… Εν τω μεταξύ, στο Πατριαρχείο αποστέλλονταν έντονα διαβήματα από τη Μακεδονία και την ελεύθερη Ελλάδα που ζητούσαν από το εκκλησιαστικό κέντρο να απαλλάξει τον Χρυσόστομο από τις κατηγορίες που του αποδίδονταν και να τον επαναφέρει στην έδρα του. Η έκταση που είχε πάρει το ζήτημα του μητροπολίτη Δράμας αναγκάζει το Φανάρι να εξετάσει εκ νέου την υπόθεση του Χρυσόστομου.
Στις συνεδριάσεις των μελών της ιεράς Συνόδου εκφράστηκαν πολλές απόψεις. Η πρώτη, την οποία υποστήριζαν ιεράρχες της Μακεδονίας και της Θράκης, όπως ο Γρεβενών Αγαθάγγελος Κωνσταντινίδης, ο Πελαγονίας Ιωακείμ Φορόπουλος και ο Μαρωνείας Νικόλαος Σακκόπουλος, πρότεινε την αποκατάσταση του Χρυσοστόμου και την απόρριψη των αξιώσεων της υψηλής πύλης για την τελική απομάκρυνσή του από τη Μακεδονία, απαιτήσεις που καταπατούσαν τα προνόμια και τη θέση της εκκλησίας στο θεσμικό πλαίσιο του οθωμανικού κράτους και την έθεταν σε διωγμό.1
Μια άλλη, πιο μετριοπαθής άποψη, την οποία συμμεριζόταν και ο Ιωακείμ Γ’, απέμενε πως το πατριαρχείο δεν θα έπρεπε να συγκρουστεί με την υψηλή πύλη για το ζήτημα του Μητροπολίτη Δράμας, αλλά να πιέσει για έκδοση νέου βερατίου, με σκοπό τη μετάθεση του ιεράρχη σε κάποια άλλη πιο «ήσυχη» επαρχία του οικουμενικού θρόνου.
Στην ιερά σύνοδο παρουσιάστηκαν και άλλες προτάσεις, όπως αυτή του μητροπολίτη Καστορίας Γερμανού Καραβαγγέλη, μαχητικού ιεράρχη της Δυτικής Μακεδονίας και προσωπικού φίλου του Χρυσοστόμου, ο οποίος πρότεινε τη μετακίνηση του μητροπολίτη Δράμας στην Αμερική και την ανάληψη των καθηκόντων του πατριαρχικού Εξάρχου στη Νέα Ήπειρο. Επίσης, εξετάστηκε και πάλι το ενδεχόμενο να αποσταλεί ο Χρυσόστομος ως Έξαρχος του πατριαρχείο στη Σμύρνη.2
Η υψηλή πύλη απέρριπτε κατηγορηματικά τόσο την πρόταση για επιστροφή του Χρυσοστόμου στη Δράμα, όσο και τις εισηγήσεις για μετάθεσή του σε οποιαδήποτε επαρχία του οικουμενικού θρόνου. Ο Μέγας Βεζίρης διαμήνυε πως ήταν θέμα χρόνου να παραπεμφθεί ο Χρυσόστομος στα ποινικά δικαστήρια και έπειτα να οδηγηθεί εξόριστος στα βάθη της Ανατολίας.
Κατά τον Φερή πασά, η επιστολή που ενοχοποιούσε περισσότερο τον ιεράρχη ήταν αυτή που απευθυνόταν στην Αγγλικανική εκκλησία. Ο Οθωμανός αξιωματούχος ισχυριζόταν πως ο μητροπολίτης Δράμας με την επιστολή του αυτή καλούσε την Αγγλία και, μέσω αυτής, όλη τη χριστιανική Ευρώπη σε μια νέα «τρόπον τινά σταυροφορίαν των Άγγλων κατά της θεόθεν τεταγμένης εφ’ ημάς Βασιλείας».3
Ωστόσο, η επιστολή του Χρυσοστόμου προς τον Αγγλικανό Αρχιεπίσκοπο είχε θεολογικό περιεχόμενο, καθώς τόνιζε και καλλιεργούσε την προοπτική της ένωσης των εκκλησιών ως τη μόνη και ασφαλή οδό της ειρήνης και της ενότητας μεταξύ των χριστιανικών λαών, ιδιαίτερα των Ελλήνων και των Βουλγάρων, οι οποίοι βρίσκονταν σε μακροχρόνια σύγκρουση. Είναι προφανές ότι αυτό που «ενοχοποιούσε» τον ιεράρχη ήταν ότι στο κείμενό του, περιγράφοντας τα δεινά των ορθοδόξων στη Μακεδονία και αξιώνοντας την υποστήριξη και άμεση παρέμβαση της Μεγάλης Βρετανίας, εξέθετε στη διεθνή κοινότητα την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Προς αποφυγή μεγαλύτερης εμπλοκής στο ζήτημα του μητροπολίτη Δράμας, ο Πατριάρχης επανήλθε σε παλαιότερη πρότασή του για την αποκλιμάκωση της έντασης με την υψηλή πύλη και κάλεσε τον Χρυσόστομο να ζητήσει δίμηνη άδεια «προς ανάπαυσιν και μετάβασιν αυτού εις το βιλαέτιον Προύσης».3 Ο ιεράρχης απάντησε στις 16 Σεπτεμβρίου 1907 ζητώντας τη δημοσίευση των επιστολών και την κανονική εκδίκαση της υπόθεσής του. Αρνήθηκε να εγκαταλείψει τη Μακεδονία προτού αποσταλούν στο πατριαρχείο τα ενοχοποιητικά στοιχεία εις βάρος του και προτού αποφασίσει η ιερά σύνοδος για το μέλλον του. Στην επιστολή του προς τον πατριάρχη έγραφε ο άγιος.
«Εάν εγώ είμαι της τρικυμίας, εν η παλαίει το σκάφος της Εκκλησίας, ο αίτιος, άρατέ με και ρίψατέ με εις την θάλασσαν, ίνα κοπάση αφ’ Υμών ο κλύδων ο μέγας ούτος, αλλά προ τούτου ερωτήσατέ με, ως τον Ιωνάν οι εν τω πλοίω: πόθεν έρχομαι, που πορεύομαι και τί εποίησα, και κατόπιν βάλετε κλήρον, και αν ο κλήρος πέση επ’ εμέ, ρίψατέ με εις την θάλασσαν. Διατί τόσον ζηλοτύπως κατακρατείται και περικρύπτεται η σειρά των κατασχεθεισών επιστολών μου; Και ίνα τί το έγκλημά μου δεν εκτίθεται εις το φως, δεν παραπέμπεται εις το πατριαρχείον, και μόνον αυθαίρετοι διαταγαί κοινοποιούνται, ως αυταί όχι δια της καθιερωμένης τάξεως περί της εξορίας μου εις τας εσχατιάς της Ασίας της Μικράς;… άρατέ με και πέμψατέ με εις υπερορίας… Θα βαδίσω μετά σταθερού βήματος και μεγαλοψυχίας, ως εμπρέπει εις ορθόδοξον Έλληνα μητροπολίτην, παρά του οποίου κανόνα βίου αναμένει ο δεινοπαθών κακοδαίμων Μακεδονικός και λοιποί ομοεθνείς ως ο ομαίμων λαός μας».5
Ο Ιωακείμ Γ’ ζητά ακρόαση από τον Μέγα Βεζίρη, στην οποία ο Φερήτ πασάς αξιώνει την εκτόπιση του Χρυσοστόμου στο Ικόνιο ή τη Σαμψούντα. Ο πατριάρχης αρνείται την απαίτηση της υψηλής πύλης και υποστηριζόμενος από την πλειοψηφία της ιεράς συνόδου επιλέγει ως συμβιβαστική λύση την προσωρινή μετακίνηση του μητροπολίτη στη γενέτειρά του Τρίγλια.
Στην κατεύθυνση αυτή απεστάλη στις 21 Σεπτεμβρίου 1907 από την Κωνσταντινούπολη το ακόλουθο τηλεγράφημα:
«Εντέλλεσθε εκκλησιαστικώς μεταβήναι πατρίδα υμών άνευ προσεγγίσεως Κωνσταντινούπολιν, γίνεται δε εν τω μεταξύ σύντονος ενέργεια περαιτέρω».6
Ο ιεράρχης απογοητεύεται, διαμαρτύρεται και αναρωτιέται για ποιο λό΄γο «άνευ» δίκης, αναπολόγητος, παντάπασιν αθώος» αποστέλλεται εξόριστος στην πατρίδα του, ενώ τον πληγώνει η απόφαση του πατριάρχη να μην διέλθει από την Κωνσταντινούπολη κατευθυνόμενος προς την Τρίγλια.
Ωστόσο, διαπιστώνοντας ότι η απομάκρυνσή του από τη Δράμα και τη Μακεδονία είναι αναπόφευκτη, αποστέλλει στον Πατριάρχη το εξής τηλεγράφημα:
«Εξαιτούμαι άδειαν υμετέρας Θειοτάτης Παναγιότητος όπως μεταβώ εις Σμύρνην ή Μυτιλήνην ή Άγιον Όρος, ένεκα της υγειείας μου, επί δίμηνον».7
Ζητά δηλαδή από τον πατριάρχη να του επιτραπεί να μεταβεί στη Μυτιλήνη και τη Σμύρνη, περιοχές όπου είχε ξεκινήσει την ιερατική του διακονία, και έπειτα να εγκατασταθεί στο άγιον Όρος ως εφησυχάζων ιεράρχης του οικουμενικού Θρόνου, αναμένοντας την έκβαση της υπόθεσής του. Το ίδιο είχε πράξει και ο Ιωακείμ Γ’ μετά την παραίτησή του από τον πατριαρχικό Θρόνο το 1884, όταν αποσύρθηκε στο Άγιον Όρος για δώδεκα χρόνια, αναζητώντας περισσότερη πνευματική περισυλλογή και ανάπαυση.
«Αρκεί όσον εκακώθην και εταπεινώθην σφόδρα, και σκυθρωπάζων όλην την ημέραν πορεύομαι. Αποστραφήτω απ’ εμού δέομαι και ικετεύω το ποτήριον τούτο το πικρόν της υπερορίας εις την πατρίδα μου. Άφετέ με ελεύθερον να μεταβώ μόνος μου εις Μυτιλήνην, Σμύρνην και κατόπιν να καταντήσω εις Άγιον Όρος, όπου ν’ αναμείνω την αισίαν λύσιν του ζητήματός μου˙ έχω υψίστην ανάγκην πνευματικής και σωματικήκς ανέσεως. Κατόπιν τοιούτου ταξιδίου μεταβαίνων εις Άγιον Όρος φυλάττω όλα τα προσχήματα, ότι δεν εξετέλεσα την εντολήν της Εκκλησίας ως ποινήν, και δεν προστρίβεται κηλίς εις την πολιτείαν των εν Μακεδονία αρχιερέων. Άφετέ μοι την δυστυχή ταύτην παρηγορίαν, αφού εις τόσον οξύτητος σημείον έφθασαν τα πράγματα και η εις Βασιλεύουσα προσέγγισίς μου δεν επιτρέπεται»,8 έγραφε ο ιεράρχης.
Σε απάντηση ο πατριάρχης έστειλε το ακόλουθο γράμμα:
«Ως έχουσι νυν τα πράγματα, το σον συμφέρον πρωτίστως απαιτεί, ίνα επί του παρόντος απέλθετε εις την πατρίδα υμών και δια της υπακοής ταύτης συντελέσητε εις την αισίαν του ζητήματος υμών έκβασιν»9
Στον Χρυσόστομο απαγορεύτηκε η μετάβαση σε οποιοδήποτε μέρος, όπως Μυτιλήνη ή Σμύρνη, και διατάχτηκε να απέλθει στη γενέτειρά του Τρίγλια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως και η απαγόρευση της υψηλής πύλης, μέσω του πατριαρχείου, να μεταβεί ο Μητροπολίτης στο Περιβόλι της Παναγίας. Το Άγιον Όρος ως μακεδονικό έδαφος ηλέκτριζε ακόμα περισσότερο την τουρκική διοίκηση, καθώς υπήρχε ο φόβος ότι, εκμεταλλευόμενος ο ιεράρχη το άβατο της Αθωνικής Πολιτείας, θα συνέχιζε απτόητος τη δράση του στη Μακεδονία.
Εν τω μεταξύ η «Σεβαστή Κυβέρνησις», μετά τα αλλεπάλληλα αιτήματα, ευαρεστήθηκε να αποστείλει την κατασχεθείσα αλληλογραφία του μητροπολίτη Δράμας στο πατριαρχείο και τις πρεσβείες των Μεγάλων Δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη. Προς έκπληξη τότε των Συνοδικών ιεραρχών διαπιστώθηκε πως τα περισσότερα έγγραφα του Χρυσοστόμου είχαν μεταφραστεί με δόλιο τρόπο, καθώς στις επιστολές και τα υπομνήματά του είχαν προστεθεί εμβόλιμα φράσεις και λέξεις που δεν υπήρχαν στα πρωτότυπα κείμενα, ώστε να εκτίθεται ο άγιος στις οθωμανικές αρχές και να στοιχειοθετούνται οι εις βάρος του κατηγορίες.
Ο ιεράρχης υπενθυμίζει στον Ιωακείμ Γ’ τον λόγο του αποστόλου Παύλου: «ουκ έστιν έθοςΡωμαίοις χαρίζεσθεί τινά άνθρωπον εις απώλειαν, πριν ή ο κατηγορούμενος κατά πρόσωπον έχοι τους κατηγόρους, τόπον τε απολογίας λάβοι περί του εγκλήματος» (Πράξ. κε’ 16).10 Δηλαδή, δεν είναι συνήθεια να παραδίδεται ένας άνθρωπος στην απώλεια και δεν είναι δυνατόν να εκδοθεί καταδικαστική απόφαση, προτού ο κατηγορούμενος έλθει σε κατ’ αντιπαράσταση εξέταση με τους κατηγόρους του και προτού δοθεί σε αυτόν η ευκαιρία να απολογηθεί για το έγκλημα για το οποίο κατηγορείται.11
Παρ’ όλα αυτά, αντιλαμβανόμενος ο άγιος ότι η απόφαση για τη μετάβασή του στην Τρίγλια είναι οριστική, υποχωρεί. Ο Χρυσόστομος αγωνίζεται μέχρι την τελευταία στιγμή να παραμείνει στην πρώτη γραμμή των αγώνων της εκκλησίας και του γένους. Και όταν ο Πατριάρχης αποφασίζει διαφορετικά, ο άγιος «κλίνει τον αυχένα της ψυχής και του σώματος»12 και υποτάσσεται στη βούληση της εκκλησίας.
Υποσημειώσεις.
1. Λοβέρδος, ό. π., σσ’. 111-112
2. +Χρυσοστόμου Καλαφάτη, ό. π., σσ’. 68-69
3. Το αρχείον, τ. Α’, σ’. 175
4. Εμπρός ημερήσια εθνική εφημερίς, αριθ. 3.919/16.9.1907, σ’. 4
5. Εριφύλης Κοντοπούλου (Επιμέλεια), «Διάφορα» Σημειώσεις του Ηρακλή Α. Τσίτερ Κωνσταντινούπολη – Τρίγλια – Σμύρνη, εκδόσεις πολιτιστικό αναπτυξιακό κέντρο Θράκης (ΠΑΚΕΘΡΑ), Ξάνθη 2006, σσ’. 189-191. – Πρβλ. Λοβέρδος, ό. π., σσ’. 112-113
6. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 182, 200-201
7. Χρυσοστόμου Καλαφάτη, ό. π., σ’. 68
8. Το αρχείον, τ. Α’, σ. 183
9. Ό. π., σ. 186
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Ο ΄΄Αγιος Χρυσόστομος Σμύρνης στη Θεσσαλονίκη (Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
