ΠΕΡΙΟΔΟΣ Β’
(11 Αυγούστου – 28 Οκτωβρίου 1940)
{Έγγραφα υπ’ αριθ. 111-140}
Αριθ. 111
Ανακοίνωσις του Πρακτορείου Στέφανι.
11 Αυγούστου 1940
Ο αλβανικός πληθυσμός ο υποτεταγμένος εις την Ελλάδα ευρίσκεται υπό την βαθείαν εντύπωσιν τρομερού πολιτικού εγκλήματος διαπραχθέντος εις την ελληνοαλβανικήν μεθόριον. Ο μέγας Αλβανός πατριώτης Νταούτ Χότζα, γεννηθείς εις την αλύτρωτον περιοχήν της Τσαμουριάς, εδολοφονήθη αγρίως επί αλβανικού εδάφους πλησίον των συνόρων. Το σώμα του ευρέθη ακέφαλον. Εγνώσθη αργότερον ότι οι δολοφόνοι ήσαν Έλληνες πράκτορες οι οποίοι παρέλαβον μεθ’ εαυτών εις το ελληνικόν έδαφος την αποκοπείσαν κεφαλήν και την παρέδωκαν εις τας ελληνικάς αρχάς, αίτινες από πολλών ετών είχον επικηρύξη τον Αλβανόν αυτόν πατριώτην. Εγνώσθη επίσης ότι η κεφαλή του μετεφέρθη από χωρίου εις χωρίον κατά διαταγήν των τοπικών ελληνικών αρχών και εξετέθη εις κοινήν θέαν προς τρομοκράτησιν των αλυτρώτων Αλβανών αδελφών της ως άνω περιφερείας. Ο Νταούτ Χότζα ηναγκάσθη προ τινός να φύγη κρυφίως εκ Τσαμουριάς ίνα σωθή από τους διωγμούς των ελληνικών αρχών, αι οποίαι δεν του συνεχώρουν την ακαταπόνητον προπαγάνδαν του μεταξύ των συμπατριωτών του δια την προσάρτησιν της Τσαμουριάς εις την μητέρα πατρίδα. Κατέφυγεν εις την Αλβανίαν όπου ελάμβανε συχνά μηνύματα δια των οποίων ηπειλείτο με θάνατον. Η δολοφονία αυτή, ήτις συγκινεί βαθέως τους Αλβανούς της Τσαμουριάς, δεν είναι το μόνον πρόσφατον επεισόδιον της καταπιεστικής ελληνικής πολιτικής. Προ τινών μηνών ευρέθη εις το σώμα ενός Αλβανού φονευθέντος εις την Τσαμουριάν μικρόν φύλλον χάρτου επί του οποίου ανεγράφετο ότι η ιδία τύχη ανέμενεν όλους τους Αλβανούς τους ελπίζοντας να ελευθερώσουν την πατρίδα των από την ελληνικήν κυριαρχίαν. Η αρχαία αυτή αλβανική γη περιλαμβάνεται μεταξύ των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων και της ακτής του Ιονίου μέχρι των περιχώρων της Πρεβέζης και της επαρχίας των Ιωαννίνων. Κατοικείται από πεντήκοντα χιλιάδας περίπου αυθεντικών Αλβανών, οίτινες αποτελούν την μεγίστην πλειονοψηφίαν του πληθυσμού. Ήσαν όμως προ μερικών ακόμη ετών πολύ περισσότεροι. Πράγματι, κατά το 1913, οπότε η Τσαμουριά προσηρτήθη εις την Ελλάδα, ο αλβανικός της πληθυσμός απετελείτο από 80.000 περίπου κατοίκους έναντι ολίγον περισσοτέρων των 10.000 Ελλήνων. Εις διάστημα ολίγων ετών η ελληνική πολιτική της απεθνικοποιήσεως, η αποβλέπουσα εις το να εμφανίση τεχνητά ελληνικά δικαιώματα επί του εδάφους τούτου, απεδεκάτισε τους τοπικούς πληθυσμούς δι’ απογυμνώσεων, σφαγών και εκτοπισμών. Παρά ταύτα οι Αλβανοί της Τσαμουριάς παρέμειναν εθνικώς συμπαγείς, διετήρησαν τα έθιμά των και την γλώσσαν των και αντέταξαν εις τους σφετεριστάς λίαν υπερήφανον αντίστασιν, εις τρόπον ώστε ν’ αποτελούν ακόμη και σήμερον κυριαρχούν στοιχείον εν τη περιφερεία ταύτη. Επιβλητικόν παράδειγμα της προσκολλήσεώς των εις την γενέθλιον χώραν εδόθη υπό των Αλβανών της Τσαμουριάς κατά το 1924 οπότε, βασιζομένη εις την συνθήκην της Λωζάνης δια της οποίας απεφασίσθη η ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών, η Ελληνική Κυβέρνησις ηξίου όπως όλοι οι Μουσουλμάνοι της Τσαμουριάς, δηλαδή το σύνολον του αλβανικού πληθυσμού, καταστούν αντικείμενον ανταλλαγής με Έλληνας εγκατεστημένους επί τουρκικού εδάφους. Η αντίστασις των κατοίκων της Τσαμουριάς, σταθερώς υποστηριζομένων υπό των Αλβανών αδελφών των, υπήρξε τόσον ισχυρά ώστε η Ελληνική Κυβέρνησις εδέησε να παραιτηθή του αθεμίτου σχεδίου της και να αναγνωρίση την αλβανικήν των προέλευσιν. Σήμερον ο τυφλός δεσποτισμός επιπίπτει περισσότερον από κάθε άλλην φοράν κατά των πληθυσμών αυτών, εις τρόπον ώστε πλείστοι κάτοικοι της Τσαμουριάς είναι υποχρεωμένοι να καταφεύγουν εις την Αλβανίαν δια ν’ αποφύγουν τους ανηκούστους διωγμούς. Όπως προκύπτει από πολλάς εγκύρους μαρτυρίας, αι ελληνικαί αρχαί έφθασαν μέχρι του να βεβαιώσουν ότι οι Ιταλοί θα εκδιωχθούν συντόμως εξ Αλβανίας. Ο πληθυσμός όμως της Τσαμουριάς είναι σήμερον ολιγώτερον από κάθε άλλην φοράν διατεθειμένος να υποκύψη εις τας ελληνικάς πιέσεις. Αν η αγάπη προς την αλβανικήν πατρίδα ήρκεσε να τροφοδοτήση την πίστιν της Τσαμουριάς εις εποχάς αι οποίαι ήσαν τόσον σκοτειναί δια την τύχην της Αλβανίας, σήμερον οι Αλβανοί της Τσαμουριάς θα εύρουν εις τα ανανεωθέντα πεπρωμένα της μητρός πατρίδος των ακόμη ισχυρότερον λόγον δια να ελπίζουν.
Αριθ. 112
Ανακοίνωσις του Πρακτορείου Αθηνών.
12 Αυγούστου 1940
Είμεθα εις θέσιν να βεβαιώσωμεν ότι αι πληροφορίαι αι μεταδοθείσαι εκ Τιράνων υπό του Πρακτορείου Στέφανι περί δήθεν φόνου Αλβανού πατριώτου υπό Ελλήνων πρακτόρων είναι απολύτως αβάσιμοι. Προ δύο μηνών περίπου δύο Αλβανοί, οίτινες κατώρθωσαν να εισδύσουν εις το ελληνικόν έδαφος, συνελήφθησαν και ανακριθέντες ωμολόγησαν ότι εφόνευσαν κατόπιν ρήξεως τον ονομαζόμενον Νταούτ Χότζα, όστις ήτο γνωστότατος ληστής επικηρυχθείς προ εικοσαετίας υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως λόγω φόνων και άλλων εγκλημάτων κοινού δικαίου εκτελεσθέντων επί ελληνικού εδάφους. Η Ελληνική Κυβέρνησις έθεσεν υπό κράτησιν τους φονείς και διέταξε την διεξαγωγήν της συνήθους εν προκειμένω διαδικασίας. Την 25 Ιουλίου η εν Αθήναις Ιταλική Πρεσβεία ανήγγειλεν εις το Ελληνικόν Υπουργείον των Εξωτερικών ότι κανονική αίτησις εκδόσεως θα υπεβάλλετο εντός ολίγου υπό του Αλβανικού Υπουργείου Δικαιοσύνης1. Αι ελληνικαί αρχαί, αίτινες εξακολουθούν να κρατούν τους εν λόγω Αλβανούς, ευρίσκονται πάντοτε εν αναμονή της ανωτέρω αιτήσεως. Δέον να σημειωθή ότι η ιταλική διακοίνωσις ήτις ήτο συντεταγμένη υπό συνήθη τύπον, τον αφορώντα τρέχοντα διοικητικά ζητήματα, αναφέρει ότι ο Νταούτ Χότζα ήτο από εικοσαετίας εγκατεστημένος εν Αλβανία.
Εν περιλήψει: 1ον Δεν πρόκειται περί Αλβανού πατριώτου, αλλά περί εγκληματίου κοινού δικαίου. 2ον Οι φονείς δεν είναι Έλληνες, αλλά Αλβανοί. 3ον Ο Νταούτ Χότζα εξετέλεσε τα εγκλήματά του και επεκηρύχθη προ εικοσαετίας. 4ον Αι ιταλικαί αρχαί είναι εν γνώσει των γεγονότων από τουλάχιστον εικοσαημέρου.
Δέον να προσθέσωμεν ότι: 1ον Η δήθεν περιφορά της κεφαλής του ληστού από χωρίου εις χωρίον αποτελεί καθαρόν μύθευμα. 2ον Είναι καθαρόν μύθευμα επίσης η δήθεν δολοφονία Αλβανού τινός επί του οποίου ευρέθη φύλλον περιέχον απειλάς παρομοίων φόνων. Είμεθα αφ’ ετέρου υποχρεωμένοι να υπογραμμίσωμεν κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ότι αι γενικωτέρας φύσεως διαβεβαιώσεις αι περιεχόμεναι εις τας πληροφορίας του ανωτέρω πρακτορείου δεν στηρίζονται επί της πραγματικότητος των γεγονότων. Είναι παγκοίνως γνωστόν ότι παρά τας νίκας του 1912, αίτινες έφεραν την ελληνικήν κατοχήν πέραν των σημερινών ελληνοαλβανικών συνόρων, η Ελλάς ανεγνώρισε την ευρωπαϊκήν απόφασιν, την καθορίζουσαν την σημερινήν ελληνοαλβανικήν μεθόριον, ως οριστικήν. Όσον αφορά το δήθεν ζήτημα της Τσαμουριάς, δέον να παρατηρήσωμεν ότι κατά την ανταλλαγήν των ελληνοτουρκικών πληθυσμών οι Μουσουλμάνοι της περιφερείας ταύτης εξέφρασαν επανειλλημμένως την θέλησίν των να μεταναστεύσουν εις την Τουρκίαν. Άλλ’ επειδή είχε προβληθή εξ άλλου η αλβανική καταγωγή των Μουσουλμάνων τούτων, η Ελληνική Κυβέρνησις διαπνεομένη εκ πνεύματος ευρυτάτης συνδιαλλαγής και όχι μόνον παρά την θέλησιν των ενδιαφερομένων, αλλά και παρά μίαν σωφρονεστάτην γνωμάτευσιν της Μικτής Επιτροπής τείνουσαν να εξετάση εν πλήρει αμεροληψία πάσαν ατομικήν περίπτωσιν, απέστη συνολικώς της ανταλλαγής εν τη περιφερεία ταύτη της Ηπείρου (νομός Θεσπρωτίας).
Όθεν λόγω των γεγονότων τούτων, υπάρχουν σήμερον επί συνολικού πληθυσμού 65.074 κατοίκων της νομαρχίας ταύτης, 18.109 ανήκοντες εις την ως άνω κατηγορίαν. Ο πληθυσμός ούτος, απολαμβάνων των ευεργετημάτων μια πατρικής διοικήσεως, διαβοί εν πλήρει αρμονία μετά των λοιπών συμπολιτών του.
Επιμένομεν επί του αριθμού τούτου των 18.000 όστις ουδέποτε υπήρξε μεγαλύτερος. Δέον εν τέλει να προσθέσωμεν ότι δεν είναι καν αναγκαίον να σημειώση τις το αστήρικτον της βεβαιώσεως καθ’ ην ελληνικαί αρχαί είπον δήθεν ότι οι Ιταλοί θα εκδιωχθούν οσονούπω εξ Αλβανίας.
Αριθ. 113
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
12 Αυγούστου 1940
Η δημοσίευσις του γνωστού ανακοινωθέντος του Πρακτορείου Στέφανι εις όλας τας εφημερίδας με εντυπωσιακούς τίτλους και εις περίοπτον θέσιν οφείλεται εις ρητάς οδηγίας του αρμοδίου Υπουργείου. Κατά την μεσημβρινήν συγκέντρωσιν των ξένων ανταποκριτών ο αντιπρόσωπος του Υπουργείου είπεν ότι ο φόνος του Αλβανού προεκάλεσε μεγίστην αίσθησιν παρά τη ιταλική κοινή γνώμη, ότι ο θίγων την Αλβανίαν θίγει την Ιταλίαν και ότι η Ιταλική Κυβέρνησις θα προβή εις εντόνους παραστάσεις εν Αθήναις. Ερωτηθείς παρά τινός ανταποκριτού πότε εγένετο ο φόνος, απήντησε ξηρώς ότι δεν το γνωρίζει.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 114
Ο Πρωθυπουργός και Υπουργός των Εξωτερικών προς απάσας τας Β. Πρεσβείας.
13 Αυγούστου 1940
Δια του Αθηναϊκού Πρακτορείου διεβιβάσθη χθες απάντησις εις το ανακοινωθέν του Πρακτορείου Στέφανι εν σχέσει προς τον προ διμήνου επισυμβάντα εν Αλβανία φόνον του Αλβανού επικεκηρυγμένου ληστού Νταούτ Χότζα και θεωρούμεν περιττόν να σας τονίσωμεν ότι τα εν τη απαντήσει ταύτη εκτιθέμενα ανταποκρίνονται απολύτως προς τα πραγματικά γεγονότα. Δεν είναι επίσης ανάγκη να προσθέσωμεν ότι αι ελληνικαί αρχαί ουδεμίαν έχουν ανάμιξιν εις τον φόνον του Αλβανού τούτου, όπως τελείως άγνωστοι εις ημάς τυγχάνουν οι φονείς του. Ο φονευθείς, τον οποίον το Πρακτορείον Στέφανι παρουσιάζει ως Αλβανόν πατριώτην, ήτο εγκληματίας κοινού δικαίου διαφυγών εις Αλβανίαν από εικοσαετίας και υπήρχον και υπήρχον εναντίον του καταδικαστικαί αποφάσεις των Κακουργιοδικείων Ιωαννίνων και Πρεβέζης επί φόνω, ληστεία, αποπείρα αναιρέσεως, αρπαγή κ.τ.λ. Ούτε είναι βεβαίως ανάγκη να τονισθή ότι η Κυβέρνησις ουδέ προς στιγμήν ηδύνατο να σκεφθή να εγκρίνη οιανδήποτε ενέργειαν αντιτιθεμένην προς το σημερινόν εν Αλβανία καθεστώς όταν πάσαν κατέβαλε προσπάθειαν όχι μόνον όπως αποφύγη οιανδήποτε προστριβήν μετά της Ιταλίας αλλά και όπως βελτιώση και αναπτύξη τας μετ’ αυτής σχέσεις, ακολουθήσασα άλλωστε και απ’ αρχής του πολέμου πολιτικήν αυστηράς ουδετερότητος. Ακόμη την 7 τρέχοντος ο Πρεσβευτής της Ιταλίας μας εδήλου κατηγορηματικώς, τονίζων ότι δεν εξέφερε προσωπικήν γνώμην άλλ’ ότι ωμίλει την στιγμήν εκείνην ως αντιπρόσωπος του Κράτους του, ότι ουδεμία υπήρχε παρά τη Ιταλία δυσπιστία απέναντι της Ελλάδος γενικώτερον και της Κυβερνήσεώς της ειδικώτερον και ότι αι διαθέσεις τόσον του κ. Μουσσολίνι όσον και του κ. Τσάνο ήσαν απολύτως φιλικαί.
Διερωτώμεθα ως εκ τούτου εάν η απότομος τοιαύτη μεταστροφή της Ιταλίας δεικνύη πρόθεσιν αμέσου ενεργείας εναντίον ημών ή εάν αποβλέπη εις το να θέση η Ιταλία από τούδε ζήτημα δια την Τσαμουριάν, επιφυλασσομένη να επιδιώξη τον διακανονισμόν του κατά την στιγμήν της ειρήνης. Η στάσις της, εν πάση περιπτώσει, μας καταπλήσσει και προκαλεί την εύλογον δυσπιστίαν μας, δεν συντελεί δε βεβαίως εις την βελτίωσιν των μετ’ αυτής σχέσεων την οποίαν επεδιώξαμεν πάντοτε ειλικρινώς.
Ο Υφυπουργός κ. Μαυρουδής εκάλεσε σήμερον τον Ιταλόν Πρεσβευτήν και εξέφρασεν εις αυτόν την κατάπληξιν της Β. Κυβερνήσεως δια το ανακοινωθέν του Πρακτορείου Στέφανι και δια την στάσιν του ιταλικού τύπου, παρατηρήσας ότι αποτελεί αύτη χαρακτηριστικήν ένδειξιν της έναντι της Ελλάδος υφισταμένης δυσπιστίας, την οποίαν δεν δύναται η Β. Κυβέρνησις να διαλύση εφ’ όσον, παρά τας ρητάς διαβεβαιώσεις ημών, η Ιταλία θέλει να επιμείνη εις την δυσπιστίαν. Ετόνισε ταυτοχρόνως ότι η τοιαύτη στάσις της Ιταλίας εκινδύνευε να επαναφέρη εις τας ελληνοϊταλικάς σχέσεις την παλαιάν εκείνην ψυχρότητα ήτις, χάρις εις τας εκατέρωθεν ειλικρινείς προσπαθείας, είχεν ευτυχώς διαλυθή, παρεχομένης ούτω βασίμου ελπίδος περαιτέρω βελτιώσεως των σχέσεων. Αφήκε τέλος ο κ. Μαυρουδής να υπονοηθή σαφώς ότι, εις περίπτωσιν επιθέσεως της Ιταλίας, η απόφασις της Β. Κυβερνήσεως όπως αντισταθώμεν παραμένει ακλόνητος.
Μεταξάς.
Αριθ. 115
Ανακοίνωσις του Πρακτορείου Αθηνών.
14 Αυγούστου 1940
Εν σχέσει προς τον προ διμήνου επισυμβάντα φόνον του ονομαζομένου Νταούτ Χότζα υπό δύο Αλβανών επί αλβανικού εδάφους το Ποινικόν Μητρώον του εν λόγω Νταούτ Χότζα παρέχει τας ακολούθους πληροφορίας:
1)Δια της υπ’ αριθ. 36 και από 9 Οκτωβρίου 1919 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Πρεβέζης ο Χότζα, καθώς και οι συνένοχοί του Βασίλειος Γκότζια (Χριστιανός), Μάλλιο Οσμάν (Μουσουλμάνος) και Τάκε Νικομάνη (Χριστιανός) κατεδικάσθησαν ερήμην εις ισόβια δεσμά δια φόνον εκ προμελέτης των Βεχίπ Τσίμο (Μουσουλμάνου) και Ζεκίρ Ρεχήπ (Μουσουλμάνου).
2)Δια της υπ’ αριθ. 14 και από 14 Νοεμβρίου 1919 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Ιωαννίνων ο Χότζα κατεδικάσθη ερήμην εις εικοσαετή ειρκτήν διότι μετά τινός συνενόχου απεφάσισε και εξετέλεσε τον φόνον των Ζεκίρ Ζέκο (Μουσουλμάνου) και Ραχίπ Χαμπίμπεη (Μουσουλμάνου).
3)Δια της υπ’ αριθ. 30 και από 14 Ιουνίου 1921 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Πρεβέζης ο Χότζα και οι συνένοχοί του Τάκε Νικομάνη (Χριστιανός), Κωνσταντίνος Σουλιώτης (Χριστιανός) και Μάλλιο Μπούσι (Μουσουλμάνος) κατεδικάσθησαν ερήμην εις δεκαεπταετή ειρκτήν δια πράξεις ληστρικάς εναντίον των Αχμέτ Χασίμ (Μουσουλμάνος), Μπαλούκ Μεχμέτ (Μουσουλμάνου) και Ισμαήλ Τσόρτσι (Μουσουλμάνου) δια ζωοκλοπήν και αιπόπειραν φόνου εναντίον του Χουσεΐν Γιακούμπ (Μουσουλμάνου) και Βασιλείου Τσουβάλη (Χριστιανού) και δια παράνομον οπλοφορίαν.
4)Δια της υπ’ αριθ. 14 αποφάσεως του Δεκεμβρίου 1921 του Κακουργιοδικείου Πρεβέζης ο Χότζα κατεδικάσθη ερήμην εις τετραετή φυλάκισιν δι’ απόπειραν εκβιασμού.
5)Δια της υπ’ αριθ. 22 αποφάσεως του 1923 του Κακουργιοδικείου Ιωαννίνων ο Χότζα καθώς και οι συνένοχοί του Τάκε Πλιάτσικας (Χριστιανός) και Τάκε Ζόγα (Χριστιανός) κατεδικάσθησαν ερήμην εις δεκαοκταετή ειρκτήν δι’ απόπειραν φόνου. (Ο ληστής Ζόγα συλληφθείς ολίγον αργότερα απεκεφαλίσθη).
6)Δια της υπ’ αριθ. 9 και από 6 Μαΐου 1925 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Ιωαννίνων ο Χότζα καθώς και οι συνένοχοί του Χρίστος Σούλας (Χριστιανός) και Αναστάσιος Γεωργίου (Χριστιανός) κατεδικάσθησαν ερήμην εις θάνατον δι’ απαγωγήν, εκβιασμόν και παράνομον οπλοφορίαν.
7)Δια της υπ’ αριθ. 23 και από 8 Οκτωβρίου 1925 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Ιωαννίνων ο Χότζα καθώς και ο συνένοχός του Τάκε Νικομάνη (Χριστιανός) κατεδικάσθησαν ερήμην εις θάνατον δια ληστρικάς πράξεις.
Εκ των ανωτέρω συνάγεται ότι ο Χότζα ενήργει χωρίς να κάμη διάκρισιν μεταξύ Χριστιανών και Μουσουλμάνων ούτε όταν επρόκειτο να εκλέξη τους συνενόχους του ούτε όταν επρόκειτο να εκλέξη τα θύματά του.
Αριθ. 116
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
14 Αυγούστου 1940
Με απασχολεί και εμέ εντατικώς το ερώτημα εάν υφίσταται πρόθεσις αμέσου ενεργείας καθ’ ημών ή μόνον θέσεως του ζητήματος της Τσαμουριάς, δεν υπάρχουν δε μέχρι της στιγμής θετικά στοιχεία επιτρέποντα να αποφανθή τις μετά πεποιθήσεως.
Εις τους διπλωματικούς κύκλους λαμβάνεται ως δεδομένον ότι η Γερμανία δεν επιθυμεί την διατάραξιν της ειρήνης εις την Βαλκανικήν και ότι η Ιταλία δεν δύναται να αναλάβη μόνη μίαν τοιαύτην πρωτοβουλίαν, συνάγεται δ’ ως εκ τούτου ότι πρόκειται μάλλον περί θέσεως του ζητήματος και περί αποπείρας όπως δια τρομοκρατήσεως αχθώμεν εις παραχωρήσεις κατά το προηγούμενον των Ρουμάνων.
Θα απετέλει ουχ ήττον σφάλμα να επαναπαυθώμεν επί των συμπερασμάτων αυτών, όσον και αν εμφανίζονται ως πιθανώτερα. Εκ θετικών πληροφοριών προκύπτει ότι το σχέδιον της αποβάσεως εις Αγγλίαν έχει επί του παρόντος τεθή κατά μέρος, δεν γνωρίζομεν δε ποίας τροποποιήσεις η μεταβοή αύτη του πολεμικού προγράμματος θα επιφέρη εις τας μέχρι τούδε γνωστάς αντιλήψεις και κατευθύνσεις της πολιτικής του Άξονος εν γένει και ειδικώτερον ως προς τα Βαλκάνια. Υπάρχει επί πλέον το δεδομένον των ιταλικών συγκεντρώσεων προς την Γιουγκοσλαυΐαν και της ενισχύσεως των ιταλικών εν Αλβανία δυνάμεων. Η κατάστασις εμφανίζεται τόσον αβεβαία και συγκεχυμένη ώστε πρέπει κάθε υπόθεσις να θεωρήται δυνατή. Ενδεικτικόν άλλ’ ουχί αποδεικτικόν θα ήτο το μέτρον της υιοθετήσεως της ιταλικής νοοτροπίας παρά της Γερμανίας. Εάν πάλι πρόκειται περί ιταλικής μόνον πρωτοβουλίας, θα έπαιζε ρόλον η εντύπωσις εκ της αποφάσεως ημών όπως αντισταθώμεν, δι’ ο και υπήρξε προσφυεστάτη η δήλωσις υμών προς τον Ιταλόν Πρεσβευτήν.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 117
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
14 Αυγούστου 1940
Από προχθές η Ιταλία απέβαλε το προσωπείον έναντι ημών. Εκ της πρωτοφανούς διαστροφής των πραγματικών γεγονότων και της κακοτέχνου συνθέσεως ενός μωσαϊκού αορίστων, ανυποστάτων και συκοφαντικών αιτιάσεων αποκαλύπτεται ότι η Φασιστική Κυβέρνησις εις ουδεμίαν στιγμήν της προσφάτου ιστορίας των ελληνοϊταλικών σχέσεων υπήρξεν ειλικρινής και ό,τι εις μάτην προσπαθήσασα δια των προσφάτων διαβημάτων της να μας αποδείξη ότι ευρισκόμεθα εις το αντίθετον στρατόπεδον, ανεζήτησε πρόσχημα όπως αναλάβη η ιδία εχθρικήν απέναντι ημών στάσιν. Αι ιταλικαί εφημερίδες προχωρούν μέχρι της αποκαλύψεως της αξιώσεως περί αμέσου αποδόσεως εδαφικών δικαίων εις την Αλβανίαν. Ούτω η Ιταλία ζητεί αναφανδόν τον ακρωτηριασμόν της Ελλάδος και δη επειγόντως. Όλα τα μέχρι τούδε γνωστά αποτελούν προοίμιον του κεφαλαίου τούτου.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 118
Ο εν Τιράνοις Γενικός Πρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
14 Αυγούστου 1940
Οι Αλβανοί, οι οποίοι γνωρίζουν το ποιόν του Νταούτ Χότζα, παρακολουθούν μετά χαρακτηριστικής απαθείας την δια του τύπου και του ραδιοφώνου ιταλικήν ανθελληνικήν εκστρατείαν έστω και με απολυτρωτικόν αλβανικόν ένδυμα εμφανιζομένην. Και τούτο διότι εχθρεύονται τους Ιταλούς, οίτινες εξ ίσου δεν φειδωλεύονται τας εις βάρος των Αλβανών λοιδωρίας.
Αργυρόπουλος.
Αριθ. 119
Ο εν Αργυροκάστρω Υποπρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
16 Αυγούστου 1940
Ο φονευθείς ληστής υπηρέτει από πολλών ετών ως ιδιωτικός αγροφύλαξ εις κτήματα κείμενα εις την θέσιν Σαρώνια της περιφερείας Βούρκου. Συχνότατα εφιλονίκει μετά των ποιμένων και των κτηνοτρόφων και συχνότατα ήρχετο μετ’ αυτών εις ρήξεις και διαπληκτισμούς. Λέγεται ότι και ο φόνος του εξετελέσθη κατόπιν λογομαχίας μετά ποιμένων. Προ ετών ο Νταούτ Χότζα είχε φυλακισθή δια κλοπάς.
Νικολαρεΐζης.
Αριθ. 120
Επίσημον ανακοινωθέν περί του τορπιλλισμού του ευδρόμου «Έλλη».
16 Αυγούστου 1940
Χθες πρωΐαν, περί ώραν 8.30, το σκάφος του ημετέρου πολεμικού στόλου «Έλλη», ενώ ευρίσκετο ηγκυροβολημένον εν μεγάλω σημαιοστολισμώ και εις απόστασιν 800 περίπου μέτρων έξωθεν του λιμενοβραχίονος Τήνου, όπου είχε μεταβή επ’ ευκαιρία της μεγάλης θρησκευτικής εορτής της Παναγίας, ετορπιλλίσθη αιφνιδίως παρ’ υποβρυχίου αγνώστου εθνικότητος ευρισκομένου εν καταδύσει. Τρεις τορπίλλαι εξεσφενδονίσθησαν κατά της «Έλλης», εκ των οποίων η μία έπληξε το πλοίον εις το μέσον, αι δε δύο άλλαι ηστόχησαν του σκοπού και εξερράγησαν επί του λιμενοβραχίονος. Το υποβρύχιον παρέμεινεν εν καταδύσει και εξηφανίσθη. Η τορπίλλη η οποία έπληξε την «Έλλην» εξερράγη κάτωθεν ακριβώς του εν ενεργεία λεβητοστασίου. Εκ της εκρήξεως ο εν ενεργεία λέβης του πλοίου εξερράγη. Ωσαύτως η καύσιμος υγρά ύλη του πλοίου εξεχύθη και ανεφλέγη. Τούτου αποτέλεσμα υπήρξεν ότι το πλοίον εστερήθη παντός μέσου προώσεως. Το πλήρωμά του προσεπάθησε παρ’ όλα ταύτα να το ρυμουλκήση εις τα αβαθή με την βοήθειαν των ηγκυροβολημένων εις τον λιμένα εμπορικών πλοίων. Ατυχώς τα ρυμούλκια εθραύσθησαν και η πυρκαϊά η οποία μετεδόθη εις το εσωτερικόν του πλοίου εξηνάγκασε το πλήρωμα να το εγκαταλείψη αφού εξήντλησε παν μέσον προς διάσωσίν του. Ο κυβερνήτης και οι αξιωματικοί αφήκαν τελευταίοι το σκάφος φλεγόμενον, το οποίον και εβυθίσθη την 9.45’.Τα θύματα ανέρχονται εις ένα νεκρόν, τον κελευστήν μηχανικόν Παπανικολάου, και 29 τραυματίας. Μεταξύ του αστικού πληθυσμού που ευρίσκετο επί της προκυμαίας τινές εμωλωπίσθησαν, μία δε γυνή αρμενικής καταγωγής απέθανεν εκ συγκοπής.
Μέχρι της ώρας ταύτης ουδέν στοιχείον περί της εθνικότητος του επιτεθέντος υποβρυχίου κατωρθώθη να εξακριβωθή.
Αριθ. 121
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
16 Αυγούστου 1940
Ενισχύεται η εντύπωσις ότι η Ιταλία επιδιώκει να αγάγη την Ελλάδα δια τρομοκρατήσεως από τούδε εις την διαδικασίαν των εδαφικών συζητήσεων και παραχωρήσεων εν Ηπείρω ή να επιτύχη ωρισμένα στρατηγικά πλεονεκτήματα εν τω θαλασσίω αγώνι, ή και αμφότερα. Παρά τας διαβεβαιώσεις μας περί της αγνώστου εθνικότητος του υποβρυχίου του τορπιλλίσαντος την «Έλλην», οι διπλωμάται, οι ξένοι δημοσιογράφοι και ακόμη ωρισμένοι ιταλικοί κύκλοι αποφαίνονται δια βοής ποίοι είναι οι δράσται. Αναμένεται ότι οι Ιταλοί θα μετέλθουν και άλλα τοιαύτα μέσα μέχρις ου καταστώμεν ώριμοι προς συζήτησιν.
Δεν δύναμαι εισέτι, ελλείψει επαρκών στοιχείων, να διαγράψω τελείως εκ του πίνακος των πιθανοτήτων το ενδεχόμενον επιθέσεως.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 122
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
16 Αυγούστου 1940
Κατά την σημερινήν συγκέντρωσιν των ξένων ανταποκριτών ο αρμόδιος διευθυντής είπεν ότι η βύθισις του ευδρόμου «Έλλη» είναι αγγλικόν τέχνασμα ίνα αναστατωθώσι τα Βαλκάνια και ίνα δηλητηριασθώσιν έτι μάλλον αι ελληνοϊταλικαί σχέσεις. Απόδειξιν τούτου αποτελεί το γεγονός ότι οι Άγγλοι, πριν ή παρέλθη ο δια την εξακρίβωσιν αναγκαίος χρόνος, έτρεξαν εις τον ραδιοφωνικόν σταθμόν να αναγγείλωσιν ότι ουδέν αγγλικόν υποβρύχιον ευρίσκετο εις την περιοχήν εκείνην, ενώ η Ιταλία, πιστή εις τας γνωστάς ιταλικάς παραδόσεις τιμιότητος, εχρειάσθη τρεις ημέρας δια να εξακριβώση και να βεβαιώση σήμερον ότι το Επιτελείον ουδεμίαν ενέργειαν τορπιλλισμού αναφέρει και ότι ουδέν ιταλικόν υποβρύχιον ευρίσκετο εκεί. Ερωτηθείς εάν γνωρίζη πότε εγένετο ο τορπιλλισμός, απήντησε: προχθές ή αντιπροχθές.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 123
Ο εν Τιράνοις Γενικός Πρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
17 Αυγούστου 1940
Εξακολουθεί η υβριστική αρθρογραφία κατά των προσώπων της Α. Μ. του Βασιλέως και του κ. Πρωθυπουργού.
Ο αλβανικός λαός αντιμετωπίζει μετ’ απολύτου απαθείας τας κατακτητικάς εκδηλώσεις των Ιταλών, εις πείσμα των κατά κόρον επαναλαμβανομένων ιταλικών διαβεβαιώσεων ότι πρόκειται περί της απολυτρώσεως των «υποδούλων» Αλβανών.
Αργυρόπουλος.
Αριθ. 124
Καταθέσεις του πλοιάρχου του ατμοπλοίου «Φρίντων» γενομένη την 17 Αυγούστου 1940 ενώπιον του Αντιπλοιάρχου Σ. Πατσιφά και του Πλωτάρχου Β. Βασιλάκη του Γεν. Επιτελείου Β. Ναυτικού.
Περί ώραν 18.20 της 15 Αυγούστου 1940 ευρισκόμεθα εις θέσιν Μπάλι Κρήτης 7 μίλ. ανατολικώς της Πανόρμου και εις απόστασιν 2 μίλ. από της ακτής ότε υπέστημεν δύο διαδοχικάς προσβολάς από δύο αεροσκάφη. Η προσπέλασις των αεροσκαφών εγένετο πρύμνηθεν, δηλ. των αεροσκαφών ακολουθούντων την ιδίαν με το πλοίον πορείαν. Το πλοίον προς αποφυγήν έστρεψε δεξιά καθέτως επί την αρχικήν πορείαν.
Δια των διοφθάλμων διέκριναν ευκρινώς επί της ουράς των αεροσκαφών τα ιταλικά χαρακτηριστικά.
Αριθ. 125
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών
18 Αυγούστου 1940
Πληροφορούμαι ότι από της προχθές εσπέρας εδόθησαν εις τας ιταλικάς εφημερίδας οδηγίαι όπως υποβιβάσουν κλιμακηδόν τον τόνον της εναντίον μας επιθέσεως.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 126
Ο εν Αυλώνι Υποπρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών
19 Αυγούστου 1940
Ο Νταούτ Χότζα είχε φήμην ζωοκλέπτου και λαθρεμπόρου.
Γεωργιάδης.
Αριθ. 127
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
20 Αυγούστου 1940
Κατά πληροφορίας αρίστης πηγής, η Γερμανία παρενέβη εις Ρώμην δηλώσασα απεριφράστως ότι κατ’ ουδένα λόγον θα εδέχετο την διατάραξιν της ειρήνης εν τοις Βαλκανίοις. Κατά τας αυτάς πληροφορίας η Γερμανία έχει μεν αναγνωρίση την Μεσόγειον ως τομέα της ιταλικής δράσεως, τουθ’ όπερ εξυπακούει και δικαίωμα πρωτοβουλίας της Ιταλίας, επειδή όμως, λόγω της πιθανής αναμίξεως της Βουλγαρίας και της Τουρκίας, ενδεχομένη ελληνοϊταλική ρήξις θα είχν αντίκτυπον επί της γενικωτέρας πολεμικής πολιτικής του Άξονος, η υπόθεσις επί του σημείου αυτού παύει ούσα μεσογειακή, εφ’ ω ηξίωσεν η Γερμανία την αποφυγήν παντός ό,τι θα απετέλει έναυσμα εις την περιοχήν ταύτην. Η τοιαύτη λεπτολόγος διάκρισις έχει, κατά την αυτήν πάντοτε πηγήν, την έννοιαν ότι η γερμανική εναντίωσις περιορίζεται εις μόνην την περίπτωσιν ενόπλου ενεργείας, ενώ παραμένει η υποχρέωσις της Γερμανίας να ανεχθή και υποστηρίξη πάσαν ιταλικήν προσπάθειαν όπως δια της διπλωματικής λόγου χάριν οδού επιλύση τα θεωρούμενα υπό της Ιταλίας ως ζωτικά δι’ αυτήν ζητήματα. Προστίθεται συναφώς ότι η Ιταλία προβάλλει εις την Γερμανίαν ως ζωτικήν την ανάγκην της αποκτήσεως της Κερκύρας και της έναντι ταύτης ηπειρωτικής ακτής.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 128
Ο εν Τιράνοις Γενικός Πρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
20 Αυγούστου 1940
Εξηκολούθησαν καθ’ όλην την νύκτα αι προς νότον μέσω Ελβασάν μεταφοραί, ιδίως πολεμικού υλικού. Συνεκλήθη η ενταύθα αλβανική πολιτοφυλακή προς την οποίαν ωμίλησαν οι Ιταλοί ειπόντες ότι, επωφελούμενοι των περιστάσεων, θα τοις προσφέρουν την Ήπειρον και ότι η Ελλάς δεν θα προβάλη αντίστασιν, δημιουργουμένης καταστάσεως ομοίας προς την εν Δανία σημειωθείσαν.
Αργυρόπουλος.
Αριθ. 129
Πρωτόκολον.
Εν Ναυστάθμω και επί του θωρηκτού «Αβέρωφ» σήμερον, 21 Αυγούστου 1940, οι:
Υποναύαρχος Ε. Καββαδίας, Αρχηγός Στόλου,
Πλοίαρχος Β.Ν. Α. Χατζόπουλος,
Πλωτάρχης Β.Ν. Κ. Δούσης,
Υποπλοίαρχος Μηχ. Β.Ν. Α. Στεριόπουλος και
Ανθυποπλοίαρχος Β. Ν. Χ. Λεβαντίνος,
ως μέλη της δυνάμει 407 απορρήτου διαταγής Α. Σ. από 16-8-40 συσταθείσης επιτροπής, εξετάσαντες λεπτομερώς τα παρουσία των ανευρεθέντα τεμάχια τορπιλλών εκ των εκραγεισών την 15 Αυγούστου 1940 παρά τον λιμενοβραχίονα της πόλεως Τήνου αποφαίνονται τα εξής:
1)Τα τεμάχια ανήκουσι σαφώς εις δύο τορπίλλας, μιας διαμέτρου 45 εκατοστών και ετέρας των 53 εκατοστών.
2)Τα τεμάχια της τορπίλλης των 45 εκατοστών ευρέθησαν πλησίον του ρήγματος του λιμενοβραχίονος.
3)Τα τεμάχια της τορπίλλης των 53 εκατοστών ευρέθησαν εις μεγαλυτέραν απόστασιν.
4)Η τορπίλλη των 45 εκατοστών είναι η δευτέρα βληθείσα, μετά την πρώτην ήτις έπληξε την «Έλλην», και είναι αύτη ήτις επροκάλεσε το ρήγμα εις τον λιμενοβραχίονα.
5)Η τορπίλλη των 53 εκατοστών εβλήθη τρίτη και εξερράγη προσκρούσασα επί υφάλου πλησίον του λιμενοβραχίονος.
6)Δια τα τεμάχια της πληξάσης την «Έλλην» πρώτης βληθείσης τορπίλλης δεν εγένετο έρευνα και αλιεία καθ’ ότι ταύτα ή θα ήσαν εντός του βυθισθέντος σκάφους ή πέριξ αυτού εις μέγα βάθος και δεν υπήρχον ούτε κατάλληλα μέσα ούτε χρόνος.
7)Άπαντα τα ανευρεθέντα τεμάχια εφαίνοντο σαφώς ότι προσφάτως ευρίσκοντο εις την θάλασσαν.
8)Η λεπτομερής περιγραφή των τεμαχίων έχει ως εξής:
(Α) Τορπίλλη των 45 εκατοστών.
Ανευρεθέντα τεμάχια είναι τα κάτωθι:
α) Ουρά μετά πηδαλίων και πλαισίων πλήρης, μετά του συστήματος οδοντωτών τροχών μεταδόσεως κινήσεως εις τους άξονας και των δύο ελίκων.
Επ’ αυτών υπάρχουσιν αι κάτωθι επιγραφαί˙
επί των δύο ελίκων ΙΤ 11529 R. W.
109
επί του σώματος της ουράς και παραπλεύρως ωρισμένων οπών φέρι τας επιγραφάς:
-UNIONE TIM. ORIZZ.
-T.O
-UNIONE
-OLIO
-OLIO
-UNIONE TIM. VERT.
Πλησίον της ενώσεως προς τον οπίσθιον πλωτήρα φέρει τα εξής χαρακτηριστικά: R W IT και 11529
109
β) Μέγα τεμάχιον αεροθαλάμου εκραγέντος κατά την γενέτειραν πάχους 9 χιλιοστών.
Εις το μέρος της ενώσεως τούτου προς το δοχείον ύδατος (το οποίον ελλείπει) και πλησίον του Τα (ταύ) φέρει την εξής επιγραφήν:
PROVA OLIO 200 KG /GM2
(Β) Τορπίλλη των 53 εκατοστών.
Τύπου Ουάϊτχεντ. Μηχανή δικύλινδρος παλινδρομική εκ των πρώτων κατασκευασθεισών του συστήματος τούτου.
α) Ουρά μετά των πηδαλίων και των δύο ελίκων αποχωρισμένων.
Επί της ουράς υπάρχουσιν αι κάτωθι επιγραφαί˙
ΙΤ R. W. 15630
92
Επί της προσθίας έλικος υπάρχουν
ΙΤ 15630
92
Επί της οπισθίας έλικος υπάρχουν
ΙΤ 15630
92
β) Οπίσθιον τμήμα αξόνων ελίκων κατεστραμμένον με τους δύο ομφαλούς των ελίκων οίτινες έχουσιν αποχωρισθή απ’ αυτών.
Επί της θήκης των ελίκων υπάρχει ο αριθμός 15630.
γ) Στρόφαλος της μηχανής μετά των εδράνων και ενός τεμαχίου του διωστήρος.
Επί του διωστήρος υπάρχει το σημείον + ο αριθμός 15630 και R. M.
Επί του στροφάλου ο αριθμός 15630 και R. M. και ο αριθμός 166 μετά του σημείου +
Επί του πώματος του εδράνου ο αριθμός 15630 R. M. και το σημείον…
δ) Τεμάχιον οπισθίου πλωτήρος, το περί την ουράν του γυροσκοπίου άνευ ουδεμιάς επιγραφής.
ε) Δύο τεμάχια δοχείου ύδατος πάχους 5 χιλιοστών.
ς) Τεμάχιον μηχανοδόκης μετά των εξής πλησίον ισαρίθμων οπών:
-(;) LTRO POMPETTA
(Προφανώς εις την πρώτην λέξιν ελλείπει εν γράμμα και εθέσαμεν ερωτηματικόν).
-REGOLATORE ALTA P.
-REGOLATORE BAS (ελλείπει τεμάχιον)
-OLIO B. P.
– OLIO A. P.
-MODERATORE και εις την τελευταίαν οπήν(;) ETTO QUADRUPLO
(Εκ της πρώτης λέξεως ελλείπει γράμμα και ετέθη ερωτηματικόν).
9)Άπαντα τα ανωτέρω τεμάχια εσφραγίσθησαν ενώπιον της επιτροπής δια της σφραγίδος του Β.Ν (Β. Ν.) μετά της ημερομηνίας.
10) Πάντα τα τεμάχια ετοποθετήθησαν εντός δύο κιβωτίων εκάστης εις ιδιαίτερον και εσφραγίσθησαν.
11) Εφ’ ώ συνετάγη το παρόν και υπογράφεται ως έπεται.
(έπονται αι υπογραφαί).
Σημ. – Το ανωτέρω Πρωτόκολλον, κατόπιν αυστηρών διαταγών του κ. Πρωθυπουργού, εκρατήθη μυστικόν. Μόνον μετά την εκδήλωσιν της ιταλικής επιθέσεως εδημοσιεύθη την 30 Οκτωβρίου 1940 το κάτωθι ανακοινωθέν του Γενικού Επιτελείου Β. Ναυτικού:
1.Αναφορικώς με τον τορπιλλισμόν του ευδρόμου μας «Έλλη» τον λαβόντα χώραν την 08.25 ώραν της 15 Αυγούστου 1940 έξωθεν του λιμένος Τήνου, το Υπουργείον των Ναυτικών ανακοινοί ότι την πράξιν ταύτην εξετέλεσεν ιταλικόν υποβρύχιον.
2.Αι λεπτομέρειαι της όλης ερεύνης, ήτις κατέληξεν εις την αναμφισβήτητον διαπίστωσιν ότι το υποβρύχιον ήτο ιταλικόν, έχουσιν ως κάτωθι:
3.Ευθύς μετά τον τορπιλλισμόν της «Έλλης» το Γενικόν Επιτελείον του Β. Ναυτικού, μη διαθέτον έτερον τεκμήριον όπως εξακριβώση την ταυτότητα του υποβρυχίου, απεφάσισε να αναζητήση τα τεμάχια των εκραγεισών τορπιλλών, τα οποία ηλπίζετο ότι θα παρείχον ικανά στοιχεία όπως εξακριβωθή η προέλευσις των τορπιλλών.
4. Κατόπιν των ανωτέρω συνεκροτήθη αμέσως, δια διαταγής του Υπουργείου, επιτροπή υπό την προεδρίαν Ναυάρχου εξ ανωτέρων αξιωματικών, απάντων ειδικών τορπιλλητών και τεχνικών αξιωματικών, εις ην ανετέθη η αναζήτησις των τεμαχίων της εκραγείσης τορπίλλης και η σύνταξις πρακτικού πιστοποιούντος αναμφισβητήτως τας ενεργείας της επιτροπής και περιγράφοντος λεπτομερώς τα ανευρεθέντα τεμάχια.
5.Πράγματι η ανωτέρω επιτροπή προέβη την επομένην εις λεπτομερείς ερεύνας εις τας θέσεις ένθα έλαβον χώραν αι εκρήξεις των τορπιλλών, χρησιμοποιήσασα και δύτας, ανέσυρε δε πλείστα όσα τεμάχια μεγάλα και μικρά των τορπιλλών τούτων, άτινα και κατέγραψεν.
6. Τα ανευρεθέντα τεμάχια ανήκουν εις δύο διαφόρους τορπίλλας, της μιας διαμέτρου 45 εκατοστών και της ετέρας 53 εκατοστών.
Εις το σημείον τούτο πρέπει να σημειώσωμεν ότι επί των πλείστων τεμαχίων των διαφόρων μερών των τορπιλλών αναγράφονται πάντοτε παρά των εργοστασίων κατασκευής αφ’ ενός μεν ο αριθμός μητρώου της τορπίλλης, αφ’ ετέρου δε τα χαρακτηριστικά σύμβολα της προελεύσεώς της.
7.Ούτω συνήχθη ότι άπασαι αι βληθείσαι τορπίλλαι ήσαν κατασκευής ιταλικών εργοστασίων και ότι η τορπίλλη των 45 εκατοστών ήτο του ιταλικού τύπου 109 με αριθμόν μητρώου 11529, η δε τορπίλλη των 53 εκατοστών του τύπου 92 με αριθμόν μητρώου 15630.
8.Επί των συναπτομένων φωτογραφιών διακρίνονται εις τα δι’ ερυθρού σταυρού σημεία ένιαι των ιταλικών επιγραφών των αλιευθέντων τεμαχίων ως και οι ανευρεθέντες αριθμοί μητρώου, ως π.χ. UNIONE TIM. VERT. (TIMONI VERTICALI), POMPETTA… IT 11529, κ.λ.π.
109
9. Αι ανωτέρω τορπίλλαι είναι γεγονός ότι δεν επωλήθησαν παρά των ιταλικών εργοστασίων εις ξένον κράτος, καθ’ όσον θα ήτο πολύ εύκολος η βάσει του αριθμού μητρώου των τορπιλλών ανεύρεσις του κράτους τούτου. Αφ’ ετέρου δέον να θεωρηθή ως απολύτως βέβαιον ότι δια του ανωτέρω τύπου τορπιλλών είχον εφοδιασθή τα ιταλικά υποβρύχια.
10.Τα ανωτέρω αποτελούν αναμφισβήτητον γεγονός ότι το εύδρομόν μας «Έλλη» εβυθίσθη παρά ιταλικών τορπιλλών βληθεισών υπό ιταλικού υποβρυχίου.
Το γεγονός τούτο δεν ανεκοινώθη μέχρι τούδε επισήμως δια λόγους πολιτικής σκοπιμότητος, οίτινες βεβαίως εξέλιπον ήδη.
Αριθ. 130.
Ο Υφυπουργός Τύπου προς τους Γενικούς Διοικητάς και Νομάρχας του Βασιλείου.
21 Αυγούστου 1940
Παρακαλούμεν όπως εκδώσητε διαταγάς προς τους ασκούντας την εποπτείαν του τύπου ίνα απαγορεύσωσιν απολύτως την εις τας εφημερίδας καταχώρισιν οιασδήποτε ειδήσεως περί της εθνικότητος του υποβρυχίου του τορπιλλίσαντος το εύδρομον «Έλλη» ως και γενικώς περί του τορπιλλισμού του ευδρόμου.
Νικολούδης.
Αριθ. 131
Ανακοίνωσις του Πρακτορείου Αθηνών.
21 Αυγούστου 1940
Σχετικώς με τας φήμας, τας οποίας ανέγραψεν η αλβανική εφημερίς «Τομόρι» και ανεδημοσίευσε το Πρακτορείον Στέφανι, καθ’ ας αι ελληνικαί αρχαί ωργάνωσαν από πολλών μηνών ενόπλους συμμορίας δια να καταπιέσουν τους Αλβανούς της Τσαμουριάς, είμεθα εις θέσιν να προβάλωμεν εις τας φήμας αυτάς, αίτινες στερούνται πάσης υποστάσεως, την μάλλον κατηγορηματικήν διάαψευσιν. Ο πληθυσμός ολοκλήρου της Ελλάδος, άνευ ουδεμιάς εξαιρέσεως, διάγει ειρηνικώς και είναι απηλλαγμένος πάσης ανωμαλίας και πάσης απειλής χάρις εις την πατρικήν και άγρυπνον διοίκησιν της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Ουδεμία ένοπλος συμμορία, εν ουδεμιά στιγμή, εσχηματίσθη εν Ελλάδι δι’ οιανδήποτε σκοπόν. Η πειθαρχία τόσον των αρχών όσον και του πληθυσμού αποκλείει πάσαν τοιούτου είδους ιδέαν.
Αριθ. 132
Ανακοίνωσις του Πρακτορείου Αθηνών.
22 Αυγούστου 1940
Ευρισκόμεθα εις την ανάγκην να επανέλθωμεν επί των φημών αίτινες διασπείρονται ολονέν περισσότερον υπό αλβανικών εφημερίδων και εκπέμπονται υπό του Πρακτορείου Στέφανι, καθ’ ας εσχηματίσθησαν δήθεν συμμορίαι εις την Ήπειρον υπό την διεύθυνσιν Έλληνος συνταγματάρχου της χωροφυλακής (ανυπάρκτου άλλως τε) και διενεμήθησαν εις αυτάς όπλα υπό των ελληνικών αρχών, προς τον σκοπόν όπως διασπαρή η τρομοκρατία εκατέρωθεν των ελληνοαλβανικών συνόρων. Είμεθα εις θέσιν να διαψεύσωμεν εξ ολοκλήρου τας φαντασιώσεις αυτάς εφευρέσεις, αι οποίαι έχουν χαρακτήρα μυθιστορήματος. Είναι ακατανόητον το να επιχειρήται ν’ αποδοθούν εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν παρόμοιαι ενέργειαι. Η δήθεν μετάβασις εις τα σύνορα ξένων, συνοδευομένων υπό Ελλήνων αξιωματικών, στερείται πάσης υποστάσεως. Ως προς τους υπαινιγμούς τους αφορώντας τα ελληνικά δικαστήρια, δεν είναι ικανοί να θίξουν το γόητρον και την υψηλήν περί δικαιοσύνης αντίληψιν των Ελλήνων δικαστών.
Αριθ. 133
Το Γεν. Επιτελείον Στρατού προς τον Πρωθυπουργόν.
22 Αυγούστου 1940
Εις συμπλήρωσιν των προηγουμένων αναφορών ημών περί συγκεντρώσεων του εν Αλβανία ιταλικού στρατού προς τα ημέτερα σύνορα, λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω τας κάτωθι μετακινήσεις:
1)Από της 18-8-40 το μείζον μέρος της 131ης τεθωρακισμένης Μεραρχίας εκινήθη εκ Τιράνων προς τα ημέτερα σύνορα ως εξής:
α) Τμήμα αποτελούμενον εξ:
ενός Τάγματος Βερσαλλιέρων (200 μοτοσυκλέται – 800 άνδρες),
ενός Τάγματος μεταφερομένου επ’ αυτοκινήτων (1000 άνδρες),
80 αρμάτων μάχης,
εξ Πυροβολαρχιών Πεδινού Πυροβολικού των 75 (1200 άνδρες) μετακινηθεισών δι’ Αυλώνος εις Τεπελένι, όπου φαίνεται ότι αφίχθησαν την 20-8-40. Η μετακίνησίς των εγένετο δια 500 αυτοκινήτων, επί των οποίων είχε φορτωθή άπαν το υλικόν και οι άνδρες.
β) Τμήμα αποτελούμενον εξ:
ενός Τάγματος Βερσαλλιέρων (250 μοτοσυκλέται – 1000 άνδρες),
50 αρμάτων μάχης, μετακινηθέντων δι’ Ελβασάν – Κορυτσάς εις Ερσέκαν, όπου αφίχθησαν την 19 και 20 τρέχοντος μηνός.
2)Εις Κορυτσάν αφίχθη την 20-8-40. Μοίρα Βαρέος Πυροβολικού εκ τριών Πυροβολαρχιών, προερχομένη από Ελβασάν.
Εις Κορυτσάν αφίχθησαν επίσης περί τους 400 ιππείς, ούτως ώστε η εκεί δύναμις ιππικού να ανέρχηται ήδη εις 1000 ιππείς.
3)Κατά πληροφορίας της VIII Μεραρχίας, η 23η Μεραρχία ήτις ευρίσκετο εις την περιοχήν Τεπελένι – Κλεισούρα (7 Τάγματα Πεζικού, 12 ελαφραί Πυροβολαρχίαι) προωθήθη νοτίως Αργυροκάστρου – Πρεμετής.
4) Κατά πληροφορίας της VIII Μεραρχίας, εις Ερσέκαν εκτός του Τάγματος Βερσαλλιέρων και των 50 αρμάτων μάχης, άτινα αναφέρονται ανωτέρω, αφίχθη και εν Τάγμα Πεζικού εκ των ευρισκομένων εις την περιοχήν της Κορυτσάς.
5) Κατά μη επιβεβαιωθείσαν εισέτι πληροφορίαν, φαίνεται ότι τμήματα ή και ολόκληρος η 19η Μεραρχία ήτις ευρίσκεται εις την περιοχήν Ελβασάν – Λιμπράσδι κινούνται προς Κορυτσάν.
6) Εσημειώθη διέλευσις εκ Τιράνων την 19-8-40 400 Αλπινιστών επ’ αυτοκινήτων, κατευθυνομένων εις Κορυτσάν. Εκ τούτων αφίχθησαν ήδη εις Κορυτσάν κατευθυνθέντες εις Ερσέκαν οι 200. Οι έτεροι 200 δεν αφίχθησαν εισέτι.
7) Ανεφέρθη παρά της VIII Μεραρχίας ότι κυκλοφορούν εν Αλβανία φήμαι περί επικειμένης εισβολής εις Ελλάδα και μάλιστα μεταξύ 23-25 τρέχοντος μηνός.
Κατόπιν των ανωτέρω συμπεραίνεται ότι η Ιταλία λαμβάνει μέτρα επιθετικής διατάξεως πλησίον των συνόρων ημών, κυρίως μεν επί της κατευθύνσεως Ηπείρου, δευτερευόντως δε επί της κατευθύνσεως Μακεδονίας.
Παπάγος.
Αριθ. 134
Ο Πρωθυπουργός και Υπουργός των Εξωτερικών προς τας εν Βερολίνω και Ρώμη Β. Πρεσβείας.
23 Αυγούστου 1940
Κατόπιν της συνεχίσεως των συγκεντρώσεων εις την ημετέραν προς την Αλβανίαν μεθόριον ηναγκάσθημεν, εκ λόγων στοιχειώδους προνοίας, να καλέσωμεν κατηγορίας τινάς, και ουχί κλάσεις, εφέδρων της περιφερείας ταύτης προς ενίσχυσιν της προκαλύψεως. Δεν πρόκειται περί επιστρατεύσεως αλλά περί απλής ενισχύσεως των φρουρών των συνόρων μας.
Μεταξάς.
Αριθ. 135.
Εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
23 Αυγούστου 1940
Εις αντιπρόσωπον Μεγάλης Δυνάμεως, ερωτήσαντα αυτόν αν αληθεύη η διάδοσις ότι επίκειται επίδοσις ιταλικού τελεσιγράφου εις την Ελλάδα, ο Υπουργός των Εξωτερικών απήντησεν ότι το ζήτημα μένει εντός του πεδίου δράσεως του τύπου. Προσέθεσεν ότι είναι αισιόδοξος δια την ειρηνικήν λύσιν του.
Το ερώτημα περί τελεσιγράφου ετέθη επίσης παρά ξένου ανταποκριτού κατά την σημερινήν συγκέντρωσιν του τύπου και διεψεύσθη.
Ανακοινών τα ανωτέρω δεν δύναμαι αρκούντως να συστήσω κάθε δυνατήν άνευ προκλήσεως εγρήγορσιν. Κατ’ αρχήν δυσπιστώ προς τας διαβεβαιώσεις της Ιταλίας, διότι ανάλογοι διαβεβαιώσεις εδίδοντο εις την Αλβανίαν ολίγας ώρας προ της εισβολής.
Η γερμανική παρέμβασις αποδεικνύει ότι δεν υπήρχε προσυνεννόησις μεταξύ των δύο μελών του Άξονος. Αποδεικνύει επίσης ότι αυτή η Γερμανία υπώπτευσε την πρόθεσιν της Ιταλίας όπως προχωρήση μέχρι βίας. Η γερμανική όμως αντίρρησις δεν δύναται να αποτελέση σταθεράν ασφάλειαν, καθ’ ο σχετιζομένη προς ωρισμένην πολεμικήν κατάστασιν και δυναμένη από ώρας εις ώραν να ατονήση αναλόγως των περιστάσεων. Όσον και αν η θέσις της Ιταλίας εις τον Άξονα είναι ιταλικήν πολιτικήν έδαφος εκμεταλλεύσεως. Η Ιταλία ενεπλάκη εις πόλεμον μακρότερον από ό,τι ενόμιζε και ήρχισεν ήδη να αισθάνεται τας συνεπείας. Έχει επείγουσαν ανάγκην ουσιαστικού τινός οφέλους. Εξ άλλου η αντιπάθεια των Ιταλών ιθυνόντων κατά της Ελλάδος, την οποίαν θεωρούν μοιραίον εμπόδιον εις τα μεγαλεπήβολα σχέδιά των, είναι από της αρχής του φασισμού κατάδηλος και αδιάπτωτος. Η Ιταλία φοβείται μήπως χάση μοναδικήν ευκαιρίαν. Μοι περιέρχονται πληροφορίαι περί συνεχούς ενισχύσεως των εν Αλβανία στρατιωτικών δυνάμεων.
Καλώς ή κακώς πιστεύει η Ιταλία ότι δεν είναι καλαί αι τουρκορωσικαί σχέσεις και ότι τούτο εξουδετερώνει την Τουρκίαν. Άγεται ίσως εκ τούτων η Ιταλία εις το συμπέρασμα ότι μία ραγδαία κατάληψις των ενδιαφερόντων αυτήν τμημάτων της Ελλάδος θα έθετε πάντας ενώπιον τετελεσμένου γεγονότος. Δεν γνωρίζω ποίαν σημασίαν αποδίδουν οι Ιταλοί εις τον κίνδυνον μιας ταυτοχρόνου καταλήψεως άλλων σημείων της Ελλάδος παρά των Άγγλων, εφ’ όσον δεν φαίνονται σκοπούντες να αντιμετωπίσουν τούτους κατά θάλασσαν.
Δια πάντας τους ανωτέρω λόγους, καίτοι το γε νυν φαίνεται η επίθεσις απίθανος, είναι προτιμότερον να εμπνεώμεθα κατά την ρύθμισιν των καθ’ ημάς από την αρχήν ότι η επίθεσις είναι δυνατή ανά πάσαν ώραν. Περισσότερον παντός άλλου θα αναχαιτίση την ιταλικήν ορμήν η διαπίστωσις ότι η επιχείρησις δεν είναι εύκολος.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 136
Ο διευθύνων το εν Κορυτσά Β. Προξενείον Υποπρόξενος προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
23 Αυγούστου 1940
Αφίχθη ενταύθα την παρελθούσαν Δευτέραν ο Αλβανός Υπουργός της Δικαιοσύνης Τζαφέρ Ούπη. Εξ ασφαλούς πηγής πληροφορούμαι ότι σκοπός της αφίξεώς του είναι να καταρτίση συμμορίας εκ των κακοποιών στοιχείων της περιφερείας Ερσέκας, οπόθεν κατάγεται, προς τρομοκρατικήν δράσιν εντός των περιφερειών Κονίτσης και Καστορίας.
Χειμαριός.
Αριθ. 137
Ανακοίνωσις του Αθηναϊκού Πρακτορείου.
25 Αυγούστου 1940
Το Αθηναϊκόν Πρακτορείον δια σειράς ανακοινωθέντων κατέδειξε το ανυπόστατον των εξαφνικών κατηγοριών του αλβανικού τύπου, αίτινες μετεδόθησαν υπό του Πρακτορείου Στέφανι και των οποίων αρχή έγινε με τον θόρυβον τον δημιουργηθέντα πέριξ ενός εγκληματίου του κοινού δικαίου. Η αλβανική εφημερίς «Τομόρι» δεν απηλπίσθη και συνεχίζει τας κατηγορίας της υπό τύπον καθημερινού μυθιστορήματος διηρημένου εις πολλά κεφάλαια. Το Πρακτορείον Στέφανι αγγέλλον νέαν σειράν κατηγοριών της «Τομόρι» αναφέρει συνάμα τα παράπονα της εφημερίδος αυτής δια την έλλειψιν παροχής πειστηρίων εκ μέρους του Αθηναϊκού Πρακτορείου. Ευρισκόμεθα συνεπώς εις την ανάγκην, προς μεγίστην λύπην μας, να ασχοληθώμεν ακόμη μίαν φοράν με τας δήθεν εντυπωτικάς αυτάς κατηγορίας.
Πρώτον: Ο υπό το όνομα Σεφκέτ Οσμάν Τακά, κάτοικος Φιλιατών, αυτοκτονήσας την 23 Απριλίου 1939, παρουσιάζεται υπό της αλβανικής εφημερίδος, ως θύμα δολοφονίας. Ιδού όμως τι προκύπτει από τον φάκελλον της ενεργηθείσης τότε ανακρίσεως: Ο Τακά υπέφερεν εκ κληρονομικής φρενοβλαβείας, καθώς και οι αδελφοί του Φεΐν και Ισούφ. Διεξήγοντο αι προκαταρκτικαί ενέργειαι δια την είσοδόν του εις το φρενοκομείον της Κερκύρας, όταν ούτος αίφνης ηυτοκτόνησε. Τα γεγονότα αυτά εκτίθενται εν πάση λεπτομερεία εις τας ενόρκους καταθέσεις της χήρας του και των συγγενών του Ισά Βελή Τακά και Δερβίς Αλή Τσου. Ο αυτός φάκελλος περιέχει επίσης μακράν έκθεσιν δύο ιατρών οίτινες επιστοποίησαν την αυτοκτονίαν, έκθεσιν χρονολογουμένην από 23 Απριλίου 1939.
Δεύτερον: Ουδείς ταγματάρχης, ούτε της χωροφυλακής ούτε του ελληνικού στρατού, ονομαζόμενος Ιωάννης Κάγκα Δαρσούλης, υπρέτησεν εις την περί ης πρόκειται περιφέρειαν.
Τρίτον: Αναφορικώς με το δήθεν βιασμόν της θυγατρός του Μεχμέτ Γιακούπ, απεδείχθη εκ της ανακρίσεως της ενεργηθείσης μετά τον υπ’ αυτού του πατρός της, λόγω της κακής της διαγωγής, φόνον της, ότι παρουσίαζε κατάστασιν ψυχοπαθολογικού ερωτισμού και είχε τελείως εκπέση ηθικώς.
Τέταρτον: Οι υπό τα ονόματα Αγκούσχ Δαρκίν, Φερμπάτ Μουχαμέτ και Αχμέτ Καπούν εστάλησαν πράγματι δια μερικούς μήνας εις νήσους του Αιγαίου δια παράβασιν των κανονισμών των αφορώντων την εσωτερικήν ασφάλειαν της χώρας, οι οποίοι εφαρμόζονται εις όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνας πολίτας.
Όσον αφορά τας άλλας αορίστους κατηγορίας περί καταδικών δια διαφόρους μικροπαραβάσεις υπαγομένας εις το πταισματοδικείον, θα ήτο ασφαλώς μεγάλη η αξίωσις το να ζητήση κανείς από τας δικαστικάς και αστυνομικάς αρχάς ενός νομού του Βασιλείου να απαλλάξουν τον πληθυσμόν της περιφερείας των από τους νόμους οίτινες ιθύνουν την κοινωνικήν ζωήν των ανθρώπων.
Αριθ. 138
Σημείωμα περί συνομιλίας του Μονίμου Υφυπουργού των Εξωτερικών μετά του Πρεσβευτού της Ιταλίας.
27 Αυγούστου 1940
Κατά την συνομιλίαν ην έσχον σήμερον μετά του Πρεσβευτού της Ιταλίας επανέλαβον αυτώ ότι, ως είχον δηλώση και κατά την μετ’ αυτού συνομιλίαν της 13 Αυγούστου ε. έ, η Ελληνική Κυβέρνησις είναι πρόθυμος να προβή εις την έκδοσιν των κρατουμένων δύο φονέων του Νταούτ Χότζα, ηρώτησα δε αυτόν πότε υπολογίζει ότι θα υποβληθή η σχετική αίτησις περί εκδόσεως, δεδομένου ότι οι περί ων πρόκειται κρατούνται άνευ εντάλματος κατά παράβασιν των νόμων.
Ο κ. Πρεσβευτής μοι απήντησεν ότι, εάν εντός δύο ημερών δεν λάβη σχετικήν ειδοποίησιν εκ Ρώμης, θα τηλεγραφήση προς την Κυβέρνησίν του εξ ιδίας πρωτοβουλίας ζητών πληροφορίας.2
Αριθ. 139
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
27 Αυγούστου 1940
Κρίνω σκόπιμον να υπογραμμίσω ότι η μετά του επί των αλβανικών υποθέσεων Υφυπουργού κ. Μπενίνι συνομιλία μου έλαβε χώραν την 7 τρέχοντος μηνός, ήτοι τέσσαρας μόνον ημέρας προ της ενάρξεως της εκστρατείας του ιταλικού τύπου κατά της Ελλάδος. Είναι χαρακτηριστικόν ότι κατά την συνομιλίαν ταύτην ο αρμόδιος Υφυπουργός, ειδοποιών με περί της εντάσεως των ελληνοϊταλικών σχέσεων εξ άλλων αφορμών, ουδόλως ωμίλησε περί των ελληνοαλβανικών σχέσεων δι’ ας ήτο και πλέον αρμόδιος, ουδέ αφήκε να διαφανή ότι υπήρχον τυχόν παράπονα επί του θέματος αυτού εναντίον της Ελλάδος. Ου μόνον τούτο, αλλά και όταν εγώ έκαμα μνείαν περί των διαρκούντος του εν Αλβανία ταξιδίου του κ. Τσάνο αλυτρωτικών εκδηλώσεων των Αλβανών, ο κ. Μπενίνι όχι μόνον δεν προσεπάθησε να τας δικαιολογήση δια συσχετίσεως προς την ημετέραν στάσιν έναντι του εν Τσαμουριά αλβανικού στοιχείου, αλλά και τας απεκήρυξε χαρακτηρίσας αυτάς ως «καμώματα των φοιτητών» και ομιλήσας περί «επακολουθησάσης διαψεύσεως».
Θα ήτο φυσικόν να υποθέση τις ότι ο αρμόδιος δια την Αλβανίαν Υφυπουργός δεν θα ήτο δυνατόν να αγνοή την 7 Αυγούστου την ύπαρξιν μιας καταστάσεως την οποίαν τέσσαρας ημέρας αργότερον η Ιταλία δια του τύπου μιας καταστάσεως την οποίαν τέσσαρας ημέρας αργότερον η Ιταλία δια του τύπου της εχαρακρήρισεν ως αφόρητον και μη δυναμένην να παραταθή διότι δήθεν αι από ετών συνεχιζόμεναι πιέσεις των Αλβανών της Τσαμουριάς από μέρους της Ελλάδος είχον φέρη αυτούς εις απόγνωσιν. Το ότι ο Ιταλός Υφυπουργός την ηγνόει αποτελεί μίαν επιπλέον απόδειξιν ότι δεν υπήρξεν η κατάστασις αύτη και ότι την τελευταίαν στιγμήν εχαλκεύθησαν κακοτέχνως αι εναντίον της Ελλάδος αιτιάσεις προς εξυπηρέτησιν των ανομολογήτων πολιτικών σκοπών των Ιταλών ιθυνόντων.
Ι. Πολίτης.
Αριθ. 140.
Ο εν Ρώμη Πρεσβευτής προς το Β. Υπουργείον.
27 Αυγούστου 1940
Κατά τας τελευταίας εβδομάδας αι οποίαι προηγήθησαν του επεισοδίου Χότζα, δύο από τα εγκυρότερα ιταλικά όργανα, η «Εφημερίς της Ιταλίας» και ο «Λαός της Ιταλίας», είχον κάμη υπαινιγμούς περί χρησιμοποιήσεως ελληνικών λιμένων υπό των Άγγλων εις τας κατά της Ιταλίας επιχειρήσεις των. Παρά τας υπονοίας του όμως ταύτας, ο ιταλικός τύπος ετήρει σχετικώς καλήν στάσιν απέναντί μας, αποφεύγων να εκδηλώση δυσφορίαν ή να εμφανίζηται απαιτητικός, όπως λ.χ. απέναντι της Γιουγκοσλαυΐας από την οποίαν ηξίου να μη παρέχη δημοσιότητα ούτε εις αυτά τα επίσημα αγγλικά ανακοινωθέντα. Αντιθέτως εφαίνετο ικανοποιημένος από την στάσιν της επισήμου Ελλάδος και του ελληνικού τύπου και έτεινε να δημιουργήση μεταξύ της ιταλικής κοινής γνώμης την εντύπωσιν ότι και η ελληνική πολιτική έστρεφε πλέον οσημέραι περισσότερον τα βλέμματά της προς τον Άξονα κατόπιν των μεγάλων στρατιωτικών επιτυχιών της Γερμανίας και της Ιταλίας.
Τας καλάς αυτάς διαθέσεις ο ιταλικός τύπος εξεδήλωσεν ακόμη σαφέστερον επ’ ευκαιρία της επετείου της 4ης Αυγούστου ότε, εν αντιθέσει προς την απόλυτον σιωπήν την οποίαν είχε τηρήσει κατά τα δύο προηγούμενα έτη, εδημοσίευσεν ανακοίνωσιν του Πρακτορείου Στέφανι εξαίρουσαν δια θερμών εκφράσεων το έργον της Εθνικής Κυβερνήσεως. Εκτός τούτου, ο ραδιοφωνικός σταθμός της Ρώμης εις το ελληνικόν του πρόγραμμα της ημέρας εκείνης απηύθυνε χαιρετισμόν προς το καθεστώς του κ. Μεταξά με μίαν ομιλίαν, εις την οποίαν δεν ετονίζοντο μόνον αι μεγάλαι πραγματοποιήσεις της ημετέρας Κυβερνήσεως και αι πολιτικαί αρεταί του κ. Πρωθυπουργού αλλά προσετίθετο ταυτοχρόνως ότι χάρις εις τον κ. Μεταξάν η Ελλάς ευρίσκετο ήδη εις το κλίμα δήθεν του Άξονος και εν γένει της νέας Ευρώπης.
Εν τούτοις, επτά ημέρας βραδύτερον ήρχισεν η σφοδρά εκστρατεία εναντίον της χώρας μας δια το επεισόδιον του Χότζα και την αγγλόφιλον στάσιν της Εθνικής Κυβερνήσεως.
Η απότομος αύτη μεταστροφή, όχι τόσον ασυνήθης εις τας εκδηλώσεις της ιταλικής πολιτικής, εξέπληξε κάπως και αυτό το ιταλικόν κοινόν το οποίον, εάν ανέμενε κάποιαν πρωτοβουλίαν εκ μέρους της Κυβερνήσεως του εις τα Βαλκάνια, την ανέμενε μάλλον προς την κατεύθυνσιν της Γιουγκοσλαυΐας, έναντι της οποίας ο ιταλικός τύπος κατ’ επανάληψιν είχεν εκδηλώση αισθήματα δυσφορίας.
Δεν νομίζω άσκοπον να προβώ ενταύθα εις ανασκόπησιν της πολεμικής αυτής, τοσούτω μάλλον καθ’ όσον η ανασκόπησις αύτη, γινομένη ημερολογιακώς, επιτρέπει να διαγνωσθούν ευκολώτερα αι μέθοδοι και αι διάφοροι φάσεις της ιταλικής σταυροφορίας:
11 Αυγούστου
Ο ιταλικός ραδιοφωνικός σταθμός δίδει, κατά την νυκτερινήν του εκπομπήν, το σύνθημα του συναγερμού με την γνωστήν ανακοίνωσιν του Πρακτορείου Στέφανι εκ Τιράνων.
Καταγγέλλει την «βάρβαρον» δολοφονίαν του μεγάλου Αλβανού πατριώτου Νταούτ Χότζα υπό «Ελλήνων πρακτόρων».
Εμφανίζει την δολοφονίαν ως εν επεισόδιον των σφαγών και των άλλων ανηκούστων μέσων δια των οποίων η Ελλάς επιδιώκει ματαίως τον εξελληνισμόν του πληθυσμού του υπό την κυριαρχίαν της αλβανικού εδάφους.
Εξηγεί ότι το έδαφος αυτό «περιλαμβάνεται μεταξύ της σημερινής ελληνοαλβανικής μεθορίου, των ακτών του Ιονίου μέχρι της Πρεβέζης, και της επαρχίας των Ιωαννίνων».
12 Αυγούστου
Όλαι αι ιταλικαί εφημερίδες δημοσιεύουν με εντυπωτικούς τίτλους το επεισόδιον Χότζα, ως εδόθη από το Στέφανι, ο δε ραδιοφωνικός σταθμός επαναλαμβάνει το σχετικόν ανακοινωθέν εις όλας τας εκπομπάς του κατά την διάρκειαν της ημέρας.
Ταυτοχρόνως οι επικεφαλής της ιταλικής προπαγάνδας προσπαθούν να εμφανίσουν την Ελλάδα ως τρέφουσαν την φιλοδοξίαν να καταλάβη την Αλβανίαν και ως ευρισκομένην εις συνεννόησιν, δια την πραγματοποίησιν της φιλοδοξίας της αυτής, μετά της Αγγλίας. Αποπειρώνται επίσης να φέρουν ή τουλάχιστον να εμφανίσουν τον ελληνικόν λαόν εις αντίθεσιν προς την Εθνικήν Κυβέρνησιν. Δημοσιεύουν λοιπόν δια των ιταλικών οργάνων ένα δήθεν τηλεγράφημα εξ Αθηνών περί της τεραστίας εντυπώσεως την οποίαν επροκάλεσεν εις την ελληνικήν κοινήν γνώμην η ανακοίνωσις του Στέφανι, δι’ ης απεκαλύφθησαν γεγονότα άτινα η Ελληνική Κυβέρνησις προσεπάθει δήθεν να αποκρύπτη δια της λογοκρισίας της.
Το τηλεγράφημα αναφέρει κατόπιν ότι κατά την στιγμήν της χορηγήσεως της αγγλικής εγγυήσεως η Αγγλική Κυβέρνησις υπεσχέθη την ίδρυσιν Ελληνικού Βασιλείου εις την Ήπειρον περιλαμβάνοντος την Αλβανίαν, και καταλήγει με τον ισχυρισμόν ότι οι ελληνικοί κύκλοι διερωτώνται εάν η ουδετερότης την οποίαν ακολουθεί η Κυβέρνησις Μεταξά δεν είναι τυπική απλώς, δεδομένου ότι δεν παρεμποδίζεται η δράσις των Άγγλων πρακτόρων εις την αλβανικήν μεθόριον και ότι 200 βάσεις ανεφοδιασμού βενζίνης Σέλλ ευρίσκονται εις διάφορα σημεία των ελληνικών ακτών και των ελληνικών νήσων εις διάθεσιν των αγγλικών ναυτικών δυνάμεων.
13 Αυγούστου
Οι Ιταλοί ιθύνοντες εμμένουν εις την αφελή προσπάθειάν των όπως προκαλέσουν ή παρουσιάσουν εξέγερσιν μεταξύ του ελληνικού λαού και του ελληνικού στρατού κατά της Κυβερνήσεως. Άλλως δεν εξηγείται το νέον κακόβουλον κατασκεύασμα, υπό τύπον και πάλιν τηλεγραφήματος εξ Αθηνών, το οποίον δεν εδημοσιεύθη μόνον εδώ αλλά μετεδόθη και υπό του ιταλικού ραδιοφωνικού σταθμού ελληνιστί εις την χώραν μας. Το νέον τηλεγράφημα αναγγέλλει ότι 250 αξιωματικοί απεδοκίμασαν την εξωτερικήν πολιτικήν του κ. Πρωθυπουργού διαδηλώσαντες, μεταξύ άλλων, ότι είναι συμφερώτερον εις την Ελλάδα να ταχθή εις το πλευρόν του Άξονος προ της νίκης του παρά μετά την νίκην του. Η ενέργεια αύτη των αξιωματικών, προστίθεται, η οποία δεν είναι άσχετος με τον πρόσφατον λόγον του κ. Μεταξά, όστις ηρμηνεύθη εις τας Αθήνας ως ευνοϊκός δια την Αγγλίαν, θέτει εις δύσκολον θέσιν την Κυβέρνησιν. Αξιοσημείωτον είναι ότι ο συντάκτης του κακοβούλου αυτού δημοσιεύματος θέλων να εξηγήση διατί εθεωρήθη αγγλόφιλος ο λόγος του κ. Πρωθυπουργού δεν κατορθώνει να εύρη κανέν επιχείρημα, αλλά παρατηρεί απλώς ότι ο κ. Μεταξάς ωμίλησε περί ουδετερότητος εις ένα πόλεμον ο οποίος «θα διαρκέση επί μακρόν», και ότι το Αθηναϊκόν Πρακτορείον μετέδωκεν άρθρα αγγλικών εφημερίδων εις τα οποία ο κ. Μεταξάς εχαρακτηρίζετο ως ο επιφανέστερος πολιτικός της Εγγύς Ανατολής μετά τον Κεμάλ.
Παραλλήλως αναδημοσιεύεται άρθρον της «Τομόρι», δια του οποίου συνιστάται εις τον ελληνικόν λαόν να έχη υπ’ όψιν του ότι όπισθεν της Αλβανίας ευρίσκεται η Ιταλία και να μη πιστεύη εις το αήττητον του αγγλικού στόλου, όπως οι ιθύνοντες αυτόν, «οδηγούμενοι από τον αβέβαιον και αμλέτειον Μεταξάν», τον αφίνουν να ελπίζη. Τα εγκλήματα, αποφαίνεται η «Τομόρι», δεν ημπορούν πλέον να γίνουν περαιτέρω ανεκτά και τίποτε δεν ημπορεί να εμποδίση την αποκατάστασιν της δικαιοσύνης, η οποία θα εξασφαλίση μόνιμον ειρήνην.
Εξ άλλου ο κ. Γκάϋντα, ο οποίος χρησιμοποιείται συνήθως υπό του Υπουργείου των Εξωτερικών δια την διερμήνευσιν των επισήμων ιταλικών απόψεων, δημοσιεύει μακρόν άρθρον υπό τον τίτλον «Δικαιοσύνη δια την Αλβανίαν», εις το οποίον ισχυρίζεται τα ακόλουθα:
1)Η δολοφονία του Χότζα απεφασίσθη και προπαρεσκευάσθη εν Αθήναις λόγω της πατριωτικής δράσεως του θύματος.
2)Η Ελληνική Κυβέρνησις δεν σέβεται την ανεξαρτησίαν και τα πολιτικά σύνορα της Αλβανίας. Τουναντίον, οι υπεύθυνοι κυβερνητικοί και στρατιωτικοί κύκλοι εργάζονται δια την υπονόμευσιν αυτής με εκφοβισμούς και δολοπλοκίας και με χονδροειδείς ύβρεις κατά των ενόπλων ιταλικών δυνάμεων. Υπερφίαλοι, όχι ολιγώτερον των Πολωνών, οι Έλληνες διαδίδουν εις τα αλβανικά εδάφη ότι εις Έλλην αξίζει δέκα τουλάχιστον Ιταλούς.
3)Εις την Τσαμουριάν και τα άλλα υπό την κυριαρχίαν της Ελλάδος αλβανικά εδάφη οι Αλβανοί δεν αποτελούν απλώς μειονοψηφίαν αλλά την πλειονότητα.
4)Η Ιταλία ηθέλησε την φιλίαν, την συνεργασίαν ή τουλάχιστον την υπεύθυνον σωφροσύνην της Ελλάδος, άλλ’ η Ελληνική Κυβέρνησις δεν ηθέλησε να ανταποκριθή εις τα ειλικρινή αισθήματα της Ιταλίας. Τουναντίον, από της πρώτης ημέρας της εισόδου της Ιταλίας εις τον πόλεμον, παρά την δήλωσιν του κ. Μουσσολίνι, ενέτεινε την υπονομευτικήν της δράσιν επί των συνόρων της Αλβανίας και προσεφέρθη να βοηθήση με την ελευθέραν χρήσιν των λιμένων και των παραλίων της, τας αγγλικάς δυνάμέις, καταστάσα φανερός συνένοχος, σιωπηλός σύμμαχος και προκλητικός πράκτωρ της Αγγλίας.
5) Η Ελλάς, πιστεύσασα εις το ανεξάντλητον των αγγλικών δυνάμεων, επεδόθη εις το διπλούν και επικίνδυνον παιγνίδιον το αποκορυφωθέν εις την απόπειραν κατά της Αλβανίας και κατά του αλβανικού πληθυσμού. Μοιραίον και σοβαρώτατον σφάλμα, διότι εις κάποιον λόγον του κ. Τσάνο είχεν απεριφράστως διακηρύξη ότι δια την Ιταλίαν είναι ιερά τα σύνορα της Αλβανίας και ιερόν το καθήκον της προασπίσεώς των. Η Ελλάς δεν αντελήφθη προφανώς την αξίαν των σαφών αυτών λόγων, άλλ’ ηθέλησε να ριφθή εις την περιπέτειαν των σφαλμάτων, των δολοπλοκιών και των προκλήσεων έναντι των Δυνάμεων του Άξονος και να συμμετάσχη εις την πολιτικήν της παραβιάσεως των εθνικών ελευθεριών.
Κατά την αποφασιστικήν αυτήν στιγμήν της ευρωπαϊκής ιστορίας τοιαύτα υπεύθυνα σφάλματα δεν είναι ανεκτά.
14 Αυγούστου.
Είναι η ημέρα καθ’ ην η πολεμική του ιταλικού τύπου φθάνει εις το αποκορύφωμά της. Όλαι σχεδόν αι εφημερίδες δημοσιεύουν άρθρα αναπτύσσοντα περίπου τας απόψεις του κ. Γκάϋντα και εις εντονώτερον ακόμη ύφος.
Η Ελλάς κατηγορείται ότι ηκολούθησε πάντοτε αντιϊταλικήν πολιτικήν, ότι μη έχουσα επίγνωσιν της ιταλικής ισχύος δεν αντελήφθη ότι η περίοδος της καταδυναστεύσεως των Αλβανών έκλεισεν, ούτε εξετίμησε την διαβεβαίωσιν της εγγυήσεως της Ιταλίας, άλλ’ επροτίμησε, χωρίς να παραδειγματισθή από τα παθήματα της Τσεχοσλοβακίας, της Πολωνίας, της Νορβηγίας, της Ολλανδίας, του Βελγίου και της Γαλλίας, πολιτικήν προκλήσεων έναντι των Δυνάμεων του Άξονος.
Προστίθεται ότι η Ιταλία δεν ημπορεί να ανεχθή την περαιτέρω συνέχισιν της καταπιέσεως των Αλβανών και ότι επιβάλλεται να αποδοθή δικαιοσύνη και εις την Αλβανίαν δια καταλλήλου εδαφικής αναθεωρήσεως των συνθηκών.
Ο «Μεσσατζέρο» μάλιστα παρατηρεί ότι η εδαφική ακεραιότης της Αλβανίας πρέπει να ικανοποιηθή εντός βραχυτάτου χρόνου.
Ο «Τέβερε» προαναγγέλλει «μοιραίας πιθανότητας» δια την Ελλάδα.
Ο «Πόπολο ντι Ρόμα» υπογραμμίζει τον πολιτισμόν τον οποίον εκόμισεν η Ιταλία εις την αδριατικήν ακτήν και την Κέρκυραν επί της ενετικής κυριαρχίας και προσθέτει ότι εν τη ανοικοδομήσει της νέας Ευρώπης περιλαμβάνεται ολόκληρος ο τομεύς από της Αδριατικής μέχρι του Ευξείνου.
Η «Τριμπούνα», η οποία εξιστορεί πως η Ελλάς κατώρθωσε να σφετερισθή αλβανικά εδάφη και πως επιδιώκει να τα εξελληνίση, καλεί την Ελληνικήν Κυβέρνησιν να εξηγήση που θέλει να φθάση με την σημερινήν πολιτικήν της, ως και την σημασίαν ωρισμένων ενεργειών της, έχουσα υπ’ όψιν της ότι ωρισμένα σφάλματα, τα οποία πληρώνονται πάντοτε ακριβά, είναι κατά την παρούσαν ιδία στιγμήν είπερ ποτέ και άλλοτε μοιραία.
Ο κ. Φαρινάτσι εις το «Ρετζίμε Φασίστα» ισχυρίζεται ότι η περιφορά της κεφαλής του Χότζα εις διάφορα χωρία, εάν αλλαχού προκαλή φρίκην, εις την Ελλάδα αποτελεί σύνηθες φαινόμενον και ότι αι σφαγαί των Αρμενίων ωχριούν προ των σφαγών των Αλβανών υπό των Ελλήνων. Αναφέρει επίσης ότι οι Αγγλογάλλοι έδωσαν την Τσαμουριάν εις την Ελλάδα δια στρατηγικούς λόγους εναντίον της Ιταλίας και προειδοποιεί τέλος την Ελλάδα ότι η Ιταλία δεν ανέχεται εγκλήματα ως η δολοφονία του Χότζα και είναι ετοίμη να εκκαθαρίση «δια ριζικών μέσων» τους νέους και τους παλαιούς λογαριασμούς.
Ο κ. Γκάϋντα, επανερχόμενος επί του θέματος, δημοσιεύει νέον μακρότατον άρθρον δια του οποίου α)ισχυρίζεται ότι η δολοφονία του Χότζα δεν αποτελεί μεμονωμένον και τυχαίον επεισόδιον, άλλ’ αποτελεί μέρος γενικωτέρας συνωμοσίας μεταξύ της Ελλάδος και της Αγγλίας εναντίον της Αλβανίας και της Ιταλίας δια την δημιουργίαν πολεμικού αντιπερισπασμού εις τας Δυνάμεις του Άξονος, αι οποίαι συνεπώς δεν δύνανται να μείνουν απαθείς, β) διακηρύσσει ότι το αλύτρωτον αλβανικόν έδαφος το ευρισκόμενον υπό την Ελλάδα εκτείνεται από τα παράλια της Αδριατικής κατά μήκος των νοτίων συνόρων της Αλβανίας και της Γιουγκοσλαυΐας και ότι το έδαφος τούτο περιλαμβάνει 99.895 Αλβανούς και μόνον 22.430 Έλληνας, γ) κατηγορεί την Ελλάδα ότι όχι μόνον επιδιώκει δια τρομοκρατικής δράσεως τον εξελληνισμόν των Αλβανών αλλά και αποβλέπει ανέκαθεν εις την προσάρτησιν της Νοτίου Αλβανίας, και ότι η ιμπεριαλιστική αύτη πολιτική της Ελλάδος αποτελεί εν των ζωηροτέρων στοιχείων της χρονίας διαταραχής εις τα Βαλκάνια. Η δολοφονία του Χότζα, επάγεται, είναι ο τελευταίος κρίκος της τελευταίος κρίκος της πολιτικής και τρομοκρατικής αλύσεως η οποία από τας Αθήνας κινείται προς την Αλβανίαν και η οποία ήλπιζεν ότι θα εύρισκε βοήθειαν από την Αγγλίαν και από τον πόλεμον.
Ιδιαιτέρως όμως κακόβουλον, προσβλητικόν αλλά και χαρακτηριστικόν είναι εν νέον τηλεγραφικόν κατασκεύασμα εξ Αθηνών, δια του οποίου οι Έλληνες ιθύνοντες κατηγορούνται ότι, επιβάλλοντες σιωπήν εις τον τύπον και ανανεώνοντες τας δηλώσεις των περί φιλίας, επιθυμούν να συνεχίσουν την διφορουμένην εκείνην στάσιν την οποίαν εμφανίζουν ως ουδετέραν, ενώ αύτη εν τη πραγματικότητι διαπνέεται πάντοτε ουσιαστικώς αν μη τυπικώς υπό πνεύματος μεροληψίας εις βάρος της Ιταλίας.
Οι Έλληνες ιθύνοντες, προστίθεται, εξακολουθούν να εφαρμόζουν πολιτικήν αληθώς «ελληνικήν», ήτοι πολιτικήν μεγίστου imbroglio, και ως εκ τούτου σπεύδουν τυπικώς να δώσουν εγγυήσεις ουδετερότητος, ενώ εφαρμόζουν πολιτικήν αγγλικού προτεκτοράτου.
Αναδημοσιεύονται, τέλος, νέα δημοσιεύματα της «Τομόρι» αναφέροντα μεταξύ άλλων την σύλληψιν διαφόρων Αλβανών εις την Τσαμουριάν επειδή ηρνήθησαν να γίνουν όργανα της κατασκοπευτικής δράσεως των ελληνικών αρχών.
15 Αυγούστου.
Εις τον λιμένα της Τήνου υποβρύχιον αγνώστου εθνικότητος τορπιλλίζει και βυθίζει την «Έλλην».
Αι ιταλικαί εφημερίδες, αι οποίαι λόγω της εορτής εξεδόθησαν μόνον το πρωί, δεν περιείχον επί του αλβανικού ζητήματος νέα σχόλια αλλά προσεπάθουν να δημιουργήσουν την εντύπωσιν ότι η ευθύνη της Ελλάδος αναγνωρίζεται εις το εξωτερικόν. Ούτω εν τη ειδησεολογία των εμφανίζουν την Γερμανίαν και την Ουγγαρίαν ως αλληλεγγύους με την Ιταλίαν επί του ελληνοαλβανικού επεισοδίου. Υπογραμμίζεται επίσης η ευμενής στάσις του βουλγαρικού τύπου και η συμπαθής απήχησις την οποίαν έδωκεν εις τας ιταλικάς απόψεις ο ρουμανικός τύπος.
Όσον αφορά τον αντίκτυπον του επεισοδίου εν Ελλάδι, αναφέρεται ότι έλαβον δήθεν χώραν συνομιλίαι του κ. Μεταξά μετά του Ιταλού και του Γερμανού Πρεσβευτού και ότι ο ελληνικός τύπος προσπαθεί να επιδείξη μετριοπάθειαν και πρόθεσιν εξομαλύνσεως των σχέσεων μετά της Ιταλίας.
16 Αυγούστου.
Λόγω της χθεσινής αργίας αι εφημερίδες εκυκλοφόρησαν μόνον την μεσημβρίαν αναδημοσιεύουσαι νέα κακόβουλα σχόλια της «Τομόρι» δια των οποίων αποκαθίσταται η μνήμη του «εθνομάρτυρος» Χότζα κατά των «δυσφημιστικών» ισχυρισμών του ελληνικού τύπου. Τα σχόλια ταύτα καθάπτονται επί πλέον και αυτού του προσώπου της Α. Μ. του Βασιλέως, εμφανιζομένου ως περισσότερον Άγγλου παρά Έλληνος. Ο «Πόπολο ντί Ρόμα» υπογραμμίζει και δι’ ιδίου αρθριδίου τα σχόλια ταύτα και τονίζει ότι αι ερωτοτροπίαι του Βασιλέως Γεωργίου και της Κυβερνήσεώς του μετά της Αγγλίας είναι εξαιρετικώς άκαιροι και επικίνδυνοι.
Περί του τορπιλλισμού της «Έλλης» τα ιταλικά φύλλα παραδόξως δεν αναφέρουν τίποτε. Το μυστήριον της σιγής ταύτης διευκρινίζεται το απόγευμα, διότι αι μεταμεσημβριναί εφημερίδε,ς δημοσιεύουσαι την θλιβεράν είδησιν, την συνοδεύουν με σχόλια δια των οποίων αποδίδουν την ευθύνην του τορπιλλισμού εις την Αγγλίαν, εξησούσαι ότι εάν η βύθισις της «Έλλης» δεν ήτο έργον αγγλικού υποβρυχίου η αγγλική προπαγάνδα δεν θα ήτο εις θέσιν να διαδώση την είδησιν ευθύς ως έλαβε χώραν ο τορπιλλισμός και σχεδόν πριν πληροφορηθή αυτόν η Ελληνική Κυβέρνησις. Προστίθεται ότι η Αγγλία προέβη εις τον τορπιλλισμόν τούτον ελπίζουσα ότι, λόγω της σημερινής εντάσεως των ιταλοελληνικών σχέσεων, η Ελλάς θα απέδιδε την ευθύνην εις την Ιταλίαν και ούτω θα εξωθείτο εις αντίδρασιν εναντίον της.
Ο κ. Γκάϋντα διακηρύσσει ακόμη ότι το πρόβλημα των ελληνοϊταλικών σχέσεων το δημιουργηθέν εκ της δολοφονίας του Χότζα και εκ των άλλων αποκαλύψεων είναι χωριστόν από κάθε άλλο ζήτημα το οποίον θα ηδύνατο να προκύψη εκ της εκμεταλλευτικής δράσεως της Αγγλίας και αναμένει την αναγκαίαν ικανοποιητικήν λύσιν του. Η Ιταλία δεν δέχεται εν προκειμένω συμβιβασμούς.
Εις την ειδησεογραφίαν του «Τζορνάλε ντ’ Ιτάλια» εμφανίζεται η Βουλγαρία ευνοούσα την ιταλικήν εκδοχήν, ενώ διατυπώνονται αμφιβολίαι κατά πόσον ο ισχυρισμός της «Γενή Σαμπάχ», καθ’ ον η Τουρκία θα επενέβαινε παρά το πλευρό της Ελλάδος εις περίπτωσιν επιθέσεως εναντίον της, ανταποκρίνεται εις την γνώμην της Τουρκικής Κυβερνήσεως.
17 Αυγούστου.
Όλαι σχεδόν αι εφημερίδες σχολιάζουν τον τορπιλλισμόν της «Έλλης» επαναλαμβάνουσαι τα υπό του κ. Γκάϋντα υποστηριχθέντα περί ευθύνης της Αγγλίας και χωρισμού του εκ της δολοφονίας του Χότζα προκληθέντος ζητήματος από κάθε άλλο πρόβλημα. Τονίζεται επίσης ότι επιβάλλεται η απονομή πλήρους δικαιοσύνης εις την Αλβανίαν. Η εφημερίς του κ. Φαρινάτσι «Ρετζίμε Φασίστα» προσθέτει ότι η Ελλάς δεν είχεν ακόμη πληρώση την «Έλλην» εις τα αγγλικά ναυπηγεία και συνεπώς η ζημία εκ της βυθίσεως του πλοίου υπό της Αγγλίας διαμοιράζεται.
Εξ άλλου το προσωπικόν όργανον του κ. Μουσσολίνι δημοσιεύει άρθρον του κ. Πολβερέλλι, πρώην Διευθυντού του Γραφείου Τύπου παρά τω Ιταλώ Πρωθυπουργώ, βουλευτού, όστις ισχυρίζεται ότι έχει πλέον αποδειχθή η ευθύνη της Ελλάδος τόσον εις την δολοφονίαν του Χότζα όσον και εις την απόπειραν της αγγλικής μυστικής υπηρεσίας όπως προκαλέση στασιαστικόν κίνημα ει την Αλβανίαν. Το ζήτημα, προσθέτει, το προκύψαν εκ των δύο αυτών ενεργειών παραμένει ανοικτόν. Η Ελλάς είχε κάθε συμφέρον να αφήση να λησμονηθούν αι υπό των συνθηκών της ειρήνης διαπραχθείσα αδικία κατά της Αλβανίας καθώς και να ρίψη πέπλον λήθης επί των παραβάσεων της ουδετερότητος υπέρ της Μεγάλης Βρετανίας κατά τον παρόντα πόλεμον. Ήδη τα προβλήματα ταύτα φθάνουν εις το τέρμα των και αι Αθήναι πρέπει να λογοδοτήσουν. Έχομεν δια τούτο λόγους να πιστεύωμεν ότι η Ιταλική Κυβέρνησις προτίθεται να ζητήση από την Ελλάδα εντός των προσεχών ημερών να διευκρινίση ριζικώς την στάσιν της. ο αγγλικός τύπος ωθεί την Ελλάδα εις αντίστασιν, επαναλαμβάνων το παίγνιον το οποίον ωδήγησεν ήδη εις την καταστροφήν όλα τα κράτη τα πιστεύσαντα εις τας εισηγήσεις και την εγγύησιν της Αγγλίας.
Αι ιταλικαί εφημερίδες εν τη ειδησεολογία των εμφανίζουν τον γιουγκοσλαυϊκόν τύπον ως επικρίνοντα την αγγλόφιλον δήθεν πολιτικήν της Ελλάδος και ως συνιστώντα εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν να αποδεσμευθή της αγγλικής εγγυήσεως. Υπογραμμίζεται επίσης ότι η βύθισις της «Έλλης» και εν Γερμανία αποδίδεται εις τον Τσώρτσιλ, επιδιώκοντα να επεκτείνη τον πόλεμον εις τα Βαλκάνια.
18 Αυγούστου.
Αναδημοσιεύεται η πολεμική αρθρογραφία της «Τομόρι».
19 Αυγούστου
Υπό κτυπητούς τίτλους δίδεται μεγάλη έξαρσις εις χυδαία δημοσιεύματα της «Τομόρι» περί «αιματηρής κτηνωδίας» των Ελλήνων υπαλλήλων και περί αποπείρας της Ελληνικής Κυβερνήσεως όπως αλλοιώση τον εθνολογικόν χαρακτήρα της Τσαμουριάς δια της εγκαταστάσεως Ελλήνων προσφύγων. Τα δημοσιεύματα ταύτα γέμουν συκοφαντικών υπαινιγμών κατά του ελληνικού στρατού και ύβρεων κατά του ελληνικού λαού, όστις χαρακτηρίζεται ματαιόδοξος, ικανός εις το εμπόριον απλώς και μόνον διότι είναι συνηθισμένος εις την απάτην, απόλεμος, ξένος προς τας αρετάς ευθύτητος και ανωτερότητος αι οποίαι χαρακτηρίζουν τους μαχητάς και τέλος επιτηδειότατος εις την δολιότητα και τας βιαιότητας.
20 Αυγούστου.
«Η Τσαμουριά αποτελεί κόλασιν. Μακρά άλυσος εγκλημάτων της ελληνικής μεγαλομανίας». Υπό τους τίτλους αυτούς δημοσιεύονται νέαι καταγγελίαι της «Τομόρι», αι οποίαι μεταξύ άλλων αναφέρουν ότι 80 Αλβανοί προύχοντες χωρίου τινός εκλείσθησαν εις μίαν εκκλησίαν, όπου αι ελληνικαί αρχαί τους έκαυσαν ζωντανούς.
21 Αυγούστου.
Δημοσιεύεται κατά τρόπον εντυπωσιακόν τηλεγράφημα του Στέφανι εκ Τιράνων καταγγέλλον ότι ο αλβανικός λαός ευρίσκεται εις αγωνιώδη ανησυχίαν διότι η Ελλάς ωργάνωσεν εις την Ήπειρον μεγάλην συμμορίαν κομιτατζήδων υπό την λήσταρχον Κότσο Ντίρο(;) προς εξόντωσιν της αλβανικής μειονότητος. Ταυτοχρόνως ο κ. Γκάϋντα δημοσιεύει κύριον άρθρον δια να τονίση ότι αι αποκαλύψεις της «Τομόρι» επιβεβαιούν ότι υπάρχει μεταξύ Ιταλίας, Αλβανίας και Ελλάδος εν πρόβλημα ανοικτόν και ότι η Ιταλία δικαιούται να ζητήση οριστικήν διευκρίνισιν της καταστάσεως εν ονόματι των δικαίων των εθνοτήτων και της βαλκανικής τάξεως. Όχι μόνον η Τσαμουριά, προσθέτει, αλλά και όλαι αι περιοχαί εις τας οποίας πλειονοψηφούν οι Αλβανοί, ήτοι μέρος της περιφερείας των Ιωαννίνων, αποτελούν την ουσίαν του προβήματος τούτου, το οποίον απαιτεί ούτως ή άλλως οριστικήν λύσιν. Μεθ’ ο παρατηρεί ότι θα ήτο τουλάχιστον παράδοξον εάν αι Δυνάμεις του Άξονος, αφού δια παντός τρόπου ενεθάρρυναν την ειρήνευσιν μεταξύ ωρισμένων βαλκανικών χωρών παρά τας απαιτουμένας δια την επίτευξίν της μεγάλας εδαφικάς θυσίας, άφηναν να διατηρώνται εις άλλας περιοχάς, αι οποίαι τας ενδιαφέρουν περισσότερον καθεστώτα ευρισκόμενα εις αντίθεσιν προς τα εθνικά δίκαια και προς τον πολιτισμόν και τα οποία δύνανται να απειλήσουν, υπό οξυτέραν μορφήν, την νέαν τάξιν πραγμάτων εις τα Βαλκάνια. Εν αναμονή της απαραιτήτου αυτής λύσεως ο κ. Γκάϋντα θεωρεί σκόπιμον να ανασκοπήση την στάσιν της Ελλάδος και της Αγγλίας, ισχυριζόμενος ότι η Ελλάς επισπεύδει την εξελληνιστικήν πολιτικήν της αφ’ ενός δια να εμφανίση ανυποστάτους τας αλβανικάς διεκδικήσεις και αφ’ ετέρου δια να προκαλέση την Ιταλίαν, και καταλήγει εις το συμπέρασμα ότι η Ελλάς σχεδιάζει, εν συνεννοήσει μετά της Αγγλίας, εισβολήν εις το αλβανικόν έδαφος. Μεθ’ ο επάγεται: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ιταλία οφείλει να απαντήση εις το αγγλοελληνικόν αυτό επιθετικόν σχέδιον με σταθερότητα πολιτικής ήτις, καίτοι δεν επιδιώκει περιπετείας, είναι ετοίμη να προασπίση τα εθνικά δικαιώματα της Αλβανίας και της βαλκανικής τάξεως.
Το χαρακτηριστικώτερον δημοσίευμα της ημέρας είνε ανταπόκρισις εκ Βελιγραδίου, διότι αι γνώμαι αι οποίαι αποδίδονται εν αυτή εις τους γιουγκοσλαυϊκούς κύκλους αντανακλούν μάλλον τας ιταλικάς αντιλήψεις και διευκρινίζουν πως αντιλαμβάνονται οι Ιταλοί την λύσιν του «υφισταμένου ιταλοαλβανικού ζητήματος». Κατά τους Γιουγκοσλαύους ανταποκριτάς, τονίζεται εις το δημοσίευμα τούτο, οι ελληνικοί κύκλοι αποφεύγουν κατά τας ημέρας αυτάς την δραματοποίησιν των ιταλοελληνικών. Το γεγονός ότι η Ιταλία επιτρέπει εις τα ελληνικά πλοία να ταξιδεύουν εις την Μεσόγειον ενθαρρύνει την Κυβέρνησιν προς την κατεύθυνσιν ταύτην, παρά τας πιέσεις των Άγγλων. Αναμένεται συνεπώς ότι θα διευκρινισθούν αι ιταλοελληνικαί σχέσεις, αλλά τούτο θα επιτευχθή μόνον εάν η Ελλάς συμπεριφερθή έναντι της Ιταλίας καθ’ ον τρόπον η Ρουμανία έναντι της Γερμανίας, δηλαδή αποκηρύξη την αγγλικήν εγγύησιν και εισέλθη εις την σφαίραν ανεξαρτήτου συνεργασίας μετά της Ιταλίας.
22 Αυγούστου.
Την πρωίαν δημοσιεύεται ανακοίνωσις του πρακτορείου Στέφανι μεταδίδουσα φληναφήματα της «Τομόρι» περί οργανώσεως νέων συμμοριών κομιτατζήδων, περί καταρτίσεως καταλόγων προγραφών και περί μεγάλης δυστυχίας του αλβανικού πληθυσμού ένεκα της αδιαφορίας και των πολυποικίλων περιοριστικών μέτρων των ελληνικών αρχών. Εντός της ιδίας ημέρας δημοσιεύεται και δευτέρα ανακοίνωσις του Στέφανι επί νεωτέρων καταγγελιών της «Τομόρι» αφορωσών την κατάργησιν των σχολικών ελευθεριών του αλβανικού πληθυσμού, την τρομοκρατικήν δράσιν του αρχηγού της χωροφυλακής Τζαμπέττα(;), συλλήψεις και κακοποιήσεις των συλλαμβανομένων, μυστηριώδη εξαφάνισιν του Αλβανού διανοουμένου Κιάκη(;) και οργάνωσιν συμμορίας υπό τον Εκονόμη(;) η οποία προϋτίθετο να διεισδύση εις τας περιφερείας του Αργυροκάστρου και της Κορυτσάς δια την τρομοκράτησιν του αλβανικού πληθυσμού.
23 Αυγούστου
Εξακολουθεί η μέσω της «Τομόρι» διενεργουμένη πολεμική δια της αναδημοσιεύσεως των πληροφοριών της, αι οποίαι μεταξύ άλλων αναφέρουν ότι ενετάθη κατά το τελευταίον διήμερον η διανομή όπλων μεταξύ των Ελλήνων της Τσαμουριάς και της Πίνδου και ότι έφθασεν εις τα Ιωάννινα συνταγματάρχης της χωροφυλακής δια να αναλάβη την αρχηγίαν των πυρετωδώς οργανουμένων συμμοριών κομιτατζήδων.
Το απόγευμα αναδημοσιεύεται νεωτέρα καταγγελία της «Τομόρι» καθ’ ην, εκ στοιχείων ελθόντων ήδη εις φως, εις Αλβανός πατριώτης, ο Τακά, όστις ευρέθη κατά τον παρελθόντα Μάιον απηγχονισμένος, δεν είχεν αυτοκτονήση, ως είχεν υποστηριχθή τότε υπό των ελληνικών αρχών, άλλ’ είχε τουναντίον δολοφονηθή δια την πατριωτικήν του δράσιν.
Ταυτοχρόνως αποδίδονται εις τους κύκλους του Βελιγραδίου και εις τον γιουγκοσλαυϊκόν τύπον κρίσεις και υποδείξεις αι οποίαι φαίνονται και πάλιν να διερμηνεύουν μάλλον τα απόψεις των Ιταλών και να αποτελούν εμμέσους εισηγήσεις αυτών προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν.
Ούτω, η «Εφημερίς της Ιταλίας» δημοσιεύει εκ Βελιγραδίου ότι οι γιουγκοσλαυϊκοί κύκλοι πιστεύουν ότι, επειδή η Ιταλία δεν προτίθεται να χρησιμοποιήση το βάρος της στρατιωτικής της ισχύος όπως ασκήση πίεσιν επί των αποφάσεων της Ελλάδος, υπάρχει ελπίς ότι η Κυβέρνησις των Αθηνών θα αναγνωρίση την ιταλικήν μετριοπάθειαν θέτουσα τέρμα εις την διφορουμένην στάσιν της. Η Ελλάς, προσθέτει η ανταπόκρισις, δεν ακολοθεί κατά την «Βρέμε» στάσιν ουδετερότητος, διότι απεδείχθησαν πλέον αι μορφαί της συνεργασίας της μετά της Αγγλίας, και συνεπώς εις την Ελλάδα εναπόκειται να προβή εις διάβημα προς την Ρώμην δια να διευκρινίση την θέσιν της. Προστίθεται ακόμη ότι, κατά την «Βρέμε», η Ιταλία απέφυγε να διατυπώση επισήμως τας διεκδικήσεις της ίνα επιτρέψη εις την Ελλάδα να αντιμετωπίση την λύσιν του ζητήματος μετά μεγαλυτέρας ευκολίας.
24 Αυγούστου.
Την πρωίαν επαναλαμβάνονται καταγγελίαι της «Τομόρι» περί δολοφονίας του Τακά, το δε απόγευμα αναδημοσιεύονται εν συντομία νεώτεραι πληροφορίαι, της Κοστί(;) και άλλων κέντρων της Τσαμουριάς.
Παραλλήλως η «Εφημερίς της Ιταλίας» δημοσιεύει, υπό τύπον ανταποκρίσεως εξ Αγίου Σεβαστιανού, ότι των ελληνοϊταλικών σχέσεων διακηρύσσουσα ότι βαίνουσι προς το ανεπανόρθωτον και επινοούσα χονδροειδείς φαντασιοπληξίας ίνα εύρη την ευκαιρίαν να επιβεβαιώση την προς την Ελλάδα εγγύησίν της. Ποίαν αρωγήν όμως θα ηδύνατο να παράσχη εις την Ελλάδα η Αγγλία αφού δεν είχε δυνάμεις ούτε την Σομαλίαν να προασπίση; Προφανώς, προσθέτει η ανταπόκρισις, δια την Αγγλίαν η εγγύησις προς την Ελλάδα δεν σημαίνει άλλο ή την υπ’ αυτής χρησιμοποίησιν των ελληνικών βάσεων εάν η Ελλάς δεν ήθελεν αντιληφθή την παγίδα και έπιπτε θύμα της αγγλικής προπαγάνδας.
Εις το σημείον αυτό εσταμάτησεν επί του παρόντος η πολεμική. Έπαυσεν αποτόμως, όπως αποτόμως είχεν αρχίσει.
Ι. Πολίτης.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ.
1. Παρατίθεται το κείμενον της από 25 Ιουλίου 1940 διακοινώσεως της Ιταλικής Πρεσβείας προς το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών:
Η Β. Ιταλική Πρεσβεία έχει την τιμήν να φέρη εις γνώσιν του Β. Υπουργείου των Εξωτερικών τα ακόλουθα:
Την 17 παρελθόντος Ιουνίου ευρέθη μεταξύ Πόρτο Έντα και Κονισπόλεως πλησίον των ελληνοαλβανικών συνόρων ακέφαλον πτώμα. Αι έρευναι της επιτοπίου αρχής επέτρεψαν να εξακριβωθή ότι επρόκειτο περί ενός ονόματι Νταούτ Χότζα, ηλικίας 50 ετών, δασοφύλακος, Αλβανού καταγομένου εκ Τσαμουριάς, πρόσφυγος εν Αλβανία από 20 ετών. Αι ανακρίσεις διεπίστωσαν ταυτοχρόνως ότι την 14 Ιουνίου ο Νταούτ Χότζα είχε μεταβή εις τους βοσκοτόπους των οποίων είχε την φύλαξιν, κειμένους εις την περιοχήν Σεσίν. Εκεί συνηντήθη μετά των Πίλο Κότσο, υιού του Ντίρνος, γεννηθέντος εν Μούρσι, ηλικίας 17 ετών, και Ηλία Φότο, υιού του Σοτίρ, γεννηθέντος εν Μούρσι, ηλικίας 24 ετών. Μετά σύντομον μετ’ αυτών συνομιλίαν ο Χότζα απεκοιμήθη υπό την σκιάν ενός δένδρου. Και ενώ εκοιμάτο εδολοφονήθη ανάνδρως υπό των εν λόγω ατόμων, τα οποία αφού απεκεφάλισαν το πτώμα κατέφυγον, συναποκομίζοντα την κεφαλήν του θύματος, πέραν της ελληνικής μεθορίου, εις απόστασιν 30 περίπου λεπτών πορείας.
Αι ιταλικαί αρχαί προέβησαν εις την σύλληψιν ενός ονόματι Κότσο Σουλλιόττι, ιδιοκτήτου μύλου κειμένου πλησίον του τόπου όπου διεπράχθη το έγκλημα, και ο οποίος λίαν πιθανώς είχε γνώσιν τούτου, ως και του πατρός του Πίλο Κότσο. Η Β. Πρεσβεία κατόπιν οδηγιών της Κυβερνήσεως της έχει την τιμήν να ζητήση όπως διαταχθή η προσωρινή σύλληψις των Πίλο Κότσο και Ηλία Φότο, ευρισκομένων επί ελληνικού εδάφους, λίαν πιθανώς εις Φιλιάτες ή εις τα περίχωρα, εν αναμονή τακτικής αιτήσεως η οποία θα υποβληθή οσονούπω υπό του Αλβανικού Υπουργείου της Δικαιοσύνης.
Εν αναμονή της απαντήσεως την οποίαν το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών θέλει ευαρεστηθή να διαβιβάση αυτή επί του θέματος, η Ιταλική Πρεσβεία δράττεται της ευκαιρίας ίνα επαναλάβη την διαβεβαίωσιν της εξόχου υιπολήψεώς της.
2. Σημείωσις. – Τόσον η ανωτέρω όσον και άπασαι αι μετέπειτα ανακοινώσεις του Πρακτορείου Αθηνών δεν εδημοσιεύθησαν εις τον Ιταλικόν τύπον, αντιθέτως προς τα κρατούντα.
3. Τοιαύτη αίτησις περί εκδόσεως ουδέποτε υπεβλήθη εις το Β. Υπουργείον των Εξωτερικών.
Από το βιβλίο: Η Ιταλική επίθεσις κατά της Ελλάδος.
ΒΑΣΙΛΙΚΟΝ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΤΩΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ
ΑΘΗΝΑΙ 1940
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη