Με προτροπή του Μητροπολίτη, η ιστορική ιερά μονή Υπεραγίας Θεοτόκου (Εικοσιφοινίσσης) Παγγαίου παραχώρησε στο χωριό Κρομμύστα (Κορμίστα) ένα μετόχι, στο οποίο ο Χρυσόστομος ίδρυσε πρότυπη Γεωργική σχολή (Νοέμβριος 1908). Αφορμή για την ίδρυση της εν λόγω επαγγελματικής σχολής στάθηκε το ενδιαφέρον του αγίου για τα ορφανά παιδιά της ελληνοβουλγαρικής σύγκρουσης, χωρίς ωστόσο, να αποκλείονται της φοίτησης και άλλοι σπουδαστές. Πρόθεση του ιεράρχη ήταν να στηρίξει με κάθε τρόπο τα απροστάτευτα εκείνα παιδιά, ώστε μετά τη διαμονή τους στο ορφανοτροφείο της Αλιστράτης να είχαν μια ακόμα ευκαιρία στη μετέπειτα ζωή τους.
Φαίνεται πως το ενδιαφέρον του Χρυσοστόμου για τη Γεωργική σχολή του Παγγαίου ήταν ιδιαίτερα αυξημένο, καθώς διόρισε ως διευθυντή τον Ιωάννη Χρηστάκη, απόφοιτο γεωπονικής σχολής του Βελγίου, με σκοπό την ανάδειξη και περαιτέρω μελέτη νέων μεθόδων γεωργικής καλλιέργειας και κτηνοτροφικής παραγωγής στην περιοχή. Επίσης, δημοσίευσε επιστολή του «προς τους εν Μακεδονία ορθοδόξους έλληνας», στην οποία περιέγραφε τα οφέλη που θα προέκυπταν στην ευρύτερη περιοχή από τη λειτουργία της εν λόγω σχολής.1 Για τον ίδιο λόγο, ο μητροπολίτης ζήτησε οικονομική στήριξη από τις μονές του αγίου Όρους Μεγίστη Λαύρα, Ιβήρων, Διονυσίου, Κουτλουμουσίου, Ξηροποτάμου, Βατοπεδίου, Σίμωνος Πέτρας, Καρακάλου και αγίου Παύλου, κάνοντας τους μοναχούς της Αθωνικής Πολιτείας κοινωνούς της πολυδιάστατης εκκλησιαστικής και εθνικής του δράσης στην Ανατολική Μακεδονία.2
Ιδιαίτερη μέριμνα έδειξε ο ιεράρχης και για αρκετά ακόμα χωριά της επαρχίας Ζιχνών. Στο Κιούπ κιοϊ (Πρώτη) έχτισε εκκλησία, σχολείο και γυμναστήριο,3 στο Ροδολείβος σύστησε τη Φιλοοπρόοδο Αδελφότητα «Η Αναγέννησις»,4ανοικοδόμησε δε σχολείο, γυμναστήριο και ξενοδοχείο,5 ενώ στα χωριά Ζηλιάχοβα (Νέα Ζίχνη) και Βιτάστα (Κρηνίδα) μερίμνησε επίσης για την ανέγερση σχολικών κτιρίων.6
Υπολογίζεται ότι σε όλη την τότε περιφέρεια της Μητροπόλεως Δράμας ιδρύθηκαν τριάντα τέσσερα συνολικά σχολεία με την προτροπή και φροντίδα του Χρυσοστόμου.
Ο επιθεωρητής των ελληνικών σχολείων της Μακεδονίας Γεώργιος Χατζηκυριακου, επισκεπτόμενος τα σχολεία της Δράμας έγραφε με θαυμασμό:
«Η Ελληνική Ορθόδοξος κοινότης Δράμας παρουσιάζει σήμερον λαμπράν εικόνα κοινότητος προαγομένης εν τω ευγενεί σταδίω των γραμμάτων και του πολιτισμού. Εκάστη ημέρα παρερχομένη σημειοί και εν γενναίον προς τούτο βήμα. Παρέχει όντως εαυτήν αξιόζηλον παράδειγμα.
Την δε παραγωγόν δύναμιν της επιτελουμένης προόδου αποτελεί ο επιφανής ιεράρχης, ο μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος.7
Σε διάστημα λίγων ετών ο ιεράρχης είχε κατορθώσει να επιτελέσει ένα σημαντικό έργο σε όλους τους τομείς της εκκλησιαστικής και κοινωνικής ζωής. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να αγνοείται ότι το έργο αυτό ήταν αποτέλεσμα πολύ κόπου και υπέρμετρης προσπάθειας απέναντι στα εμπόδια και τις δυσκολίες που έθεταν σε κίνδυνο την επιτυχή ολοκλήρωσή του. Οι αντιξοότητες προέρχονταν την εποχή εκείνη τόσο από τις τουρκικές αρχές οι οποίες χορηγούσαν την άδεια ανέγερσης των κτιρίων και πολλές φορές καθυστερούσαν την έκδοση της σχετικής απόφασης,8 όσο και από τις δυνάμεις του Βουλγαρισμού οι οποίες εποφθαλμιούσαν καθετί που σχετιζόταν με την ελληνική εκπαίδευση και τις εκκλησίες του οικουμενικού πατριαρχείου στη Μακεδονία. Στο ζήτημα δε των σχολείων καθοριστικός παράγοντας ήταν η έλλειψη οικονομικών πόρων, οι οποίοι εξασφαλίζονταν είτε από εράνους είτε από τη χρηματική ενίσχυση του ελληνικού κράτους.9
Ειδικότερα όμως για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε ο Χρυσόστομος στην κατασκευή σχολικών κτιρίων χαρακτηριστική είναι μία επιστολή του, όπου περιγράφει στους κατοίκους του Ροδολείβου πως θα έπρεπε να απαντούν σε όσους ζητούσαν πληροφορίες για το ανεγειρόμενο οίκημα του εκπαιδευτηρίου: «… Εκτός τούτου σας συνιστώμεν την μεγαλειτέραν εχεμύθειαν, όπως οι μισόκαλοι ημών εχθροί μη μάθωσι τι πράττομεν. Ο διισχυρισμός, εις όσους θα εζήτουν πληροφορίας, ότι η εν λόγω οικοδομή κατασκευάζεται δια να χρησιμεύση ως ξενοδοχείον, αρκεί ίνα καλύψη την αγιότητα του ημετέρου σκοπού, και ο Θεός ας μας βοηθήση, ίνα το ημέτερον έργον φθάση εις αίσιον τέρμα…».10
Αναμφίβολα, τα έργα που κατασκευάστηκαν την περίοδο αυτή στις επαρχίες Δράμας και Ζίχνης ήταν αποτέλεσμα τόσο της έντονης δραστηριότητας του Χρυσοστόμου, όσο και της άριστης λειτουργίας του θεσμού των κοινοτήτων. Όπως ελέχθη, ένα από τα πρώτα μέτρα του ιεράρχη στη μητρόπολη Δράμας ήταν η οργάνωση από μηδενική βάση των ορθοδόξων ελληνικών κοινοτήτων. Σε κάθε κοινότητα ο άγιος είχε συστήσει επιτροπές, οι οποίες ήταν επιφορτισμένες με τα πολιτικά, εκπαιδευτικά και εκκλησιαστικά ζητήματα του τόπου.
Χαρακτηριστικά είναι η περίπτωση του κώδικα που συνέταξε ο ίδιος ο μητροπολίτης για την κοινότητα Τσατάλτζας στις 25 Ιουλίου 1902, πέντε μέρες μετά την άφιξή του στη Δράμα. Στον εν λόγω κώδικα ο ιεράρχης ανέθεσε την άσκηση της κοινοτικής διαχείρισης σε τρεις επιτροπές, τη Δημογεροντία, τη σχολική εφορεία, και την εκκλησιαστική επιτροπή, καταγράφοντας με ακρίβεια τον τρόπο εκλογής των μελών κάθε επιτροπής για τη διαχείριση των κοινών πραγμάτων.11
Ένα επιπλέον στοιχείο από τη χαριστική προσωπικότητα του Χρυσοστόμου ήταν η αγάπη του για τον αθλητισμό. Αναμφίβολα, το γεγονός αυτό συνδέεται με την αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων στη σύγχρονη εποχή και την εξαιρετική επιτυχία που είχε η τέλεσή τους το 1896 στην Αθήνα. Η διεξαγωγή των πρώτων σύγχρονων ολυμπιακών αγώνων στην πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους είχε καταστεί κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός στην ιστορία του Νεότερου ελληνισμού και, ταυτόχρονα, είχε ενσταλάξει στους απανταχού Έλληνες την αγάπη και τον θαυμασμό για τα αθλητικά ιδεώδη στην εκπαίδευση και την κοινωνία γενικότερα. Ο ιεράρχης, εμπνεόμενος από αυτά τα ολυμπιακά και αθλητικά ιδεώδη της εποχής, ίδρυσε δεκάδες γυμναστήρια σε όλη τη μητροπολιτική επαρχία του, καλλιεργώντας στη νεολαία τις αρχές του ευ αγωνίζεσθαι, της ισότητας και της αλληλεγγύης.
Από το 1904 στη Δράμα τελούνταν μεγάλοι αθλητικοί αγώνες, στους οποίους συμμετείχαν οι μαθητές της Δράμας και των πέριξ ελληνικών κοινοτήτων, Δοξάτου, Τσαλάλτζας (Χωριστής), Εδιρνετζικίου (Ξηροποτάμου). Οι αγώνες τελούνταν συνήθως στις 20 και 21 Μαΐου κάθε χρόνο στο γυμναστήριο που είχε ιδρύσει ο μητροπολίτης στη Δράμα. Στην πόλη έφταναν το διήμερο αυτό χιλιάδες Έλληνες επισκέπτες από διάφορα μέρη της Ανατολικής Μακεδονίας οι οποίοι παρακολουθούσαν το σπουδαίο αθλητικό γεγονός της χρονιάς, ενώ ο Χρυσόστομος, ως άλλος ελλανοδίκης, απένεμε τα έπαθλα στους νικητές.12
Υποσημειώσεις.
1. ΕΑ ΚΘ (1909) 204
2. Βασιλείου, ό. π., σσ’. 151-169
3. Το αρχίον, τ. Α’, σσ’. 302, 446 & ΕΑ ΚΕ (1905) 76
4. Βλ. κανονισμός της εν Ροδολείβει Φιλοπροόδου αδελφότητος Η Αναγέννησις, εκ του πατριαρχικού τυπογραφείου, εν Κωνσταντινουπόλει 1904 & ΕΑ ΚΕ (1905) 274
5. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 302, 370-371
6. Ό. π., σσ’. 252, 292, 347
7. Γεωργίου Χατζηκυριακού, σκέψεις και εντυπώσεις εκ περιοδείας ανά την Μακεδονίαν (1905 – 1906), εταιρεία Μακεδονικών σπουδών, ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Θεσσαλονίκη 1962, σ’. 75
8. «Της Ζηλιαχόβης τα σχέδια των σχολών εγένοντο προ πολλού υπό του κ. Χατζή Μιχάλη και εστάλησαν και ίσως ίσως κατ’ αυτάς εκδίδεται και η άδειά των, διότι το Φιρμάνιον από έτους και πλέον εζητήθη», βλ. το αρχείον, τ. Α’, σ’. 347. ( Ο Γεώργιος Χατζημιχάλης ήταν ο πολιτικός μηχανικός που σχεδίασε την κατασκευή των σχολικών κτιρίων κατά την αρχιερατεία του Χρυσοστόμου στην ιερά μητρόπολη Δράμας).
9. Αψηλίδης, ό. π., σ’. 82
10. Το αρχείον, τ. Α’, σ’. 371
11. Βασιλείου, ό. π., σσ’. 50-51, 110-112
12. Λ. Ι. Βαρλαμίδης, «Οι Σχολικοί αγώνες Δράμας και των πέριξ», Μακεδονικόν Ημερολόγιον (1911) 107-111.
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Τα έργα του Ιεράρχου, Χρυσοστόμου Σμύρνης (μέρος Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
