Εψάλλετο χθες εις τους ναούς η ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου, η υψηλή και κατανυκτική, η συγκεντρούσα άπασαν την δύναμιν και την χάριν της χριστιανικής ποιήσεως του μεσαίωνος και ήτις διακρίνεται των λοιπών, όσας συνέθεσαν οι ιεροί Πατέρες και υμνογράφοι, και περιβάλλεται εξαιρετικήν αίγλην, καθ’ ο αναφέρουσα το πνεύμα εις παρωχημένους καιρούς εθνικών κινδύνων και τροπαίων, εις τας υπό των Αβάρων και Αράβων πολιορκίας της Κωνσταντινουπόλεως. Κυρίως ο Ακάθιστος Ύμνος εποιήθη επί της βασιλείας του Ηρακλείου, εις ανάμνησιν της εν έτει 620 πρώτης πολιορκίας της βασιλευούσης υπό των Αβάρων, καθ’ ην η πόλις διέτρεξε τον έσχατον κίνδυνον, απεδόθη δε η σωτηρία αυτής εις την προστασίαν
της Θεοτόκου. Βραδύτερον δε εις την κυρίως ακολουθίαν του Ακαθίστου προσετέθη και η μνήμη των δύο πολιορκιών της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Αράβων, καθ’ ας και ούτοι γενναίως απεκρούσθησαν. Ως δείγμα της αιδίου ευγνωμοσύνης του έθνους προς την «Υπέρμαχον στρατηγόν» αντηχούσιν από των ημερών του Ηρακλείου μέχρι των ημερών ημών, κατά την Μεγάλην Τεσσαρακοστήν, εν γλώσση υψηλή και αείποτε συγκινούση, τα ευχαριστήρια.
Ανωτέρω εξετέθη το ιστορικόν του εθνικού εν ταυτώ και θρησκευτικού
ύμνου, του χθες εσπέρας ψαλέντος εν τοις ναοίς. Ενταύθα εξετάζομεν αυτόν δι’ ολίγων υπό ποιητικήν έποψιν. Ο τύπος της ποιήσεως του Ακαθίστου είναι ο παρ’ Εβραίοις εν χρήσει. Ούτε μέτρον ούτε ρυθμός απαντά εν αυτώ. Έκαστος στίχος διαιρείται εις δύο ημιστίχους, εξ ών εν τω δευτέρω επαναλαμβάνεται πάντοτε η έννοια του πρώτου, είτ’ εν παραλληλισμώ, είτε κατ’ εναντίωσιν. Ο παραλληλισμός χωρεί πολλάκις και εις ομοιότητα της συντάξεως των δύο ημιστίχων, ουχί δε σπανίως και εις παρήχησιν των λέξεων, ως επί του στίχου «Χαίρε δι’ ης η χαρά εκλάμψει, χαίρε δι’ ης η αρά εκλείψει». Αι τοιαύται απηχήσεις, λίαν προσφιλείς εις τους Βυζαντινούς, εξασθενούσι μάλλον την δύναμιν της ποιήσεως• ουδέν ήττον εν τω προκειμένω ύμνω απαντώσι και εμπνεύσεις ακραιφνεστάτης ποιήσεως.
Δεν πρέπει να λησμονηθή, ότι ο ύμνος εγράφη, καθ’ ην εποχήν μετά την διάλυσιν των εν Αθήναις σχολών υπό του Ιουστινιανού, η εθνική φιλοσοφία είχεν εκλίπει, και ότι δε μετά την κατάκρισιν της αιρέσεως του Νεστορίου η προσκύνησις της Παρθένου Μαρίας, ως αληθούς Θεοτόκου, επεκράτησε πανταχού της Εκκλησίας. Η δι’ όλου του ποιήματος διήκουσα ιδέα είναι η υπεροχή της θείας Σοφίας απέναντι των προσπαθειών της ανθρωπίνης διανοίας προς εύρεσιν της αληθείας και η προσκύνησις της Παναγίας, ήτις παρίσταται ως ασφαλεστάτη οδηγός, ως «γέφυρα μετάγουσα τους εκ γης προς ουρανόν».
Άλλοτε οι ναοί ήσαν πλήρεις ευσεβών χριστιανών, οίτινες μετά κατανύξεως ηκροώντο του κατ’ εξοχήν εθνικού ύμνου. Κατά μικρόν όμως ήρξατο συν τη μειώσει του θρησκευτικού ζήλου παρ’ ημίν, να ελαττούται ο αριθμός των επισκεπτομένων τας εκκλησίας και κατ’ αυτάς τας εορτάς και τας ακολουθίας, αίτινες φέρουσιν όλως εθνικόν χαρακτήρα. Η Αγία Ειρήνη κατώρθωσε και εφέτος να προσελκύση τους πλείστους ακροατάς και δια της λαμπράς αυτής διακοσμήσεως και δια του ποικιλόχρου φωτισμού και δια της αρμονικής της μουσικής. Επίσης και εις τον ναόν της Μητροπόλεως είχον προσέλθει ουκ ολίγοι κατακηλούμενοι υπό παρομοίας μουσικής. Οι λοιποί ναοί και αυτοί οι άλλοτε πολύ συχναζόμενοι κατά την χθες εσπέραν, ως οι της Μεταμορφώσεως, της Χρυσοσπηλαιωτίσσης, της Καπνικαρέας και άλλοι, είχον εφέτος, εν σχέσει προς τα προηγούμενα έτη, ολιγωτέρους ακροατάς. Εις τους αντίποδας της Αγ. Ειρήνης ευρίσκετο χθες ο ναός του Αγ. Γεωργίου, όστις ει και έχει μίαν των μεγαλυτέρων και εκλεκτοτέρων ενοριών, άλλοτε δε ήτο ο πυκνότατα επισκεπτόμενος ναός των Αθηνών, νυν όμως κατέλαβε την τελευταίαν θέσιν των ενταύθα εκκλησιών, χάρις εις την αβελτηρίαν των επιτρόπων και ενοριτών αυτού.
(Εν Αθήναις, 1888.)
Από την συλλογή: «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, ΑΠΑΝΤΑ».
Τόμος πέμπτος, σελ. 145, 146.
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΟΜΟΣ
ΑΘΗΝΑ 1992
Παράβαλε και:
Ο Ακάθιστος Υμνος – του αειμνήστου καθηγητού Ιωάννου Φουντούλη.
Ο Ακάθιστος Ύμνος μετά ερμηνείας – Αρχ. Επιφανίου Θεοδωροπούλου.
