Η μεγάλη επίθεση των Τούρκων στο Αφιόν Καραχισάρ (13 Αυγούστου 1922) – Σαράντου Καργάκου.

Οι Τούρκοι προτού αρχίσουν την κύρια επιθετική τους ενέργεια, στις 8 Αυγούστου, με σκοπό παραπλανητικό, έκαναν, όπως έχει λεχθεί, επίθεση εναντίον του σιδηροδρομικού σταθμού της Ορτάνζας και αιχμαλώτισαν την εκεί φρουρά. «Δύο ημέρας βραδύτερον εις το άλλο άκρο του μετώπου έγινε νέα κρούσις, και συγκεκριμένος εναντίον του Μιλετζίκ, όπου όμως οι Τούρκοι απεκρούσθησαν και υποχώρησαν»39. Ο απλός μαχητής Αθ. Κ. Αργυρόπουλος στο «Μνήμες πολέμων 1917-1922» γράφει τα εξής:

«Την 12ην εσπέρας άρχεται επίθεσις παρά του εχθρού εις τον Ι τομέα της VI Μεραρχίας, 13 Αυγούστου ο εχθρός εξακολουθεί επιτιθέμενος καθ΄ όλον το μέτωπον, εις τον τομέα μας με το όπλον ανά χείρας αναμένομεν επίθεσιν, ενώ δεξιά μας η IV Mεραρχία μάχεται αγρίως, καθώς και η V μεραρχία αριστερά μας καθ’ όλην την ημέραν. Το εσπέρας εγκαταστήσαντες με τηλέφωνα κ.λπ. ξενυχτήσαμε στα πόδια».40

Στις 3 το πρωί της 13ης Αυγούστου 1922 ο Αρχιστράτηγος Μουσταφά Κεμάλ, ο Γενικός Επιτελάρχης Φεβτζή Πασάς, ο Διοικητής του Δυτικού Μετώπου Ισμέτ Πασάς, ανέβηκαν στη βελονοειδή κορφή του Κοτζά Τεπέ (υψόμ. 1992 μ.) όπου είχε το στρατηγείο του ο Νουρεντίν Πασάς. Η θέση ήταν σπουδαία ως παρατηρητήριο, διότι επέτρεπε στον εποπτεύοντα να έχει προ των οφθαλμών του όλη την έκταση του πεδίου της μάχης, καθώς και τις θέσεις που κατείχαν οι τουρκικές και ελληνικές δυνάμεις. Φαινόταν ακόμη και όλος ο πέρα από τις ελληνικές γραμμές χώρος. Από το σημείο αυτό ο Κεμάλ τηλεγράφησε προς την Εθνοσυνέλευση το ακόλουθο μήνυμα: «Η επίθεση άρχισε από τις 4 το πρωί σε όλο το μέτωπο. Ο Θεός βοηθός». Μπορεί ο Κεμάλ να μην ήταν θρησκευόμενος αλλά γνώριζε καλά τη δύναμη της πίστης στις πολεμικές δοκιμασίες. Γι’ αυτό έδωσε εντολή να γίνουν σε όλα τα τζαμιά ικεσίες για την ευόδωση του αγώνα. «Άπαν το τουρκικό έθνος μετ’ αγωνίας ανέμενε το αποτέλεσμα».41

Άλλ’ ας δώσουμε το λόγο στους κατά πολύ ειδικώτερους. Συγκεκριμένα ο μετέπειτα στρατηγός και τότε λοχαγός Κων/νος Κανελλόπουλος στο βιβλίο του «Μικρασιατική ήττα» που εκδόθηκε στην Αθήνα το 1936, γράφει για την συγκλονιστική έναρξη της μάχης:

«Ο συνεχής κρότος πλέον των 300 πυροβόλων διαφόρων διαμετρημάτων αντήχει ως κυλινδουμένη (=μετακινούμενη) βροντή…».

Ωστόσο, όλοι αυτοί οι κεραυνοί της πολεμικής καταιγίδας δεν αιφνιδίασαν τους παλαιμάχους στρατιώτες, οι οποίοι με απόλυτη ψυχραιμία άρχισαν να λύουν τα αντίσκηνά τους και να παίρνουν θέσεις μάχης, ενώ η πυροβολαρχία ήταν έτοιμη για δράση. Άλλ’ η τουρκική επίθεση δεν εκδηλώθηκε στον τομέα που βρισκόταν ο Κων/νος Κανελλόπουλος την ίδια μέρα. Το βάρος των επιθέσεων σήκωσε η εξέχουσα του Αφιόν που δεχόταν το καταιγισμό πυρ 200 ελαφρών και 62 βαρέων πυροβόλων. Στόχος των Τούρκων ήταν οι τοποθεσίες Καμελάρ και Ακάρ Ντάγ, στο υπογάστριο της εξέχουσας, τις οποίες υπεράσπιζαν οι Ι και η VI Mεραρχίες. Η «καλή μέρα» για τους Τούρκους φάνηκε από το πρωί, όταν κατέλαβαν τον Μαύρο Βράχο στο δεξιό της VI Mεραρχίας και επίσης τα προκεχωρημένα φυλάκιά της. παράλληλα, στον τομέα της Ι Μεραρχίας κατέλαβαν το Τιλκί Κιρί Μπελ, κέντρο της άμυνας, ενώ συγχρόνως κυριεύθηκε η δασωμένη κορυφή που βρισκόταν στο αριστερό της V μεραρχίας.

Οι μάχες που έγιναν σε όλη την έκταση του Μετώπου, που προσβαλλόταν σε μήκος 50 χλμ., ήσαν πολλές και τα συμβάντα, θλιβερά ή ηρωικά, αναρίθμητα. Θα περιοριστούμε μόνον σε κάτι που αφορά στον τομέα ευθύνης της Ι Μεραρχίας. Πρόκειται για ένα σπουδαίο περιστατικό που σχετίζεται με έναν κορυφαίο Έλληνα στρατιωτικό, τον Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, που ως Διοικητής της VIII Mεραρχίας στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 κατήγαγε την πρώτη νίκη επί των Ιταλών στο Καλπάκι. Στη Μικρά Ασία ο Κατσιμήτρος είχε το βαθμό του Ταγματάρχη, και είχε τη διοίκηση 11/5 τάγματος. Ένας άλλος ταγματάρχης, ο Κων/νος Ράδος είχε την ευθύνη προστασίας ενός ευρύτατου οροπεδίου, του Χασάν Μπελ, που ήταν το κέντρο της ελληνικής αντιστάσεως στον υποτομέα Σινάν Πασά. Το Χασάν Μπελ ήταν ένα ευρύτατο οροπέδιο το οποίο αποτελούσαν 6 λόφοι. Για την υπεράσπισή του είχαν οργανωθεί τρία σημεία στηρίξεως. Τα δύο αυτά τάγματα, που ανήκαν στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού, εξεπλήρωσαν κατά τις πρώτες ώρες της μάχης την αποστολή τους με επιτυχία.

Το υπό τον Κων/νο Καρύδη 1/5 τάγμα κρατήθηκε μαχόμενο από της 9ης πρωινής στη θέση του, οπότε με την επέμβαση του Κατσιμήτρου, που ανέλαβε τη διοίκηση και των δύο ταγμάτων, η ελληνική άμυνα ισχυροποιήθηκε επαρκώς και αποκρούσθηκαν επιτυχώς οι αλλεπάλληλες επιθέσεις των Κεμαλικών. Η αντίσταση κράτησε ως τις 2 μ.μ. Τότε τραυματίσθηκε σοβαρά ο Κατσιμήτρος, η διοίκηση «μούδιασε» και οι Τούρκοι κατέλαβαν το δεξιό σημείο του στηρίγματος. Θεωρούμε, από στρατιωτική άποψη, το περιστατικό ιδιαίτερα σημαντικό, διότι δείχνει – κι όχι μόνον αυτό – ότι όπου υπήρξαν αξιωματικοί αξίας, ο ελληνικός στρατός δεν περιέπεσε σε κατάσταση απαξίας και αφασίας.

Ωστόσο, το βάρος της τουρκικής επιθέσεως έπεφτε αλλού. Προς την κατεύθυνση της ΙV μεραρχίας. Από την πρώτη στιγμή της ενάρξεως της τουρκικής επιθέσεως ήταν εμφανές ότι η κύρια προσπάθεια του εχθρού στρεφόταν κατά του δεξιού της ΙV μεραρχίας με στόχο το Καμελάρ, που είχε ορισθεί ως Κέντρο αντιστάσεως. Οι Τούρκοι θέλησαν να εκμεταλλευτούν το μεταξύ της Ι και της IV Μεραρχίας κενό για να πετύχουν τον αντικειμενικό τους σκοπό. Ο Διοικητής του Α’ Σώματος Στρατού Υποστράτηγος Νικ. Τρικούπης κατανόησε τις προθέσεις τους και ανέθεσε στον ευρισκόμενο εκείνη τη στιγμή στο Στρατηγείο του συν/χη Νικ. Πλαστήρα να τεθεί επικεφαλής του 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και, παίρνοντας μαζί του μια πυροβολαρχία, να κατευθυνθεί προς τον υποτομέα Καλετζίκ και να τεθεί υπό τις διαταγές της IV Μεραρχία. Ο Πλαστήρας κινήθηκε με ταχύτητα πολύ πρωί (8 και 10’» και με ικανοποίηση είδε να τον ακολουθεί το ΙΙ τάγμα και μια πυροβολαρχία. Ο ίδιος – για να μην πέσουν οι δυνάμεις του σε κάποια παγίδα – προπορεύθηκε,
αφήνοντας πίσω του το Αφιόν, για να διαπιστώσει (ιδίοις όμμασι» ότι ο δρόμος προς το Καλετζίκ είναι «καθαρός».

Η Διοίκηση της IV Μεραρχίας ανέθεσε ακολούθως στον Πλαστήρα την διοίκηση όλων των πέριξ του Καλετζίκ δυνάμεων αλλά με την εντολή να ανακαταλάβει όλες τις προκεχωρημένες θέσεις που ήδη είχαν καταλάβει οι Τούρκοι. Ο «Μαύρος Καβαλλάρης» δεν αποποιήθηκε την ευθύνη μιας τόσο δύσκολης αποστολής. Στις 10 και 30’ π. μ. το Απόσπασμα Πλαστήρα είχε συγκροτηθεί. Έλειπε μόνο ένα τάγμα. Το τουρκικό πυροβολικό έβαλε κατά του αποσπάσματος από ψηλά μανιωδώς. Η ανταπάντηση του ελληνικού πυροβολικού ήταν υποδεέστερη σε ισχύ. Ο Πλαστήρας, βλέποντας ότι κάποια τμήματα του 35ου Συντάγματος είχαν εγκαταλείψει στο άκρο δεξιό τις θέσεις τους, έδωσε διαταγή σε τμήματα του 5/42 για άμεση ανακατάληψη. Άλλ’ έλειπε ο γενικός συντονισμός. Έτσι γύρω στο μεσημέρι ο 3ος λόχος του 35ου Συντάγματος άρχισε άτακτα να υποχωρεί χωρίς να υφίσταται εχθρική πίεση σημαντική, για να μην πούμε μηδαμινή. Ευτυχώς, κατά την κρίσιμη εκείνη στιγμή βρέθηκε στο σημείο αυτό ο υπασπιστής του Πλαστήρα, που με έντονες παροτρύνσεις επανέφερε το λόχο στη θέση του, αφού έδωσε την υπόσχεση ότι αμέσως θα τον αντικαταστήσει με άλλο λόχο του Ι/42 Συντάγματος που ερχόταν προς βοήθεια.

Ακολούθως, ο Πλαστήρας λίγο μετά το μεσημέρι, για την ακρίβεια στη 1 και 30’ , προέβη στην κατάληψη του αντερείσματος που βρισκόταν Β.Δ. του Κιουτσούκ Καλετζίκ, για να εξασφαλίσει το δεξιό του μετώπου του. Άλλ’ επειδή οι δυνάμεις του δεν ήσαν επαρκείς, ύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία, ζήτησε από τη Διοίκηση της Μεραρχίας να του αποσταλεί και το ΙΙΙ τάγμα του. Σκοπός του ήταν να αντικαταστήσει με αυτό το Ι τάγμα του 35ου Συντάγματος που κατείχε το Καλετζίκ, διότι από άποψη ηθικού το τάγμα αυτό παρουσίαζε έντονα συμπτώματα κάμψης. Η Μεραρχία, κατανοώντας τη δύσκολη θέση του Πλαστήρα,42 του έστειλε τη διλοχία του ΙΙ/11 τάγματος με σκοπό να κρατήσει όσο ήταν δυνατόν το κέντρο αντιστάσεως στο Καμελάρ. Το ηθικό της διλοχίας ήταν υψηλό και χάρη στη δική της παρουσία το Ι/35 Σύνταγμα πολεμούσε επί ώρες σθεναρώς. Μετά τις 2 μ.μ. οι απώλειες σε αξιωματικούς ήταν χωρίς προηγούμενο. Όλοι οι λοχαγοί είχαν σκοτωθεί, πλην του Λαζάρου Βαγιώτη, ο οποίος εφονεύθη το πρωί της επομένης
(Χαράλ. Τριανταφυλλίδης, όπ. π. τ. Β’, σ. 557).

Σοβαρή επίσης δοκιμασία πέρασε και άλλη μεραρχία. Συγκεκριμένα, η V Μεραρχία δέχθηκε σφοδρό κανονιοβολισμό στη δασωμένη κορυφή του Σαντζάκ, που αποτελούσε το κύριο στήριγμα του δικού της τομέα. Ακολούθως, το τουρκικό πεζικό διενήργησε επίθεση και εξετόπισε από την καίρια αυτή θέση ένα τάγμα του 43ου Συντάγματος πεζικού. Οι Τούρκοι έγιναν κύριοι της σπουδαίας αυτής θέσης, σημαντικών λαφύρων και επί πλέον των πρώτων – πιθανώς – αιχμαλώτων. Ωστόσο, μία άλλη επίθεση στο Καρά Ασλάν αποκρούσθηκε με επιτυχία δύο φορές. Η Διοίκηση της Μεραρχίας, βλέποντας ότι δεν μπορεί να κρατηθεί στην πρώτη αμυντική γραμμή, προσπάθησε να οργανώσει μία δεύτερη σε δασωμένη περιοχή, που παρείχε φυσική κάλυψη. Στη θέση αυτή τοποθετήθηκε το αποσυρθέν τάγμα, ένα δεύτερο εφεδρικό, ένας λόχος μηχανικού και το σώμα των Κιρκασίων ιππέων.

Στον τομέα της ΙΙ Μεραρχίας οι πρώτες επιθέσεις των Τούρκων αποκρούσθηκαν με επιτυχία, άλλ’ οι σχεδιασθείσες αντεπιθέσεις ματαιώθηκαν, λόγω της παραπλανητικής επιθέσεως που είχε κάνει ο τουρκικός στρατός ενωρίτερα, στις 8 Αυγούστου, προς την περιοχή της Ορτάντζας. Έτσι οι δυνάμεις της Μεραρχίας στατικοποιήθηκαν.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

39. Διον. Κόκκινος, όπ. π. σ. 1324.
40. Αθαν. Κ. Αργυρόπουλος, όπ. π. σσ’. 86-87.
41. Κλ. Μπουλαλάς, όπ. π. σ. 255 με παραπομπή στην ιστορική έκθεση του Τούρκου συν/χη Τζεδ.

Από το βιβλίο του Σαράντου Ι. Καργάκου: «Η Μικρασιατική εκστρατεία, 1919 -1922». Από το Επος στην τραγωδία. Αθήνα 2013. Μέρος Γ.

Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.

Κατηγορίες: Ιστορικά. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.