1.
Η παύση της Θείας Λειτουργίας ως ύψιστη πράξη αγαπητικής αυτοκένωσης της Εκκλησίας
Ήδη προτού κλείσουν οι Ναοί από το Κράτος, προτάθηκε η παύση της Λειτουργίας από θεολόγους και μάλιστα υπήρξαν περιπτώσεις Ναών, οι οποίοι έκλεισαν πριν καν η Συνοδος πάρη οποιαδήποτε απόφαση. Η θεολογική αιτιολογία της παύσης της Λειτουργίας από προϊσταμένους των Ναών υπήρξε η χριστιανική αγάπη ως αυτοκένωση
της Εκκλησίας από τον ίδιο της τον εαυτό, δηλαδή την θεία Λειτουργία, με σκοπό να προστατευτή αγαπητικά από κάθε μολυσμό η κοινωνία των ανθρώπων.
Κατά περίεργη χρονική σύμπτωση παρόμοιος συλλογισμός δημοσιεύθηκε στούς New York Times από τον προτεστάντη Ιερέα και καθηγητή Dr. Esau McCaulley, ο οποίος
στο άρθρο με τίτλο «Η χριστιανική απάντηση στον Κορωναϊό: Μείνετε Σπίτι» έγραψε τα εξής:
«Με το πρωτοφανές του κορωναϊού να απλώνεται ραγδαία, αυτή δεν είναι μια ερώτηση για τα μέλη της Εκκλησίας ως άτομα. Η πανδημία υποχρεώνει την Εκκλησία
ως θεσμό να αναλογισθή τον ρόλο της κατά την διάρκεια μιας κρίσης. Αρκετές θρησκευτικές κοινότητες αναστέλλουν τις τυπικές λειτουργίες τους. Η Εκκλησία
του Ιησού Χριστού των Αγίων των Τελευταίων Ημερών σταμάτησε τις ακολουθίες της παγκοσμίως. Προσωρινά, η Καθολική εκκλησία στη Ρωμη έκλεισε τις πόρτες της
ερμητικά. Το ίδιο έγινε σε μεγάλο βαθμο στην πολιτεία της Ουάσιγκτον. Τι πρέπει να σκεφτούμε γι’ αυτά; Εγκαταλείπουν οι χριστιανοί την ευθύνη τους απέναντι
στούς υποφέροντες και τούς ασθενείς;
Καποιοι χριστιανοί μπορεί να μπουν στον πειρασμό να κοιτάξουν πίσω στο παρελθόν, το οποίο παραμένει ζωντανό σε καιρούς απελπισίας. Ξεκινώντας από το 250
μ.Χ. μια πανώλη που στην κορύφωσή της ειπώθηκε ότι σκότωνε 5000 ανθρώπους την ημέρα ρήμαξε την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι χριστιανοί στάθηκαν στο καθήκον
τους προς τούς ασθενήσαντες. Πιστεύοντας ότι ο Θεός ήταν παντοδύναμος και πάνω από κάθε αρρώστια, ήταν πρόθυμοι να διακονήσουν τούς ασθενήσαντες ακόμη
και με το κόστος της ζωής τους. Αυτή η μαρτυρία κέρδισε πολλούς στο χριστιανικό σκοπό. Πρέπει να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους και
να συγκεντρωθούμε να εορτάσουμε κατά λόγον και λατρεία, στην τελετή, όπως επίσης και επί του άρτου και του οίνου;…
Η απουσία της Εκκλησίας, η κένωσή της κατά κυριολεξία, μπορεί να λειτουργήση ως ένα σύμβολο εμπιστοσύνης της Εκκλησίας στη δύναμη του Θεού, να μας συναντήση
ασχέτως του χώρου. Η Εκκλησία παραμένει η Εκκλησία είτε σε σύναξη είτε διασκορπισμένη. Εμμέσως, ακόμη, μπορεί να μας υπενθυμίση το δώρο της σύναξης, το
οποίο συχνά κι εμείς ακόμα εκλαμβάνουμε ως δεδομένο…
Κατά την διάρκεια της επιδημίας του AIDS, πολλές Εκκλησίες έδειξαν την αλληλεγγύη τους δια της από κοινού μετοχής στον άρτο και τον οίνο με τούς μολυσμένους,
προκειμένου να δειχτή ότι δεν υπήρχε τίποτε για να φοβηθή κανείς. Σημερα , ίσως πρέπει να δείξουμε την αλληλεγγύη μας δια της άρνησης της κοινής μετοχής
(στον άρτο και τον οίνο).
Το Ευαγγέλιο του Ιωάννη εξιστορεί τα λόγια του Ιησού στούς Μαθητές Του στο ανώγι προ του θανάτου Του. Κατά την τελευταία ομιλία του, τούς λέγει ότι είναι
καλύτερο να φύγη, ούτως ώστε ο Παράκλητος να έλθη. Το νόημα είναι ότι η απώλεια της φυσικής Του παρουσίας δια μέσου του θανάτου, της ανάστασης και ανάληψης
θα οδηγήση τούς Μαθητές σε μια έτι βαθύτερη κοινωνία με το Θεο. Αρκούντως παράξενα, είναι πιθανόν ότι η απουσία της Εκκλησίας θα αποτελέση σπουδαία μαρτυρία
της παρουσίας του Θεού στη φροντίδα των χριστιανών προς τον συνάνθρωπο» 9.
Μια τέτοια τοποθέτηση είναι απολύτως συνεπής με την προτεσταντική ομολογία πίστεως, κατά την οποία τα Τιμια Δώρα δεν είναι ο ίδιος ο Χριστός, αλλά κτιστά
σύμβολα που χρησιμοποιούνται πλέον σε ελάχιστες προτεσταντικές ομολογίες, με σκοπό την ενεργοποίηση της μνήμης σε σχέση με το σωτηριώδες έργο του Χριστού.
Για τον προτεστάντη Χριστιανό, η Εκκλησία δεν είναι η Ευχαριστία ως Σώμα Χριστού, ούτε η σωτηρία του ανθρώπου εξαρτάται από την μυστηριακή συμμετοχή του
πιστού στην λατρεία, διότι απλούστατα τα πάντα είναι κτιστά. Για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του αγίου Πορφυρίου, μία τέτοια παραδοχή μπορεί να προέλθη
από κάποιον που δεν πιστεύει στην άκτιστη Εκκλησία. Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο στον Προτεσταντισμό είτε είναι κανείς στο σπίτι είτε στην
αίθουσα ανάγνωσης του λόγου του Θεού είναι το ίδιο πράγμα. Μαλιστα σε καιρούς επιδημίας γίνεται προφανές ότι η εξίσωση ατομικής λατρείας και κοινής λατρείας
γέρνει απολύτως υπέρ της πρώτης αφού αυτό ορίζεται ως χριστιανική αγάπη με σκοπό την απουσία μετάδοσης ασθενειών.
9 Esau McCaulley, “The Christian Response to the Coronavirus: Stay Home”, The New York Times
14/03/2020, https://www.nytimes.com/2020/03/14/opinion/coronavirus-church-close.html
Επιστρέφοντας στα καθ’ ημάς, η προτροπή για παύση της Λειτουργίας ως θυσιαστικής αγάπης της Εκκλησίας προέρχεται και από την πεποίθηση της μετάδοσης φθοράς
και μολυσμού δια της θείας Μεταλήψεως. Οι θεολογικές προϋποθέσεις της πεποίθησης ότι η θεία Μετάληψη μπορεί να αποτελέση φορέα μετάδοσης ασθενειών βασίζονται
στη θεώρηση της φύσης είτε κτιστής, είτε άκτιστης ως ενός αναγκαστικού πράγματος επειγόμενου για την ατομική του επιβίωση. Συχνά στα κείμενα των θεολογούντων
διαβάζει κανείς ότι ο Θεός ως πρόσωπο ελευθερώνεται από την φύση Του και ότι η αληθής ύπαρξη του ανθρώπου συνίσταται στην έκσταση από την φύση του, διότι
η φύση αποτελεί πράγμα ανελεύθερο με απρόσωπη φορά προς την ατομιστική επιβίωση. Με δεδομένη την υποτίμηση της φύσης και των φυσικών, ως πραγμάτων που
επείγονται για την ατομική τους επιβίωση, η θεία Μετάληψη παρομοιάζεται με ένα κοινωνείν προσώπων ενάντια στο επιβιώνειν της ατομιστικής φύσεως. Ακόμη
και ο Θεός ως πρόσωπο ελευθερώνεται από την αναγκαιότητα της φύσης Του. Αυτή ακριβώς η υποτίμηση της φύσης, ακόμα και της θεϊκής, καθιστά τα Τιμια Δώρα
φορείς μολυσματικών, φθοροποιητικών, ιογενών επιδράσεων. Ως απόδειξη αυτής της θεολογικής ερμηνείας τίθεται ο βιολογικός θάνατος των μεταλαμβανόντων, όπως
και όλων των υπολοίπων ανθρώπων.
Η θεώρηση της Μετάληψης ως κοινωνίας προσώπων σε αντιδιαστολή με την αναγκαστική φύση, η οποία οδηγεί μόνον στο επιβιώνειν, καθιστά ανύπαρκτη την αγιαστική
Χαρη που εκπορεύεται από τον Ευχαριστιακό Άρτο. Εδώ ακριβώς βρίσκεται στην συγκεκριμένη θεώρηση η πλήρης ταύτιση με τον Προτεσταντισμό εκ δευτέρου. Όπως
οι προτεστάντες δεν παραδέχονται καμμία φυσική παρουσία του Θεού επί των Τιμίων Δωρων, έτσι και οι υπέρμαχοι μιας κοινωνίας των προσώπων Θεού και ανθρώπου
αδειάζουν τις δύο φύσεις του σαρκωμένου Λογου ως Σώματος Χριστού, διότι γι’ αυτούς ο Ευχαριστιακός Άρτος είναι σημείο της κοινωνίας των προσώπων. Έπειτα,
με την εξ ορισμού υποτίμηση της φύσης και των φυσικών, ως πραγμάτων επειγομένων για την ατομιστική τους αυτάρκεια, οι φύσεις του Χριστού παραμερίζονται
απολύτως και έτσι δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για την θεοποιό ενέργεια των Τιμίων Δωρων. Οπότε πολύ φυσιολογικά άγονται στην μετάδοση ιών και φθοράς μέσω
της θείας Μεταλήψεως.
Έτι περαιτέρω, όταν η Θεία Κοινωνία αποτελεί στην αντίληψη των ανθρώπων απλώς σημείο, σημάδι, σύμβολο της κοινωνίας των προσώπων Θεού και ανθρώπων, είναι
εξίσου φυσιολογική η εξίσωση διατυπώσεων τύπου «προσεύχομαι σπίτι» και «μετέχω της λατρείας στον ναο», διότι σημασία έχει η κοινωνία των προσώπων και όχι
η μετοχή στην θεοποιό ενέργεια του Ευχαριστιακού Άρτου.
Για τον ορθόδοξο Χριστιανό το Σώμα και το Αίμα του Χριστού δεν μπορεί να αποτελέση φορέα μόλυνσης και θανάτου, διότι ο Κυριος της Ζωής δεν κληροδοτεί φθορά
και θάνατο. Κατά τον τρόπο που η ανθρώπινη φύση του Χριστού φανέρωνε την θεία ζωοποιό ενέργεια κατά τις θαυματουργίες, με τον ίδιο τρόπο ο Ευχαριστιακός
Άρτος ενεργεί τον αγιασμό των ανθρώπων.
Η θεία Χάρη ενεργεί διττώς επί των Τιμίων Δώρων. Η Χάρη αγιάζει τα Τίμια Δώρα και καθιστά αγιαστικά τα Τίμια Δώρα ως ενεργούντα τον αγιασμό κατά την προαίρεση
εκάστου. Γράφει σχετικά ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας:
«Διττώς γαρ λέγεται ενεργείν εν τοις τιμίοις δώροις η χάρις, ένα μεν τρόπον καθ’ ον αυτά αγιάζεται, έτερον δε καθ’ ον η χάρις δι’ αυτών ημάς αγιάζει.
Τον μεν ουν πρώτον τρόπον εν τοις δώροις την χάριν ενεργείν, ουδέν δύναται κωλύειν των ανθρωπίνων κακών. Αλλά καθάπερ ο αγιασμός αυτών ουκ έστιν ανθρωπίνης
αρετής έργον, ούτως ουδέν κωλύεσθαι δυνατόν αυτόν υπό κακίας ανθρώπων. Ο δεύτερος δε και της ημετέρας δείται σπουδής. Δια τούτο και υπό της ημών κωλύεται
ραθυμίας. Αγιάζει γαρ η χάρις δια των δώρων ημάς, εάν προς τον αγιασμόν επιτηδείως έχοντας λάβη, α δε απαρασκευάστοις εμπέση, ούτε όφελος ήνεγκεν ουδέν
και μυρίαν ημίν ενέθηκε βλάβην» 10.
Η ερμηνεία του αγίου Νικολάου Καβάσιλα για τα Τίμια Δώρα βρίσκεται σε συστοιχία με την αντίδοση των ιδιωμάτων των φύσεων στο πρόσωπο του Θεού Λόγου. Η
ανθρώπινη και η θεϊκή φύση του Χριστού αντιδίδει τα γνωρίσματά της στο πρόσωπο του Σαρκωμένου Λόγου. Η σάρκα του Ιησού Χριστού αν και θνητή προ της Ανάστασης,
απέβαλε την φθαρτότητα και την θνητότητα με την Ανάσταση και εκχέει το πλήρωμα της ακτίστου ενεργείας της θεότητας. Η Σάρκα του Χριστού είναι ζωοποιός
και ενεργεί τα της θεότητος όχι αφ’ εαυτής, αλλά εξαιτίας της ενώσεως. Αντιστοίχως Η ενέργεια της θεότητας εκπορεύεται από τον Ευχαριστιακό Άρτο. Κατ’
αυτόν τον τρόπο ο Ευχαριστιακός Άρτος είναι ζωοποιός. Αγιάζεται ο Άρτος και γίνεται αγιαστικός ως Σώμα Χριστού.
Γράφει συναφώς ο ιερός Δαμασκηνός: «Μεμενήκασι γαρ και μετά την ένωσιν αι φύσεις ασύμφυρτοι και αι τούτων ιδιότητες αλώβητοι. Η δε του κυρίου σαρξ τας
θείας ενεργείας επλούτησε δια την προς τον λόγον ακραιφνεστάτην ένωσιν ήτοι την καθ’ υπόστασιν ουδαμώς των κατά φύσιν ιδίων υποστάσα έκπτωσιν• ου γαρ κατ’
οικείαν ενέργειαν, αλλά δια τον ηνωμένον αυτή λόγον τα θεία ενήργει του λόγου δι’ αυτής την οικείαν ενδεικνυμένου ενέργειαν. Καίει μεν γαρ ο πεπυρακτωμένος
σίδηρος, ου φυσικώ δε λόγω την καυστικήν κεκτημένος ενέργειαν, αλλ’ εκ της προς
10 Π. Κ. Χρήστου, Νικολάου Καβάσιλα: Εις την Θείαν Λειτουργίαν και Περί της εν Χριστώ ζωής, ΕΠΕ, Φιλοκαλία 22, Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς»:
Θεσσαλονίκη 1979, Κεφάλαιο ΛΕ’, σ. 176.
το πυρ ενώσεως τούτο κτησάμενος. Η αυτή τοιγαρούν θνητή τε ην δι’ εαυτήν και ζωοποιός δια την προς τον λόγον καθ’ υπόστασιν ένωσιν» 11.
Ο Ευχαριστιακός Άρτος είναι το Σώμα του Χριστού. Ο Άρτος σε αναλογία με το παράδειγμα του πυρακτωμένου σιδήρου που χρησιμοποιεί ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός,
εκφαίνει την άκτιστη ενέργεια, διότι ο Άρτος είναι ο εξ ουρανού καταβάς, ο σαρκωμένος Θεός Λογος.
Στα Ευαγγέλια ο Ιησούς Χριστός θεραπεύει τούς αρρώστους δι’ αφής σωματικής εκφαίνουσας την άκτιστη ενέργεια της θεότητας. Στο κατά Μάρκον Ευαγγέλιο διαβάζει
κανείς «Και έρχεται προς αυτόν λεπρός παρακαλών αυτόν και γονυπετών αυτόν και λέγων αυτώ ότι εάν θέλης, δύνασαί με καθαρίσαι. ο δε Ιησούς σπλαγχνισθείς, εκτείνας την χείρα ήψατο αυτού και λέγει αυτώ• θέλω, καθαρίσθητι. και ειπόντος αυτού ευθέως απήλθεν απ’ αυτού η λέπρα, και εκαθαρίσθη» 12. Η αφή του Θεανθρώπου Χριστού, δηλαδή η ενέργεια που εκπορεύεται από την ανθρώπινη φύση Του, συνεργάζεται μετά της θεϊκής Του ενέργειας και ο λεπρός θεραπεύεται.
Συναφώς γράφει ο άγιος Μαξιμος: «Θεόν σεσαρκωμένον και τελείως δι’ ημάς ενανθρωπήσαντα, θεϊκώς άμα και ανθρωπικώς τον αυτόν ενεργούντα, έφυσεν, ως ου λόγω μόνον, και τοις θεοπρεπέσιν επιτάγμασιν, ενεργός ευρίσκεται ο Σωτήρ, εν τω τούς νεκρούς διανιστάν και θεραπεύειν πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν• αλλά συνεργάτιν ώσπερ τινά προς τούτο δη μάλιστα την αγίαν αυτού παραλαμβάνειν ηπείγετο σάρκα• τούτο ποιών μεν ως Θεός τω παντουργώ αυτού προστάγματι• ζωοποιών δε αυ πάλιν και τη αφή της ηνωμένης αυτώ καθ’ υπόστασιν αγίας σαρκός, ίνα δείξη και ταύτην ζωοποιείν δυναμένην δια της ουσιώδους αυτού ενεργείας, ης εστι κυρίως η αφή, η φωνή, και όσα τοιαύτα. Είτα, ως έδειξε τας φυσικάς ενεργείας αυτού, του εξ αμφοίν συγκειμένου Χριστού του Θεού, σωζομένας τελείως• την της θεότητος αυτού, δια του παντουργού προστάγματος, την δε της ανθρωπότητος αυτού, δια της αφής• παρέστησε ταύτας ηνωμένας διόλου τη προς αλλήλας συμφυΐα και περιχωρήσει•»
13.
Ο Άρτος λειτουργεί ως η ζωοποιός Σάρκα του Χριστού. Συνδέοντας κανείς τα κείμενα των αγίων Μαξίμου και Δαμασκηνού στην προοπτική των Τιμίων Δωρων, όπως το πράττει ο Καβάσιλας, κατανοεί την ταυτότητα της Εκκλησίας ως Σωματος του ζώντος Χριστού, πηγής θεώσεως και αγιασμού ψυχής τε και σώματος.
11 Αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, Έκδοσις ακριβής ορθοδόξου πίστεως, ΙΖ [ΞΑ’], PG 94, 1069BC. 12 Μκ. 1, 41. 13 Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού, Τομος δογματικός σταλείς εν Κυπρω προς Μαρίνον διάκονον, PG 91, 85C-88A.
2.
Το αίτημα για παύση της Θείας Λειτουργίας ως μεταρρύθμιση και εκσυγχρονισμός κατά τα πρότυπα των λοιπών χριστιανικών ομολογιών
Αναρωτιούνται μερικοί άσχετοι η και άθεοι αρθρογράφοι, γιατί δεν μεταρρυθμίζεται επιτέλους η Ορθόδοξη Εκκλησία στην παύση της θείας Λειτουργίας κατά τα πρότυπα του Βατικανού και των λοιπών προτεσταντικών Ομολογιών. Η απάντηση είναι σχετικά προφανής. Ούτε το Βατικανό, ούτε οι προτεσταντικές Ομολογίες θεωρούν την Εκκλησία άκτιστη και κτιστή, ως τον ίδιο τον σαρκωμένο Λογο. Η θεία Χαρη για τούς Ρωμαιοκαθολικούς είναι κτιστή, ενώ οι Προτεστάντες δεν δέχονται αληθή παρουσία Χριστού στα Τιμια Δώρα. Συναφώς, τα Τιμια Δώρα όποτε υπάρχουν και εφόσον υπάρχουν, αποτελούν κτίσματα μόνον.
Αντιθέτως, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως λέγει ο άγιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης: «Ο Θεός εν τη απείρω αγάπη Του μας ένωσε πάλι με την Εκκλησία Του στο πρόσωπο του Χριστού. Μπαίνοντας στην άκτιστη Εκκλησία, ερχόμαστε στον Χριστό, μπαίνομε στο άκτιστον. Καλούμαστε δηλαδή κι εμείς οι πιστοί να γίνομε άκτιστοι κατά χάριν, να γίνομε μέτοχοι των θείων ενεργειών του Θεού, να μπούμε μέσα στο μυστήριο της θεότητος, να ξεπεράσομε το κοσμικό μας φρόνημα, να αποθάνομε κατά «τον παλαιό άνθρωπον» και να γίνομε ένθεοι. Όταν ζούμε στην Εκκλησία, ζούμε τον Χριστό. Αυτό είναι πολύ λεπτό θέμα, δεν μπορούμε να το καταλάβομε. Μονο το Άγιον Πνεύμα μπορεί να μας το διδάξει…
Η Εκκλησία και ο Χριστός είναι ένα. Το σώμα της Εκκλησίας τρέφεται, αγιάζεται, ζει με τον Χριστό. Αυτός είναι ο Κυριος, ο παντοδύναμος, ο παντογνώστης, ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών, ο στηριγμός μας, ο φίλος μας, ο αδελφός μας. Αυτός είναι το Α και το Ω, η αρχη και το τέλος, η βάσις, το παν. Χωρίς Χριστό, Εκκλησία δεν υπάρχει. Νυμφίος ο Χριστός• νύμφη η καθεμία ψυχή» 14.
Κατά συνέπεια η Λειτουργία είναι η υπαρκτική ταυτότητα των Ορθοδόξων. Η ζωη του ορθόδοξου Χριστιανού είναι δια της ζωής στο Σώμα του Χριστού, και το Σώμα του Χριστού φανερώνεται στην Λειτουργία.
Η απόφαση της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και άλλων Εκκλησιών να μην παύση η θεία Λειτουργία αποτελεί την ομολογία ότι ο Ιησούς είναι ο Υιός του Θεού του ζώντος. Παύση της θείας Λειτουργίας σημαίνει παύση της πίστης ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Υιός και Λογος του Θεού. Τελικά η Πολιτεία έχει άλλη αντίληψη των πραγμάτων.
Σε διαφορετικές εποχές πανδημιών, επειδή το σύνολο της κοινωνίας πίστευε στον Ιησού Χριστό, η σκέψη για την παύση των ιεροπραξιών ήταν αδιανόητη. Αυτό
14 Αγίου Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Βιος και Λογοι, Ιερά Μονή Χρυσοπηγής, Χανιά 2003, σσ. 198199. μάλιστα παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι είχαν πλήρη συνείδηση για τον μεταδοτικό χαρακτήρα της μολυσματικής αρρώστιας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται η πανώλη των Σερρών του 1642, η οποία θέρισε την περιοχή των Σερρών με 12000 νεκρούς σε λιγότερο από ένα έτος15. Πληροφορίες για την πανώλη παρέχονται στην χρονογραφία του παπα-Συναδινού16, ενός λογίου ιερέως, ο οποίος τελικά εγκατέλειψε το ποιμνιό του από τον φόβο της πανούκλας.
Ο συγγραφέας Χ. Βουρουτζίδης με αναφορές στην χρονογραφία του παπαΣυναδινού γράφει σχετικά: «Με τη λέξη «φευγία» ο παπα-Συναδινός εννοεί την εθελούσια απομάκρυνσή του από τούς ενορίτες του, προκειμένου να γλυτώσει από την αρρώστια της πανούκλας, την οποία ονομάζει στο έργο του «οργη Κυρίου, και είτις παραμερίση εγλυτώνει» σε αντίθεση με άλλους ιερείς της Μητροπόλεως Σερρών που, όχι μόνο έμειναν στην πόλη κοντα στούς ενορίτες τους μα, με προφανή κίνδυνο της ζωής τους, έθαβαν και τα θύματα της πανώλης. Μνημονεύει ο παπαΣυναδινός τούς ιερείς, που δεν εγκατέλειψαν τούς ενορίτες τους: τον παπά Εζεκιήλ τον Σιναΐτη και τον παπά Γεώργη του Κυριαζή, που τελικά χτυπήθηκαν από την πανούκλα. Τούς ιερείς: παπά Γεράκο και παπά Μπατζή του Κομνιανάκη που έθαβαν τους νεκρούς χωρίς να αρρωστήσουν17 … Ο «χρονογράφος» των Σερρών ζει το 1641 στην πόλη των Σερρών… θαυμάζει την αυτοθυσία όσων ιερέων συμπαραστέκονται στη δυστυχία του χριστεπώνυμου ποιμνίου τους, μεταξύ των οποίων ήταν και ο παπά κυρ Γεράκος, που «θάφτη εις όλον το κάστρον». Ο παπα-Συναδινός τον επαινεί λέγοντας:
«και καλά έκαμεν εις τούς επτωχούς• καλή ελεημοσύνη είναι» όμως, τρομοκρατημένος από την πανούκλα και, προφανώς απομονωμένος στην οικία του, αντι να επωμισθεί τις ευθύνες του ομόδοξου συμπολίτη και ιδιαίτερα του ορθόδοξου ιερέα, διερωτάται: «Αμή αν επεθήνησκεν <ο Παπαγεράκος> άρα γε τα παιδία του τα ανήλικα που ήθελεν να τα αφήση οπού δεν έχει τίποτες;»18 ».
Εξίσου χαρακτηριστική περίπτωση είναι η πανώλη της Κερκυρας του 1629. Ο Λαυρέντιος Σ. Βροκίνης στο βιβλίο του Περί των ετησίως τελουμένων εν Κερκύρα Λιτανειών του Θ. Λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος και της εν έτει 1716 πολιορκίας
15 Χ. Βουρουτζίδης, «Η Ορθόδοξη Ομολογία του Ιερέα και χατζή-οικονόμου της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών Παπα-Συναδινού», Σερραϊκά Χρονικά Συγγραμμα-Περιοδικόν,
τόμος 19ος , Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών – Μελενίκου: Αθήνα 2019, σ. 119. 16 P. Odorico (ed.), Conseils et mémoires de Synadinos, prêtre de
Serrès en Macédoine (XVIIe siecle),
Editions de l’ Association “Pierre Belon”, Paris 1996. 17 Χ. Βουρουτζίδης, «Η Ορθόδοξη Ομολογία του Ιερέα και χατζή-οικονόμου της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών
Παπα-Συναδινού”, Σερραϊκά Χρονικά Συγγραμμα-Περιοδικόν, τόμος 19ος , Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών – Μελενίκου: Αθήνα 2019, σσ. 123-124. 18 Χ.
Βουρουτζίδης, «Η Ορθόδοξη Ομολογία του Ιερέα και χατζή-οικονόμου της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών Παπα-Συναδινού», Σερραϊκά Χρονικά Συγγραμμα-Περιοδικόν, τόμος
19ος , Ιστορική και Λαογραφική Εταιρία Σερρών – Μελενίκου: Αθήνα 2019, σ. 120.
της Κερκυρας ιστορική επιτομή γράφει σχετικά: «Η Βαϊοφόρος Λιτανεία του Αγίου, τελείται εις ανάμνησιν της δια θαύματος αυτού απολυτρώσεως της νήσου εκ
της πανώλους (θανατικού), εξ ης σπουδαίως εκινδύνευσαν πάντες οι κάτοικοι αυτής κατά τούς μήνας Οκτώβριον και Νοέμβριον του έτους 1629… ότε η φθοροποιά
αυτή νόσος, κατεμάστιζεν απάσας τας νήσους του Ιονίου Πελάγους και ολόκληρον την Ιταλίαν εξ ης είχε μεταδοθεί και εις την ημετέραν νήσον… Μεθ’ όλων των
αυστηροτάτων προφυλακτικών μέτρων άτινα η εγχώριος Διοίκησις μετεχειρίσθη τότε προς καταστολή της νόσου, δαπανήσασα χίλια Δουκάτα δια τας επελθούσας ανάγκας,
από της ημέρας εκείνης διαρκώς απέθνησκαν άνθρωποι. Άπας ο Λαός προσέδραμεν εις τον ναόν του Αγίου Σπυρίδωνος, μετά δακρύων δε δεηθείς εις τον Άγιον την,
δια της θείας αυτού παρά τω Υψίστω μεσιτείας, διαφύλαξιν της νήσου εκ της θανατηφόρου εκείνης ασθενείας, αύτη περιωρίσθη τότε εις μόνον 60 άτομα άτινα
αρχικώς προσβληθέντα είχον αποβιώσει. Διηγείται τότε ο ζων ιστορικός Μαρμαράς, ότι πλείστοι μεμολυσμένοι ασθενείς, ιδόντες κατ’ όναρ τον Άγιον υποσχόμενον
εις αυτούς Σωτηρίαν, εσώθησαν, και ότι καθ’ ας νύκτας εμαστίζετο η πόλις υπό της ασθενείας, εφαίνεται επάνω του ναού του Αγίου φως, εν είδει λυχναρίου,
όπερ διαρκώς έβλεπαν εις τα φρούρια νυκτερινοί σκοποί. Ολίγον κατ’ολίγον ηλαττώθησαν έκτοτε μέχρι της ημέρας των Βαΐων, οπότε κατέπαυσεν ολοσχερώς η νόσος,
ουδενός αποβιώσαντος, ουδέ προσβληθέντος. Διο τη ημέρα των Βαΐων του έτους εκείνου, ελιτανεύθη εκτός του ναού του Αγίου το λείψανον αυτού κατ’ αίτησιν
της Εγχωρίου αρχής, δηλαδή των Συνδίκων, οίτινες συνέλεξαν, κατά το λέγειν του ιστορικού Μαρμαρά, πεντακισχίλια Δουκάτα προς ωραϊσμόν του ναού του Αγίου
και δι’ αναφοράς των προς τούς Ενετούς διοικητάς της νήσου, προκάλεσαν το υπό χρονολογίαν 21 Ιουνίου 1630 θέσπισμα περί της ανά έκαστον έτος λιτανεύσεως
του αγίου Σπυρίδωνος» 19.
Έπροσθεν της φρικωδίας του θανάτου κάθε κοινωνική, ταξική διαστρωμάτωση κατέρρεε από μόνη της και πλούσιοι, φτωχοί γινόταν αξεχώριστοι στις λιτανείες των
Αγίων και της παράκλησης για την αποσόβηση του θανάτου: «Σε αντίθεση με τις τελετές πολιτικού χαρακτήρα, εκείνες που συνδεόταν με απρόοπτα γεγονότα, προωθούσαν
την ιδέα της ενότητας και της εμφάνισης όλων των μελών της κοινωνίας ως ένα και μόνον σώμα. Αυτό, ωστόσο, που πρέπει να τονιστεί είναι η διαφορά στη δομή
μιας λιτανείας που γινόταν όταν η επιδημία βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη και μιας άλλης που οργανωνόταν με αφορμή τη λήξη της. Στην πρώτη περίπτωση η ανάδειξη
της κοινωνικής ιεραρχίας υποβαθμιζόταν, δίνοντας τη θέση
19 Λ. Σ. Βροκίνης, Περί των ετησίως τελουμένων εν Κερκύρα Λιτανειών του θ. λειψάνου του Αγίου Σπυρίδωνος και της εν έτει 1716 πολιορκίας της Κερκύρας Ιστορική
Επιτομή / Εξ εκδεδομένων και ανεκδότων εγγράφων ερανισθείσα υπό Λαυρεντίου Σ. Βροκίνη., Έκδοσις Δευτέρα Εν Κερκύρα: Τυπογραφείον «Ερμής» 1893, σσ. 9-10.
της σε μια πορεία όμοια με ταξίδι προσκυνήματος… Βεβαίως, η πραγματικότητα της διαστρωμάτωσης δεν εξέλειπε εντελώς, όμως η ομαδική παράκληση για τη θεία
επέμβαση έτεινε να καλύψει τις διαφορές. Αντίθετα, όταν οι εκδηλώσεις αυτές λάμβαναν χώρα μετά το τέλος ενός λοιμού, η όταν με την ίδια αφορμή, καθιερωνόταν
σε ετήσια βάση, το τυπικό άλλαζε εντελώς» 20.
Εξίσου εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι οι λιτανείες γινόταν με οργάνωση και παρότρυνση των δημοσίων αρχών: «Στην Κερκυρα, για παράδειγμα, το 1630, απόφαση
του συμβουλίου της πόλης προέβλεπε την επιβολή προστίμου 20 δουκάτων στούς επικεφαλής των αδελφοτήτων (ορθοδόξων και καθολικών) σε περίπτωση άρνησής τους
να συμμετάσχουν στην περιφορά των λειψάνων του Αγίου Σπυρίδωνος, η οποία γινόταν με αφορμή τη σωτηρία της πόλης από τον κίνδυνο της νόσου. Η διαδρομή που
ακολουθούσαν οι πιστοί πίσω από το σκήνωμα του αγίου, περιέκλειε ολόκληρο σχεδόν το τειχισμένο μέρος της πόλης, θέτοντας έτσι συμβολικά τον αστικό οικισμό
κάτω από την προστασία του μαζί με όλους τούς εκπροσώπους της τοπικής κοινωνίας» 21. Όλες οι παραπάνω περιπτώσεις μαρτυρούν την πίστη των Χριστιανών ότι
ο Κύριος κάθε δημιουργίας είναι ο Ιησούς Χριστός, ο μόνος που καθορίζει καθολικά την ζωή των Χριστιανών.
Χριστιανοί αρθρογραφούντες ισχυρίστηκαν πως η πανώλη του 3ου αιώνα στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία φανέρωσε το γνήσιο χριστιανικό ήθος, διότι οι Χριστιανοί έπαιρναν
πάνω τους τον θάνατο από άλλους ανθρώπους, ενώ η σημερινή πρακτική συμμετοχής των ανθρώπων στις ακολουθίες είναι αντιχριστιανικό ήθος, διότι σπέρνει τον
θάνατο μέσω του μολυσμού. Ατυχώς, η συγκεκριμένη ερμηνεία γίνεται με πολύ ρηχές προϋποθέσεις. Οι Χριστιανοί που φρόντιζαν τούς αρρώστους, γνωρίζοντας μάλιστα
την μεταδοτικότητα της πανώλης και τελικά αρρώσταιναν οι ίδιοι ως περιθάλποντες, είχαν οικογένειες και ζούσαν ανάμεσα σε ανθρώπους. Με την λογική των σημερινών
θεολογούντων εγκληματούσαν, διότι η βοήθεια των ασθενών από τούς ακτιβιστές αποτελούσε βιολογική βόμβα για τις ίδιες τις οικογένειες των ακτιβιστών περιθαλπόντων,
όπως επίσης και για το κοντινό περιβάλλον τους. Με την ίδια λογική –άπαγε της βλασφημίας– ο ίδιος ο Μεγας Βασίλειος εγκληματούσε ως ασπαζόμενος τούς λεπρούς,
διότι θα μπορούσε να μεταδώση την λέπρα στο κοντινό του περιβάλλον, αφότου την κολλούσε ο ίδιος.
20 Α. Κωνσταντινίδου, Οι επιδημίες της πανώλης στα Ιονια Νησιά (17ος-18ος αι.), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σχολή
Φιλοσοφική, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 2003, σ. 312.
21 Α. Κωνσταντινίδου, Οι επιδημίες της πανώλης στα Ιονια Νησιά (17ος-18ος αι.), Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Σχολή
Φιλοσοφική, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 2003, σ. 312.
Το κείμενο του Ευσεβίου Καισαρείας που περιγράφει την συμπεριφορά των Χριστιανών ως ζωντανής θυσίας για τον κάθε άρρρωστο σχετίζεται με την εορτή του Πασχα.
Η πανώλη προέκυψε κατά την περίοδο του Πασχα και αφότου είχε ήδη προκληθή άγριος διωγμός κατά των Χριστιανών, οι οποίοι συνέχιζαν να τελούν την θεία Λειτουργία
και να ειρηνεύουν εν Χριστώ. Μεσα στο ίδιο το κείμενο ρητώς αναφέρεται ότι οι Χριστιανοί γιόρταζαν πάντα, τόσο επί των διωγμών όσο και επί της πανώλης.
Η γιορτη συνδέεται με την τέλεση της θείας Λειτουργίας, η οποία αποτελούσε την εορτή των εορτών.
Γράφει ο Ευσέβιος πως ο άγιος Διονύσιος Αλεξανδρείας απευθυνόμενος προς το ποίμνιό του «εκ νέου κατά την εορτή του Πασχα απηυθύνθη προς αυτούς με γράμματα
από την ίδια την Αλεξάνδρεια ωσάν να ήτο εξόριστος… Έπειτα από αυτά, αφού τον πόλεμον διεδέχθη επιδημική νόσος και καθώς πλησίαζε η εορτή, πάλιν επικοινωνεί
με τούς αδελφούς δι’ επιστολής περιγράφων τα πάθη της συμφοράς δια των λόγων τούτων. «Εις μεν τούς άλλους ανθρώπους τα παρόντα δεν θα εφαίνοντο ότι ήτο
κατάλληλος καιρός δι’ εορτήν˙… όλα είναι θρήνοι, όλοι πενθούν και εις την πόλιν αντηχούν στεναγμοί δια το πλήθος των αποθανόντων και καθημερινώς αποθνησκόντων.
Πράγματι, όπως έχει γραφτεί περί των πρωτοτόκων των Αιγυπτίων, ούτω και τώρα έγινε κραυγή μεγάλη, διότι δεν υφίσταται οικία, εις την οποία δεν υπάρχει
νεκρός, και είθε να ήτο μόνον εις… Τρομερά υπήρξαν και τα προηγουμένως συμβάντα. Πρώτον μεν εδίωξαν ημάς και μόνοι ημείς διωκόμενοι από όλου και θανατούμενοι
εορτάσαμεν και τότε (εννοεί όπως και τώρα στην περίοδο της πανώλης), και κάθε ιδιαίτερος τόπος της θλίψεώς μας αγρός, ερημία, πλοίον, πανδοχείον, δεσμωτήριον,
έγινε δι’ ημάς χώρος πανηγυρικός, την φαιδροτέραν δε από όλας τας εορτάς ετέλεσαν οι τέλειοι μάρτυρες, διασκεδάσαντες εις τον ουρανόν. Μετά ταύτα δε ήλθε
πόλεμος και πείνα, τα οποία υπεφέραμεν μαζί με τούς Εθνικούς… Μολις δε ανεπνεύσαμεν ολίγον και ημείς και αυτοί, ενέσκηψεν η νόσος αυτή, πράγμα δι’ εκείνους
φοβερότερον από πάντα φόβον και σκληρότερον από οποιαδήποτε συμφοράν και όπως κάποιος συγγραφεύς ιδικός των είπε, τούτο υπήρξε πράγμα μοναδικόν και ανώτερον
από κάθε προσδοκίαν˙ εις ημάς όμως δεν υπήρξε τόσο φοβερόν, αλλ’ ήτο άσκησις και δοκιμασία όχι μικροτέρα από οποιανδήποτε άλλην…
Οι περισσότεροι από τούς αδελφούς μας αψηφούντες τον κίνδυνον δια τούς εαυτούς των και αφοσιωνόμενοι εις αλλήλους από υπερβολικήν αγάπην και φιλαδελφίαν,
επισκεπτόμενοι τούς ασθενείς χωρίς προφύλαξιν, υπηρετούντες λαμπρώς, περιποιούμενοι εν Χριστώ, συναπέθνησκον ευχαρίστως με εκείνους, μολυνόμενοι με το
πάθος από εκείνους και εκλύοντες προς τούς εαυτούς των την νόσον από τούς πλησίον και λαμβάνοντες εις τούς εαυτούς των τούς πόνους
εκουσίως. Πολλοί, αφού ενοσοκόμησαν και θεράπευσαν τούς άλλους, απέθανον οι ίδιοι, μεταφέροντες εις εαυτούς τον θάνατον…
Οι άριστοι λοιπόν από του αδελφούς μας απεχώρησαν του βίου με αυτόν τον τρόπον, μερικοί πρεσβύτεροι και διάκονοι και λαϊκοί, επαινούμενοι μεγάλως, διότι
το είδος τούτο του θανάτου, προκαλούμενον από πολλήν ευσέβειαν και ισχυράν πίστιν, δεν εθεωρείτο ότι απείχε καθόλου από το μαρτύριον. Ελάμβαναν δε τα σώματα
των αγίων με ηπλωμένας τα χείρας εις τα στήθη, εκαθάριζον τούς οφθαλμούς, έκλειον τα στόματα, τούς έφερον επί των ώμων και τούς ετακτοποίουν˙ εγγίζοντες
αυτούς, εναγκαλιζόμενοι με αυτούς, στολίζοντες αυτούς με λουτρά και ενδύματα, έπειτα από ολίγον επιτύγχαναν τα ίσα, και πάντοτε οι επιζώντες ηκολούθουν
τούς προηγηθέντας αυτών. Οι δε Εθνικοί ακριβώς το αντίθετον˙ απώθουν και απέφευγον τούς φιλτάτους μόλις προσεβάλλοντο από την νόσον, τούς έρριπτον ημιθανείς
εις τα οδούς, και τούς απέρριπτον ως σκύβαλα ατάφους νεκρούς, αποστρεφόμενοι την μετάδοσιν και επαφήν του θανάτου, την οποίαν δεν ήταν εύκολον να απομακρύνουν,
όσα μηχανεύματα κι αν εχρησιμοποίουν»22 ».
Η θεία Λειτουργία στην Ορθόδοξη Εκκλησία δεν μπορεί να σταματήση. Η θεία Λειτουργία αποτελεί την πίστη των Χριστιανών ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κύριος
όλης της δημιουργίας.
Η πρώτη ανακοίνωση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος για την τήρηση της θείας Λειτουργίας τις Κυριακές 7-8 π.μ., με παράλληλες παραινέσεις
για αποχή κάθε ευπαθούς ομάδας και κάθε ασθενούς, φανέρωσε με σαφήνεια την σοβαρότητα λήψης των επιστημονικών δεδομένων από την Εκκλησία της Ελλάδος.
Εν τέλει, η συγκατάθεση της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου στην κρατική εντολή για θεία Λειτουργία με μόνους τους Λειτουργούς μαρτυρεί: πρώτον, την σοβαρή στάση
της Εκκλησίας απέναντι στα επιστημονικά δεδομένα, τα οποία αποτρέπουν τον συγχρωτισμό των ανθρώπων, δεύτερον, την πρόνοια της Εκκλησίας να μην βλασφημηθή
το όνομα του Ιησού Χριστού και των Χριστιανών ως φορέων του θανάτου στην κοσμική κοινωνία, τρίτον, την αγάπη της Εκκλησίας προς όλο τον λαό –Χριστιανούς
και μη– και μαρτυρεί την άρνηση της Εκκλησίας να λειτουργήση ως κομματική μερίδα εγείροντας εμφυλιακές τάσεις εντός του ιδίου Ελληνικού Έθνους.
22 Ευσεβίου Καισαρείας, Εκκλησιαστικής Ιστορίας, Βιβλος Ζ ΕΠΕ ΚΑ , ΕΠΕ 30, Κείμενον-Μετάφρασις Σχόλια Παναγιώτη Χρήστου, Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος
ο Παλαμάς» Θεσσαλονίκη 1978 σσ. 5561.
3.
Η επίκριση της άποψης της Συνόδου και της μαρτυρίας επισκόπων και κληρικών ότι η θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει μολυσματικές ασθένειες
Με αφορμή τη χρήση της ιερής λαβίδας, του μάκτρου και των ιερών σκευών επικράτησε μια μεγάλη συζήτηση περί μεταδοτικότητας μολυσματικών ασθενειών. Μαλιστα,
με άξονα αναφοράς την θέση ότι τα Τιμια Δώρα αποτελούν υλικά της πεπτωκυΐας φθαρτής φύσεως έγινε λόγος για μονοφυσίτες και μονοφυσιτισμό της θείας Μεταλήψεως.
Ισχυρίστηκαν ορισμένοι ότι είναι μονοφυσιτισμός να λέγεται ότι η θεία Κοινωνία δεν μεταδίδει μολυσματικές ασθένειες, διότι έτσι παραβλέπεται η φθαρτή φύση
του Ευχαριστιακού Άρτου. Κατά τους ιδίους επικριτές της Συνόδου, φθαρτός άρτος σημαίνει μετάδοση μολυσματικών ασθενειών. Επομένως, για τους ιδίους επικριτές
το να ισχυριστή κανείς ότι ο Άρτος δεν μεταδίδει μολυσματικές ασθένειες ισοδυναμεί με θεώρηση του Άρτου όντως αποκλειστικά θείας φύσης, εξ ου και ο μονοφυσιτισμός.
Είναι γεγονός, ότι πλείστο μέρος λειτουργών έχουν βρεθή μάρτυρες σε εξωτερικές αλλοιώσεις του Ευχαριστιακού Άρτου, όπως π.χ. του Άρτου της Προηγιασμένης
θείας Λειτουργίας η του Άρτου της Μεγάλης Πεμπτης, ο οποίος φυλάττεται στο αρτοφόριο της αγίας Τραπέζης κάθε ναού με σκοπό την Μετάληψη των εχόντων ανάγκη
σε ώρες που δεν γίνεται Θεία Λειτουργία. Το γεγονός πιθανής αλλοίωσης του Ευχαριστιακού Άρτου μαρτυρεί προφανώς για την υλική του υπόσταση, ωστόσο καθότι
ο Ευχαριστιακός Άρτος είναι αληθώς Σώμα και Αίμα Χριστού είναι αδύνατον να αποτελέση αντικείμενο μολυσματικών ασθενειών. Ο Άρτος της Ζωής δεν μπορεί να
είναι μέσον θανάτου και φθοράς. Η αντίδοση των ιδιωμάτων των φύσεων στο πρόσωπο του σαρκωμένου Λογου βοηθά στην κατανόηση του πράγματος. Κατά τον τρόπο
που προ της Αναστάσεως η παθητή σάρκα του Κυρίου υπήρχε ζωοποιός, με τον ίδιο τρόπο ο Ευχαριστιακός Άρτος ως Σώμα Χριστού είναι κτιστός και πληρωμένος
των ακτίστων ενεργειών της θεότητος του Ιησού Χριστού.
Περαν αυτών, υπάρχουν δεκάδες μαρτυρίες ζώντων και τεθνεώτων των λειτουργών του Θεού, οι οποίοι κατέλυαν την θεία Κοινωνία είτε εκκλησιάσματος με εξόχως
μολυσματικές ασθένειες, είτε με κάθε είδους ζωντανών οργανισμών (ζωϋφίων, εντόμων κλπ), οι οποίοι εξ ατυχήματος συγκεντρωνόταν στο ιερό Ποτήριο. Όλες αυτές
οι μαρτυρίες επιβεβαιώνουν την θεία Χαρη να ενεργή στον Ευχαριστιακό Άρτο ως απολύτως αποτρεπτική κάθε φθοράς.
Επίσης ενδεικτικός των παραπάνω είναι ο σχολιασμός του αγίου Νικοδήμου στον ΛΒ κανόνα της Πενθέκτης, κατά τον οποίο, αν τα τίμια δώρα προσβληθούν είτε
από φυσικές αλλοιώσεις είτε από αλλοιώσεις μικρών εμβίων και αυτό γίνει αντιληπτό προ του καθαγιασμού, τότε ο άρτος και ο οίνος αντικαθίστανται και
ρίπτονται στο χωνευτήριο. Αντιθέτως, αν είτε φυσικές είτε άλλες αλλοιώσεις γίνουν αντιληπτές επί του Ευχαριστιακού Άρτου μετά τον καθαγιασμό (π.χ. του
Άρτου της Προηγιασμένης θείας Λειτουργίας η του Άρτου της Μεγάλης Πεμπτης), τότε γίνεται αποξήρανση του Ευχαριστιακού Άρτου και καταλύεται μετά γλυκέος
οίνου χωρίς ουδόλως να ριφθή στο χωνευτήριο. Είναι προφανής η πίστη της Εκκλησίας στα Τιμια Δώρα ως του ίδιου του Σωματος και του Αίματος του Χριστού,
εξ ης και απορρέει η πρακτική της κατάλυσης του Ποτηρίου σε κάθε περίσταση.
Ένα άλλο ζήτημα που συζητήθηκε πολύ ήταν ο τρόπος Μετάληψης δια της λαβίδας, η πιθανή μετάδοση μολυσμού μέσω του μάκτρου, εναλλακτικοί τρόποι θείας Μετάληψης
κλπ. Όλη η συζήτηση σχετικά με το τι κολλάει και τι δεν κολλάει αναφορικά με τον τρόπο μετάληψης είναι μια απολύτως αδιέξοδη σχολαστική λεπτολογία. Ο άνθρωπος
προσέρχεται να μεταλάβη τον Άρτο της ζωής. Ο Κυριος της ζωής οικονομεί στον καθένα μας τι θα συμβή και τι δεν θα συμβή, ποιός θα κολλήση, αν κολλήση και
πότε θα κολλήση. Δεν μπορεί ο Χριστιανός να συμπεριφέρεται ως βαριά νευρωτικός και ψυχαναγκαστικός με μικροβιακές εμμονές έμπροσθεν του μεγαλύτερου θαύματος
της δημιουργίας, της ίδιας της ενανθρώπησης του Θεού Λογου, η οποία ανακαινίζει το σύμπαν και καθιστά τον άνθρωπο σύσσωμο και σύναιμο του Κυρίου ημών Ιησού
Χριστού.
Στις παρακλήσεις σε διαφόρους αγίους περί πανώλης, περί ασθένειας κλπ. υπάρχει η μαρτυρία της Εκκλησίας ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο Κυριος της ζωής και
του θανάτου. Με τα λόγια του ίδιου του Χριστού κάθε τρίχα της κεφαλής του ανθρώπου βρίσκεται κάτω από την θεία Πρόνοια. Όλα είναι στο χέρι του Θεού. Συνεπώς,
ο Χριστιανός πράττει το θέλημα του Θεού και τα υπόλοιπα εμπιστεύεται στην απόλυτη αγαθότητα του Κυρίου, ο οποίος κατεργάζεται την σωτηρία του καθενός με
τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Η Συνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος όπως και Συνοδοι άλλων Εκκλησιών έθεσαν μια σειρά προστατευτικών μέτρων για τούς Χριστιανούς και τις ευπαθείς ομάδες.
Το έπραξαν αυτό με εμπιστοσύνη στα επιστημονικά δεδομένα, καθότι και η επιστημονική πρόοδος όταν χρησιμοποήται σωστά, είναι δώρο Θεού.
Εν τούτοις, η Εκκλησία δεν μπορεί να σταματήση να λειτουργή. Η θεία Λειτουργία που για ένα μικρό διάστημα υποχρεώνεται να τελήται κεκλεισμένων των θυρών
δεν παύει να είναι ανοικτή σε όλον τον κόσμο.
Η ευχή μετά τον καθαγιασμό των Τιμίων Δωρων στην Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου συνοψίζει τον τρόπο της Εκκλησίας: «Έτι σου δεόμεθα• Μνήσθητι, Κυριε,
της Αγίας σου Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας, της από περάτων έως περάτων της οικουμένης, και ειρήνευσον αυτήν, ην περιεποιήσω τω τιμίω Αίματι του
Χριστού σου, και τον άγιον Οίκον τούτον στερέωσον μέχρι της
συντελείας του αιώνος• Μνήσθητι, Κυριε, των τα Δώρά σοι ταύτα προσκομισάντων, και υπέρ ων, και δι’ ων, και εφ’ οις αυτά προσεκόμισαν• Μνήσθητι, Κυριε,
των καρποφορούντων, και καλλιεργούντων εν ταις αγίαις σου Εκκλησίαις και μεμνημένων των πενήτων. Άμειψαι αυτούς τοις πλουσίοις σου και επουρανίοις χαρίσμασι,
χάρισαι αυτοίς αντί των επιγείων, τα επουράνια, αντί των προσκαίρων, τα αιώνια, αντί των φθαρτών, τα άφθαρτα. Μνήσθητι, Κυριε, των εν ερημίαις, και όρεσι,
και σπηλαίοις, και ταις οπαίς της γης. Μνήσθητι, Κυριε, των εν παρθενία, και ευλαβεία και ασκήσει, και σεμνή πολιτεία διαγόντων. Μνήσθητι, Κυριε, πάσης
αρχής και εξουσίας, ους εδικαίωσας βασιλεύειν επί της γης. Χαρισαι αυτοίς βαθείαν και αναφαίρετον ειρήνην, λάλησον εις την καρδίαν αυτών αγαθά υπέρ της
Εκκλησίας σου και παντός του λαού σου, ίνα εν τη γαλήνη αυτών ήρεμον και ησύχιον βίον διάγωμεν, εν πάση ευσεβεία και σεμνότητι. Τους αγαθούς, εν τη αγαθότητί
σου διατήρησον. Τους πονηρούς, αγαθούς ποίησον εν τη χρηστότητί σου. Μνήσθητι, Κυριε, του περιεστώτος λαού, και των δι’ ευλόγους αιτίας απολειφθέντων,
και ελέησον αυτούς και ημάς, κατά το πλήθος του ελέους σου. Τα ταμεία αυτών έμπλησον παντός αγαθού, τας συζυγίας αυτών εν ειρήνη και ομονοία διατήρησον,
τα νήπια έκθρεψον, την νεότητα παιδαγώγησον, το γήρας περικράτησον, τους ολιγοψύχους παραμύθησαι, τους εσκορπισμένους επισυνάγαγε, τους πεπλανημένους επανάγαγε,
και σύναψον τη Αγία σου Καθολική, και Αποστολική Εκκλησία. Τους οχλουμένους υπό πνευμάτων ακαθάρτων ελευθέρωσον, τοις πλέουσι σύμπλευσον, τοις οδοιπορούσι
συνόδευσον, χηρών πρόστηθι, ορφανών υπεράσπισον, αιχμαλώτους ρύσαι, νοσούντας ίασαι. Των εν βήμασι, και μετάλλοις, και εξορίαις, και πικραίς δουλείαις,
και πάση θλίψει και ανάγκη και περιστάσει όντων, μνημόνευσον, ο Θεός, και πάντων των δεομένων της μεγάλης σου ευσπλαγχνίας, και των αγαπώντων ημάς και
των μισούντων, και των εντειλαμένων ημίν τοις αναξίοις εύχεσθαι υπέρ αυτών. Και παντός του Λαού σου μνήσθητι, Κυριε, ο Θεός ημών, και επί πάντας έκχεον
το πλούσιόν σου έλεος, πάσι παρέχων τα προς σωτηρίαν αιτήματα. Και ων ημείς ουκ εμνημονεύσαμεν, δι’ άγνοιαν η λήθην, η πλήθος ονομάτων, αυτός μνημόνευσον,
ο Θεός, ο ειδώς εκάστου την ηλικίαν, και την προσηγορίαν, ο ειδώς έκαστον εκ κοιλίας μητρός αυτού. Συ γαρ ει, Κυριε, η βοήθεια των αβοηθήτων, η ελπίς των
απηλπισμένων, ο των χειμαζομένων σωτήρ, ο των πλεόντων λιμήν, ο των νοσούντων ιατρός. Αυτός τοις πάσι τα πάντα γενού, ο ειδώς έκαστον, και το αίτημα αυτού,
οίκον, και την χρείαν αυτού. Ρύσαι, Κυριε, την πόλιν και χώραν ταύτην , και πάσαν πόλιν, και χώραν, από λιμού, λοιμού, σεισμού, καταποντισμού, πυρός, μαχαίρας,
επιδρομής αλλοφύλων, και εμφυλίου πολέμου».
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς ονομάζει μονοφυσίτη τον Βαρλαάμ, καθότι δεν δέχεται την ύπαρξη άκτιστης σωτηριώδους ενέργειας επί των κτισμάτων. Ο
Βαρλαάμ είναι μονοφυσίτης, διότι δέχεται κτιστή την θεία Χαρη, οπότε η μόνη φύση που δέχεται είναι η κτιστή φύση τόσο των δημιουργημάτων όσο και της Χαριτος.
Προσφεύγει ο άγιος Γρηγόριος στον άγιο Μαξιμο και τούς Πατέρες της Εκκλησίας για να αποδείξη την ενέργεια ως φανέρωση του κάθε υπαρκτού. Κατά συνέπειαν,
επειδή ο Χριστός είναι Θεός και άνθρωπος ο αυτός, γι’ αυτό ενεργεί ανθρωπίνως και ενεργεί θεϊκώς. Επομένως, ο Χριστός έχει δύο ενέργειες, άκτιστη και κτιστή.
Γράφει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στον Βαρλαάμ:
« ”Άπαγέ” φησιν, “εν γαρ άκτιστόν τε και άναρχον η ουσία του Θεού, πάσα δε ενέργεια αυτού κτιστή”. Της ασεβείας• η γαρ ουκ έχει φυσικάς και ουσιώδεις ενεργείας
ο Θεός και άθεός εστιν ο τούτο λέγων —τούτο γαρ άντικρύς φησιν ότι ουκ έστι Θεός• οι γαρ άγιοι πατέρες φανερώς λέγουσι, κατά τον θείον Μάξιμον, μήτε είναι,
μήτε γινώσκεσθαι, χωρίς της ουσιώδους αυτής ενεργείας την οιανδήποτε φύσιν—, η ουν ουκ εισίν ουσιώδεις και φυσικαί θείαι ενέργειαι και ουδέ Θεός εστι λοιπόν,
η είπερ εισίν ενέργειαι θείαι, φυσικαί και ουσιώδεις, κτισταί δε εισιν αύται, κτιστή έσται και η ταύτας έχουσα ουσία του Θεού• ης γαρ ουσίας τε και φύσεως
αι φυσικαί και ουσιώδεις ενέργειαι κτισταί, και αυτή η ταύτας έχουσα φύσις και ουσία κτιστή και έστι και γινώσκεται. Ειπέ δη μοι• πόθεν εν δυσίν ενεργείαις
και φύσεσιν έγνωμεν Χριστόν, ει μη αι του Θεού φυσικαί ενέργειαι έγνωμεν Χριστόν, ει μη αι του Θεού φυσικαί ενέργειαι άκτιστοί εισι;» 23.
Ο άγιος Γρηγόριος κατηγορεί τον Βαρλαάμ ότι με το να ονομάζη κτιστή κάθε ενέργεια στον Θεο είναι Χριστομάχος, διότι καταργεί την θεότητα του Χριστού και
την εξ αυτής της θεότητος ενέργεια. Ο Βαρλαάμ είναι επίσης μονοφυσίτης και κτιστολάτρης, διότι λατρεύει στον Χριστό μόνο την ανθρωπότητά Του και αδειάζει
την θεότητα του σαρκωμένου Λογου: «Ούτω ταις καινοφωνίαις ο ταλαίπωρος ούτος, ου τη θεία φύσει μόνον, αλλά και τη δια σαρκός επιδημία του Σωτήρος επηρεάζει
και χριστιανοκατήγορος εθέλων είναι του χριστιανών ευσεβούς πληρώματος εαυτόν εξέβαλε, μονοφυσίτης τε και μονοθελήτης και των πώποτε αναφανέντων χείρων
υπό των οικείων λόγων εξελεγχθείς. Ει γαρ πάσα ενέργεια
23 Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, 3.3, Π. Κ. Χρήστου, Γρηγορίου Παλαμά Συγγράμματα, Τόμος Α , Θεσσαλονίκη 1988., σ. 685. Μετάφραση
στο Π. Κ. Χρήστου, Γρηγορίου του Παλαμά, Άπαντα τα Έργα 2, Λόγοι υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, ΕΠΕ 54, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 707: «Οποία ασέβεια• διότι η
δεν έχει φυσικάς και ουσιώδεις ενεργείας ο Θεός και άθεος είναι ο λέγων τούτο (πράγματι λέγει καθαρά τούτο, ότι δεν υπάρχει Θεός, διότι οι άγιοι Πατέρες
λέγουν φανερώς κατά τον θείον Μάξιμον ότι ούτε είναι ούτε γνωρίζεται οποιαδήποτε φύσις χωρίς την ουσιώδη αυτής ενέργειαν), η λοιπόν δεν υπάρχουν ουσιώδεις
και φυσικαί θείαι ενέργειαι, οπότε λοιπόν δεν υπάρχει ούτε Θεός, η αν υπάρχουν θείαι ενέργειαι, φυσικαί και ουσιώδεις, είναι δε αύται κτισταί, κτιστή θα
είναι και η έχουσα ταύτας ουσία του Θεού• καθ’ όσον η ουσία και φύσις, της οποίας αι φυσικαί και ουσιώδεις ενέργειαι είναι κτισταί, και η ίδια είναι και
γνωρίζεται κτιστή.
Ειπέ μου τώρα• από που εγνωρίσαμεν ότι ο Χριστός υπάρχει εις δύο ενεργείας και φύσεις, αν δεν είναι άκτιστοι και φυσικαί ενέργειαι του Θεού;».
Θεού, χωρίς της τα πάντα πρώτως ενεργούσης ουσίας του Θεού, κατά τους εκείνου λόγους, χρονικήν έσχεν αρχήν και κτιστή εστιν εξ ανάγκης πάσα ενέργεια Θεού,
λοιπόν ουκ είχεν ο Χριστός κτιστάς και ακτίστους ενεργείας φυσικώς, αλλά κτιστάς μόνον• μιας άρα ενεργείας ην και ταύτης ου θείας, ως οι κακόδοξοι εκείνοι
έλεγον• υπό γαρ το κτιστόν άπασαί εισιν•» 24.
Οι βαρλααμικές συνέπειες είναι προφανείς και επί του Ευχαριστιακού Άρτου. Η παραδοχή μετάδοσης νοσημάτων από τον Ευχαριστιακό Άρτο τον καθιστά αποκλειστικά
κτιστό και μάλιστα φθαρτο. Μηδενίζει την άκτιστη ενέργεια που εκπορεύεται από το Σώμα του σαρκωμένου Λογου και καθιστά κτιστολάτρη και φθαρτολάτρη, όποιον
πιστεύει στην μετάδοση φθοράς από το αναστημένο σώμα του Κυρίου. Επομένως, μονοφυσίτες δεν είναι όσοι πιστεύουν στην απουσία μετάδοσης ασθενειών από τον
Ευχαριστιακό Άρτο. Δυστυχώς, μονοφυσίτες και φθαρτολάτρες είναι όσοι πιστεύουν ότι ο Άρτος της Ζωής μπορεί να είναι και πρόξενος φθοράς.
Στο επόμενο δεύτερο μέρος θα παρατεθούν κείμενα αγίων Πατέρων που τεκμηριώνουν όσα μέχρι τώρα έχουν υποστηριχθεί.
24 Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, 3.3, Π. Κ. Χρήστου, Γρηγορίου Παλαμά Συγγράμματα, Τόμος Α , Θεσσαλονίκη 1988., σσ. 685-686.
Μετάφραση στο Π. Κ. Χρήστου, Γρηγορίου του Παλαμά, Άπαντα τα Έργα 2, Λόγοι υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, ΕΠΕ 54, Θεσσαλονίκη 1982, σ. 707, «Ούτω με τας καινοφωνίας
ο ταλαίπωρος ούτος κακομεταχειρίζεται όχι μόνον την θείαν φύσιν, αλλά και την δια σαρκός επιδημίαν του Σωτήρος και θέλων να είναι χριστιανοκατήγορος εξέβαλε
εαυτόν του ευσεβούς πληρώματος των Χριστιανών, αποδειχθείς υπό των λόγων αυτού μονοφυσίτης και μονοθελήτης χειρότερος των ανέκαθεν αυτού αναφανέντων». Από το σύγγραμμα:
Η μαρτυρία τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας γιά τήν Θεία Κοινωνία, του Μητροπ. Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου, Ιεροθέου.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
