Γιατί στους εσχάτους χρόνους τόσα πολλά βγαίνουν στο φως περί των ψυχών, τα οποία προηγουμένως έμεναν κρυφά.
ΠΕΤΡΟΣ. Γιατί συμβαίνει, σε παρακαλώ, και σε αυτά τα τελευταία χρόνια βλέπουν το φως τόσα πολλά σχετικά με τις ψυχές, τα οποία προηγουμένως έμεναν κρυμμένα; Με ξεκάθαρες αποκαλύψεις και φανερώσεις ο μέλλων αιώνας δείχνει να παρουσιάζεται και να διανοίγεται σε μας.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Έτσι είναι. Γιατί όσο ο παρών αιώνας πλησιάζει στο τέλος του,1 τόσο ο μέλλων αιώνας λόγω της ίδιας της εγγύτητας σαν να αγγίζεται ήδη κάπως και διανοίγεται με όλο και πιο έκδηλα σημεία. Και εφόσον σε αυτόν καθόλου δεν βλέπουμε αμοιβαία ο ένας τις σκέψεις του άλλου, ενώ σε εκείνον διαβάζουμε ο ένας του άλλου την καρδιά, πώς να ονομάσω τον αιώνα αυτόν εκτός από νύκτα, και πώς τον μέλλοντα εκτός από ημέρα;2 Αλλά κατά τον ίδιο τρόπο που, όταν τελειώνει η νύκτα και αρχίζει να ανατέλλει η ημέρα, πριν την ανατολή του ήλιου κατά τρόπο ανακατεύονται μαζί το σκοτάδι με το φως, έως ότου τα υπολείμματα της νύκτας που φεύγει να μεταλλαγούν εντελώς σε φως της ημέρας που έρχεται, έτσι και το τέλος αυτού του κόσμου αναμιγνύεται με την αρχή του μέλλοντος αιώνος, και το ίδιο το σκοτάδι των υπολειμμάτων του φωταγωγείται ήδη από την κάποια σύμμιξη με τον κόσμο των πνευμάτων. Και από αυτά που είναι εκείνου του κόσμου ήδη πολλά διακρίνουμε, αλλά ακόμα δεν τα αναγνωρίζουμε τελείως, γιατί είναι σαν να βλέπουμε το θολό είδωλό τους μπροστά στον ήλιο σε κάποια χαραυγή του νου μας.
ΠΕΤΡΟΣ. Με αναπαύει αυτό που λέγεις. Αλλά σχετικά με τον τόσο μεγάλο άνδρα
Πασχάσιο
κινεί σε απορία την ψυχή το ότι μετά τον θάνατο οδηγήθηκε σε τιμωρητικό τόπο αυτός, του οποίου το ένδυμα πάνω στο φέρετρο μπόρεσε ώστε, μόλις αγγίχθηκε, να φυγαδεύσει το πονηρό πνεύμα από τον κυριευμένο άνθρωπο.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Σε αυτό το περιστατικό οφείλουμε να διαγνώσουμε την μεγάλη οικονομία του Παντοδυνάμου Θεού και πόσο πολύπτυχη είναι. Κατά δική Του κρίση συντελέσθηκε ώστε ο ίδιος και ο αυτός Πασχάσιος και υπέστη αφανώς την ανταπόδοση του αμαρτήματός του, και ωστόσο μπροστά στα ανθρώπινα μάτια επιτέλεσε θαύματα μετά θάνατον με το λείψανό του, εφόσον πριν τον θάνατο, εν γνώσει επίσης αυτών των ανθρώπων, είχε εκτελέσει έργα ευσεβή. Έτσι ώστε ούτε αυτοί που είχαν δει τα καλά του να διαψευσθούν στην εκτίμηση των ελεημοσυνών του, αλλά ούτε και να του αφεθεί χωρίς τιμωρία το πταίσμα, που ο ίδιος ούτε που πίστευε πως ήταν πταίσμα, και γι’ αυτό δεν το ξέπλυνε με τα δάκρυα.
ΠΕΤΡΟΣ. Αναλογίζομαι αυτό που λέγεις. Και λοιπόν συνεσταλμένος από αυτές τις εξηγήσεις, αναγκάζομαι ήδη να φοβάμαι όχι μόνο αυτά τα αμαρτήματα που καταλαβαίνω σε μένα, αλλά και αυτά ακόμα που δεν τα καταλαβαίνω.
Αλλά παρακαλώ, επειδή λίγο παραπάνω3 ο λόγος στράφηκε γύρω από τους τόπους των τιμωριών, που άραγε να θεωρήσουμε πως βρίσκεται ο άδης; Πάνω σε αυτήν την γη ή κάτω από τη γη πρέπει να πιστέψουμε πως είναι;
Η φωτιά του άδη.
Πού πρέπει να πιστεύουμε πως βρίσκεται ο άδης.
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Πάνω στο θέμα αυτό δεν τολμώ αλόγιστα να αποφανθώ κάποιον ορισμό. Μερικοί θεώρησαν πως ο άδης βρίσκεται σε κάποιο μέρος της γης, ενώ άλλοι υπολογίζουν πως είναι κάτω από τη γη. Αλλά όμως ένας συλλογισμός κεντρίζει την ψυχή μου: Εάν έμεινε η έκφραση «κάτω κόσμος», ακριβώς επειδή αυτός βρίσκεται στα κατώτερα μέρη,4 αυτό σημαίνει πως ό,τι είναι η γη σε σχέση με τον ουρανό, αυτό πρέπει να είναι και ο άδης σε σχέση με τη γη. Γι’ αυτό ίσως και λέγει ο ψαλμωδός: «ερρύσω την ψυχήν μου εξ άδου κατωτάτου».5 Ώστε φαίνεται πως άδης ανώτερος είναι η γη, ενώ άδης κατώτερος είναι τα κάτω από την γη.6
Και η φωνή του Ιωάννη συμφωνεί με αυτήν την άποψη: Όταν λέγει πωςε είδε «βιβλίον κατεσφραγισμένον σφραγίσιν επτά», επειδή κανείς δεν βρέθηκε άξιος ούτε «εν τω ουρανώ, ούτε επί της γης, ούτε υποκάτω της γης ανοίξαι το βιβλίον και λύσαι τας σφραγίδας αυτού», προσθέτει: «και εγώ έκλαιον πολύ». Όμως λίγο μετά λέγει πως άνοιξε το βιβλίο «ο λέων ο εκ της φυλής Ιούδα».7
Με αυτό το βιβλίο τι άλλο σημαίνεται εκτός από την Αγία Γραφή, την οποία μόνο ο Λυτρωτής μας άνοιξε; Γιατί αυτός καθώς έγινε άνθρωπος, απέθανε, αναστήθηκε, αναλήφθηκε, όλα τα μυστήρια που ήταν κρυμμένα μέσα σε αυτήν τα διάνοιξε. Και κανείς στον ουρανό, δηλαδή ούτε άγγελος, κανείς στη γη, δηλαδή ούτε άνθρωπος ζωντανός σωματικά, κανείς κάτω από τη γη, δεν βρέθηκε άξιος, δηλαδή ούτε οι ψυχές οι ξεντυμένες από το σώμα δεν μπόρεσαν να διαφωτίσουν τα μυστήρια του θείου λόγου, εκτός από τον Κύριο. Εφόσον λοιπόν λέγεται πως δεν βρέθηκε κανείς άξιος κάτω από την γη για να λύσει το βιβλίο, δεν βλέπω τι αντιτίθεται στο να πιστέψουμε πως ο άδης είναι κάτω από την γη.*
Αν το πυρ της γεένης είναι ένα ή διάφορα.
ΠΕΤΡΟΣ. Σε παρακαλώ, πρέπει να πιστέψουμε πως ένα είναι το πυρ της γεένης, ή όση υπήρξε η ποικιλία των αμαρτημάτων, τόσες πρέπει να θεωρηθούν πως είναι ετοιμασμένες και οι φωτιές;
ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ. Ένα είναι βέβαια το πυρ της γεένης, αλλά δεν βασανίζει με ένα και τον αυτό τρόπο όλους τους αμαρτωλούς. Όσο το απαιτεί ανάλογα του καθενός το φταίξιμο, τόσο γίνεται εκεί αισθητή η τιμωρία. Δηλαδή όπως σε αυτόν τον κόσμον πολλοί στέκονται κάτω από ένα και τον αυτόν ήλιο, δεν αισθάνονται όμως εξίσου την καύση του ήλιου, γιατί άλλος ζεσταίνεται περισσότερο και άλλος λιγότερο, έτσι και εκεί σε μία και την αυτή φωτιά δεν είναι ένας ο τρόπος της καύσεως. Αυτό που δημιουργεί εδώ η ποικιλία των σωμάτων, το ενεργεί εκεί η ποικιλία των αμαρτημάτων, ούτως ώστε και να μην έχουν διαφορετική φωτιά, και ωστόσο αυτή διαφορετικά να εμπυρίζει τον καθένα τους.8
Υποσημειώσεις.
1. Βλ. και όσα λέγει ο άγ. Γρηγόριος στο ΙΙΙ, 38, 2-4 και ΙV 36, 12. Πρβλ. επίσης Ρωμ. 13, 11.
2. Πρβλ. Ρωμ. 13,12.
3. Κυρίως στο κεφ. 37.
4. Infernus =άδης, inferius = κατώτερα.
5. Ψαλμ. 85, 13. Για την ακρίβεια το Λατ. κείμενο λέει «εξ άδου κατωτέρου».
6. Ο ίδιος ο άγ. Γρηγόριος δίνει αλλού και την εναλλακτική ερμηνεία πως άδης κατώτερος είναι ο των αμαρτωλών, ενώ άδης ανώτερος ο των δικαίων που περιμένουν την Ανάσταση στην Δευτέρα Παρουσία. (Και οι δύο ερμηνείες προϋπάρχουν στον ιερό Αυγουστίνο).
7. Αποκάλυψις 5, 1-5.
*Η θέση αυτή είναι δεκτή από όλους τους Πατέρες, εντελώς παράλληλα όμως και με την ομολογία πως όλα αυτά είναι προσπάθεια να παραστήσουμε με ανθρώπινες έννοιες πράγματα που δεν συλλαμβάνει ο ανθρώπινος νους.
8. βλέπε και όσα ανέφερε ο άγ. Γρηγόριος για τις διαφοροποιήσεις και στον άδη, αλλά και στον ουρανό στο κεφ. 36, παραθέτοντας και τα αγιογραφικά χωρία Ματθ. 13, 30 και Ιωάν. 14, 2 αντίστοιχα.
Από το βιβλίο: Βίοι αγνώστων Ασκητών: Αγίου Γρηγορίου, Πάπα Ρώμης, του επικαλουμένου Διαλόγου. Εισαγωγή-μετάφραση-σημειώσεις υπό Ιωάννου Ιερομ.
Εκδότης, Ιερά Σκήτη Αγίας Αννης – Αγιον Ορος. Ιούνιος 2020.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
