Τα πύρινα φαινόμενα του αέρος, οπού εις τους αμαθείς και δειλούς είναι τόσον τρομερά, όσον οι κομήται, αι εκλήψεις και τα παρόμοια, έχουν την αρχήν τους από φυσικάς αιτίας, καθώς θέλομεν ειπεί.
Ημείς είδαμεν εις την διασάφησιν της αστραπής, ότι ο αήρ να είναι γεμάτος από ελαιώδεις και ευκολοανάπτους ατμίδας. Εφευρήκαν εις τας ημέρας μας έναν πολλά ευκολοάναπτον αέρα, τον οποίον ημπορεί να το ανάψη τινάς εις φλόγα με ένα κερί, και είναι εκείνος οπού στέκεται εις τους βαλτώδεις τόπους. Ανάπτει δε δια τας σήψεις, οπού ακολουθούν εκεί, και τας εξατμιζομένας θειώδεις αναθυμιάσεις.
Δια μέσου της σήψεως των σωμάτων πηγαίνει εις τον αέρα, μαζί με τα υδατώδη μόρια, και μία ευκολοάναπτος ύλη, η οποία είναι λεπτοτέρα, συγκρινομένη με την πρώτην στάσιν της, όπου ήτον δεμένη με τα γήινα και υδατώδη μέρη εις τα σώματα προ της σήψεως, όθεν και ανάπτει. Και τόσον ευκολώτερα, όσον είναι γαλήνη, και δώση εις τούτο αιτίαν ένα ευκολοάναπτον σώμα. Αυτήν την αιτίαν της ανάψεως την δίδει η ηλεκτρική ύλη, ήτις είναι βαλμένη εις μίαν τόσον δυνατήν κίνησιν, οπού δίδει σπινθήρας από τον εαυτόν της, όταν ήθελεν εγγίξει ένα άλλο σώμα στερεώτερόν της. Καθώς δύο διάφορα σύννεφα συναρπάζουν σπινθήρας από τον εαυτόν τους, όταν έλθουν ένα κοντά εις το άλλο.
Δια μέσου ενός τοιούτου ηλεκτρικού σπινθήρος ανάπτει η ευκολοάναπτος ύλη και γίνεται φλόγα, ήτις, όσον περισσότερον καιρόν διαρκεί, τόσην περισσοτέραν τροφήν ευρίσκει, και καθώς τελειώση, σβήνει και η φωτιά. Όταν μία τοιαύτη φλοξ είναι μεγάλη ίσια με μιας κανδήλας και είναι πλησίον της γης, τότε ονομάζεται φλόγα παίζουσα.1
Όταν δε είναι ωσάν ένας στύλος, ή πύρινος άνθρωπος κρεμασμένος επάνω εις την επιφάνειαν της γης, είναι μερικούς πόδας υψηλά, και, ως επί το πλείστον, έναν πόδα πυκνός.
-Ναι, διέκοψε λέγοντας ο νέος˙ αυτά είναι τα στοιχειά και οι βρωκολάκοι, τα οποία βάνουν εις φόβον και τρόμον τους πλέον ανδρείους ανθρώπους. Αν ήξευραν όμως την αιτίαν των φαινομένων αυτών, ήθελεν αισθάνονται περισσοτέραν χαράν, παρά φόβον, όταν φανή εμπρός τους ένας τοιούτος πύρινος άνθρωπος.
-Και βέβαια, απεκρίθην˙ οι δειλοί δεν ήθελε τρομάζουν τόσον, αν ήξευραν την αιτίαν του φαινομένου τούτου. Ενθυμούμαι να ανέγνωσα, ότι εις έναν τόπον, εν καιρώ γαλήνης (διατί τότε δεν σκορπίζονται από τον αέρα αι αναβαίνουσαι αναθυμιάσεις), εφαίνετο την νύκτα ένας τοιούτος πύρινος άνθρωπος. Όθεν έσκαψαν εκείνον τον τόπον και ηύραν τρεις ανθρώπους θαμμένους, από τα σώματα των οποίων εξατμίζοντο παχείαι αναθυμιάσεις, και, με το να ανάπτοντο από την κίνησιν της ηλεκτρικής ύλης, επαράσταιναν ωσάν έναν πύρινον άνδρα, και, όταν επλησίαζον κοντά του, εκινείτο από τον κυματισμόν του αέρος.2
Όταν η ευκολοάναπτος ύλη κρεμάται από το υψηλόν μέρος του αέρος και πίπτη προς την γην ωσάν ένα άστρον μεγάλη, τότε την ονομάζομεν δαλόν, αίγα, ή πέσιμον άστρου, πλην, δεν είναι άλλο, παρά ύλη αναμμένη.
Αν είναι τα φαινόμενα ταύτα μεγαλύτερα και διαφόρου μορφής, λαμβάνουν ομοίως και διάφορα ονόματα, ήγουν πύριναι σφαίραι, πύρινοι γίγαντες και τα εξής. Όταν ανάπτουν πολλαί τοιαύται αναθυμιάσεις και φαίνωνται εις τον αέρα προς τον αρκτικόν πόλον και βαστούνται αναμμέναι μερικόν καιρόν, τότε ονομάζομεν αυτό το φαινόμενον Βόρειον Σέλας. Όταν ανάπτουν όμως πολλαί παρόμοιαι αναθυμιάσεις ενταυτώ, τότε μας παρασταίνουν έναν πύρινον ουρανόν, όστις είναι εις κατάστασιν να βάλη όλους τους χυδαίους εις φόβον και τρόμον, και άλλοι μεν λέγουν πως θε να γένη πόλεμος, άλλοι θανατικόν, εκείνοι δε οπού ξεύρουν την αιτίαν αυτού του φαινομένου, γελούν και δεν πειράζονται τίποτες.
Όθεν ας φωνάξωμεν όλοι ομού: Κύριε, τα έργα σου είναι μεγάλα και πολλά˙ πάντα εν σοφία εποίησας και έργα των χειρών σου εισίν οι ουρανοί.
Υποσημειώσεις.
1. Πολλοί δυστυχείς εκοπίασαν ματαίως σκάπτοντες να εύρουν θησαυρόν εις τον τόπον οπού είδον την τοιαύτην φλόγα, με το να άκουσαν, ως φαίνεται, τον μύθον των γραιών, οπού λέγουν πως τάχα καίει την νύκτα φωτία εκεί οπού είναι παραχωμένα άσπρα˙ το οποίον είναι πάντη ψευδές. Άλλοι επρόδωσαν τους αδελφούς των εις το κριτήριον, πως έβγαλαν τον θησαυρόν και τον επήραν εκείνοι μόνοι, και έχασαν δι’ αυτό όλοι ομού, αδικηθέντες από τον κριτήν, τον εις το σεντούκι τους αληθινόν θησαυρόν. Και άλλοι σκληρώς ετυραννίσθησαν, εξ αιτίας της μωρίας και πλεονεξίας των κρατούντων (και μάλιστα του εκτρώματος της ανθρωπίνης φύσεως και αναξίου ηγεμόνος της Βλαχίας Νικολάου Μαυρογένους), δια να μαρτυρήσουν εκείνο οπού ποτέ δεν ήτον και οπού η απλότης των εστάθη ικανή να ονειρευθή.
2. Εις την επαρχίαν Δημητριάδος, πόλιν Βελεστίνον, φαίνονται συχνά τοιαύται φλόγες εκεί οπού θάπτουν τους νεκρούς. Η αμάθεια βιάζει τους κριτάς να διορίσουν ανθρώπους, να εβγάλουν τα νεωστί θαμμένα σώματα και να τα καύσουν, λέγοντες πως είναι βρωκολάκοι και δεν αφήνουν τα σύννεφα να βρέξουν και άλλες παρόμοιες μωρολογίες. Οι χριστιανοί όμως απέφυγαν το κάψιμο των συγγενών τους, εφευρόντες μίαν μέθοδον εις το να αναλύουν εύκολα τους νεκρούς των. Τους πλύνουν προ της ταφής με νερόν ασβέστου ασβέστης, άλλοι δε τους χύνουν εις το στόμα, και εις σαράντα ημέρας αναλύουν.
Από το βιβλίο: Ρήγα Βελεστινλή. Απάνθισμα κειμένων. Έκδοσις της Βουλής των Ελλήνων, Σεπτέμβριος του 1998.
Επιμέλεια και επιλλογή κειμένων, Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη, Ομοτ. Καθηγητού του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπ. Αθηνών.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
