Επειδή ο νους, δηλαδή η ενέργεια του νου, ήδη από την νεότητα συνήθισε να ξεχύνεται και να διασκορπίζεται στα εξωτερικά αισθητά πράγματα του κόσμου, όταν λες αυτή την ιερή προσευχή να μην αναπνέης συνεχώς, όπως είναι η φυσική συνήθεια, αλλά να κρατάς λίγο την αναπνοή σου, έως ότου ο ενδιάθετος λόγος να πη μία φορά την ευχή˙ και τότε ανάπνευσε, όπως διδάσκουν και αυτό οι θείοι Πατέρες. Α’. Διότι με αυτό το λίγο κράτημα της αναπνοής, πιέζεται μεν και νοιώθει στενόχωρα και κατά συνέπεια πονά η καρδιά, επειδή δεν απολαμβάνει τον φυσικό αέρα˙ αλλά ο νους, με αυτή την μέθοδο συγκεντρώνεται ευκολώτερα και επιστρέφει στην καρδιά˙ αυτό αφ’ ετέρου λόγω της ηδονής που γεννιέται από τη θέρμη και τη ζωηρή μνημόνευσι του Θεού˙ γιατί όταν ο Θεός μνημονεύεται, προξενεί ηδονή και ευφροσύνη σε αυτούς που τον μνημονεύουν, σύμφωνα με το λεγόμενο˙ «Μνημόνευσα τον Θεό και ευφράνθηκα» (Ψαλμ. 76, 4)˙ επειδή σε όποιο μέλος υπάρχει η αίσθησι του πόνου ή της ηδονής, εκεί με φυσικό τρόπο επιστρέφει και συγκεντρώνεται ο νους, σύμφωνα με τον φιλόσοφο Αριστοτέλη.1 Β’. Διότι με αυτό το λίγο κράτημα της αναπνοής λεπτύνεται η σκληρή και παχειά καρδιά και τα υγρά της καρδιάς, καθώς πιέζονται μέτρια και θερμαίνονται˙ και στη συνέχεια γίνεται απαλή, αισθητική, ταπεινή και πιο κατάλληλη στο να κατανύσσεται και να χύνη δάκρυα ευκολώτερα˙ λεπτύνεται ακόμη και ο εγκέφαλος και στη συνέχεια λεπτύνεται μαζί του και η ενέργεια του νου και γίνεται μοναδική, διαυγής και πιο κατάλληλη για την ένωσι της υπερφυσικής ελλάμψεως του Θεού. Γ’. Διότι μέσω αυτού του σύμμετρου κρατήματος της αναπνοής, η καρδιά πιέζεται και πονά˙ και με αυτόν τον πόνο και την οδύνη, ξερνά το φαρμακερό αγκίστρι της ηδονής και της αμαρτίας, το οποίο πρόλαβε και το κατάπιε, και έτσι αυτή θεραπεύεται από τα αντίθετα ιάματα, σύμφωνα με τους γιατρούς γι’ αυτό είπε ο θείος Μάρκος ότι˙ «Η μνήμη του Θεού είναι πόνος καρδιάς που γίνεται υπέρ της ευσεβείας˙ και όποιος ξεχνά τον Θεό παραδίνεται στις ηδονές και γίνεται ανάλγητος» (Κεφ. α’ περί των οιομένων εξ έργων δικαιούσθαι). Και πάλι˙ «Ο νους όταν προσεύχεται απερίσπαστα, πιέζει την καρδιά, και καρδιά που είναι συντριμμένη και ταπεινωμένη, ο Θεός δεν θα την εξουθενώση» (αυτόθι λδ’). Και Δ’. Με αυτό το σύμμετρο κράτημα της αναπνοής και όλες οι άλλες ψυχικές δυνάμεις ενώνονται και επιστρέφουν στον νου και δια μέσω του νου επιστρέφουν στον Θεό, το οποίον είναι και το πιο θαυμαστό. Και έτσι ο άνθρωπος προσφέρει στον Θεό όλη την αισθητή και νοητή κτίσι, της οποίας αυτός είναι ο σύνδεσμος και το περιεχόμενο κατά τον Γρηγόριο Θεσσαλονίκης (Εις τον βίο του Πέτρου).
Είπα παραπάνω ότι οι αρχάριοι έχουν περισσότερο ανάγκη από αυτό το λίγο κράτημα της αναπνοής, όταν προσεύχωνται˙ γιατί αυτοί που πρόκοψαν σε αυτή τη νοερή εργασία και χωρίς το κράτημα της αναπνοής, μόνο με τον ενδιάθετο λόγο, εισέρχονται στην καρδιά και εκεί μένουν˙ αλλά και αυτοί όταν θέλουν να επιστρέψουν τον νου στην καρδιά με περισσότερη φιλοπονία (και μάλιστα σε καιρό πολέμου λογισμών και παθών) και με αυτή την επιστροφή να προσευχηθούν ενοποιημένα, αυτό το κάνουν με το σύμμετρο κράτημα της αναπνοής.2 Αυτή είναι εν συντομία, αγαπητέ μου, η πολυθρύλητη και επονομαζόμενη από τους θείους Πατέρες νοερά και καρδιακή προσευχή˙ και αν θέλης να μάθης περισσότερα γι’ αυτή, διάβασε στο βιβλίο της ιεράς Φιλοκαλίας τον λόγο του οσίου Νικηφόρου, τον λόγο του Γρηγορίου Θεσσαλονίκης υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, καθώς και τα εκατό κεφάλαια του Καλλίστου και του Ιγνατίου των Ξανθόπουλων και αυτά του Γρηγορίου του Σιναΐτη. Σε παρακαλώ, λοιπόν, θερμά, μαζί με την άλλη επταδική ακολουθία και προσευχή, την οποία διαβάζεις καθημερινά, σύμφωνα με την αρχαία νομοθεσία της εκκλησίας, να ασχολήσαι και με αυτή την καρδιακή και νοερά προσευχή˙ και να έχης ως έργο αδιάλειπτο και παντοτινό, λέγοντας στην καρδιά μέσω του ενδιάθετου λόγου το γλυκύ και κοσμοπόθητο και πολυπόθητο όνομα του Ιησού˙ τον Ιησού να νοής με το νου σου˙ τον Ιησού να ποθής και να αγαπάς με τη θέλησί σου˙ στον Ιησού να επιστρέφης όλες τις δυνάμέις της ψυχής σου˙ και από τον Ιησού να ζητάς έλεος με συντριβή και ταπείνωσι. Και αν δεν μπορής πάντα να καταγίνεσαι με αυτό εξ αιτίας των κοσμικών ταραχών και μεριμνών, τουλάχιστον, ώρισε μια ή δύο ώρες κυρίως το βράδυ και αφού αποσυρθής σε τόπο ήσυχο και σκοτεινό να καταγίνεσαι με αυτή την ιερή και πνευματική εργασία˙ γιατί σε πληροφορώ ότι θα απολαύσης πολλή ωφέλεια από αυτή και θα θερίσης άφθονους καρπούς. Ποιοί είναι αυτοί; Άκουσέ το, σε παρακαλώ σε συντομία.
Υποσημειώσεις.
1. Γι’ αυτό και ο θεολόγος Γρηγόριος ερμηνεύοντας το παραπάνω ρητό, δηλαδή το «Θυμήθηκα τον Θεό και ευφράνθηκα», λέει˙ «Τί είναι πιο έτοιμο από τη μνήμη; Θυμήσου και εσύ τον Θεό και θα ευφρανθής. Ω, η εύκολη γιατρειά! Ώ η ταχύτητα της θεραπείας! Το μέγεθος της δωρεάς! Δεν καταπραΰνει μόνο την λύπη και την δειλία ο Θεός όταν μνημονεύεται, αλλά προξενεί και ευφροσύνη» (Λόγ. Προς τους πολιτευομένους Ναζιανζού). Και εδώ πρέπει να σημειωθή ότι ο Θεός ευφραίνει με δύο τρόπους όταν μνημονεύεται στην ιερά καρδιακή προσευχή, μεταφυσικά και φυσικά˙ μεταφυσικά, όταν νοήται μόνο από τον νου αυτών που προσεύχονται με αρμόζουσα στον Θεό σκέψι, σαν Θεός και φυσικά, μέσω της σύμμετρης θέρμης που δημιουργείται στην καρδιά κατά την μνημόνευσί του και η οποία επειδή είναι ομαλή και γαλήνια και τακτική, χαρίζει ιλαρότητα, χαροποιεί και συγκεντρώνει τον νου και την καρδιά, και όχι μόνο αυτό, αλλά αποδιώχνει σαν μύγες τις προσβολές των πονηρών λογισμών, σύμφωνα με τον μεγάλο Γρηγόριο τον Θεσσαλονίκης. (Και ωνόμασα αυτή τη θέρμη ομαλή και γαλήνια και τακτική, γιατί υπάρχει και άλλη θέρμη, ανώμαλη, ταραχώδης και άτακτη, που γεννιέται από την μνήμη των πονηρών λογισμών και των παθών˙ και η οποία δεν προκαλεί ιλαρότητα, ούτε χαροποιεί και συγκεντρώνει, αλλά αντίθετα ταράζει, λυπεί και διασκορπίζει τον νου).
Προσθέτουμε ακόμη και αυτό, ότι η θέρμη που γεννιέται φυσικά από την ιερή προσευχή, ενίοτε γίνεται και υπερφυσική από την χάρι του αγίου Πνεύματος και αυτό συμβαίνει όταν γίνεται άμετρα και πάνω από τους νόμους της φύσεως, σύμφωνα πάλι με τον Γρηγόριο Θεσσαλονίκης, που λέει στην επιστολή προς τον Μηνά˙ «Ποιό πυρ μαστίζει τους δαίμονες και τους φυγαδεύει, όπως λέει ο Ιωάννης ο θείος Πατέρας; δεν είναι το όνομα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, το οποίο ανάβει εσωτερικά κατά την μνημόνευσί του; και ποιά άλλη οσμή του Υψίστου; Παρά η θέρμη του Πνεύματος, η οποία κάποτε εξέρχεται και από τη μύτη άρρητα;» Για τη θέρμη μιλάμε και πιο κάτω. Δες και στο βιβλίο της Ιεράς Φιλοκαλίας τα κεφ. νδ’ και νε’ και νς’ του αγίου Καλλίστου και Ιγνατίου των Ξανθόπουλων σχετικά με τη θέρμη που γεννιέται από τη θεία προσευχή και εκεί τίθεται το θέμα διεξοδικώτερα.
2. Δες και στο κεφ. ιη’ της Γ’ των Βασιλειών, εδάφ. 42, πώς και αυτός ο τελειώτατος στην νοερά προσευχή και στη προφητεία Ηλίας, όταν έλυσε εκείνη την πολύχρονη ανομβρία, ανέβηκε στον Κάρμηλο, έσκυψε στην γη και έβαλε το πρόσωπό του ανάμεσα στα γόνατά του. Γιατί; Για να συγκεντρώση με αυτή την στάσι τον νου του στον εαυτό του και μέσω του εαυτού του να συνενωθή με τον Θεό˙ και αυτό το ερμηνεύει καλά ο μέγας Γρηγόριος Θεσσαλονίκης (Λόγ. υπέρ των ιερώς ησυχαζόντων, Φιλοκαλ. Σελ. 960).
Αφού αυτά έτσι έχουν αποδειχθή, θαυμάζω και απορώ, στ’ αλήθεια, αν υπάρχουν κάποιοι από τους τωρινούς δασκάλους και σοφούς που δεν παραδέχονται αυτόν τον τρόπο της νοεράς προσευχής που έχει παραδοθή από τους θείους Πατέρες και δήθεν δεν παραδέχονται το σύμμετρο κράτημα της αναπνοής κατά την προσευχή. Και δεν σκέπτονται οι ευλογημένοι, αν όχι, τον εαυτό τους, ούτε καν τους ζωγράφους, τους καλλιγράφους και τους υπόλοιπους που εξασκούν κάποια λεπτή ¨τέχνη¨ ˙ γιατί βλέπουμε ότι αυτοί, χωρίς να το έχουν διδαχθή, κρατούν συμμετρικά την αναπνοή τους και εύκολα δεν αναπνέουν, τόσο εκείνοι που απορούν και έχουν κάποια εναγώνια σκέψι ή μελέτη κάποιου λεπτού θεωρήματος, όσο και αυτοί που θέλουν να γράψουν καμμιά λεπτή γραμμή ή να ζωγραφίσουν μια λεπτή εικόνα ή κάνουν κάποια άλλη λεπτομέρεια˙ γιατί; Για να ακινητοποιηθή και να μην σαλεύη ο νους τους και τα μάτια και το χέρι τους με εκείνο το σύντομο κράτημα της αναπνοής, και έτσι με την ακινησία ή να επιβληθή σωστά, ή να τελείωση με επιμέλεια και τελειότητα το φιλοτέχνημα των χεριών τους όπως το λέει και ο προαναφερόμενος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης στον ίδιο λόγο, λέγοντας «Αυτό θα μπορούσε να το δη κανείς και αυτόματα να συμβαίνη στην προσευχή του νου˙ γιατί ήρεμα και εισέρχεται και εξέρχεται αυτό το Πνεύμα και σε κάθε εναγώνια σκέψι».
Από το βιβλίο: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Εκδότης: Συνοδία Σπυρίδωνος Ιερομονάχου, Νέα Σκήτη, Αγίου Ορους. Μάιος 2013. Επιμέλεια: Ιερομόναχος Βενέδικτος (Αγιορείτης).
Η/Υ επιμέλεια: Σοφίας Μερκούρη.
Σημείωσις του orp.gr:
Παρακαλούμε, αγαπητοί επισκέπτες του ιστοχώρου μας, να μελετούμε τις συμβουλές-παραινέσεις του Αγίου Νικοδήμου με την απαιτούμενη ΔΙΑΚΡΗΣΗ-ΠΡΟΣΟΧΗ και ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ, γιατί πρόκειται για κείμενα του 19-ου αιώνος, κείμενα πολύ μακριά από τις σημερινές συνθήκες και ανάγκες. «Των φρονίμων ολίγα».
