Ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, ο Μέγας Βασίλειος, μεγάλος Πατέρας και Οικουμενικός διδάσκαλος, τιμάται ιδιαίτερα από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Δυό φορές το χρόνο (1 και 30 Ιανουαρίου) εορτάζεται η μνήμη του και δέκα φορές τελείται η Λειτουργία του. Για την Εκκλησία είναι μέγας και ουρανοφάντωρ.
Η τελευταία προσωνυμία οφείλεται σ’ αυτά που πρόσφερε με το πνεύμα του και τη ζωή του. Είναι δηλαδή αυτός που αποκάλυψε, φανέρωσε τα ουράνια. Με τα γραπτά του και τη διδασκαλία του θεολόγησε βαθιά φανερώνοντας στους ανθρώπους τα μυστήρια του ουρανού: αυτό της Αγίας Τριάδος και εκείνο της Θείας Οικονομίας, πως δηλαδή ο Θεός οικονόμησε, σχεδίασε και πραγματοποίησε τη σωτηρία των ανθρώπων.
Πρόσφερε ακόμη πολλά και με τη ζωή του. Ήταν υπόδειγμα πιστού κληρικού, λειτουργού της Εκκλησίας. Έλαμψε ως τον ουρανό και “η λαμπρότης του εις ύψος φαίνεται”. Σ’ όλους ο Μέγας Βασίλειος ήταν νόμος και κανόνας αρετής· ο λόγος του ήταν ζωή. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος που λέει τα τελευταία αυτά προσθέτει: “Ομορφιά του Βασιλείου ήταν η αρετή·της μεγαλοσύνης του, η θεολογία· πορεία του, το αεικίνητο που τον έφερνε με τις αναβάσεις του στοχασμού του ως τον Θεό. Και δύναμή του ήταν η σπορά και διάδοση του λόγου του Θεού. Γι’ αυτό εγώ τουλάχιστον δεν θα δίσταζα να πω τούτο: σ’ όλη τη γη απλώθηκε η φωνή του και στα πέρατα της οικουμένης ακούστηκαν τα δυνατά λόγια του” (Επιτάφιος… 66. ΕΠΕ 6,242). Είναι ο θεολόγος του μέτρου και της Ορθοδοξίας, όπως εύστοχα παρατήρησε ένας βιογράφος του.
Αυτά ακριβώς λέει και το Απολυτίκιο του Αγίου: “Εις πάσαν την γην εξήλθεν ο φθόγγος σου, ως δεξαμένην τον λόγον σου· δι’ ου (=μ’ αυτόν) θεοπρεπώς εδογμάτισας, την φύσιν των όντων ετράνωσας (= φανέρωσες τα μυστικά τους), τα των ανθρώπων ήθη κατεκόσμησας. Βασίλειον ιεράτευμα, Πάτερ όσιε, Χριστόν τον Θεόν ικέτευε, δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος”.
Τα χαρίσματα αυτά τα απόλαυσαν όλοι οι άνθρωποι γιατί, όπως λέει ο στίχος του Συναξαρίου, “ζη και παρ’ ημίν, ως λαλών εκ των βιβλίων” του. Είναι ο “βασίλειος κόσμος (=ομορφιά) της Εκκλησίας”, “χαράκωμά της και τείχος οχυρόν”. Είναι αυτός που οικειοποιήθηκε “πάντων των αγίων τας αρετάς” και γι’ αυτό πρέπει όλοι μας “να μιμηθούμε την πίστιν, την ζέσιν (=ζήλο), την ταπείνωσίν” του (από τα τροπάρια της 1ης Ιανουαρίου).
Ύστερα από αυτά, ήταν φυσικό να τον τιμήσει και η εικονογραφία. Έχουμε εικόνες, ψηφιδωτά, τοιχογραφίες, καθώς και μικρογραφίες που αρχίζουν από πολύ παλιά. Με αυτήν την ποικιλία των απεικονίσεων θέλησε η Εκκλησία να διασώσει τα χαρακτηριστικά της μεγάλης μορφής του. Τα βρίσκουμε στον Έλπιο τον Ρωμαίο (9ος-10ος αιών) και στο Συναξάριο της ιδιαίτερης εορτής του, καθώς και εκείνης των Τριών Ιεραρχών. Τα παραθέτουμε σε μετάφραση του αγίου Νικόδημου του Αγιορείτου:
“Ο δε Μέγας Βασίλειος ήτο κατά την θέσιν και το ανάστημα του σώματος πολλά μακρύς, ξηρός και ολιγόσαρκος, μαύρος ομού και ωχρός κατά το χρώμα, μακρομύτης, είχε τα οφρύδια στρογγυλά, το δε δέρμα το επάνω των οφρυδίων, συμμαζωμένον, εφαίνετο όμοιος με άνθρωπον συλλογιζόμενον και προσέχοντα τον εαυτόν του. Είχε το πρόσωπον ζαρωμένον με ολίγας χαραγάς (=χαραγματιές, ρυτίδες), είχε τας παρειάς μακράς και τους μήνιγγας (=κροτάφους) δασείς από τρίχας συνεστραμμένας και κυκλοειδείς. Εφαίνετο εις την επιφάνειαν, ότι είχεν ολίγον κουρευμένας τας τρίχας· το γένειον είχε μακρόν αρκετά, και τας τρίχας μαύρας ομού και λευκάς” (Συναξαριστής, τομ. Α’, σ. 429).
Για να κατανοήσουμε την εικόνα του Μ. Βασιλείου, όπως την αποτύπωσε η βυζαντινή ζωγραφική, πρέπει να προσέξουμε τούτη τη φράση από τα προσωπογραφικά του: “εφαίνετο όμοιος με άνθρωπον συλλογιζόμενον και προσέχοντα τον εαυτόν του”. Η ζωή του Μεγάλου Βασιλείου ήταν γεμάτη αγωνίες, φροντίδες, πολυμέτωπους αγώνες. Ήταν υπόδειγμα ποιμένα. Όπως γράφει ο ίδιος, δουλειά του ποιμένα της Εκκλησίας είναι “να επιστρέφει (στο σωστό δρόμο) τον πλανεμένο άνθρωπο, να φροντίζει τον πληγωμένο, να γιατρεύει τον άρρωστο. Στις συμφορές των άλλων να βλέπουμε τις δικές μας και να μην προσβάλλουμε τον Χριστό με την απανθρωπιά μας”.
Για να γίνονται όμως αυτά, πρέπει να ξεκινάμε από τον εαυτό μας, όπως εκείνος. Γνώριζε στο βάθος τους τις αρρώστιες των ανθρώπων -ψυχικές και σωματικές- γιατί ήξερε πολύ καλά τον εαυτό του, την ψυχή του. Γράφει στην ομιλία του “Πρόσεχε σεαυτώ”: “εξέτασε τον εαυτό σου για να μάθεις ποιός είσαι, γνώρισε τη φύση σου, τη σύστασή σου για να μάθεις πως το μεν σώμα σου είναι θνητό, η δε ψυχή σου αθάνατη”. Ύστερα από αυτή τη διαπίστωση, είναι πολύ πειστικός ο λόγος του: “Να μη δίνεις σημασία στη σάρκα, διότι περνάει και διαβαίνει, αλλά να καταγίνεσαι με την ψυχή σου, που είναι πράγμα αθάνατο” (ΕΠΕ, 6,226 και 222).
Είχε δίκιο λοιπόν ο φίλος του Γρηγόριος ο Θεολόγος που γράφει πως ο Άγιός μας είχε λιώσει τη σάρκα του από την εγκράτεια σε βαθμό που φαινόταν σχεδόν άσαρκος γιατί ήταν ολιγοδίαιτος. Και προσθέτει: “Τόσο μεγάλη ήταν η αρετή του άνδρα και το πλεόνασμα της δόξας του, ώστε πολλές μικρές αρετές του, ακόμη δε και μερικά σωματικά του ελαττώματα, μερικοί σκέφτηκαν πως θα τους έφερναν δόξα αν τα μιμούνταν. Εννοώ την ωχρότητά του, τη γενειάδα του, τον τρόπο που βάδιζε, το ότι δεν μιλούσε πρόχειρα και απρόσεκτα, αλλά συχνά ύστερα από σκέψη και βαθιά εξέταση του πράγματος” (οπ.π. 260-262).
Περιγραφή της εικόνος.
Από τις πολλές παραστάσεις του Μεγάλου Βασιλείου άλλες είναι ολόσωμες και άλλες σε προτομή, από τη μέση και πάνω. Άλλοτε εικονίζεται μόνος και άλλοτε με άλλους Ιεράρχες. Γνωστή είναι η απεικόνισή του είτε με τους δύο άλλους μεγάλους Ιεράρχες, τον Γρηγόριο και τον Χρυσόστομο, είτε εκείνη μαζί με συλλειτουργούντες επισκόπους. Η τελευταία στολίζει την κόγχη του Αγίου Βήματος και έχει σχέση με τη Θεία Λειτουργία, το κείμενο της οποίας αυτοί έγραψαν ή φέρει το όνομά τους.
Σε ώρα ιερουργίας τον δείχνει και η τοιχογραφία μας. Βρίσκεται ο Άγιός μας στην κεντρική κόγχη του Ιερού. Παρουσιάζεται, όπως τον ξέρουμε από τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά του και τις παραπάνω μαρτυρίες των βιογράφων του: ψηλός, λιπόσαρκος, επιβλητικός, στοχαστικός. Φορεί την αρχιερατική του στολή (στιχάριο, φελόνιο, ωμοφόριο), φέρνει το επιγονάτιο με το εξαπτέρυγο και το πετραχήλι του. Με το ανυψωμένο δεξί του χέρι κρατεί ειλητάριο, που τα ανακρατεί το άλλο, το αριστερό. Σ’ αυτό αναγράφεται η αρχή της ευχής του Χερουβικού ύμνου- ΟΥΔΕΙΣ ΑΞΙΟΣ ΤΩΝ ΣΥΝΔΕΔΕΜΕΝΩΝ ΤΑΙΣ ΣΑΡΚΙΚΑΙΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΙΣ ΚΑΙ ΗΔΟΝΑΙΣ.
Οι πολύχρονοι αγώνες του για το καλό της Εκκλησίας τον κρατούσαν πάντοτε σε εγρήγορση. Το πλατύ μέτωπο με τις ρυτίδες, τα τοξωτά φρύδια, το κουρασμένο, οξυδερκές και αυστηρό βλέμμα, καθώς η κλίση της κεφαλής και των ώμων, δείχνουν ένα συγκεντρωμένο στον εαυτό του και στις σκέψεις του πρόσωπο. Έχουμε μπροστά μας τον ποιμένα με την άγρυπνη φροντίδα, τον μεγάλο και βαθύ θεολόγο, τον γλαφυρό διδάσκαλο της Εκκλησίας, ο οποίος «τα φρονήματα των κακόδοξων καταβρόντησε (=καταπολέμησε), ρύθμισε την ηθική συμπεριφορά των ανθρώπων και αποσαφήνισε τη γνώση των όντων. Έτσι με την όλη αρετή του οδήγησε στη σωτηρία το λογικό ποίμνιο του Χριστού» (Από το Συναξάριο της εορτής του).
«Θαυμαστή ενότητα πνεύματος διέπει όλο το έργο του Βασιλείου. Αυτή χαρίζει και στη ζωή του άκρα συνέπεια. Ιδανικό του να φτάσει την αγιότητα. Όλα αυτά πηγή τους έχουν την ολόθερμη αποδοχή της πίστης. Αποστολικός ο ζήλος του Βασιλείου• πρέπει να πολεμήσει τις αιρέσεις, να οιστρηλατήσει το ποίμνιό του και να μην αφήσει να γίνει η πίστη συνήθεια. Και δουλεύει ακατάπαυστα, με το λόγο και με το νου, να αποκαλύψει τους θησαυρούς που περιέχει η χριστιανική πίστη, να θεμελιώσει την πίστη, να την κάμει από άλογον, λογικήν.
Σε τούτο το κολοσσιαίο έργο αναλώθηκε ο Βασίλειος. Σκοπός του να ανεβάσει το νου και την ψυχή τη δική του και των άλλων στην κατανόηση των μεγάλων αληθειών του χριστιανισμού, κατανόηση που θα τη συνοδεύει και θα την ολοκληρώνει το ομόλογο ζήσιμο…» (Βασ. Τατάκης,Η συμβολή της Καππαδοκίας στη χριστιανική σκέψη, Αθήνα 1960, σ. 138).
Από το βιβλίο: Ο μυστικός κόσμος των βυζαντινών εικόνων: Εκδ. Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Ιερά Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Καρέα
Παράβαλε και:
01 Ιανουαρίου, η κατά Σάρκα Περιτομή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και μνήμη του μεγάλου Βασιλείου: Συναξάριον, Υμνολογική εκλογή.
01 Ιανουαρίου, η κατά Σάρκα Περιτομή του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού και μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου – ΤΑ Λειτουργικά Αναγνώσματα της εορτής.
Του Οσίου Πατρός ημών Γρηγορίου του Θεολόγου – λόγος ΜΔ., επιτάφιος εις τον Μέγαν Βασίλειον, επίσκοπον Καισαρείας της Καππαδοκείας.
Ακολουθίαι εις τιμήν και μνήμην του Οσίου Πατρός ημών Βασιλείου του Μεγάλου.
Μέγας Βασίλειος: το λιοντάρι του Χριστού! (Video).
Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου με Νεοελληνική απόδοση – Αδελφότης θεολόγων «Ο Σωτήρ».
Του Οσίου πατρός ημών Εφραίμ του Σύρου – εγκώμιο στον Μέγα Βασίλειο.
Χρόνος και εκκλησία – Γεωργίου Μαντζαρίδη, Καθηγητού του Α.Π.Θ..
Ύμνος για την περιτομή του Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και για τον Μέγα Βασίλειο Αγ. Νικολάου Βελιμίροβιτς.
