(Κατήχησις, κε’ 168 – 209)
Τας ψυχικάς μεν αλλαγάς και τας μεταβολάς που υφίσταται το σώμα, όσοι ευρίσκονται εις μίαν μέσην κατάστασιν από πλευράς αρετής, καθείς από αυτούς τας αντιλαμβάνεται εν μέρει, όταν βεβαίως συμβή να γίνει εις αυτόν κάτι τέτοιο, δι’ εκείνους δε οι οποίοι ζουν εντελώς εις το σκότος της αμαρτίας δεν χρειάζεται να κάμωμεν καν λόγον.
Τις δε γινόμενες εις τον νουν μεταβολές και τροπές, δύνανται να αναγνωρίζουν μόνον οι απηλλαγμένοι από πάθη και οι τέλειοι, όσοι είναι καθαροί και ελεύθεροι εις την ψυχήν καθώς και εις τον νουν. Και ούτε αυτοί. Διότι δεν ανήκουν εις τον εαυτόν των, δι’ αυτό διδάσκονται και περί αυτών από εκείνον εις τον οποίον ανήκουν.
Διότι άλλοτε μεν από τας ανωμαλίας αι οποίαι λαμβάνουν χώραν εις τον νουν, η ψυχή στενοχωρείται και γίνεται κατηφής, αφού χάνει εν μέρος από την χαράν της, πλην όμως αφού δυναμώση ανορθώνει και τον νουν. Άλλοτε δε ο νους, από εκείνα που υποφέρει η ψυχή, πάσχει μαζί της και αυτός, και αναγκάζεται μεν να ευρεθή μέσα εις το σκότος, δεν παραμένει όμως εις αυτό, αλλά σπεύδει να μεταβή εις το φως και να φωτίση αντιστοίχως και την ψυχήν. Άλλοτε πάλιν από τας σωματικάς ανωμαλίας βασανίζονται δυνατά και τα δύο τους (νους και ψυχή), πότε μεν δεχόμενα εξωτερικάς οχλήσεις τις οποίες παρότι αισθάνονται διατηρούν άθικτον την εσωτερικήν των ειρήνην, πότε δε εσωτερικά ταρασσόμενα και ενοχλούμενα αποδεικνύονται πλήρη παθών, ώστε ο πάσχων ουδόλως ελπίζει να επανέλθη εις την προηγουμένην γαληνιαίαν κατάστασιν. Τοιουτοτρόπως λοιπόν, η μεν ψυχή και ο νους πάσχουν εξ αιτίας του σώματος, ο δε νους πάλιν επηρεάζεται από την ψυχήν και η ψυχή από τον νουν και από το σώμα.
Δεν είναι δε απαραίτητον να διαταράσσωνται πάντοτε και τα δύο, δηλ. ο νους και η ψυχή, συγχρόνως, αλλ’ ενδέχεται από αυτά άλλοτε μεν να πάσχη μόνον η ψυχή, ενώ ο νους να την ερωτά «Τι, λέγει, έχεις;», και να την παρηγορή, άλλοτε πάλιν ο νους εκτυφλούται και συγκαλύπτεται, αλλά η ψυχή, ελευθέρα ούσα, με την δύναμιν του θείου πυρός εκδιώκει το σκότος και παραμερίζει το κάλυμμα και κάμνει τον νουν και πάλιν να διακρίνη.
Διά τούτο, ω πατέρες και αδελφοί, δεν αρκεί μόνον να εννοούμεν τας τροπάς και μεταβολάς και τας αλλοιώσεις που συμβαίνουν εις ημάς, αλλά πρέπει να βλέπωμεν και από πού προέρχονται αύται και κατά ποίον τρόπον και από ποίας αιτίας προκαλούνται, ποίοι είναι οι άνεμοι των λογισμών που πνέουν και ποίαι είναι αι πηγαί από τας οποίας κατέρχονται ή επιτίθενται οι ποταμοί των παθών και των πειρασμών, ώστε και την οικίαν να στηρίξωμεν ασφαλώς της ψυχής και το πηδάλιον να διευθύνωμεν του πλοίου ορθώς και να μην το μεταχειρισθώμεν άτεχνα ή αδέξια.
Αυτών δε την γνώσιν, παρέχει βίος διαγόμενος με ακριβή και χωρίς παραλείψεις τήρησιν του θείου κανόνος.
Άπαντα των Αγίων Πατέρων, εκδόσεις «Ωφελίμου Βιβλίου», Αθήναι, 1977. Τόμος 3ος Συμεών του Νεόυ Θεολόγου, μτφ. Ηλίου Τσιάκου.
