Λόγοι περί Νηστείας – Αρχιμ. Κοσμά Λαμπριν ού, Ιεροκήρυκος Ιεράς Μητροπ. Φλωρίνης.

Αναμφίβολα, ο σύγχρονος άνθρωπος, κυριευμένος από τον υπέρμετρο καταναλωτισμό, θεωρεί το θεσμό της νηστείας ως μεγάλη στέρηση στη ζωή του. Στην βασιλεία του Θεού όμως, λέει η Γραφή και υποστηρίζει και η αγία μας Εκκλησία, δεν εισερχόμαστε τρώγοντας και πίνοντας. Αλλά και δεν αποτελεί η τροφή αυτή καθ’ εαυτήν εισιτήριο εισόδου μας στον Παράδεισο, επειδή «βρώμα ημάς ου παρίστησι τω Θεώ». Που σημαίνει, όπως λέει ο Απ. Παύλος, ότι αν δεν φάμε, στερούμεθα κάτι από τα πνευματικά αγαθά που μας εισάγουν στη βασιλεία του Θεού. (Α´ Κορ. 8,8)

Στα λόγια αυτά της Αγίας Γραφής στηρίζει η Εκκλησία μας, ως γνωστόν, την θεωρία της περί νηστείας. Σε καμμία περίπτωση όμως δεν βάζει η Εκκλησία τη νηστεία υπεράνω της πίστεως. Απλά η νηστεία αποδεικνύει μαζί με την ελεημοσύνη εμπράκτως την πίστη μας στο Θεό. Αλλά, όπως θα δούμε και με παραδείγματα λαμβανόμενα τόσο από την Γραφή, όσο και από τους αγίους Πατέρας, η νηστεία είναι πολύ ευεργετική για όλους μας.

Η νηστεία δεν είναι θεσμός της εποχής μας. Στην αρχαία Εκκλησία όλοι οι πατέρες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, έχουν την γνώμη ότι η νηστεία είναι θεσμός εκκλησιαστικός. Άλλωστε, το νόμο της νηστείας τον τήρησε κι Αυτός ακόμα ο Κύριος. Ποιοί είμαστε εμείς, επομένως να τον καταστρατηγούμε;

Ο αρχιμ. Θεολόγος Παρασκευαΐδης, στην πραγματεία του περί του θεσμού της νηστείας γράφει σχετικά: «Με τη διδασκαλία και το παράδειγμα του Χριστού καθωρίσθηκε η νηστεία και έτσι δόθηκε στον άνθρωπο ο νόμος της νηστείας».

Μετά το Χριστό και η Εκκλησία διετύπωσε ορισμένες διατάξεις περί νηστείας• και όταν τον Δ´ αιώνα ο αιρετικός Αέριος ισχυρίσθηκε ότι δεν είναι αναγκαία η τήρηση της νηστείας, η Εκκλησία κατεδίκασε την αντίληψη αυτή, όπως μαρτυρεί ο ιερός Αυγουστίνος και ο άγιος Επιφάνιος, αλλά και η Τοπική Σύνοδος της Γάγγρα.

Τον νόμο της νηστείας τον διατύπωσε η Εκκλησία διατυπώνοντας παράλληλα ωρισμένες διατάξεις περί νηστείας. Άλλωστε, πρώτοι οι Αποστολικοί Κανόνες ομιλούν για το υποχρεωτικόν της νηστείας. Όταν τον Δ´ αιώνα μ.Χ. ο αιρετικός Αέριος ισχυριζόταν ότι η νηστεία δεν είναι αναγκαία για το χριστιανό, η Εκκλησία καταδίκασε τη γνώμη του, όπως μαρτυρεί ο ιερός Αυγουστίνος και ο άγιος Επιφάνιος.

Οι Τερτυλλιανός, Αυγουστίνος, Αμβρόσιος Μεδιολάνων, Ιερώνυμος, Μ. Αθανάσιος, Μ. Βασίλειος, Ι. Χρυσόστομος και άλλοι πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας, σε Ανατολή και Δύση, Ασία, Ευρώπη και Αφρική, μέσα από τα έργα τους επισημαίνουν την αναγκαιότητα της νηστείας.

Στη συνείδηση των πρώτων χριστιανών η νηστεία, αν και είχε προαιρετικό χαρακτήρα, εν τούτοις θεωρούνταν υποχρεωτική. Ο ιερός Χρυσόστομος μαρτυρεί και λέει ότι στην εποχή του η νηστεία της Μ. Τεσσαρακοστής ήταν γενική. Όλοι οι χριστιανοί νήστευαν και δεν ήσαν ράθυμοι και χλιαροί. Ο Μ. Αθανάσιος λέει ότι «όστις εκμειοί την αξίαν της Τεσσαρακοστής, ούτος δεν εορτάζει το Πάσχα». Ομοίως και οι Αμβρόσιος, Τερτυλλιανός και Αυγουστίνος.

Έτσι οι χριστιανοί, καταλάβαιναν το νόημα της θυσίας του Χριστού, νήστευαν κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Δεν παρέλειπαν δε να νηστεύουν προ της μεταλήψεως της Θείας Ευχαριστίας. Πλην όμως των νηστειών της Μ. Τεσσαρακοστής οι χριστιανοί νήστευαν και κατά τις 40 ημέρες πριν τα Χριστούγεννα για να ετοιμαστούν για τα Χριστούγεννα.

Η Εκκλησία όμως, ως φιλόστοργος Μήτηρ, προβλέπει ακόμα και γι αυτούς που δεν έχουν δυνατότητα να νηστεύσουν. Αν υπάρχουν σοβαροί λόγοι υγείας, απαλλάσεται ο πιστός από την υποχρέωση της νηστείας. Αυτό όμως ισχύει μόνο αν ο χριστιανός είναι ασθενής. Απεναντίας, κάθε άλλη αιτία δεν εξαιρεί τον χριστιανό από την υποχρέωση της νηστείας. Ούτε οι στρατιώτες, ούτε οι οδοιπόροι, ούτε οι θαλασσοπόροι, ούτε οι έμποροι κ.λ.π. εξαιρούνται, λέγει ο Μ. Βασίλειος, αλλά ο κάθε ένας έχει υποχρέωση να νηστεύει «ει μη δι’ ασθένειαν σωματικήν».

Σωματικά ασθενείς θεωρούνται όλοι όσοι πάσχουν, οι γέροντες και όσοι έχουν εξασθενημένο οργανισμό, τα νήπια και τα παιδιά μέχρι ωρισμένης ηλικίας. Τα μεγάλα παιδιά δεν εξαιρούνται από τη νηστεία. Μας το λέγουν οι άγιοι Χρυσόστομος και Γρηγόριος, Αμβρόσιος και Λέων Ρώμης. Ο δε μέγας Βασίλειος λέγει: «Μηδείς εαυτόν έξω ποιείτω του καταλόγου των νηστευόντων, εν ω πάντα γένη, και πάσα ηλικία, και αξιωμάτων διαφοραί πάσαι καταλέγονται». Και ο Τιμόθεος Αλεξανδρείας όταν ρωτήθηκε αν ένας ασθενής είναι υποχρεωμένος το Πάσχα να νηστεύσει, απάντησε ότι «απολύεσθαι οφείλει μεταλαμβάνειν και της τροφής και του ποτού…». Ομοίως και για την λεχώνα. Πράγμα που σημαίνει ότι επιτρέπεται στον ασθενή να κοινωνά χωρίς νηστεία.

Εάν τώρα υπάρχουν περιπτώσεις ανθρώπων που δεν δύνανται να νηστεύσουν, αυτοί, λέγει ο Ιερός Χρυσόστομος οφείλουν να πράττουν περισσότερες αγαθοεργίες. Το ίδιο λέγει και ο Ρώμης Λέων.

Έτσι η νηστεία συν τω χρόνω έλαβε την τελική της μορφή. Διακρίθηκε από το Μωσαϊκό νόμο και έγινε διάθεση ψυχική. Στο Χριστιανισμό η νηστεία είναι συνδυασμός εγκρατείας και προσευχής, φιλανθρωπίας και πίστεως, ορθοδοξίας και ορθοπραξίας. «Τιμή γαρ νηστείας ουχί σιτίων αποχή, αλλά αμαρτημάτων αναχώρησις», λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Συ δε όταν νηστεύης, δείξόν μοι την νηστείαν σου εκ των έργων σου. Ποίων έργων, φησίν; Εάν ίδης πένητα, ελέησον. Εάν ίδης εχθρόν, καταλλάγηθι. Εάν ίδης φίλον ευδοκιμούντα, μη βασκάνης… Μη γαρ δη στόμα νηστευέτω μόνον, αλλά και οφθαλμός, και ακοή, και πόδες, και χείρες, και πάντα τα του σώματος ημών μέλη. Νηστευέτωσαν χείρες, αρπαγής και πλεονεξίας καθαρεύουσαι. Νηστευέτωσαν πόδες, δρόμων των επί τα παράνομα θέατρα αφιστάμενοι. Νηστευέτωσαν οφθαλμοί, παιδευόμενοι μηδέποτε ευμόρφοις επιπηδάν, μηδέ αλλότρια περιεργαζόμεθα κάλλη…

Νηστευέτω και ακοή. Νηστεία δε ακοής, μη δέχεσθαι κατηγορίας. Νηστευέτω και στόμα από ρημάτων αισχρών και λοιδορίας. Τι γαρ όφελος, όταν μεν ορνίθων και ιχθύων απεχώμεθα, τους αδελφούς δάκνωμεν και κατεσθίωμεν; Ο κατηγορών αδελφικά κρέα έφαγε, την σάρκα του πλησίον έδακε• δια τούτο και ο Παύλος εφόβησεν ειπών• «Ει δε αλλήλους δάκνετε και κατεσθίετε, βλέπετε μη υπ αλλήλων αναλωθήτε» (Γαλ. 5, 15) και αλλού πάλι λέγει: «Αν ταύτα κατορθούν βούληται (ο πιστός), την αληθή νηστείαν επεδείξατο, και ην μάλιστα πάντων απαιτεί παρ’ ημών ο Δεσπότης. Επεί ει και ταύτην την αποχήν των βρωμάτων δια τούτο κελεύει γίνεσθαι, ίνα χαλινούντες τα σκιρτήματα της σαρκός, ευήνιον αυτήν εργαζώμεθα προς την των εντολών εκπλήρωσιν».

Και επειδή η εποχή μας είναι λίγο ως πολύ αντίθετος με τις θέσεις της Εκκλησίας περί νηστείας είναι κατά τη γνώμη μου, πριν εισέλθουμε στη μελέτη του θέματος της νηστείας σε σχέση με την Εξομολόγηση κατά τη Γραφή και τους Πατέρες της Εκκλησίας, είναι ανάγκη να δούμε σε γενικές γραμμές το νόημα της αληθινής νηστείας. Η νηστεία, όπως προείπαμε, είναι κατά τον άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο συνισταμένη πολλών παραγόντων. Ο νηστεύων πρέπει να αποδεικνύει τη καθαρότητα της νηστείας με καλά έργα. Γιατί ποιό το όφελος σε ένα άνθρωπο όταν νηστεύει από κρέας και ψάρια και κατηγορεί τους συνανθρώπους του; Η νηστεία ακόμη έχει σχέση με τη χαλιναγώγηση των παθών…

Πατήστε εδώ για να «κατεβάσετε» ολόκληρη την ενδιαφέρουσα αυτή εργασία – μελέτη περί νηστείας, σε rar μορφή.

Παράβαλε και:
Η Νηστεία – Αγ. Βασιλείου του Μεγάλου.

Δημοσιεύθηκε στην Άρθρα, Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια, Μελέτες - εργασίες - βιβλία. Αποθηκεύστε τον μόνιμο σύνδεσμο.