Το καλοκαίρι του 1903 ο Χρυσόστομος συμπληρώνει ένα χρόνο από την έλευσή του στη Μακεδονία, με τα αποτελέσματα της πολύπλευρης δράσης του να είναι εντυπωσιακά. Πολυάριθμες κωμοπόλεις και χωριά, που για δεκαετίες ήταν μέλη της Βουλγαρικής Εξαρχίας, σε μικρό χρονικό διάστημα ενσωματώνονταν ξανά στο οικουμενικό πατριαρχείο.
Ο Ιωακείμ Γ’ συγχαίρει ολόθυμα τον μητροπολίτη Δράμας για την προσφορά του στην εκκλησία και το γένος1 και εκφράζει την ευγνωμοσύνη της Μητρός Εκκλησίας για τις επιτυχίες που είχε σημειώσει μέχρι τότε στη μητροπολιτική επαρχία του. Ο Χρυσόστομος απαντά στον έπαινο του πατριάρχη με μακροσκελή επιστολή,2 στην οποία περιγράφει τα δεινά του ελληνισμού της Μακεδονίας, τα χιλιάδες θύματα της βουλγαρικής θηριωδίας και τους μαρτυρικούς θανάτους ιερέων, διδασκάλων και προκρίτων, οι οποίοι είχαν ποτίσει με το αίμα τους τη μακεδονική γη, καθώς και τις καταστροφές και λεηλασίες οικιών, ιδρυμάτων, σχολών και εκκλησιών των πατριαρχικών πληθυσμών. Για όλα αυτά, έγραφε ο άγιος με αγανάκτηση:
Παναγιώτατε Δέσποτα,
Υπολαμβάνομεν ότι επί τέλους δικαιούμεθα και ημείς αμυνόμενοι υπέρ βωμών και εστιών και ρηγνύντες βαθείας οδύνης κραυγήν να ερωτήσωμεν: μέχρι τίνος, Παναγιώτατε Δέσποτα, εσμέν υπόχρεοι υβριζόμενοι ν’ ανεχώμεθα, βλασφημούμενοι να υπομένωμεν, σφαζόμενοι, καιόμενοι, δηούμενοι, απαγόμενοι εις τα όρη και τα σπήλαια και μυρίους καθ’ εκάστην υιπομένοντες παρά των ανθρωπομόρφων τούτων του Βουλγαρικού κομιτάτου τεράτων θανάτους να ευλογώμεν τους δημίους και τους φονευτάς ημών;
Εν τω μεταξύ, ο Χρυσόστομος εκπόνησε εμπεριστατωμένη μελέτη για τη σύσταση του πληθυσμού της επαρχίας Δράμας, η οποία περιελάμβανε χάρτη της Ανατολικής Μακεδονίας και στατιστικές πληροφορίες για τους κατοίκους της περιοχής. Ο άγιος είχε προβλέψει ότι η σύγκρουση των χριστιανών στη Μακεδονία θα έπαιρνε εκρηκτικές διαστάσεις. Έτσι, συνέταξε εθνολογικό χάρτη της επαρχίας του με στοιχεία που αποδείκνυαν την πληθυσμιακή υπεροχή των Ελλήνων κατοίκων στην ευρύτερη περιοχή, με στόχο να αντικρούσει τα επιχειρήματα της σλαβικής προπαγάνδας, που διακήρυσσε προς τις Μεγάλες Δυνάμεις και προς κάθε άλλη κατεύθυνση ότι η Μακεδονία ήταν χώρα βουλγαρική.3
Με τα πορίσματα της έρευνας αυτής ο ιεράρχης αποδείκνυε πως η κυρίως Μακεδονία σε όλες τις διακλαδώσεις και διευθύνσεις της κατοικείτο από Έλληνες και Τούρκους και ότι εξαίρεση μόνο αποτελούσαν τα βόρεια και ορεινά διαμερίσματα, στα οποία είχαν εγκατασταθεί μουσουλμάνοι και χριστιανοί, Τουρανικής και σλαβικής καταγωγής.4 Σχετικά με τη γλώσσα που μιλούσαν τότε οι πληθυσμοί της μεσαίας – κεντρικής ζώνης της Μακεδονίας, ο Χρυσόστομος έλεγε πως επρόκειτο για ένα «κράμα άμορφον και ακατασκεύαστον γλώσσης Σλαβικής και Ελληνικής».5
Επιπλέον, ο Μητροπολίτης τόνιζε ότι οι πληθυσμοί της Μακεδονίας είχαν συναίσθηση της ελληνικής καταγωγής και ταυτότητάς τους. Αυτό ήταν φανερό από την αποτυχία της βουλγαρικής προπαγάνδας, η οποία για τριάντα και πλέον χρόνια, παρά τα τόσα δεινά και τις θυσίες που είχε προκαλέσει, είχε αποτύχει να διασπάσει και να διαιρέσει τον λαό της Μακεδονίας στον βαθμό που θα της επέτρεπε να επιτύχει τους στόχους της.
Παρ’ όλα αυτά, ο μητροπολίτης έλεγε: «Παναγιώτατε επί πάσι τούτοις ημείς ουκ εκκακούμεν˙ φέρομεν καρτερικώς τας θλίψεις και τους διωγμούς˙ και, ίνα τι και τολμηρότερον είπωμεν, «ου μόνον δε, αλλά και καυχώμεθα εν ταις θλίψεσιν, ειδότες ότι η θλίψις υπομονήν κατεργάζεται, η δε υπομονήν δοκιμήν, η δε δοκιμή ελπίδα, η δε ελπίς ου καταισχύνει» (Ρωμ. ε’ 3-4)»6. Έτσι, ενώ ο άγιος θεωρούσε δίκαιη και επιβεβλημένη την προστασία του ορθόδοξου ποιμνίου του από τις διώξεις και τα εγκλήματα του Βουλγαρισμού, ταυτόχρονα παρέμενε πιστός στις παραδόσεις και τα κελεύσματα της εκκλησίας, για την κατά Θεόν πρόοδο και σωτηρία των ανθρώπων.
Υποσημειώσεις.
1. ΕΑ ΚΓ (1903) 289
2. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 40- 47
3. «Παναγιώτατε Δέσποτα, ίνα εκτιμηθή δεόντως η ακατάβλητος και απαράμιλλος δύναμις της ημετέρας φυλής ενταύθα, αρκεί να είπωμεν ότι τα θύματα ενταύθα κατίσχυσαν αείποτε και κατισχύουσι των δημίων των, ότι το αίμα των εθνομαρτύρων της Μακεδονικής γης εγένετο σπορά παραγαγούσα υπεράφθονον βλάστησιν και πολλαπλασιασμόν των ημετέρων, ότι τα ανόσια πυρά, δι’ ων επεζήτησαν καίοντες τους ημετέρους ιερείς και διδασκάλους, τα σχολεία, τας εκκλησίας και τα χωρία ημών, ίνα εξαφανίσωσι το μνημόσυνον ημών από της γης, αυτά τα ανόσια πυρά κατέκαυσαν και εδεκάτισαν αυτούς τούτους τους εμπρηστάς ημών και δολοφόνους, οίτινες βαρέως νυν συναισθάνονται ότι παρά πάσας ταύτας τας βδελυρίας και τα φρίκην προκαλούντα ανοσιουργήματά των, κατ’ ουδέν το έδαφος δι’ αυτούς εκαθαρίσθη και ουδέ βήμα ποδός εχώρησαν προς τα εμπρός. Ταύτα δε πάντα εγίνοντο και γίνονται και θα γίνωνται τοιουτοτρόπως δια τον απλούστατον λόγον ότι η Κυρίως Μακεδονία ήν και έστι και έστε χώρα καθαρώς Ελληνική, ήτις, ίνα καταστή Βουλγαρική, απαιτείται ουδέν ολιγώτερον και ουδέν περισσότερον ή αφ’ ενός μεν να στραγγαλισθή η ιστορία και η εθνογραφία, αφ’ ετέρου δε να εξολοθρευθώσιν ούτε περισσότερα ούτε ολιγώτερα ή τα ¾ του λοιπού πληθυσμού αυτής και να κατασκαφώσιν όλα τα σχολεία και αι εκκλησίαι και σύμπασαι, μηδεμιάς εξαιρουμένης, αι κεντρικαί πόλεις της Μακεδονίας, ούσαι αποκλειστικώς Ελληνικαί, και επί τέλους να παραδοθώσιν εις το πυρ και τα φλόγας όλα τα μνημεία, αρχαία, βυζαντινά, νεώτερα, μηδενός εξαιρουμένου, χωρίς να φεισθή τις μηδ’ αυτών των εν τοις σπλάγχνοις της γης κρυπτομένων, άτινα η σκαπάνη των αρχαιολόγων πολυάριθμα καθ’ εκάστην ανασύρει εκ των εγκάτων της γης και άτινα πάντα είνε Ελληνικά, και τότε, αλλά μόνον τότε, όταν σβεσθώσιν όλα τα φώτα της ιστορίας και της στατιστικής, της γεωγραφίας και της επιστήμης, τότε, όταν η Μακεδονία καταστή απ’ άκρου εις άκρον εν μέγα κοιμητήριον νεκρών, μία αγρία έρημος, μία χώρα ερέβους άνευ ιστορίας, άνευ παρελθόντος, άνευ παρόντος, άνευ μέλλοντος, θα καταστή και χώρα Βουλγαρική», βλ. το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 44-45
4. Το αρχείον, τ. Α’, σ. 41
5. Ό. π., σ’. 42
6. Ό. π., σ’. 45
7. Ό. π., σ’. 45.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Εκκλησιαστική και εθνική δράση του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Μακεδονία (μέρος Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
