Και ότι αυτό που είναι ο Πατέρας αυτό είναι και ο Υιός, και αυτό που είναι ο Υιός αυτό είναι και το Άγιο Πνεύμα, και ότι αυτά είναι ένα πνεύμα ομότιμο, ομοούσιο και ομόθρονο.
Ο Θεός βέβαια καθώς υμνείται και δοξάζεται πάντοτε από εμάς, ο άναρχος Πατέρας, ο συνάναρχος Υιός του Πατέρα, το συναιώνιο και ομοούσιο πανάγιο Πνεύμα του Πατέρα και του Υιού, αυτά που είναι η μία φύση και δόξα και ενότητα, η ομοούσια Τριάδα, η μία Θεότητα, η ομότιμη και τρισυπόστατη ουσία, η πρωταρχική αιτία όλων των όντων και η υπαρκτική και δημιουργική δύναμη, η ομόθρονη, η ομόδοξη, η μία εξουσία και παντοκρατορική κυριαρχία και βασιλεία, και είναι και λέγεται ένας Θεός, ο οποίος άλλοτε βέβαια, με το να θεωρείται και να πιστεύεται ότι είναι μονάδα, λατρεύεται από μας ως μονάδα, άλλοτε όμως, με το να ομολογείται ότι είναι τριάδα, ανυμνείται ως τριάδα σε χωριστές υποστάσεις, όπως έχουμε μυσταγωγηθεί από τον ίδιο τον ένα της τρισυπόστατης Θεότητας, από τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, που μας παραγγέλλει να βαπτίζουμε τους ανθρώπους στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος,1 και που ακόμη λέει τα εξής: «Ο Πατέρας μου είναι ανώτερος από μένα»,2 δείχνοντας τον εαυτό του ότι είναι άλλος από τον Πατέρα, και: «Εγώ από μόνος μου δεν κάνω τίποτε».3 Και ακόμη λέει: «Θα παρακαλέσω τον Πατέρα και θα στείλει σ’ εσάς άλλον Παράκλητο, το Πνεύμα της αληθείας, που εκπορεύεται από τον Πατέρα»,4 ονομάζοντας επίσης το Πνεύμα άλλον Παράκλητο.
Μας δίνει λοιπόν η θεία χάρη τη δυνατότητα να κατανοούμε απ’ αυτές τις μαρτυρίες τον ενιαίο χαρακτήρα της τρισυπόστατης και ομοούσιας θεότητας και βασιλείας σε όλα, αλλά και τον ίδιο και αμετάβλητο τρόπο ύπαρξης της αιώνιας δόξας και αχώριστης ενότητας των υποστάσεών της, ώστε να γνωρίζουμε ότι ολόκληρος ο Πατέρας μαζί με το Πνεύμα υπάρχει εκεί, όπου ονομάζεται ολόκληρος ο Υιός και Θεός, και ότι ολόκληρος ο Υιός, δια μέσου του Πνεύματος, υπάρχει εκεί, σ’ αυτά δηλαδή στα οποία ανυμνείται ολόκληρος ο Θεός και Πατέρας, και ότι ολόκληρο το Άγιο Πνεύμα υπάρχει εκεί, όπου ομολογείται και δοξάζεται ολόκληρος ο Πατέρας μαζί με τον Υιό.
Έτσι λοιπόν, αφού μυσταγωγηθήκαμε ότι δηλαδή οι υποστάσεις τους είναι ασύγχυτες και αδιαίρετες συγχρόνως στη μία και θεία προσωπική φύση τους και αιτία των όλων, όταν ανυψωνόμαστε στον Θεό και Πατέρα με το Πνεύμα, που μας ανεβάζει μαζί του δια μέσου του Λόγου, και όταν υψώνουμε τα χέρια και τα μάτια σ’ αυτόν, λέμε: «Πατέρας μας, που είσαι στους ουρανούς».5 Όποια μάλιστα στιγμή προσερχόμαστε στον μονογενή Υιό του Πατέρα, με το φωτισμό του Πνεύματος που χαρίζει σύνεση, για να αναπέμψουμε τις προσευχές μας, λέμε: «Ο μονογενής Υιός, ο συναιώνιος Λόγος του Θεού και Πατέρα, ο μόνος Υιός που γεννήθηκες από τον μόνο Πατέρα, ο Θεός που γεννήθηκες από Θεό, ο άναρχος που γεννήθηκες από τον άναρχο, ο αιώνιος από τον αιώνιο, ο ακατάλυτος από τον ακατάλυτο, το φως από το φως, η ζωή από τη ζωή, ο απλησίαστος από τον απλησίαστο, ο ακατάληπτος από τον ακατάληπτο, ο ανέκφραστος από τον ανέκφραστο, ο αναλλοίωτος από τον αναλλοίωτο, ο ακατανόητος από τον ακατανόητο, συγχώρησε τις αμαρτίες μας». Έτσι μάλιστα, όταν προσευχόμαστε, λέμε και στο Άγιο Πνεύμα: «Το Άγιο Πνεύμα, που με τρόπο ανέκφραστο εκπορεύεσαι από τον Πατέρα και επισκέπτεσαι δια μέσου του Υιού6 εμάς τους πιστούς, το Πνεύμα της ζωής και της σύνεσης, το Πνεύμα της αγιοσύνης και της τελειότητας, το Πνεύμα το αγαθό, το σοφό, το φιλάνθρωπο, το γλυκύ, το ένδοξο, που τρέφεις και ποτίζεις συγχρόνως, που ελεείς, που φωτίζεις, που δυναμώνεις, το θείο Πνεύμα της υπομονής, το Πνεύμα που προσφέρεις τη χαρά, την ευφροσύνη, τη σωφροσύνη, τη σοφία, τη γνώση, την πραότητα, την αμνησικακία, την αμεριμνησία των γήινων πραγμάτων, τη θέαση των ουρανίων, το Πνεύμα που διώχνεις την ακηδία, που απομακρύνεις την αμέλεια, που φυγαδεύεις την περιέργεια και την πονηρία, το Πνεύμα που φανερώνεις τα μυστήρια, που είναι ο αρραβώνας της βασιλείας των ουρανών, η πηγή της προφητείας, ο κρατήρας7 της διδασκαλίας, το Πνεύμα που καταργείς την αμαρτία, που είσαι η θύρα της μετάνοιας, που δείχνεις σαν θυρωρός την είσοδο σ’ αυτούς που αγωνίζονται, το Πνεύμα της αγάπης, της ειρήνης, της πίστης, της εγκράτειας, το Πνεύμα του πόθου, που προκαλείς μέσα μας τον πόθο,8 έλα και κατοίκησε και μείνε μέσα μας αχώριστα, αδιαίρετα, αγιάζοντας και αλλάζοντας και φωτίζοντας τις καρδιές μας, ως ομοούσιο και ομότιμο με τον Υιό και τον Πατέρα, κάνοντας σαν θεούς εκείνους που σε δέχονται, εξαφανίζοντας κάθε αμαρτία και βάζοντας μέσα μας με την είσοδό σου κάθε αρετή, χωρίς να μεταφέρεις αυτά μαζί σου από έξω, αλλά με το να είσαι το ίδιο καθετί που είναι αγαθό˙ διότι αυτοί, στους οποίους θα κατοικήσεις, έχουν πραγματικά μέσα τους όλο το αγαθό».
Γι’ αυτό λοιπόν και δεν προσφέρουμε τον ύμνο σε τρεις θεούς και όχι σε ένα, σαν να διαιρούμε δηλαδή το αδιαίρετο της ολικής μονάδας, αλλά τον προσφέρουμε σαν να προσκυνούμε στον Πατέρα τον Υιό και το Πνεύμα, και στον Υιό το Πνεύμα και τον Πατέρα, και στο Πνεύμα τον Πατέρα και τον Υιό˙ τα οποία και δοξάζουμε ως μία φύση της μίας τρισυπόστατης θεότητας, ομοούσια, ομοδύναμη, αυτοδύναμη, παντοδύναμη, αυτοθέλητη, συναιώνια, συνάναρχη, υπερούσια, ασύγχυτη και αδιαίρετη. Διότι δεν φρονούμε ότι το καθένα από τα τρία είναι διαφορετικό και ότι έχει διαφορετική φύση, διαιρώντας δηλαδή τη μονάδα και θεότητα, που δεν τεμαχίζεται, με το να παρεκκλίνουμε ασύνετα σε αφύσικες διαφοροποιήσεις, αλλά γνωρίζουμε ότι αυτά είναι ένας Θεός, που διαιρείται αδιαίρετα ως προς τις υποστάσεις και ενώνεται ασύγχυτα ως προς την ενότητα της μίας ουσίας, με το να είναι ολόκληρος ένας Θεός ως προς τις υποστάσεις και ολόκληρος τριαδικός Θεός ως προς την υπερούσια μονάδα˙ πρέπει δηλαδή να λέμε για τον ίδιο τον Θεό ότι είναι τριάδα ως προς τα πρόσωπα και μονάδα ως προς την ενότητα της ουσίας ή της φύσης.
Γι’ αυτό λοιπόν και δεν προσφέρουμε τον ύμνο σε τρεις θεούς και όχι σε ένα, σαν να διαιρούμε δηλαδή το αδιαίρετο της ολικής μονάδας, αλλά τον προσφέρουμε σαν να προσκυνούμε στον Πατέρα τον Υιό και το Πνεύμα, και τον Υιό το Πνεύμα και τον Πατέρα, και στο Πνεύμα τον Πατέρα και τον Υιό˙ τα οποία και δοξάζουμε ως μία φύση της μίας τρισυπόστατης θεότητας, ομοούσια, ομοδύναμη, αυτοδύναμη, παντοδύναμη, αυτοθέλητη, συναιώνια, συνάναρχη, υπερούσια, ασύγχυτη και αδιαίρετη. Διότι δεν φρονούμε ότι το καθένα από τα τρία είναι διαφορετικό και ότι έχει διαφορετική φύση, διαιρώντας δηλαδή τη μονάδα και θεότητα, που δεν τεμαχίζεται, με το να παρεκκλίνουμε ασύνετα σε αφύσικες διαφοροποιήσεις, αλλά γνωρίζουμε ότι αυτά είναι ένας Θεός, που διαιρείται αδιαίρετα ως προς τις υποστάσεις και ενώνεται ασύγχυτα ως προς την ενότητα της μίας ουσίας, με το να είναι ολόκληρος ένας Θεός ως προς τις υποστάσεις και ολόκληρος τριαδικός Θεός ως προς την υπερούσια μονάδα˙ πρέπει δηλαδή να λέμε για τον ίδιο τον Θεό ότι είναι τριάδα ως προς τα πρόσωπα και μονάδα ως προς την ενότητα της ουσίας ή της φύσης.
Διότι έτσι εξήγησε και ο ίδιος ο μονογενής Υιός του Πατέρα σε όλους εμάς ότι είναι ομότιμος και ομοούσιος και ομόθρονος σε όλα συγχρόνως με τον ομοούσιο Πατέρα και το ομοούσιο Πνεύμα, λέγοντας: «Εγώ και ο Πατέρας είμαστε ένα».9 Και ακόμη σε άλλο σημείο, φανερώνοντας για το Πνεύμα, το ότι είναι απαράλλακτα από εκείνη την ουσία, λέει: «Το Πνεύμα της αληθείας, που εκπορεύεται από τον Πατέρα».10 Διότι όπως από το μάτι του νερού, από μία πηγή δηλαδή, αναβλύζει τα νερά του ο ποταμός, έτσι από τον Θεό, από τον Πατέρα δηλαδή, εκπορεύεται Θεός, το Πνεύμα. Γι’ αυτό και λέει: «Ο Θεός είναι πνεύμα και εκείνοι που τον λατρεύουν, πρέπει να τον λατρεύουν πνευματικά και αληθινά».11 Αν λοιπόν ο Πατέρας είναι πνεύμα, είναι φανερό ότι είναι πνεύμα και ο Υιός, που γεννήθηκε από τον Πατέρα˙ και βεβαιώνοντας αυτό ο Παύλος, έλεγε: «Το Πνεύμα δηλαδή είναι ο Κύριος».12 Διότι, αν και πήρε σάρκα, ωστόσο και τη θέωση αυτή και την έκανε πνευματική. Το Άγιο Πνεύμα είναι πνεύμα, διότι εκπορεύεται από τον Πατέρα και δίνεται σ’ εμάς τους ανάξιους δια μέσου του Υιού˙ και δεν στέλνεται και δεν μοιράζεται, χωρίς να το θέλει, αλλά για να εκπληρώσει δια μέσου του ενός προσώπου της Τριάδας, δηλαδή δια μέσου του ίδιου του Υιού, αυτά που αποφασίζει ο Πατέρας, ως δικά του θελήματα. Διότι η Αγία Τριάδα είναι αμέριστη ως προς τη φύση και την ουσία και τη θέληση, αλλά ως προς τις υποστάσεις ονομάζεται προσωπικά Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα, με το να είναι αυτά ως προς τη φύση και την ουσία και τη θέληση ένας Θεός, και το όνομά του Τριάδα˙ αυτός, επειδή είναι επάνω από κάθε όνομα που προφέρουμε,13 αλλά και πάνω από κάθε λόγο και επάνω από κάθε έκφραση, είναι επάνω απ’ αυτά, αλλά και έξω από τη δυνατότητα να τον αντιληφθεί κάθε νους, επειδή δεν είναι τίποτα από τα νοητά.
Αλλά να αντιληφθείς απ’ αυτά, πως η Αγία Γραφή λέει ότι τα τρία είναι ένα. Διότι είναι καλό να μιλήσουμε και να πούμε πάλι για τα ίδια, επειδή μάλιστα και η ενασχόληση μ’ αυτά προσφέρει πάντοτε ευχαρίστηση σ’ εκείνον που γνωρίζει να τα απολαμβάνει με θεάρεστο τρόπο, αλλά και επειδή ο θείος λόγος αγιάζει εντελώς τις ψυχικές αισθήσεις. «Ο Θεός είναι πνεύμα»,14 λέει η Γραφή˙ αυτό μάλιστα, όπως έχει ειπωθεί, είναι και ο Υιός.15 Αν λοιπόν «ο Θεός είναι πνεύμα», και «το Πνεύμα είναι ο Κύριος», και αν ο Κύριος ονομάζεται από τη θεία Γραφή πνεύμα, τότε ο Θεός είναι ένα πνεύμα, που γνωρίζεται σε τρία πρόσωπα, δηλαδή σε τρεις υποστάσεις, όπως το είπε αυτό ο Υιός, υποδηλώνοντάς το με το να πει «ένα»16˙ ένα πνεύμα δηλαδή ισοδύναμο, ομόθρονο, ομοφυές, ομοούσιο. Γι’ αυτό έχουν ειπωθεί έτσι αυτά, ότι δηλαδή είναι ένα πνεύμα, για να μην υποθέσεις καμία ανισότητα υπεροχής ή ελάττωσης, στα τρία πρόσωπα της Τριάδας, ούτε βέβαια να υποθέσεις εντελώς με κανένα τρόπο χωρισμό στα πρόσωπα˙ διότι δεν έχουν ειπωθεί αυτά γι’ αυτό το λόγο, αλλά για να γνωρίσεις με μόνα τα ονόματα τα πρόσωπα, τις ίδιες δηλαδή τις υποστάσεις. Αφού μάθεις έτσι αυτά, και αφού μυσταγωγηθείς έτσι καλά σ’ αυτά, που αναφέρονται στον Θεό, να μη ζητήσεις από περιέργεια τίποτε περισσότερο, αλλά, αφού τα δεχθείς αυτά μόνο με την πίστη, να σταματήσεις σ’ αυτό το σημείο, αφού αποκτήσεις τη βεβαιότητα και ομολογήσεις ότι είναι εντελώς ακατανόητα εκείνα που είναι επάνω απ’ αυτά.
Για να γνωρίσεις μάλιστα και τις ιδιότητες της θείας φύσης, πως δηλαδή ο Θεός, αλλά και αυτά που αναφέρονται στον Θεό, και αυτά που προέρχονται από τον Θεό, και αυτά που υπάρχουν μέσα στον Θεό, είναι όλα ένα φως, που προσκυνείται σε κάθε μία από τις υποστάσεις, και βλέπεται σε όλα τα γνωρίσματα και τα χαρίσματά του, θα σε μυσταγωγήσω έτσι και σ’ αυτά. «Ο Θεός είναι φως»,17 και είναι φως άπειρο και ακατανόητο˙ διότι αυτά που αναφέρονται σ’ αυτόν, καθώς ενώνονται και διαιρούνται αδιαίρετα, ως προς τα πρόσωπα, είναι φως, και, για να αναφέρω σ’ εσένα το κάθε πρόσωπα χωριστά, διαιρώντας αυτά που είναι αδιαίρετα, λέω: «Ο Πατέρας είναι φως, ο Υιός είναι φως, το Άγιο Πνεύμα είναι φως»˙ αυτά δηλαδή είναι ένα φως απλό, ασύνθετο, άχρονο, συναιώνιο, ομότιμο, ομόδοξο. Ακόμη είναι φως και όλα όσα προέρχονται από το φως, επειδή δίνονται σ’ εμάς από το φως˙ η ζωή είναι φως, η αθανασία είναι φως, η πηγή της ζωής είναι φως, το ζωντανό νερό18 είναι φως, η αγάπη, η ειρήνη, η αλήθεια, η θύρα της βασιλείας των ουρανών, η ίδια η βασιλεία των ουρανών, είναι φως˙ ο γάμος είναι φως,19 το νυφικό δωμάτιο, ο παράδεισος, η απόλαυση του παραδείσου, η χώρα των πράων, τα στεφάνια της ζωής, τα ίδια τα ενδύματα των αγίων, είναι φως˙ ο άρτος του άχραντου σώματός του είναι άρτος της άχραντης σάρκας του είναι φως, το πρόσωπό του είναι φως˙ το χέρι, το δάχτυλο, το στόμα του, είναι φως˙ τα μάτια του είναι φως˙ ο Κύριος είναι φως˙ η φωνή του επειδή προέρχεται από φως, είναι φως˙ ο Παράκλητος είναι φως˙ το μαργαριτάρι,20 ο σπόρος του σιναπιού,21 η αληθινή κληματαριά,22 το προζύμι,23 η ελπίδα, η πίστη, είναι φως.
Αυτά λοιπόν και άλλα εκτός απ’ αυτά, όσα θα ακούσεις να λέγονται δια μέσου των προφητών και των αποστόλων για την απερίγραπτη και υπερούσια Θεότητα, να σκεφθείς ότι είναι όλα, ως προς την ουσία, η ίδια η μία υπεράρχια αρχή,24 η οποία προσκυνείται στη μονάδα του τριαδικού φωτός. Διότι υπάρχει ένας Θεός στα πρόσωπα του Πατέρα και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος, που είναι φως απλησίαστο και προαιώνιο˙ και επειδή είναι πολυώνυμο, έχει όλα τα ονόματα που αναφέραμε, και άλλα περισσότερα απ’ αυτά˙ και δεν έχει μόνο αυτά τα ονόματα, αλλά και τα ενεργεί, όπως έμαθα από εκείνους που διδάχθηκαν από την ίδια τους την πείρα, και πίστεψαν και βεβαιώθηκαν από τη θέαση, για τα καλά που υπάρχουν στον υπεράγαθο Θεό. Και για να σου φανερώσω κοντά σ’ αυτά, που ανέφερα, και κάποια άλλα φώτα του Θεού, λέω ότι η αγαθότητά του είναι φως, το έλεός του, η ευσπλαχνία του, ο ασπασμός του25 είναι φως, η καλοσύνη του είναι φως, η ράβδος του, η βακτηρία του και η παράκλησή του26 είναι φως.
Αλλά, ενώ τα περισσότερα απ’ αυτά τα ονόματα, ή και όλα, λέγονται ότι υπάρχουν σ’ εμάς, για μας λέγονται ότι υπάρχουν σαν σε ανθρώπους, για τον Θεό όμως λέγονται ότι υπάρχουν σαν σε Θεό. Και για να μη διστάσω να σου αναφέρω επίσης το καθένα απ’ αυτά, λέω: «Πατέρας ονομάζεται ο Θεός, πατέρες λέγονται και οι περισσότεροι από τους ανθρώπους˙ Υιός Θεού ονομάζεται ο Χριστός και Θεός, υιοί ανθρώπων λεγόμαστε επίσης εμείς˙ Πνεύμα Θεού ονομάζεται το πανάγιο Πνεύμα, πνεύματα λέγονται και οι ψυχές μας˙ ζωή ονομάζεται ο Θεός, και εμείς λέγεται ότι ζούμε˙ αγάπη ονομάζεται ο Θεός,27 αγάπη έχουν μεταξύ τους και αυτοί που είναι πολύ αμαρτωλοί». Τί λοιπόν; Θα ονομάσεις Θεό την αγάπη των ανθρώπων; μη βλασφημείς! Αλλά την ειρήνη που έχουν οι άνθρωποι μεταξύ τους, ώστε να μη φιλονεικούν ή να μην αντιλογούν για κάτι, θα πεις ότι αυτό είναι η «ειρήνη που ξεπερνά κάθε νου»;28 Όχι βέβαια! Αλλά θα ονομάσεις αλήθεια του Θεού το να μην πεις ένα ψέμα σε κάποιον; Με κανένα τρόπο! Διότι όπως οι λόγοι των ανθρώπων είναι αβέβαιοι και μάταιοι, ενώ ο Λόγος του Θεού είναι ζωντανός και ενυπόστατος και δραστικός29, είναι Θεός αληθινός, έτσι και η αλήθεια, ο Θεός, είναι επάνω από το νου και τη λογική των ανθρώπων˙ είναι αμετάβλητος, αναλλοίωτος, ενυπόστατος και ζωντανός. Έτσι λοιπόν, ούτε το νερό που έχουμε εμείς είναι όπως εκείνο το ζωντανό νερό,30 ούτε ο άρτος που έχουμε εμείς είναι όπως εκείνος ο άρτος,31 αλλά, όπως έχει ειπωθεί προηγουμένως, ότι όλα εκείνα είναι φως και ένα φως ο Θεός, που, όταν κάποιος γίνει κοινωνός του, γίνεται με την κοινωνία του κοινωνός συγχρόνως όλων των αγαθών που αναφέραμε˙ αλλά γίνεται και πράος και ταπεινός. Αυτά λοιπόν επίσης, μαζί μ’ εκείνα που αναφέραμε, είναι φως, ή, καλύτερα, εκείνος που έχει εκείνο το φως, έχει μαζί με το φως και αυτά.
Αλλά όμως ο Θεός λέγεται μαζί μ’ αυτά και εγρήγορση,32 επειδή διεγείρει προς τα καλά την ψυχή του ανθρώπου, στην οποία κατοικεί, ο οποίος γίνεται για την ψυχή κάθε αγαθό˙ και μία τέτοια ψυχή, επειδή έχει ένοικό της τον Θεό, δεν στερείται από κανένα αγαθό, αλλά είναι γεμάτη και ξεχειλίζει πάντοτε από όλα εκείνα τα ανέκφραστα αγαθά του Θεού, καθώς τα απολαμβάνει και τα χαίρεται μαζί με τις στρατιές των ουρανίων δυνάμεων˙ αυτά, μακάρι να τα επιτύχουμε και να τα απολαύσουμε πλούσια και όλοι εμείς, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίο ανήκει η δόξα και η εξουσία, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Υποσημειώσεις.
1. Πρβ. Ματθ. 28, 19
2. Ιω. 14, 28
3. Ιω. 8, 28
4. Ιω. 14, 16 και 15, 26
5. Ματθ. 6, 9
6. Πρβ. Ιω. 15, 26
7. Κρατήρας˙ αρχαιοελληνικό δοχείο μεγάλου συνήθως μεγέθους.
8. Εννοεί τον πόθο της ψυχής για τον Θεό. Πρβ. Ψαλ. 41, 2
9. Ιω. 10, 30
10. Ιω. 15, 26
11. Ιω. 4, 24
12. Β’ Κορ. 3, 17
13. Πρβ. Εφ. 1, 21
14. Ιω. 4, 24
15. Πρβ. Β’ Κορ. 3, 17
16. Ιω. 10, 30
17. Α’ Ιω. 1, 5
18. Πρω. Ιω. 4, 10
19. Πρβ. Ματθ. 9, 15
20. Πρβ. Ματθ. 13, 45-46
21. Πρβ. Ματθ. 13, 31-32
22. Πρβ. Ιω. 15, 1
23. Πρβ. Ματθ. 13, 33
24. Υπεράρχια αρχή˙ η πρωταρχική δημιουργική αιτία, αλλά και εξουσία.
25. Εννοεί τη θεία επίσκεψη.
26. Πρβ. Ψαλ. 22, 4
27. Πρβ. Α’ Ιω. 4, 8
28. Φιλιπ. 4, 7
29. Πρβ. Εβρ. 4, 12
30. Πρβ. Ιω. 4, 10-11
31. Πρβ. Ιω. 6, 35 και 48
32. Πρβ. Ιερ. 1, 12
Από το βιβλίο: Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου – Έργα (Νεοελληνική απόδοση).
Εκδόσεις: Περιβόλι της Παναγίας. Μάιος 2017
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
