Λόγος εικοστός όγδοος.
Μέρος πρώτον.
Για τη ζωοποιό νέκρωση, που γίνεται μέσα στους αγωνιστές και πριν από το θάνατο. Και ότι αυτοί που ζουν μέσα στη χάρη, επειδή γίνονται ανώτεροι από το νόμο, αποκτούν μέσα τους συνειδητά τη χάρη του θείου φωτός˙ διότι, όσοι δεν απέκτησαν ακόμη αυτό το φως στην παρούσα ζωή και δεν το βλέπουν, είναι ακόμη κάτω από τη σκιά του νόμου1 και θα κριθούν απ’ αυτόν.2 Και ποιός πρέπει να είναι ο ηγούμενος και ο ιερέας, που έλαβε από τον ουρανό την εξουσία να δένει και να λύνει.3 Και ότι σ’ εκείνον που ιερουργεί αληθινά και καταυγάζεται από το θείο φως είναι όλοι ολοφάνεροι, και αυτοί που βαδίζουν με Πνεύμα Θεού4 και εκείνοι που δεν απέβαλαν ακόμη τον γήινο άνθρωπο.5
Αδελφοί και πατέρες, προσέχετε πως ακούτε. Διότι ο Χριστός και Θεός λέει: «Ερευνάτε τις Γραφές».6 Για ποιό λόγο το λέει; Πρώτα, για να μάθουμε το δρόμο που οδηγεί στη σωτηρία, έπειτα και για να φθάσουμε με την εργασία των εντολών στην ίδια τη σωτηρία των ψυχών μας, βαδίζοντας χωρίς να στρέφουμε πίσω. Ποιά λοιπόν είναι η σωτηρία μας; Είναι ο Ιησούς Χριστός, όπως έλεγε ο άγγελος, όταν παρουσιάσθηκε στους ποιμένες: «Να, σας φέρνω το χαρούμενο άγγελμα μια μεγάλη χαρά, που θα είναι για όλο το λαό˙ ότι γεννήθηκε σήμερα για σας στην πόλη του Δαβίδ σωτήρας, που είναι ο Χριστός, ο Κύριος».7
Ας σπεύσουμε λοιπόν, αγαπητοί, ο καθένας από μας, ας τρέξουμε ανάλαφροι, χωρίς να κουβαλούμε τίποτε βαρύ ή κοσμικό ή δυσβάστακτο, για να μην αναγκαζόμαστε εξαιτίας του να βαδίζουμε σιγανότερα, και δεν μπορέσουμε να φθάσουμε και να μπούμε στην πόλη του Δαβίδ. Σας παρακαλώ, με τη χάρη που ενεργεί μέσα σας, να μην αμελήσετε για τη σωτηρία σας, αλλά, αφού σηκωθούμε από την κακή υπερηφάνεια και αμέλεια, όπως από τον ύπνο, να μη σταθούμε, ούτε να καθίσουμε, ωσότου να βγούμε έξω από τον κόσμο, και αφού βρούμε και δούμε εκεί τον Σωτήρα μας και Θεό, να τον προσκυνήσουμε και να προσπέσουμε σ’ αυτόν,8 και να μη σταθούμε ως εδώ, αλλά να προχωρήσουμε ωσότου και εκείνος πει σ’ εμάς: «Εσείς δεν είστε από τον κόσμο, αλλά εγώ σας διάλεξα από τον κόσμο».9
Πώς όμως φθάνει κάποιος στο να μην είναι από τον κόσμο; Αν σταυρώσει τον εαυτό του για τον κόσμο και τον κόσμο για τον εαυτό του, όπως λέει ο Παύλος: «Για μένα έχει σταυρωθεί ο κόσμος και εγώ έχω σταυρωθεί για τον κόσμο».10 Και πώς συμφωνούν, λέει, τα λόγια αυτά μ’ εκείνα; Τα λόγια βέβαια είναι διαφορετικά, αλλά η σημασία και σ’ αυτά και σ’ εκείνα είναι μία και η ίδια. Διότι, όπως εκείνος που είναι έξω από μία οικία δεν βλέπει αυτούς που είναι κλεισμένοι μέσα, έτσι και εκείνος που είναι σταυρωμένος για τον κόσμο, δηλαδή νεκρωμένος, δεν έχει καμία αίσθηση για τα πράγματα του κόσμου. Και όπως επίσης το νεκρό σώμα δεν έχει την παραμικρή αίσθηση ούτε για τα ζωντανά σώματα ούτε για τα νεκρά, που κείτονται μαζί του, έτσι και αυτός που βρέθηκε με θείο Πνεύμα έξω από τον κόσμο και που είναι μαζί με τον Θεό δεν μπορεί να έχει αίσθηση για τον κόσμο και για τα πράγματα του κόσμου.
Έτσι λοιπόν, αδελφοί, γίνεται, με πράξη και με δύναμη και με εμπειρία και με αλήθεια, και πριν από τον θάνατο θάνατος και πριν από την ανάσταση των σωμάτων ανάσταση των ψυχών. Διότι, όταν το θνητό φρόνημα εξαφανίζεται από τον αθάνατο νου και η νεκρότητα διώχνεται από τη ζωή, τότε η ψυχή, σαν να αναστήθηκε από τους νεκρούς, βλέπει ολοκάθαρα τον εαυτό της, όπως βλέπουν τον εαυτό τους εκείνοι που σηκώθηκαν από τον ύπνο, και αναγνωρίζει τον Θεό που την ανέστησε, και, βλέποντας και ευχαριστώντας τον, προσκυνεί και δοξολογεί την άπειρη αγαθότητά του. Το σώμα όμως δεν έχει για τις επιθυμίες του ούτε την παραμικρή πνοή ή κίνηση ή σκέψη, αλλά γίνεται ως προς αυτά εντελώς νεκρό και άπνοο.
Κάποτε ο άνθρωπος ξεχνά συχνά εκείνη τη στιγμή ακόμη και τα ίδια, να πούμε, τα κατά φύση, επειδή η ψυχή ασχολείται διαρκώς νοερά μ’ αυτά που ξεπερνούν τις δυνατότητες της φύσης. Και αυτό είναι λογικό. «Να κατευθύνεστε λοιπόν στη ζωή σας από το Πνεύμα», λέει ο απόστολος, «και τότε δεν θα εκτελέσετε επιθυμία της σάρκας».11 Όταν δηλαδή, όπως ειπώθηκε, η σάρκα νεκρωθεί με την έλευση του Πνεύματος, θα μας αφήσει στο εξής αυτή ανενόχλητους, και τότε θα ζήσετε χωρίς εμπόδια, επειδή, σύμφωνα με τον θείο απόστολο, «ο νόμος δεν είναι για τον δίκαιο άνθρωπο»,12 επειδή δηλαδή η ζωή του είναι ανώτερη από το νόμο. «Διότι όπου υπάρχει Πνεύμα Κυρίου», λέει, «εκεί υπάρχει ελευθερία»13˙ ελευθερία ασφαλώς από τη δουλεία του νόμου. Διότι ο νόμος είναι οδηγός και παιδαγωγός και χειραγωγός και διδάσκαλος της δικαιοσύνης, όταν λέει «θα κάνεις αυτό και αυτό», και επίσης, όταν λέει «αυτό και αυτό δεν θα το κάνεις». Η χάρη όμως και η αλήθεια14 δεν μιλά έτσι, αλλά πώς μιλά; «Και θα τα κάνεις όλα και θα μιλήσεις σύμφωνε με τη χάρη, που σου δόθηκε και που μιλά μέσα σου, σύμφωνα με το λόγο της Γραφής, που λέει: ¨και θα είναι όλοι διδαγμένοι από τον Θεό¨15», χωρίς δηλαδή να μαθαίνουν το καλό με κείμενα γραμμένα ή χαραγμένα, αλλά θα το διδάσκονται από το Άγιο Πνεύμα, χωρίς να μυούνται στα θεία πράγματα μόνο με το λόγο, αλλά με το φως του λόγου και με το λόγο του φωτός, με μυστικό τρόπο. «Διότι τη στιγμή εκείνη», λέει, «θα είστε διδάσκαλοι και για τους εαυτούς σας και για τους πλησίον, αλλά και φως του κόσμου και άλας της γης».16
Αυτοί λοιπόν που έζησαν πριν από τη χάρη, επειδή ήταν κάτω από την εξουσία του νόμου,17 ήταν καθισμένοι και κάτω από τη σκιά του νόμου18˙ εκείνοι όμως που έζησαν μετά από τη χάρη και την ανατολή της μέρας, ελευθερώθηκαν από τη σκιά, από τη δουλεία δηλαδή του νόμου, με το να τον υπερβούν, ανεβαίνοντας ψηλά σαν με κάποια σκάλα, με την ευαγγελική δηλαδή πολιτεία,19 και ζώντας μαζί με τον νομοθέτη, με το να είναι μάλλον και οι ίδιοι νομοθέτες παρά τηρητές του νόμου.
Άραγε υπάρχει κάποιος που έχει αυτιά για να ακούει, για να μπορέσει να αντιληφθεί τη σημασία αυτών που λέγονται από το Πνεύμα; Άραγε υπάρχει και στις μέρες μας αυτός που έχει αποκτήσει νουν Χριστού, για να καταλάβει με σωστό και θεοπρεπή τρόπο αυτά που γράφονται από το Πνεύμα; Άραγε θα βρεθεί και στις μέρες μας κάποιος που να έχει τον Χριστό μέσα του να μιλά, για να μπορέσει να ερμηνεύσει σωστά τα μυστήρια, που είναι κρυμμένα μέσα στα λόγια; Διότι ο απόστολος λέει: «Κηρύττουμε όχι τη σοφία αυτού του κόσμου, η οποία καταργείται, αλλά τη σοφία, η οποία είναι μέσα στο μυστήριο»,20 κρυμμένη βέβαια για τους πολλούς, αλλά πολύ φανερή και πολύ γνωστή για μας, που καταρτιζόμαστε με το φόβο του Θεού και έχουμε διαρκώς το βλέμμα μας σ’ αυτόν. Διότι δεν κηρύττουμε αυτό που δεν γνωρίζουμε, αλλά δίνουμε μαρτυρία γι’ αυτό που γνωρίζουμε,21 διότι το φως φωτίζει πλέον μέσα στο σκότος,22 και τη νύχτα και τη μέρα, και εντός και εκτός – εντός μέσα στις καρδιές μας, εκτός μέσα στο νου -, καταυγάζοντάς μας με άδυτη λάμψη, χωρίς να μεταβάλλεται, χωρίς να αλλάζει, χωρίς να παίρνει κάποια μορφή˙ και έχει λόγο, έχει ενέργεια, έχει ζωή και δίνει ζωή,23 αλλά και κάνει φως εκείνους που φωτίζονται απ’ αυτό.
Εμείς δίνουμε μαρτυρία ότι ο Θεός είναι φως24 και ότι αυτοί που αξιώθηκαν να τον δουν, τον είδαν όλοι ως φως, και αυτοί που τον δέχθηκαν, τον έλαβαν ως φως, διότι προπορεύεται μπροστά απ’ αυτόν το φως της δόξας του, και χωρίς το φως είναι αδύνατο να φανερωθεί αυτός˙ και αυτοί που δεν είδαν το φως του, δεν είδαν ούτε εκείνον, διότι εκείνος είναι το φως25˙ και αυτοί που δεν έλαβαν το φως, δεν έλαβαν ακόμη τη χάρη, διότι αυτοί που έλαβαν τη χάρη, έλαβαν το φως του Θεού και τον Θεό, όπως είπε το φως, δηλαδή ο Χριστός: «Θα κατοικήσω και θα περπατήσω μέσα τους».26
Εκείνοι όμως που δεν απόλαυσαν και δεν αξιώθηκαν γι’ αυτή την κατάσταση, βρίσκονται όλοι τους κάτω από την εξουσία του νόμου, που κυριαρχούσε προτού να έρθει η χάρη˙ είναι δηλαδή δούλοι και μαθητές δούλων και ακροατές του νόμου27 και παιδιά μίας δούλας28 και τέκνα του σκότους, είτε βασιλείς, είτε πατριάρχες, είτε αρχιερείς, είτε ιερείς, είτε άρχοντες, είτε αρχόμενοι, είτε λαϊκοί, είτε μοναχοί, είτε ασκητές, είτε ηγούμενοι, είτε φτωχοί, είτε πλούσιοι, είτε ασθενείς, είτε υγιείς ως προς το σώμα. Διότι όλοι εκείνοι που κάθονται στο σκότος είναι τέκνα του σκότους και δεν θέλουν να μετανοήσουν. Διότι η μετάνοια είναι η θύρα που βγάζει τον άνθρωπο από το σκότος και τον βάζει στο φως.
Εκείνος λοιπόν που δεν μπήκε στο φως δεν πέρασε σωστά τη θύρα της μετάνοιας˙ διότι, αν την περνούσε, θα βρισκόταν μέσα στο φως. Εκείνος μάλιστα που δεν μετανοεί αμαρτάνει, διότι δεν μετανοεί˙ διότι η Γραφή λέει: «Εκείνος που γνωρίζει ότι πρέπει να κάνει το καλό και δεν το κάνει αμαρτάνει».29 Και εκείνος που κάνει την αμαρτία είναι δούλος της αμαρτίας30 και μισεί το φως και δεν έρχεται προς το φως, για να μη φανερωθούν τα έργα του.31 Διότι τώρα βέβαια, με το να μπούμε εκούσια και ελεύθερα με τη μετάνοια στο φως, ελεγχόμαστε και κρινόμαστε, αλλά αυτό μας συμβαίνει με μυστικό και κρυφό τρόπο στον εσωτερικό χώρο των ψυχών μας, για τον καθαρισμό και τη συγχώρηση των αμαρτιών μας με το έλεος και τη φιλανθρωπία του Θεού, με το να γνωρίζει και να βλέπει δηλαδή μόνο ο Θεός και εμείς τα δικά μας˙ τότε όμως, στην παρουσία του Κυρίου δηλαδή, θα φανερωθεί το φως, που τώρα κρύβεται, σ’ αυτούς, που δεν θέλουν τώρα να έρθουν προς το φως, αλλά μισούν το φως,32 και όλα τα κρυφά της καρδιάς τους θα γίνουν φανερά. Και ποιοί δηλαδή είμαστε τώρα ο καθένας από μας τους ανθρώπους, που κρυβόμαστε και δεν θέλουμε να φανερώσουμε με τη μετάνοια τα δικά μας, τότε θα γίνουμε και θα καταστούμε από το φως γνωστοί και φανεροί στον Θεό και σε όλους.
Και κοίταξε εδώ το μέγεθος της ντροπής! Διότι, όπως ακριβώς σε μία οικία, που έχει κλειστές τις θύρες, αν είναι ένας από μας μέσα, και επειδή δεν τον βλέπει κανένας από τους απέξω, αμαρτάνει χωρίς κανένα περιορισμό, διαπράττοντας δηλαδή μοιχείες και παιδοφθορίες, ή κάποιες άλλες βρομερές αμαρτίες, έπειτα, αφού φανερωθεί ξαφνικά ότι διαπράττει αυτές τις αμαρτίες, δέχεται μεγάλη ντροπή˙ ή, και ακόμη, να το πω αλλιώς, άλλες ένας σχεδιάζει εναντίον του βασιλιά κάποιο κακό και εκθέτει γραπτά τα εχθρικά του σχέδια, ή αν λέει ή σκέφτεται κάτι απ’ αυτά, που οπωσδήποτε δεν πρέπει, κρυμμένος, όπως ειπώθηκε, μέσα στην οικία, και έπειτα, αφού παρουσιασθεί ο βασιλιάς με ολόκληρη τη σύγκλητο και την άλλη συνηθισμένη ακολουθία του, και περικυκλώσει την οικία, και μετακινηθεί ξαφνικά ολόκληρο το οίκημα, και φανερωθεί ο ίδιος και όλα τα σχέδιά του, τον περιμένει μεγάλη τιμωρία και καταδίκη˙ έτσι και τότε33 θα συμβεί κατά τον ίδιο τρόπο σε όλους εκείνους, που θα βρίσκονται στον κόσμο, και η νύχτα δηλαδή θα φωτισθεί σαν μέρα, και όλες οι οικίες και τα σπήλαια και ο ίδιος ο ουρανός και η γη θα μετακινηθούν, και όλοι όσοι δεν έχουν ντυθεί τον Χριστό, αυτοί που δεν έλαβαν το φως, όπως είπαμε πιο επάνω, και δεν είναι πλέον μέσα στο φως και δεν είναι φως, θα φανερωθούν γυμνοί και θα γεμίσουν από παντού με πολλή ντροπή. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και κάθε πράξη του καθενός, καλή και κακή, και κάθε λόγος και κάθε λογισμός ή σκέψη, που γεννήθηκε μέσα μας από την ίδια τη γέννηση του καθενός από μας και ως την τελευταία αναπνοή μας, θα φανερωθεί εκεί τότε συνολικά στον καθένα από τους ανθρώπους. Και ποιά άραγε θα είναι τότε, αδελφοί, η σύγκριση αυτής και μόνο της ντροπής; Ή ποιά τιμωρία θα είναι μεγαλύτερη από εκείνο το φόβο και την ντροπή, γι’ αυτούς που θα βρεθούν εκείνη τη στιγμή σκοτεινοί και χωρίς το Πνεύμα, που φωτίζει; Αλλά, ποιά ζωή, ποιά διαγωγή θα έχει ο άνθρωπος, που κάθεται μέσα στο σκότος, για να μη βρεθεί κάπου σ’ αυτόν, με την αιφνιδιαστική λάμψη του φωτός, ο ρύπος κάποιας σκέψης ή πράξης; Γι’ αυτό ας φροντίσουμε, αδελφοί μου, να μπούμε από εδώ ακόμη με τη μετάνοια από τη στενή πύλη34 και να δούμε το φως που υπάρχει μέσα απ’ αυτή. Ναι, παρακαλώ, ας μην αποκάμουμε να χτυπούμε τη θύρα, και να ζητούμε και να παρακαλούμε, ωσότου να μας ανοιχθεί και να μας δοθεί αυτό που ζητούμε,35 και να εισακουσθούμε˙ ακόμη μάλιστα και ωσότου να μπούμε και να λάβουμε φως και να το κρατήσουμε άσβεστο μέσα στις καρδιές μας.
Αλλά και ας μην εξαπατούμε τους εαυτούς μας, ώστε, ακολουθώντας πίσω από τα θελήματα της σάρκας μας, να απιστήσουμε με τα έργα μας,36 κάνοντας τους εαυτούς μας διδασκάλους, με το να γίνουμε ηγούμενοι και αρχιερείς και ιερείς, επειδή καταφρονήσαμε τον Θεό και τη σωτηρία μας. Διότι, αν, όταν είπε ο Ιησούς στον Νικόδημο, «Αν δεν γεννηθεί κάποιος εξαρχής, δεν μπορεί να δει τη βασιλεία του Θεού», και ο Νικόδημος απάντησε, «Πώς μπορεί ο άνθρωπος να γεννηθεί, ενώ είναι γέρος; Μήπως μπορεί να μπει για δεύτερη φορά στην κοιλιά της μάνας του και να γεννηθεί;»37 ο Ιησούς τον επέπληξε και του είπε, «Εσύ είσαι ο διδάσκαλος του Ισραήλ, και δεν τα γνωρίζεις αυτά;»38 ενώ ακόμη δεν είχε πιστέψει διόλου και δεν γνώριζε τα της θείας χάρης, πόση άραγε κατάκριση αξίζουμε εμείς, που είμαστε διδάσκαλοι μετά τη θεία χάρη και δεν γνωρίζουμε τα μυστήρια της θείας χάρης˙ εμείς που απολαύσαμε τόσο άφθονη διδασκαλία, και που κάθε μέρα διδασκόμαστε και προειδοποιούμαστε με τους αποστόλους και τους προφήτες και τους διδασκάλους, αλλά και με τον ίδιο τον Κύριο;
Αν δηλαδή εμείς δεν γνωρίζουμε πως πρέπει να συμπεριφερόμαστε σ’ αυτήν εδώ τη ζωή, ούτε πως πρέπει προηγουμένως να ανατρεφόμαστε με καλά έργα και να προσφέρουμε τους εαυτούς μας δούλους στην ενάρετη ζωή, επειδή στεκόμαστε μπροστά στον Κύριο, και όχι μπροστά στους ανθρώπους, και συμφωνήσαμε να υπηρετούμε άψογα τον ζωντανό Θεό, και δεν γνωρίζουμε τι λογής και πόσο άξιοι οφείλουμε να γίνουμε πρώτα, και τότε να κυβερνούμε τους άλλους, πες μου, πώς θα αναλάβουμε τη φύλαξη και φροντίδα του δεσποτικού ποιμνίου; Πώς θα ποιμάνουμε αυτό το ποίμνιο, σύμφωνα με το θέλημα του αρχιποιμένα39 Χριστού, και πώς θα το οδηγήσουμε σε αιώνια λιβάδια;
Αλλά απορώ για την πώρωσή μας και την καταφρόνηση του Θεού και των θείων πραγμάτων! Επειδή κλείσαμε τα αυτιά μας, όπως η οχιά,40 και γίναμε σαν κουφοί και άλαλοι, όπως οι νεκροί, και είμαστε ανάπηροι ως προς τα αισθητήρια της ψυχής, ούτε αυτά που λέγονται ακούμε, ούτε τι τελικά είναι ο χριστιανισμός γνωρίζουμε˙ αλλά, ενώ και το μυστήριο της οικονομίας αγνοούμε και δεν γνωρίζουμε καλά τα μυστήρια των Χριστιανών, επιχειρούμε ωστόσο να μιλήσουμε στους πολλούς για το φως της γνώσης, ή, μάλλον, να δείξουμε χωρίς ντροπή το ίδιο το φως της γνώσης. Η γνώση δεν είναι το φως, αλλά το φως είναι η γνώση, επειδή μέσα στο φως και με το φως και από το φως προέρχονται τα πάντα˙ αν εμείς αρνούμαστε να δούμε αυτό το φως, φανερώνουμε τους εαυτούς μας ότι ούτε γεννηθήκαμε, ούτε προχωρήσαμε στο φως το ουράνιο, αλλά ενώ ακόμη είμαστε έμβρυα ή, να πούμε αληθινότερα, είμαστε εκτρώματα, εφορμούμε στους ιερούς τόπους και ανεβαίνουμε στους αποστολικούς θρόνους, και το φοβερότερο μάλιστα είναι ότι οι περισσότεροι από αφοβία Θεού εξαγοράζουμε την ιεροσύνη με χρήματα και επιδιώκουμε να κυβερνούμε το βασιλικό ποίμνιο σαν ποιμένες, εμείς, που δεν γίναμε ποτέ ούτε πρόβατα του ποιμνίου˙ και αυτά τα επιδιώκουμε μόνο για να γεμίσουμε τις κοιλιές μας, όπως κάνουν τα θηρία, και να κάνουμε όλα τα άλλα, όσα δηλαδή απαιτεί ο πόθος του κακού και η επιθυμία και η όρεξη για τα γήινα.
Τέτοιοι ήταν, αδελφοί, οι απόστολοι από την αρχή; Τέτοιοι ήταν οι διάδοχοι των αποστόλων; Τέτοιοι ήταν οι πατέρες μας και οι διδάσκαλοί μας; Αλίμονο για τη φοβερή θρασύτητα των τέτοιων ποιμένων! Διότι αυτοί, που έχουν στραμμένο το νου τους μόνο στο ταμείο, δεν γίνονται προδότες και ιερόσυλοι μόνο στα ορατά χρήματα, αλλά τολμούν να αγγίξουν και τον ίδιο τον θείο πλούτο˙41 και γι’ αυτό δεν αισθάνονται ντροπή να λένε: «Έχουμε την εξουσία να δένουμε και να λύνουμε,42 και αυτή την εξουσία την πήραμε εμείς στην παρούσα ζωή από τον ουρανό».
Πόση αδιαντροπιά, για να μην πω πόση ακραία παραφροσύνη! Από ποιόν, άνθρωπε, πες μου, και γιατί πήρες αυτή την εξουσία από τον ουρανό; Διότι εγκατέλειψες όλα και ακολούθησες τον Χριστό;43 Διότι καταφρόνησες την επίγεια δόξα; Διότι έγινες ταπεινός ως προς το φρόνημα; Διότι πούλησες τα πάντα και τα έδωσες στους φτωχούς; Διότι θυσίασες την ψυχή σου, τη νέκρωσες δηλαδή για τον κόσμο και τη βρήκες να μην έχει κανένα σαρκικό θέλημα; Ή, και εσύ, όπως παλιά οι μαθητές του Χριστού, άκουσες από τον ίδιο να σε εμφυσήσει στο πρόσωπο και να σου πει: «Λάβε Άγιο Πνεύμα! Αν συγχωρήσεις τις αμαρτίες σε κάποιους, θα τους συγχωρηθούν˙ αν τις κρατήσεις ασυγχώρητες σε κάποιους, θα κρατηθούν ασυγχώρητες»;44
Υποσημειώσεις.
1. Πρβ. Εβρ. 10, 1
2. Πρβ. Ρωμ. 2,12
3. Πρβ. Ματθ. 16, 19. 18, 18
4. Πρβ. Γαλ. 5, 16
5. Πρβ. Α’ Κορ. 15, 47-49
6. Ιω. 5, 39
7. Λουκ. 2, 10-11
8. Πρβ. Ψαλμ. 94, 6
9. Ιω. 15, 19
10. Γαλ. 6, 14
11. Γαλ. 5, 16
12. Α’ Τιμ. 1, 9
13. Β. Κορ. 3, 17
14. Πρβ. Ιω. 1, 17
15. Ιω. 6, 45
16. Πρβ. Ματθ. 5, 13-14
17. Πρβ. Γαλ. 3, 23
18. Πρβ. Εβρ. 10, 1
19. Ευαγγελική πολιτεία˙ η ζωή που είναι σύμφωνη με το Ευαγγέλιο.
20. Α’ Κορ. 2, 6-7
21. Πρβ. Ιω. 3, 11
22. Πρβ. Ιω. 1, 5 Α’ Ιω. 2, 8
23. Στο αρχαίο κείμενο: ανεσπέρως, ατρέπτως, αναλλοιώτως, ασχηματίστως, λαλούν, ενεργούν, ζων και ζωοποιούν. Οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται συχνά από τους πατέρες για να εκφράσουν και να διατυπώσουν, με καταφατικό ή αποφατικό τρόπο, τα θεία δόγματα.
24. Πρβ. Α’ Ιω. 1, 5
25. Πρβ. Ιω. 8, 12
26. Β. Κορ. 6, 16
27. Πρβ. Ρωμ. 2, 13
28. Δούλη, αλληγορικά, η Παλαιά Διαθήκη (πρβ. Γαλ. 4, 31)
29. Ιακ. 4, 17
30. Πρβ. Ιω. 8, 34
31. Πρβ. Ιω. 3, 20
32. Πρβ. Ιω. 3, 20
33. Εννοεί τη μέρα της δευτέρας παρουσίας του Χριστού.
34. Πρβ. Ματθ. 7, 13. Λουκ. 13, 24
35. Πρβ. Ματθ. 7, 7-8. Λουκ. 11, 9-10
36. Ψαλμ. 105, 39
37. Ιω. 3, 3-4
38. Ιω. 3, 10
39. Πρβ. Α’ Πέτρ. 5, 4
40. Πρβ. Ψαλ. 57, 5
41. Θείος πλούτος. Εδώ, τα θεία μυστήρια.
42. Πρβ. Ματθ. 18, 18
43. Πρβ. Ματθ. 19, 27. Μάρκ. 10, 28
44. Ιω. 20, 22-23
Από το βιβλίο: Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου – Έργα (Νεοελληνική απόδοση).
Εκδόσεις: Περιβόλι της Παναγίας. Μάιος 2017
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
