ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Στα δικά μας μόλις χρόνια υπήρξε ένας υποδιάκονος της εκκλησίας Βαξεντίου,1 ονόματι Κουαδραγέσιμος,2 ο οποίος συνήθιζε να βόσκει την αγέλη των προβάτων του εκεί στην περιοχή της Αυρηλίας.3 Από διήγηση αυτού του εξαιρετικά φιλαλήθους ανθρώπου κατέστη γνωστό ένα θαυμαστό γεγονός, το οποίο είχε επιτελεσθεί μυστικά. Ενώ λοιπόν αυτός, όπως είπαμε, επιμελούνταν το κοπάδι του στην Αυρηλία, υπήρχε ένας άνδρας ευσεβούς ζωής από το όρος που καλείται Αργεντάριο,4 ο οποίος στο μοναχικό σχήμα, που παρουσίαζε στην εμφάνισή του, ανταποκρινόταν με τα ήθη του. Αυτός λοιπόν συνήθιζε μια φορά τον χρόνο να έρχεται από αυτό το όρος Αργεντάριο στην εκκλησία του μακαρίου Πέτρου του κορυφαίου και παρεξέκλινε χάριν φιλοξενίας στο σπίτι του προαναφερθέντος υποδιακόνου Κουαδραγεσίμου, όπως ο ίδιος διηγήθηκε.
Κάποια μέρα που είχε μπει στο κατάλυμά του, το οποίο δεν απείχε πολύ από την εκκλησία, κάποιας φτωχούλας γυναίκας ο σύζυγος τελειώθηκε εκεί κοντά. Σύμφωνα με την συνήθεια τον έπλυναν, τον έντυσαν τα ιμάτιά του, τον τύλιξαν σε σάβανο, αλλά τους πρόλαβε το βράδυ και δεν μπόρεσαν να τον θάψουν. Κάθισε λοιπόν η χήρα γυναίκα κοντά στο σώμα του κεκοιμημένου και περνώντας τη νύκτα με μεγάλο κλάμα, προσπαθούσε να ανακουφίσει τον πόνο της με συνεχείς κραυγές θρήνων.
Καθώς αυτό γινόταν επί πολλή ώρα και η γυναίκα δεν σταματούσε με κανένα τρόπο να κλαίει, ο άνθρωπος του Θεού, που βρισκόταν εκεί φιλοξενούμενος, συγκινήθηκε και λέει στον υποδιάκονο Κουαδραγέσιμο: «Η ψυχή μου συμπάσχει στον πόνο αυτής της γυναίκας. Σε παρακαλώ, σήκω κι ας προσευχηθούμε». Πορεύθηκαν λοιπόν και οι δύο στη γειτονική εκκλησία και δόθηκαν από κοινού σε προσευχή. Αφού προσευχήθηκαν αρκετή ώρα, ο δούλος του Θεού ζήτησε από τον υποδιάκονο Κουαδραγέσιμο να δώσουν τέλος στην προσευχή.5 Σαν τελείωσαν μάζεψε σκόνη από το κράσπεδο του θυσιαστηρίου και μαζί με τον Κουαδραγέσιμο πήγε, πλησίασε το σώμα του νεκρού και δόθηκε και εκεί σε προσευχή.
Αφού προσευχήθηκε επί αρκετή ώρα, δεν θέλησε τώρα πια, όπως είχε κάνει προηγουμένως, να δώσει τέλος στην προσευχή με τον υποδιάκονο, αλλά ο ίδιος ευλόγησε κι αμέσως σηκώθηκε. Επειδή εβάσταζε στο δεξιό του χέρι τη μαζεμένη σκόνη, με το αριστερό αφαίρεσε το οθόνιο που κάλυπτε το πρόσωπο του νεκρού. Μόλις αντίκρυσε να γίνεται αυτό η γυναίκα, άρχισε να αντιδρά έντονα και να απορεί τα ήθελε να κάνει. Σαν σήκωσε το οθόνιο, για λίγη ώρα έτριψε το πρόσωπο του νεκρού με τη σκόνη που είχε μαζέψει. Αφού έγινε η εντριβή επί πολλή ώρα, εκείνος ξαναδέχθηκε την ψυχή του, χασμουρήθηκε, άνοιξε τα μάτια,6 ανασηκώθηκε, ανακάθισε και απορούσε τι έτρεχε με αυτόν, σαν να είχε ξυπνήσει από βαρύ ύπνο.
Όταν το είδε αυτό η γυναίκα, κουρασμένη από τους οδυρμούς, άρχισε από τη χαρά της περισσότερο να κλαίει και δυνατόρ5εες κραυγές να βγάζει. Ο άνθρωπος του Κυρίου την συγκράτησε με μια μειλίχια απαγόρευση: « Σώπα, σώπα. Κι αν κανένας σας ρωτήσει πως έγινε αυτό, αυτό μόνο να πείτε, ότι ο Κύριος Ιησούς Χριστός με τον δικό Του τρόπο το έκανε». Το είπε αυτό και βγήκε από το σπίτι της. Αμέσως άφησε τον υποδιάκονο Κουδραγέσιμο και δεν εμφανίστηκε στο εξής στον τόπο εκείνο. Θέλοντας δηλαδή να ξεφύγει την πρόσκαιρη δόξα, κανόνισε να μη τον ξαναδούν ποτέ πια σε αυτή τη ζωή, αυτοί που τον είχαν δει προικισμένο με τόση δύναμη.
ΠΕΤΡΟΣ. Τί γνώμη έχουν οι άλλοι, αγνοώ. Εγώ πάντως από όλα τα θαύματα αυτό θεωρώ περισσότερο θαύμα, το να επιστρέφουν οι πεθαμένοι στη ζωή και να ανακαλούνται οι ψυχές στην σάρκα από τους κρύφιους τόπους.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εάν προσέχουμε τα ορατά, αναγκαστικά έτσι θα πιστέψουμε. Εάν όμως εννοήσουμε τα αόρατα, οπωσδήποτε συμπεραίνουμε πως μεγαλύτερο θαύμα είναι να μεταστρέψεις έναν αμαρτωλό με τον λόγο του κηρύγματος και τη συνδρομή της προσευχής, παρά το να αναστήσεις κατά σάρκα νεκρό. Γιατί σε αυτόν ανασταίνεται η σάρκα που πάλι θα ξαναπεθάνει, στον άλλο όμως η ψυχή που στον αιώνα θα ζήσει.
Σου παραθέτω δύο ανθρώπους: Σε ποιόν από τους δύο θεωρείς πως έγινε θαύμα μεγαλυτέρας δυνάμεως; Τον Λάζαρο, που πιστεύουμε πως ήταν ήδη πιστός, τον ανέστησε ο Κύριος κατά σάρκα, τον Σαύλο κατά πνεύμα.7 Λοιπόν μετά την ανάσταση της σάρκας δεν λέγεται τίποτε για δυνάμεις του Λαζάρου. Αλλά μετά την ανάσταση της ψυχής του Παύλου η αδυναμία μας δεν φθάνει να συλλάβει όσα λέγονται στον Ιερό Λόγο για τις δυνάμεις του Παύλου:
Ότι οι σκληρότατοι εκείνοι διαλογισμοί του έχουν μεταστραφεί σε ήπια σπλάγχνα ευσεβείας. Επιθυμεί να πεθάνει για τους αδελφούς,8 που προηγουμένως χαιρόταν για τον θάνατό τους.9
Ότι αυτός ο γεμάτος από κάθε σοφία της Γραφής κρίνει πως δεν ξέρει τίποτα, «ει μη Ιησούν Χριστόν, και τούτον εσταυρωμένον».10 Δέχεται πρόθυμα ραβδισμούς για τον Χριστό,11 τον Οποίο με αίμα καταδίωκε. Είναι ανώτερος στην αποστολική τιμή, αλλά όμως γίνεται ο κατώτατος εν μέσω των αποστόλων.12
Ότι στα μυστήρια του τρίτου ουρανού ανάγεται,13 και εν τούτοις τον οφθαλμό του νου κλίνει με συμπάθεια, για να διακανονίσει τη συζυγική κοίτη, λέγοντας: «τη γυναικί ο ανήρ την οφειλομένην εύνοιαν αποδιδότω˙ ομοίως δε και η γυνή τω ανδρί».14 Με την θεωρία συμμίγνυται με τους αγγελικούς χορούς, και εν τούτοις δεν απαξιοί να μεριμνήσει και να ρυθμίσει τα θέματα των σαρκικών ανθρώπων.
Ότι χαίρεται στις ασθένειές του και ευδοκεί στις ύβρεις.15 Για αυτόν «το ζην Χριστός και το αποθανείν κέρδος»16 Είναι ήδη ολόκληρη έξω από τη σάρκα, η ζωή η ίδια που ζει μέσα στη σάρκα.17
Να πως έζησε αυτός, που από τον Άδη του νου επέστρεψε στη ζωή της ευσεβείας. Είναι κατώτερο επομένως το να αναστηθεί κάποιος κατά σάρκα, εκτός και αν με την ζωοποίηση της σάρκας οδηγηθεί στη ζωή του πνεύματος, ούτως ώστε με το εξωτερικό θαύμα να συντελεσθεί και το να μεταστραφεί εσωτερικά και να ζωοποιηθεί.
ΠΕΤΡΟΣ. Θεωρούσα πολύ κατώτερο αυτό που τώρα έμαθα πόσο ασύγκριτα ανώτερο είναι. Αλλά, παρακαλώ, συνέχισε αυτό που άρχισες. Ο χρόνος είναι ελεύθερος, ας μην περνάει η ώρα χωρίς οικοδομή.
Τα στοιχεία της φύσεως δαμάζονται.
Ο μοναχός Βενέδικτος.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ένας αδελφός έζησε μαζί με μένα στο μοναστήρι,18 με μεγάλο ζήλο για την αγία Γραφή, ο οποίος με περνούσε στην ηλικία και σε πολλά που αγνοούσα συνήθιζε να με οικοδομεί. Έτσι από διήγησή του έμαθα, ότι στα μέρη της Καμπανίας πριν το τεσσαρακοστό μίλι19 από την πόλη Ρώμη, ήταν κάποιος ονόματι Βενέδικτος,20 νέος βέβαια στην ηλικία, αλλά με ήθη γεροντικά και μεγάλος βιαστής στον κανόνα της ιεράς πολιτείας.
Τον καιρό του βασιλιά Τοτίλα, όταν τον βρήκαν αυτόν οι Γότθοι, αποπειράθηκαν να τον κάψουν μαζί με το κελλί του. Έβαλαν φωτιά και κατακάηκαν όλα τα περίχωρα, όμως η κόλαση πυρός δεν μπόρεσε να αγγίξει το κελλί του. Βλέποντάς το αυτό οι Γότθοι εξαγριώθηκαν περισσότερο και τον έσυραν έξω από την κατοικία του. Εκεί κοντά παρατήρησαν έναν αναμμένο κλίβανο που τον ετοίμαζαν για να ψήσουν ψωμιά˙ τον έρριξαν μέσα σε αυτόν και έκλεισαν τον κλίβανο. Αλλά την άλλη μέρα βρέθηκε τόσο αβλαβής, ώστε όχι μόνο η σάρκα του, αλλά ούτε και η άκρη των ιματίων του δεν πειράχθηκαν κατά κανέναν τρόπο από τις φλόγες.
ΠΕΤΡΟΣ. Το θαύμα των παλαιών τριών παίδων21 ακούω, που ρίχθηκαν στη φωτιά και δεν έπαθαν τίποτα.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Εκείνο το θαύμα, κατά τη γνώμη μου, πραγματοποιήθηκε μερικώς διαφορετικά. Πράγματι τότε οι τρεις παίδες ρίχθηκαν στη φωτιά με πόδια και χέρια δεμένα, και την άλλη μέρα που τους αναζήτησε ο βασιλιάς, τους βρήκε να περπατούν με άθικτα τα ρούχα. Από αυτό συνάγεται πως η φωτιά στην οποία τους είχαν ρίξει, και η οποία δεν άγγιξε τα ιμάτιά τους, κατέφαγε ωστόσο τα δεσμά τους. Έτσι σε ένα και τον αυτό χρόνο προς υπηρεσία των δικαίων η φλόγα και είχε τη δύναμή της στο να βοηθήσει, και δεν την είχε στο να βασανίσει.
Η εκκλησία του μακαρίου Ζήνωνος στην πόλη της Βερώνης.
Κάτι παρόμοιο με αυτό το τόσο παλαιό θαύμα συνέβη στις μέρες μας από το αντίθετο στοιχείο της φύσεως: Πρόσφατα ο τριβούνος22 Ιωάννης μου γνωστοποίησε με διήγησή του, πως ο κόμης Προνούλφος ήταν εκεί και μαρτυρούσε πως παρευρισκόταν μαζί με τον βασιλιά Αύθαρι23 τον καιρό εκείνο και στον τόπο εκείνο, όπου συνέβη το θαυμαστό γεγονός.
Ο τριβούνος λοιπόν αυτός διηγήθηκε πως πριν περίπου μια πενταετία, όταν μέσα στην πόλη της Ρώμης ο Τίβερις βγήκε από την κοίτη του24 και φούσκωσε τόσο πολύ, που το νερό του κύλησε πάνω από τα τείχη της πόλεως και μέσα σ’ αυτήν κατέκλυσε πολύ μεγάλα τμήματά της, τότε και ο ποταμός Άτεσις25 στην πόλη Βερώνη26 φούσκωσε και έφθασε μέχρι την εκκλησία του μακαρίου μάρτυρος και επισκόπου Ζήνωνος.27 Κι όμως, παρόλο που οι πόρτες της εκκλησίας ήταν ανοικτές, το νερό καθόλου δεν πέρασε μέσα. Σε λίγο αυξήθηκε και έφθασε μέχρι τα παράθυρα της εκκλησίας που είναι κοντά στη στέγη. Στάθηκε έτσι και έφραξε την πόρτα της εκκλησίας, σαν να είχε μεταβληθεί το υγρό στοιχείο σε στερεό τείχος.
Πολλοί βρισκόντουσαν από μέσα, αλλά, καθώς ολόκληρη η εκκλησία είχε κυκλωθεί από μάζες νερού, δεν είχαν από πού να βγουν έξω και φοβόντουσαν πως θα αφήσουν τα κόκκαλά τους εκεί από τη δίψα και την πείνα. Ερχόντουσαν λοιπόν στην πόρτα της εκκλησίας και αντλούσαν να πιουν από το νερό, το οποίο, όπως είπα προηγουμένως, είχε σηκωθεί μέχρι τα παράθυρα κι ωστόσο δεν ξεχυνόταν με κανένα τρόπο μέσα στην εκκλησία. Με άλλα λόγια, να αντληθεί σαν νερό μπορούσε, να κυλήσει όμως σαν νερό δεν μπορούσε. Στεκόταν στηλωμένο μπροστά, για να καταδεικνύει σε όλους την αξία του μάρτυρος: και νερό ήταν προς ωφέλειαν, και νερό δεν ήταν προς κατακλυσμόν του τόπου.
Γι’ αυτό κι εγώ αλήθεια είπα προηγουμένως πως δεν υπήρξε διαφορετικό από το παλαιό θαύμα της φλόγας που είπαμε, η οποία τα ιμάτια των τριών παίδων δεν άγγιξε, αλλά τα δεσμά τα έκαψε.
ΠΕΤΡΟΣ. Θαυμαστά πολύ είναι τα έργα των αγίων που διηγείσαι, και εξόχως εκπληκτικά για την τωρινή ασθένεια των ανθρώπων. Αλλά επειδή ακούω να έχουν υπάρξει πρόσφατα στην Ιταλία τόσοι άνδρες αξιοθαύμαστης αρετής, ήθελα να ήξερα: Δεν τους συνέβη να αντιμετωπίσουν καμμία παγίδα του αρχαίου εχθρού; Κι ακόμη, ωφελήθηκαν από αυτές;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Χωρίς κόπο στον αγώνα δεν υπάρχει δάφνη νίκης. Πώς να είναι νικητές, εάν δεν παλέψουν ενάντια στις παγίδες του αρχαίου εχθρού; Πράγματι το πονηρό πνεύμα πάντοτε καραδοκεί στον λογισμό, στον λόγο και στο έργο μας, μήπως τυχόν και βρει τίποτα, χάρις στο οποίο να σταθεί κατήγορός μας στην εξέταση του αιωνίου Κριτού. Θέλεις να γνωρίσεις πως πάντοτε μας παρακολουθεί από κοντά για να μας εξαπατήσει;
Υποσημειώσεις.
1. Baxentium, δύσκολο να αποφασισθεί περί τίνος πρόκειται. Αν δεν είναι επισκοπή, τότε πρόκειται για επαρχιακή ενορία με εκκλησία του Αποστόλου Πέτρου, όπως φαίνεται παρακάτω, ίσως στους αρχαίους Βόλκους.
2. Quadragesimus (=Τεσσαρακοστός).
3. Aurelia, η περιοχή που διασχίζει η Αυρηλία οδός, δηλαδή τα Δυτικά παράλια προς Β’ της Ρώμης.
4. Argentarius Mons, όρος που σχηματίζει ιδιόρρυθμη χερσόνησο (που προήλθε από νησί ) στο Τυρρηνικό, ύψος 2083 ποδιών, το σημερινό Αρτζεντάρο.
5. Τον έβαλε δηλ. ως κληρικό να κάνει την απόλυση.
6. Πρβλ. την σκηνή στο Δ’ Βασιλειών 4,35.
7. Ιωάνν. 11, 1-44 και Πράξ. 9, 1-19 αντίστοιχα.
8. Α’ Θεσσ’. 2, 8, Β’ Κορινθ. 12, 15, Φιλιπ. 2, 17
9. Βλ. Πράξ. 9, 1-22,19-20-26 10-11.
10. Α’ Κορ. 2,2
11. Β’ Κορ. 11, 25.
12. Α’ Θεσσ’. 2, 7
13. Β’ Κορ. 12,2
14. Α’ Κορ. 7,3
15. Β’ Κορ. 12, 10
16. Φιλιπ. 1, 21
17. Γαλατ. 2, 20.
18. Βλ. Ι, προλ. 3
19. Βλ. Χάρτη Ε7. Μέχρι εκεί ήταν τα όρια της δικαιοδοσίας του βικαρίου της Ρώμης.
20. Αναφέρεται στο Ρωμαϊκό εορτολόγιο στις 23 Μαρτίου.
21. Δαν. 3, 23-24, 91-94.
22. Tribunes, τίτλος άρχοντος (στα στρατιωτικά: χιλίαρχος).
23. Autharis, βασιλιάς των Λογγοβάρδων (584 – 590), οι οποίοι κατείχαν την Β’ Ιταλία, πρώτος σύζυγος της βασιλίσσης Θεοδελίνδης, στην οποία επρόκειτο να στείλει τους Διαλόγους του ο άγ. Γρηγόριος.
24. Τον Νοέμβριο του 589, άρα χρόνος συγγραφής είναι το φθινόπωρο του 594.
25. Atesis και Άθεσις στα Ελληνικά Αδίγης, ο σημερινός Άντιτζε, ο μεγαλύτερος ποταμός της Ιταλίας μετά τον Πάδο, διασχίζει τη Βερόνα. Η πλημμύρα έγινε στις 17 Οκτωβρίου του 589.
26. Verona, η γνωστή μεγάλη πόλη της Β’ Ιταλίας, τα τείχη της σώζονται μέχρι σήμερα.
27. Ζήνων, όγδοος επίσκοπος Βερώνης (362 – 3800 και γνωστός εκκλησιαστικός συγγραφέας. Ο τίτλος του «μάρτυρος» είναι μάλλον σφάλμα του αγ. Γρηγορίου. Η εκκλησία βρίσκεται μέχρι σήμερα στην δεξιά όχθη κοντά στον ποταμό, και θεωρείται η ωραιότερη της άνω Ιταλίας.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
