Από διάφορες κατευθύνσεις σου διατυπώνεται και η γνώμη ότι ο τρόπος εορτασμού της 25ης Μαρτίου είναι ξεπερασμένος. Το 1977 λ.χ. ένας αριθμός φοιτητών του Παν/μίου Ιωαννίνων αρνήθηκαν συμμετοχή σε παρόμοια εθνική εορταστική εκδήλωση (απελευθέρωση πόλεως Ιωαννίνων) και απαντώντας σε σφοδρές επικρίσεις της κοινής γνώμης δια του τύπου υποστήριξαν πως οι εθνικές μας επέτειοι εορτάζονται κατά τρόπο ξεπερασμένο και απαράδεκτο για σύγχρονους ανθρώπους. Γενικότερα, όσοι επικρίνουν ως ξεπερασμένο τον τρόπο εορτασμού της επετείου της 25ης Μαρτίου, διαμαρτύρονται για την κρατική επισημότητα – την παρουσία του κατεστημένου καθώς λέγουν – που αποτελεί κενούς τύπους, άσκοπη πολυτέλεια και με το να είναι τόσο έντονα προγραμματισμένη δίνει τον τόνο του υποχρεωτικού.
Ο εορτασμός, που για μερικούς γίνεται «κατ’ ανάγκη του ημερολογίου» κατά την έκφραση του Κ. Βάρναλη (Σολωμικά, σελ. 169) δίνει την ευκαιρία στους ρήτορες και εκπαιδευτικούς να «αρχαιοκοπανίσουν βγάζοντας δεκάρικους… εικοσιενολογικούς λόγους» κατά την έκφραση του Γ. Σκαρίμπα (το 21 και η αλήθεια τ.α’, 115, 131), από την πιο ταπεινή σχολική αίθουσα ως τη λαμπρότερη αίθουσα τελετών ανωτάτου πνευματικού ιδρύματος. Τις καταθέσεις στεφάνων, τις παρελάσεις και τους χορούς χαρακτηρίζουν πανζουρλισμό και του «κουτρούλη το πανηγύρι». Και για τα μέσα μαζικής ενημερώσεως – σου λέγουν – σε βομβαρδίζουν (ραδιόφωνο – τηλεόραση – εφημερίδες και περιοδικά) με τόση γιορταστική ποσότητα και τέτοια ποιότητα, ώστε χορταίνεις ως που να βαρυστομαχιάσεις.
Είναι ανάγκη όμως συζητώντας τις απόψεις να εξετάσεις και «από την άλλη πλευρά» το όλο θέμα: η πολιτεία , το κράτος – η εξουσία αν θέλεις, όπως και να διαμορφωθεί το πολιτικό σύστημά του – πάντοτε θα ξεχωρίζει και θα επιβάλλεται, θ’ αποτελεί το κατεστημένο. Αφού συμμετέχει η πολιτεία σε κάθε εκδήλωση της καθημερινής ζωής, θα είναι ξεχωριστή η παρουσία της και στους εθνικούς εορτασμούς των διαφόρων επετείων. Να μην παρίσταται η πολιτεία πάλι, ή ν’ αυτοσχεδιάζει με την παρουσία του κάθε εκπρόσωπός της κάθε φορά δεν πιστεύεις πως προωθεί ένα γνήσια αυθόρμητο και πρέποντα εορτασμό. Εξάλλου ο εθνικός εορτασμός της επετείου της 25ης Μαρτίου έρχεται να υπενθυμίσει και να διδάξει – εμπνεύσει πολλά, μεγάλα και αξιόλογα. Και θα συμφωνούσες πως είναι για όλους καλύτερο να εγκύπτει η πολιτεία πρώτα – πρώτα στο 21 και να διδάσκεται. Δηλαδή μόνον οι αρχόμενοι να προβληματιζόμαστε και να διδασκόμαστε συμμετέχοντας στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου; Οι άρχοντες πότε θα προβληματίζονται και θα διδάσκονται επί εθνικής πανελλήνιας βάσεως;
Άλλ’ ακόμα την επίσημη παρουσία της πολιτείας ούτε εγωϊστική ούτε προκλητική θα μπορούσες να τη χαρακτήριζες˙ ούτε πολυτελή μα μετριοπαθή και απρόσωπη καθόσον οι εκπρόσωποί της ελάχιστα μιλούν, δε διατάζουν εξουσιαστικά, μα μαθητεύουν στη μνήμη ηρώων, ενδόξων στρατιωτών, πολιτικών και πνευματικών ηγετών και στέκονται στη σεμνή συγκρατημένη στάση της «προσοχής».
Τέλος πάντων σε παγκόσμια κλίμακα – η ζωή σήμερα έχει οικουμενικότητα σ’ όλες τις εκδηλώσεις της – έτσι συμμετέχει η πολιτεία σε κάθε κράτος – χώρα με μικρές παραλλαγές σε δευτερότερα σημεία. Και με κανέναν τρόπο δε θα παραδεχόσουν πως όλος ο κόσμος γιορτάζει ξεπερασμένα και απαράδεκτα τις εθνικές επετείους.
Παρατηρώντας το στοιχείο της τυπικότητας που ενοχλεί όσους βρίσκουν ξεπερασμένο τον τρόπο εορτασμού, θα πρόσθετες ότι η τυπικότητα (έστω η εθιμοτυπία) παρακολουθεί τον άνθρωπο σ’ όλες τις εκδηλώσεις και τις δραστηριότητες της ζωής μας και γίνεται αποδεκτή χωρίς συζήτηση, όπως λ.χ. στην εργασία μας, στην ψυχαγωγία μας και στην όλη ιδιωτική συμπεριφορά μας.
Σχετικά με τους πανηγυρικούς λόγους σου είναι γνωστό πως όλοι βαρυσήμαντοι και ουσιαστικοί, ενώ άλλοι αποτελούν ταυτολογία ή ωραιολογία και αποβαίνουν ασήμαντοι. Οι εκπαιδευτικοί που αποτελούν συνήθως τη μεγαλύτερη μερίδα των ομιλητών το λόγο έχουν μοναδικό μέσο και όπλο˙ αυτό χρησιμοποιούν και στους εορτασμούς. Όταν δεν χρησιμοποιούν το όπλο τους με επιτυχία, ας υποδεικνύεται να διορθώσουν. Πάντως ο τομέας των πανηγυρικών λόγων – χωρίς να είναι ξεπερασμένος καθεαυτόν – είναι επιδεκτικός για βελτιώσεις.
Ενώ, τις καταθέσεις στεφάνων, τις παρελάσεις και τους εθνικούς χορούς θάβρισκες να ξεχωρίζουν από απλότητα και αρμονία πέρα για πέρα ελληνική, εκτός από το γεγονός πως παρόμοιες εκδηλώσεις θεωρούνται τιμητικές σε παγκόσμια κλίμακα. Τα μνημεία μας και τα ηρώα μας θα τάβρισκες απέριττα και με όμορφη σοβαρότητα. Ούτε δικαιολογείσαι να χαρακτηρίσεις τις παρελάσεις μας ογκώδεις, βαρύγδουπες, κι ακατάστατες ή προκλητικές˙ αντίθετα τις θεωρείς νεανικές πρώτα – πρώτα, ειρηνικές, γνήσια λαϊκές κι αντιπροσωπευτικές στην έκφραση λεπτών συναισθημάτων και βιωμάτων. Και για τους χορούς μας στις εθνικές επετείους θα τόνιζες ότι σαν κίνηση και σαν τραγούδι έχουν χάρη και λεβεντιά και δεν είναι ασαφείς, μαγικοί, αλλόκοτοι ή εκνευριστικοί. Το ενθουσιαστικό στοιχείο μικρών και μεγάλων είναι πάντοτε αυθόρμητο και γόνιμο για κάτι καλύτερο – αγνότερο.
Όσο για τα μέσα μαζικής ενημερώσεως και ψυχαγωγίας (ραδιόφωνο, θέατρο, κινηματογράφος, τηλεόραση, εφημερίδες, περιοδικά) και τη συμμετοχή τους στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου θάλεγες ότι καθημερινά μας προσφέρουν ποσότητα και ποιότητα ειδήσεων, γεγονότων, φωτογραφιών, σκηνών και έργων, άρθρων και σχολίων περισσότερη και χειρότερη που τη δεχόμαστε ή δεν αντιδρούμε. Π.χ. τη θέρμη, την έκταση και την υπερβολή περιγραφής ενός ποδοσφαιρικού αγώνα δεν μπορεί να τη φτάσει η παρουσίαση της αλώσεως της Τριπολιτσάς ή της πτώσεως του Μεσολογγιού. Η εορταστική ύλη των μέσων μαζικής ενημερώσεως και ψυχαγωγίας για την 25η Μαρτίου έρχεται σαν όαση μετά από πολύ λιγότερο χρήσιμη, ωφέλιμη και άξια ενδιαφέροντος κατακλυσμική προσφορά.
Ενδέχεται να σου διαμαρτυρηθούν και για την έντονη παρουσία της εκκλησίας, καθώς και για τη συμμετοχή του στρατού στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου. Αλλά, αν η πολιτεία δε γιόρταζε επίσημα, αν ο στρατός απουσίαζε αν η εκκλησία αδιαφορούσε και τα σχολεία και τ’ άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα περιόριζαν την παρουσία – συμμετοχή τους, ποιος θα γιόρταζε την επέτειο. Οι παιδικοί σταθμοί, οι αθλητικοί σύλλογοι ή όσοι είναι αδιάφοροι και νευρικά επικριτικοί προς όλους για όλα;
Και θάπρεπε να θυμίσεις τότε το λόγο του Σπ. Τρικούπη του 1861 σε συμπόσιο στο Λονδίνο: «Εορτάζοντες οι πανέλληνες την 25η Μαρτίου δύνανται να λέγωσιν υπερηφάνως: αύτη η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος. Ναι! Θεού ποίημα είναι η 25η Μαρτίου» Κ. Παλαμά, λόγος της 25/3/1930 στην ακαδημία Αθηνών. Προπαντός όμως να τονίσεις πως η εκκλησία έχει συμμετάσχει στην προετοιμασία και στη διεξαγωγή του αγώνα του 21, έχει δώσει και υλικά μέσα, κατεξοχήν όμως ήρωες και μάρτυρες, έχει ευχηθεί, έχει ευλογήσει, επομένως δικαιούται και να εορτάσει πανηγυρικά. Η εκκλησία που πρέπει να βρίσκεται πάντοτε κοντά στον πιστό και να ζει την ανάσα του, λογικό είναι να παρίσταται και στον εορτασμό της 25ης Μαρτίου.
Ο στρατός πάλι είναι ο λαός μας˙ σαν τμήμα του ελληνικού λαού δικαιούται να εορτάσει την εθνική μας επέτειο. Θα διδαχτεί γιορτάζοντας και συμμετέχοντας ο στρατός. Μας συμφέρει σαν έθνος να εμπνέεται ο στρατός μας ενθουσιασμό, λεβεντιά, ηρωισμό και πνεύμα θυσίας ακούοντας, βλέποντας κι ενεργώντας, σκεπτόμενος και προβληματιζόμενος με τα μηνύματα του 21, συμμετέχοντας στον εορτασμό με λόγους κι έργα, με τις παρελάσεις και τις καταθέσεις στεφάνων, με τη δοξολογία και με κάθε κίνηση του νου. Και επιτέλους αν δε συμμετέχει στις εθνικές επετείους, σε τι είδους εορτασμούς να συμμετέχει ο στρατός;
Κοντολογής: ο τρόπος εορτασμού της 25ης Μαρτίου χαρακτηρίζεται από απλότητα, σοβαρότητα και καθολικότητα συμμετοχής. Έχει ομορφιά μα και περιεχόμενο που διδάσκει και φρονηματίζει τα δέοντα. Ούτε υποδεικνύουν, ώστε να πείθουν, κανένα άλλο τρόπο, οι επικριτές, περισσότερο ταιριαστό. Και επειδή, μάλλον θάσαι αντίθετος σε τρόπους εορτασμού με μαζικές ογκώδεις παρελάσεις, πορείες και θορυβώδεις παρόμοιες εκδηλώσεις καθώς και με τυχάρπαστους αυτοσχεδιασμούς του καθένα, αποδέχεσαι τον υπάρχοντα τρόπον εορτασμού, συμφωνώντας ωστόσο πως είναι επιδεκτικός βελτιώσεως και επιβάλλεται να γίνεται προβληματισμός μ’ αναζήτηση για βελτίωση.
Συνεχίζεται. …
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.