπαν υπαγόμενοι κακίας είδει και αγνωσία, ή κατά τον μακάριον Δαβίδ, καν ει
συμβέβηκέ τι κατά τον θείον δρόμον υμίν αβούλητον, φιλοπόνως δια μετανοίας σπουδάζετε προς εαυτούς την αρετήν επαναγαγείν και την γνώσιν υπομονής τόνοις και λόγων θείων ασκήμασι, και μη τη ραθυμία τοις πάθεσιν έκδοτον ταύτην την εν υμίν θείαν, της αρετής λέγω και της γνώσεως, εάσαντες κιβωτόν το του ιερέως Ηλεί υπομένητε πάθος, και οπισθίως πεσόντες περί τας πύλας του ναού του εν Σηλώμ αποθάνητε, τον ώμον της πράξεως συντριβέντες.
Όπερ, ως οίμαι, σαφέστερον διδάσκων ο μακάριος ούτος Πατήρ εν τω εις την Καινήν Κυριακήν λόγω φησίν˙ «Άιδειν δε τω Κυρίω άσμα καινόν κελευόμεθα, είτε οι εις Βαβυλώνα και την πονηράν σύγχυσιν κατασυρέντες υπό της αμαρτίας, έπειτα προς Ιερουσαλήμ ανασωθέντες, κακεί μεν ου δυνάμενοι την θείαν άδειν ωδήν ως επί της αλλοτρίας, ενταύθα δε νέαν ωδήν και πολιτείαν ιστάμενοι, είτε οι μείναντες εν τω καλώ και προκόπτοντες, και το μεν κατωρθωκότες ήδη, το δε κατορθούντες παρά του καινοποιού Πνεύματος». Ταύτα στοχαστικώς κατά την εμήν αφροσύνην νενοηκότα τον διδάσκαλον φάναι νομίζω˙ «Νυνί δε μοι δέξαι την κύησιν και προσκίρτησον, ει και μη ως Ιωάννης από γαστρός, άλλ’ ως Δαβίδ επί τη καταπαύσει της κιβωτού, τω κατ’ αξίαν και γένος της θεωρίας τρόπω συνηρηκότα την των ειρημένων θεωρίαν.
Φασί γαρ οι των τοιούτων ακριβείς επιμεληταί μυστηρίων και των επ’ αυτοίς πνευματικών λόγων ερασταί και φιλοθεάμονες, τον καθόλου της Γραφικής θεωρίας λόγον, ένα τυγχάνοντα, δεκαχώς πλατυνόμενον θεωρείσθαι, τόπω, χρόνω, γένει, προσώπω , αξία, ήγουν επιτηδεύματι, πρακτική, φυσική, θεολογική φιλοσοφία, ενεστώτι, και μέλλοντι, ήγουν τύπω και αληθεία, και αύθις συναγόμενον τους πέντε τρισί περιγράφειν τρόποις, και πάλιν δυσί τους τρεις, και τους δύο ενί συγκλείειν παντελώς μη αριθμουμένω λόγω˙ οίον τους κατά χρόνον και τόπον και γένος και πρόσωπον και αξίαν, πέντε τυγχάνοντες, εις τρεις συνάγειν τους της πρακτικής και φυσικής και θεολογικής, τούτους δε πάλιν τρεις όντας εις δύο, τους το παρόν τε και το μέλλον σημαίνοντας, και τούτους εις τον τελεστικόν και απλούν, ως φασί, και πάντων περιεκτικόν άρρήτον Λόγον, εξ ου κατά πρόοδον γέγονεν η καθολική των υπό θεωρίαν της Γραφής τρόπων δεκάς, και εις ον ως αρχήν κατά περιγραφήν η αυτή δεκάς ανατατικώς εις μονάδα πάλιν συνάγεται.
Και κατά μεν χρόνον ο της Γραφής θεωρείται λόγος, ηνίκα το Ποτέ, το Ην, το Έστι, το Έσται, το Προ τούδε, το Παρόν, το Μετά τόδε, και Επί τούδε, και Απ’ αρχής, το Παρελθόν, το Μέλλον, ενιαυτούς τε και καιρούς και μήνας και εβδομάδας και ημέρας και νύκτας και τα τούτων μέρη, και απλώς όσα εμφαντικά χρόνου, δηλοί˙ κατά δε τόπον, όταν ουρανόν και γην και αέρα και θάλασσαν, οικουμένην, πέρατα, χώρας, νήσους, πόλεις, ναούς, κώμας, αγρούς, όρη, φάραγγας, οδούς, ποταμούς, ερήμους, ληνούς, άλωνας, αμπελώνας, και απλώς όσα τόπον χαρακτηρίζειν δύναται, σημαίνη˙ κατά γένος δε, καθολικώς μεν οπόταν αγγέλους ή όσα της εν ουρανοίς έστι των νοερών ουσιών διακοσμήσεως, προς δε και ήλιον και σελήνην, αστέρας, πυρ, και όσα εν αέρι, εν γη, εν θαλάσση τυγχάνει όντα, ή ζώα, ή ζωόφυτα, ή φυτά, και όσα εκ γης μεταλλεύεται και τέχναις ανθρώπων υποπίπτει, και όσα έτερα τοιαύτα, δηλοί, ιδιοτρόπως δε πάλιν, όταν ανθρώπους, έθνη, λαούς, γλώσσας, φυλάς, πατριάς, και όσα τοιαύτα, συν αριθμώ ή αριθμού χωρίς ονομάζη˙ κατά πρόσωπον δε,
όταν τόνδε τον άγγελον, ή τόνδε τον αρχάγγελον, ή Σεραφίμ, ή όσα των εν ουρανοίς διαιτωμένων νοερών ουσιών, εξ ονόματος καλή, ή Αβραάμ, ή Ισαάκ, ή Ιακώβ, ή έτερόν τινά των εν επαίνω ή ψόγω τη Γραφή κειμένων, δι’ ονόματος παραδηλοί˙ κατ’ αξίαν δε, ηνίκα βασιλείαν, ή βασιλέα, ή ποιμένα, ή ποίμνην, ή ιερέα, ή ιερωσύνην, ή γεωργόν, ή στρατηγόν, ή αρχιτέκτονα, και απλώς ει τι άλλο των οις διήρηται το ανθρώπινον γένος επιτηδεύμασι.
Ταύτα γαρ πάντα όσα τοις πέντε περιεχόμενα τρόποις έδειξεν ο λόγος, ουσία και δυνάμει και ενεργεία, ταις περί αυτά πρώταις διαιρέσεσι, συνιστάμενα, ή κινεί πάντως ή κινείται, ή ενεργείται ή ενεργεί, ή θεωρεί ή θεωρείται, ή λαλεί ή λαλείται, ή διδάσκει ή διδάσκεται, ή επιτροπήν ή αποτροπήν δέχεται, και απλώς, ίνα συνελών είπω, ή ποιούντα ή πάσχοντα την πρακτικήν και την φυσικήν και την θεολογικήν κατά συμπλοκήν δι’ αλλήλων ποικίλως ημίν εισηγούνται φιλοσοφίαν, εκάστου δηλαδή των ωνομασμένων πολυτρόπως ταις περί αυτό κατά την θεωρίαν επινοίαις επαινετώς ή ψεκτώς λαμβανομένου και τους επ’ αυτώ ποιητέους ή ου ποιητέους, ή φυσικούς ή αφυσίκους, ή νοητούς ή ανοήτους λόγους εκφαίνοντος. Διττός γαρ, ως έφην, ο εφ’ εκάστω λόγω τρόπος εστί, κατά το δυνατόν τω ποιουμένω την επ’ αυτοίς συνετώς της θεωρίας εξέτασιν, ίνα εκ τε της των ποιητέων και φυσικών και νοητών λόγων θέσεως, και εκ της των ου ποιητέων και αφυσίκων και ανοήτων φαντασιών αφαιρέσεως, η πρακτική και η φυσική και η θεολογική περιποιηθή τοις
ευσεβέσι φιλοσοφία, ταυτόν δε εστίν ειπείν, φιλοθεΐα.
Και αύται δε πάλιν τω τε παρόντι και τω μέλλοντι διαιρούνται, ως σκιάν έχουσαι και αλήθειαν, και τύπον και αρχετυπίαν. Ως δ’ αν υπερφυώς τε και υψηλώς δυνατόν εστί κατά τον αιώνα τούτον τω ανθρώπω το ακρότατον φθάσαντες μέτρον της αρετής και της γνώσεως και της σοφίας περιγενέσθαι την των θείων επιστήμην, εν τύπω και εικόνι των αρχετύπων εστί. Τύπος γαρ εστίν ως αληθώς πάσα παρ’ ημών νυν είναι νομιζομένη αλήθεια, και σκιά του μείζονος Λόγου και εικών. Ο εν όλοις κατά το παρόν προς το μέλλον και των όλων ποιητικός Λόγος κατανοούμενός εστίν ως εν τύπω και αληθεία, και ων και φαινόμενος, ως υπέρ το παρόν και το μέλλον ων, και υπέρ τύπον και αλήθειαν, τω μηδέν έχειν αντικείμενον συνθεωρούμενον. Αντίκειται δε τη αληθεία το ψεύδος. Υπέρ αλήθειαν άρα ο προς ον τα πάντα συνάγεται Λόγος, και αύθις, ως άνθρωπος και Θεός υπάρχων, και υπέρ πάσαν ων αληθώς ανθρωπότητά τε και θεότητα.
Συνάγονται τοίνυν οι μεν πρότεροι πέντε τρόποι κατά την επ’ αυτοίς πολύτροπον θεωρίαν εις πρακτικήν και φυσικήν και θεολογικήν φιλοσοφίαν, αύται δε πάλιν εις το παρόν και εις το μέλλον, ήτοι τύιπον και αλήθειαν, το παρόν δε και το μέλλον εις το αρχικόν, ήγουν τον εν αρχή Λόγον, τον ποιούντα παθείν αυτόν και ιδείν τους αξίους αυτού γενομένους, και δια των ειρημένων φιλοπόνως την προς αυτόν ποιησαμένους πορείαν, και την δι’ αυτούς γενομένην δεκάδα δι’ αυτόν ποιησαμένους μονάδα, την αυτούς εκτινάξασαν παντός εμπαθούς τε και φυσικού και νοητού κινήματος, και την εν χάριτι θείαν αυτοίς κατά την ολόκληρον έξιν εμμορφώσασαν της κατά φύσιν θείας απλότητος ιδιότητα. Ιστέον δε και τούτο, ότι της μεν προνοίας ο Λόγος τη φυσική, και ο της κρίσεως Λόγος τη πρακτική κατέσπαρται φιλοσοφία, κατά τους αυτοίς πρέποντας τρόπους, οις δια της θεωρίας των όντων τε και γινομένων εμφαίνονται.
Ταύτα, καθώς είρηται, νενοηκότα την θεόφρονα τούτον διδάσκαλον οόιμαι προσφόρως τους ονομασθέντας αγίουςεκ του κατά γένος και αξίαν τρόπου της επ’ αυτοίς θεωρίας καλέσαι, τον δε μέγαν Ιωάννην και εκ του τόπου. Διόπερ ο μεν άγιος Ιωάννης, ως μεν κήρυξ μετανοίας, πράξεώς εστίν εικών, ως δε ερημίτης, απαθείας, ως Λευίτης δε και ιερεύς, γνωστικής θεωρίας, ως δε του Λόγου προσκιρτήσας από γαστρός, ατρεψίας και της κατ’ αρετήν και γνώσιν έξεώς εστί σύμβουλον˙ ο δε άγιος Δαβίδ, ως μεν Ιουδαίος και ποιμήν, την δι’ εξομολογήσεως πρακτικήν φιλοσοφίαν εικονίζεται, ως δε βασιλεύς Ισραήλ, την θεωρητικήν εισηγείται μυσταγωγίαν. Γένος ουν του μεν αγίου Ιωάννου το έθνος και η φυλή εξ ων υπήρχε, αξία δε το κήρυγμα και ιερωσύνη, και τόπος έρημος εν η διήγε˙ του δε αγίου Δαβίδ ωσαύτως, το μεν γένος το έθνος εστίκαι η φυλή, το δε επιτήδευμα, ήγουν η αξία, η ποιμαντική και η βασιλεία. Αις εκάτερος αναλόγως εαυτώ κατά τον πρέποντα λόγον των επ’ αυτώ λεγομένων τρόπων θεωρούμενος, το δι’ αυτού δηλούμενον «απταίστως» μυστήριον
δείκνυσιν.
Η/Υ επιμέλεια: Ελένης Χρήστου, Σοφίας Μερκούρη.
