Θα σας πω μια ιστορία, και βγάλτε εσείς τα συμπεράσματά σας. Θα σας πω κι εγώ τα δικά μου.
Μια φορά κι έναν καιρό, στην αρχαία Ρώμη, ήταν ένας αυτοκράτορας, που τον έλεγαν Αδριανό. Ήταν αρχοντόπουλο, αναθρεμμένο με τα Ελληνικά Γράμματα, που τ’ αγαπούσε τόσο πολύ, που τον έλεγαν «Μικρό Έλληνα». Όταν ήταν νέος, ο αυτοκράτορας Τραϊανός, τον έκανε και άρχοντα της Αθήνας, κι έχουμε μέχρι σήμερα ωραία έργα του για να τον θυμόμαστε. Σπουδαίος πολεμιστής δεν ήταν ποτέ, και το πώς έγινε αυτοκράτορας, ούτε κι αυτό είναι πολύ ξεκάθαρο, αλλά δεν μας νοιάζει τώρα αυτό. Κρατούμε πως λάτρευε την ομορφιά της αρχαίας ελληνικής σκέψης.
Όταν ήταν να πεθάνει, υιοθέτησε τον ύπατο Λεύκιο Κεϊόνιο Κόμμοδο, και τον έκανε αυτοκράτορα, με το όνομα Λεύκιος Αίλιος Καίσαρ. Όμως πέθανε κι αυτός, κι έτσι υιοθέτησε τον Τίτο Αυρήλιο Φούλβο Βοϊόνιο Άρριο Αντωνίνο. Για να τον κάνει αυτοκράτορα, τον έβαλε να υιοθετήσει κι αυτός με την σειρά του, τον Κόμμοδο, γιό του Αίλιου Καίσαρα που είχε πεθάνει, και τον Μάρκο Άννιο Βέρο, που έγινε ο επόμενος Αυτοκράτορας, ο γνωστός μας Μάρκος Αυρήλιος.
Λέω «γνωστός μας», γιατί θεωρείται στωικός φιλόσοφος, με μεγάλη αίγλη, ανανεωμένη πολύ στις μέρες μας, και θεωρείται πρότυπο φιλοσόφου που έζησε αυτό που δίδασκε, που ήξερε να κυβερνάει την ψυχή του με λογική και με μέτρο, να κρατάει την ισορροπία και την αξιοπρέπεια.
Όλοι αυτοί οι αυτοκράτορες, και άλλοι ακόμη μετά, πιστεύεται πως ενσάρκωναν τα ιδεώδη του «ανθρωπισμού», αν και τότε δεν υπήρχε τέτοια λέξη. Τον 19ο αιώνα την έβγαλαν οι Δυτικοί, προσπαθώντας να βρουν στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία, το ψυχικό και πνευματικό λιμάνι που ανελέητα τους είχε στερήσει ο Παππισμός, μαζί με τον Χριστό.
Όμως πόσο λιμάνι είναι τελικά αυτός ο ανθρωπισμός, πόση πνευματική ανωτερότητα, πόσο σεβασμό στον άνθρωπο διαθέτει, όπως ισχυρίζεται; Ο Αδριανός, πεθαίνοντας, έγραψε ένα ποιηματάκι, κλαίγοντας την ψυχή του που πήγαινε σε τόπο σκοτεινό και παγωμένο, απαράκλητο. Η απουσία μεταφυσικής, αποδείχτηκε απουσία ελπίδας. Κι ο Μάρκος Αυρήλιος, πάλευε με τα «εις εαυτόν» να στηρίξει τον εαυτό του για τις απογοητεύσεις της ζωής. Και μ’ όλην την λογική και την επιστημονικότητα της μορφωμένης του σκέψης, πίστευε στους αρχαίους θεούς, που έλεγε πως τους έβλεπε, και πως τον βοηθούσαν χειροπιαστά. Κι όλη του η ανθρωπιστική σκέψη, δεν τον βοήθησε να σεβαστεί έμπρακτα άλλες θρησκείες, ούτε τον εμπόδισε να βασανίσει φρικτά όσους αρνούνταν να θυσιάσουν σ’ αυτούς, κι ας ήταν από τους πιο νομοταγείς πολίτες.΄
Ας πούμε πως ήταν όλοι τους άνθρωποι, κι ότι έκαναν λάθη. Ας πούμε πως ξέφυγαν προς την υπερβολή. Ας πούμε πως έτσι νόμιζαν πως υπερασπίζονταν το κράτος και την έννομη τάξη. Αλλά κι αυτό να πούμε, σίγουρα, δεν έβαλαν τον άνθρωπο πάνω από το κράτος. Ο ανθρωπισμός έφθανε τότε, και φθάνει και σήμερα, μέχρις ένα σημείο. Όταν συγκρούεται με κάποια άλλη δεοντολογία ή πρόσκαιρη, τάχα ανώτερη, ανάγκη, νικούν η δεοντολογία και η ανάγκη.
Κι έτσι διέταξαν όλοι τους διωγμούς των Χριστιανών, σκληρά βασανιστήρια, στην Ρώμη, την Λυών, την Αθήνα, την Σμύρνη, και την Λαοδίκεια. Ακόμη και τα νεκρά σώματα των μαρτύρων βεβήλωναν, πετώντας τα στα σκυλιά, και φρουρώντας τα μην τυχόν και τα κηδεύσει κανείς, καταπώς είναι το «ανθρώπινο».
Κάποιοι προσπάθησαν να πουν πως δεν φταίνε οι αυτοκράτορες, πως ποτέ δεν θέλησαν τον βασανισμό, πως ευθύνονται τάχα τοπικοί άρχοντες. Όμως η Ιστορία σώζει τις διαταγές τους, και διαψεύδει αυτές τις απόπειρες.
Από την άλλη πλευρά, έχουμε μια κοπελλίτσα, 20 χρόνων πάνω κάτω, που την έλεγαν Παρασκευή. Αρχοντοπούλα της Ρώμης, μορφωμένη κι αυτή, τους ήξερε τους αρχαίους, αλλά ήταν και Χριστιανή. Οι γονείς της λέγονταν Αγάθωνας και Πολιτεία, και την έβγαλαν Παρασκευή, από την μέρα που γεννήθηκε. Όταν πέθαναν οι γονείς της αποφάσισε να ζήσει κατά την προτροπή του Χριστού, ν’ αγαπάει δηλαδή πρώτα τον Θεό της, και μετά τον πλησίον της σαν τον εαυτό της. Το έργο της λοιπόν, ήταν ιεραποστολικό και φιλάνθρωπο προς τους φτωχούς της Ρώμης, στους οποίους και αφιέρωσε όλην της την κληρονομιά.
Το πρώτο της μαρτύριο το πέρασε με τον αυτοκράτορα Αντωνίνο. Της πρόσφερε ανταλλάγματα για να θυσιάσει στα είδωλα. Της είπαν ότι τάχα δεν είναι πράξη θρησκευτικού χαρακτήρα, αλλά πολιτικής νομιμότητας. (Σας θυμίζει κάτι;). Εκείνη πάλι ήξερε πως δεν «μπορείς να έχεις δύο αφεντικά» όπως της είχε πει ο Χριστός, και αρνήθηκε. Οι «ανθρωπιστές» της έβαλαν πυρρακτωμένη περικεφαλαία. Την έρριξαν στην φυλακή, στην απομόνωση. Άγγελος Κυρίου την ελευθέρωσε όπως άλλοτε τον Πέτρο.
Θύμωσε ο Αντωνίνος, κι έβαλε να την βασανίσουν ξανά «μέχρι θανάτου». Την έβαλαν σε καζάνι με καυτό λάδι. Πλησίασε κι ο ίδιος για να δει αν καίει αρκετά. Πετάχτηκε λάδι καυτό, και του έκαψε τα μάτια. Άρχιζε να ουρλιάζει και να την παρακαλεί. Και τότε φάνηκε τι θα πει ανθρωπισμός, και φιλανθρωπία. Άλλο να σέβεσαι τον άνθρωπο, κι άλλο να τον αγαπάς, όποιος κι αν είναι, ό,τι κι αν σού ‘χει κάνει. Ο ανθρωπισμός είναι η ανώτερη κατάκτηση της ανθρώπινης σοφίας, της ανθρώπινης δυνατότητας. Η φιλανθρωπία, η αγάπη στον εχθρό, το έλεος προς κάθε άνθρωπο, είναι κατιτίς το υπερβατικό για την ανθρώπινη φύση. Ο Θεός το δίνει, ο Θεός βρίσκεται πίσω απ’ τον καθένα που το κάνει πράξη.
Κι έτσι η φιλάνθρωπη Παρασκευή, μέσα στο μαρτύριό της, συμπόνεσε τον Αντωνίνο, προσευχήθηκε, και τον έκανε καλά. Κι ο Αντωνίνος με αξιοπρέπεια, της χάρισε την ζωή και την ελευθερία. Η υπέρβαση της Παρασκευής τον δίδαξε κι εκείνον την υπέρβαση στην πράξη. Εκτός κι αν φοβήθηκε το πλήθος.
Έρχεται όμως ο Μάρκος Αυρήλιος, και τέτοιες αποκλίσεις και απειθαρχίες τις θεωρεί επικίνδυνες και προσβλητικές. Και δεν βάζει τον άνθρωπο πάνω απ’ όλα. Και δίνει διαταγή στους επάρχους Ασκληπιό και Ταράσιο, να την βασανίσουν και πάλι. Κι ο πρώτος την έβαλε σ’ ένα μέρος με φίδια, αλλά πέθαναν αυτά, κι όχι εκείνη. Κι ο δεύτερος μετά, της πήρε το κεφάλι. Κι έτσι έχουμε την Αγία Παρασκευή.
«Ποιός είναι πλησίον;» είχε ρωτήσει κάποτε ο Χριστός έναν υποκριτή. Κι αυτός απάντησε «ο ποιήσας το έλεος». «Ποιός είναι σοφός, και ποιός διανοητής, και ποιός φιλόσοφος», ρωτούσε λίγο αργότερα ο Απόστολος Παύλος. Όλα μπροστά μας τά ‘χουμε. Μπορούμε να κρίνουμε ο καθένας ελεύθερα. Κι είναι και κάποιοι ναοί, που έχουν αρχαίους φιλοσόφους αγιογραφημένους στον Νάρθηκα, κι ανάμεσά τους δεν είναι ούτε ο Αδριανός, ούτε ο Μάρκος Αυρήλιος. Για κάποιον λόγο.
Στέλλα Ν. Αναγνώστου-Δάλλα.
