Λόγος ηθικός δωδέκατος
Στο ρητό του αποστόλου, που λέει: «Να εξαγοράζετε τον καιρό, διότι οι μέρες είναι πονηρές».1 Και πώς κάποιος εξαγοράζει συνετά τον καιρό της παρούσας ζωής.
Τίποτε από όλα τα άλλα δεν είναι τόσο πολύ ωφέλιμο για την ψυχή που προτιμά να μελετά νύχτα και μέρα το νόμο του Θεού, όσο η έρευνα των θείων Γραφών.2 Διότι, με το να είναι κρυμμένο μέσα στις θείες Γραφές το νόημα της χάρης του Πνεύματος, κάνει την πνευματική της αίσθηση να γεμίζει από κάθε απόλαυση, και με το να την ανυψώνει ολόκληρη από τα γήινα και από την ταπεινότητα των ορατών πραγμάτων, την κάνει αγγελοειδή και ομοδίαιτη με τους ίδιους τους αγγέλους. Αλλά όμως ας δούμε τι λέει σ’ εμάς κάθε μέρα ο θείος απόστολος και ας εξετάσουμε με σύνεση κάποια από τα θεόπνευστα λόγια του, ώστε και τον πλούτο που είναι αποθησαυρισμένος μέσα σ’ αυτά να αποκτήσουμε και τη χάρη του Πνεύματος να αισθανθούμε από εκεί για την ανεξάντλητη ευφροσύνη και απόλαυση της ψυχής. Ποιό λοιπόν είναι αυτό που εμείς ερευνούμε; Είναι αυτό που μας προτρέπει ο Παύλος λέγοντας˙ «Να εξαγοράζετε τον καιρό, διότι οι μέρες είναι πονηρές».3 Αλλά και αυτό θα το μάθουμε καλά, αν το εξετάσουμε από τα πράγματα της ζωής.
Διότι όπως κάθε έμπορος και κάθε χειροτέχνης και γεωργός, αλλά και κάθε άλλος, που ασκεί την οποιαδήποτε τέχνη, χρειάζεται να δείξει πολύ μεγάλη προθυμία και φροντίδα στην εργασία του, διότι, αν αμελήσει για λίγο διάστημα ή για ελάχιστη ώρα, παθαίνει μεγάλη ζημιά, έτσι συμβαίνει να γίνεται και στους πνευματικούς αγώνες και στα πνευματικά έργα και πράξεις.
Αλλά όμως ας μιλήσουμε πρώτα λεπτομερέστατα στην αγάπη σας, σαν με παράδειγμα, για έναν απ’ αυτούς που εμπορεύονται. Αν δηλαδή όλοι οι έμποροι τρέχουν προς το πανηγύρι να πουλήσουν κάποιο εμπόρευμα και να κερδίσουν από τη συναλλαγή τους, αλλά ένας απ’ αυτούς βλέπει άλλους να βαδίζουν μπροστά του, άλλους να έρχονται από πίσω του και να τον προσπερνούν με πολλή βιασύνη, ή κοιτάζει, καθισμένος μπροστά στην οικία του, να περνούν αυτοί και να πηγαίνουν με βιασύνη προς το πανηγύρι, ο ίδιος, επειδή εξουσιάζεται από την οκνηρία και τη ραθυμία, και όχι μόνο αυτό, και επειδή αφέθηκε στη μέθη και στην τρυφή και κυριεύθηκε ελεεινά από το θέλγητρο μιας πόρνης γυναίκας, δεν αποφασίζει να τρέξει, για να εμπορευθεί, αναβάλλοντας από μέρα σε μέρα, δεν σημαίνει αυτό, ότι αυτοί εξαγόρασαν τον καιρό της ζωής τους, με το να εμπορευθούν και να επιστρέψουν από το πανηγύρι με μεγάλο κέρδος, ενώ εκείνος έχασε τον καιρό του, σπαταλώντας τον σε ανώφελα και άσκοπα πράγματα ή και αφήνοντάς τον χωρίς αντάλλαγμα;
Αν πάλι εκείνος και στο πανηγύρι θα φθάσει μαζί μ’ αυτούς, και όλοι εκείνοι, έχοντας μαζί τους χρήματα, θα προχωρήσουν αμέσως σε συναλλαγές, και καθένας θα αγοράσει κάτι άλλο, με το οποίο ελπίζει ότι θα κερδίσει με την πώλησή του, εκείνος όμως, επειδή δεν διαθέτει τίποτε εντελώς, τρέχει εδώ και εκεί, ζητώντας να βρει από κάπου και να δανεισθεί, για να εμπορευθεί και ο ίδιος, και αν, προτού να βγει και να δανεισθεί, ή και μετά από την εύρεση και τον δανεισμό, λήξει το πανηγύρι και μείνει χωρίς συναλλαγή, εκείνος δεν έχασε και πάλι τον καιρό του, επειδή πήγε στο πανηγύρι χωρίς χρήματα; Αν όμως και θα φθάσει στο πανηγύρι, διαθέτοντας χρήματα, αμελήσει ωστόσο να εμπορευθεί με προθυμία, και αρχίσει να περιέρχεται στις σκηνές των καπήλων και των μαγείρων, και εκείνων που πωλούν τα άλλα φαγώσιμα, και καθώς ανοίγει η όρεξή του, άλλοτε γι’ αυτά και άλλοτε για τα άλλα, τρώει και πίνει, και αν δεν κάνει μόνο αυτό, αλλά και σπαταλήσει τα χρήματά του στη μέθη και στις ασέλγειες, δεν έχασε και αυτός τον καιρό του
και δεν σπατάλησε απερίσκεπτα τα υπάρχοντά του;
Εκείνος όμως που πηγαίνει στο πανηγύρι με χρήματα και δεν κάνει κανένα από τα αντίθετα που είπαμε, αλλά μπαίνει στο πανηγύρι μαζί με τους συνεμπόρους του, αν μόνο περιέρχεται όλο το πανηγύρι, εξετάζοντας και παρατηρώντας άλλοτε τους γνωστούς του και άλλοτε εκείνους που είναι άγνωστοι σ’ αυτόν, τους πατριώτες του και τους ξένους, πως καθένας απ’ αυτούς εμπορεύεται, ο ίδιος όμως δεν θα εμπορευθεί διόλου, και καθώς αυτός περιέρχεται έτσι άσκοπα, θα λήξει πάλι το πανηγύρι, αφού όλοι θα επιστρέψουν στα μέρη τους, ρωτώ, εκείνοι που εμπορεύθηκαν δεν εξαγόρασαν τον καιρό με προθυμία, κάνοντας εκείνα που άρμοζαν στον καιρό και αποκομίζοντας από εκεί κέρδος για τους εαυτούς τους, αυτός όμως που περιεργαζόταν τα ξένα πράγματα και δεν εμπορεύθηκε, αν και ήταν μαζί τους, δεν έχασε τον καιρό, χωρίς να ωφεληθεί τίποτε από το ότι βρέθηκε στο πανηγύρι;
Αν επίσης και άλλοι πάλι βέβαια με την προσδοκία του κέρδους καταφρονούν και την επίθεση των ληστών και τον κόπο της οδοιπορίας και τον μακρύ δρόμο, αυτός όμως, επειδή κυριεύεται από το φόβο τους, και αν ακόμη παροτρύνεται από όλους να οδοιπορήσει μαζί τους, και αν ακόμη τους ακούει να υπόσχονται ότι θα τον προστατεύουν από τους αναμενόμενους κινδύνους, δεν αποφασίζει να τους ακολουθήσει και να πάει να εμπορευθεί μαζί τους στο πανηγύρι, ρωτώ, εκείνοι δεν εξαγόρασαν τον καιρό τους, με το να εμπορευθούν καλά και να κερδίσουν, αυτός όμως δεν έχασε απερίσκεπτα τον καιρό του, επειδή φοβήθηκε εκεί που δεν υπήρχε φόβος;
Έτσι λοιπόν συμβαίνει και σε κάθε πνευματική ενέργεια και εργασία. Όταν δηλαδή οι άλλοι βαδίζουν μέσα στις εντολές του Θεού και εργάζονται όλες τις αρετές με προθυμία και θέρμη, εμείς όμως ζούμε με αμέλεια και αδράνεια, τότε, εκείνοι εξαγόρασαν τον καιρό και ωφελήθηκαν πάρα πολύ, εμείς χάσαμε και τους εαυτούς μας και τον καιρό μας. Αλλά όμως ας εξετάσουμε ακόμη το νόημα του λόγου. Τί λοιπόν εννοεί λέγοντας˙ «Να εξαγοράζετε τον καιρό, διότι οι μέρες είναι πονηρές»;4 Πώς λοιπόν εξαγοράζει κάποιος τον καιρό, και ποιός είναι αυτός ο καιρός, και ποιές είναι οι πονηρές μέρες, στις οποίες πρέπει να εξαγοράζουμε τον καιρό; Καιρός συναλλαγής κάθε ανθρώπου είναι ο χρόνος της παρούσας ζωής˙ οι μέρες μάλιστα της ζωής αυτής είναι ολοφάνερα πονηρές για εκείνους που δεν τις χρησιμοποιούν καλά. Καθένας λοιπόν που συμπεριφέρεται στη ζωή του συνετά και δίκαια, με υγιές φρόνημα, και σηκώνει με ανδρεία και με υπομονή της ψυχής, τα δύσκολα και τα θλιβερά από τους πειρασμούς και τις θλίψεις, που έρχονται σ’ αυτόν είτε από
τους ορατούς είτε από τους αόρατους εχθρούς, αυτός εξαγοράζει με φρόνηση τον καιρό και κερδίζει τις πονηρές μέρες της παρούσας ζωής. Και για να γίνει αυτό σαφέστερο, θα μιλήσω αντλώντας απ’ αυτά, που συμβαίνουν κάθε μέρα στη ζωή.
Εκείνος που γνωρίζει να εμπορευθεί καλά τον παρόντα καιρό, όταν επιτεθούν θλίψεις και ονειδισμοί και ατιμώσεις και εμπαιγμοί, επειδή γνωρίζει αυτά τα πράγματα και προβλέπει με σαφήνεια το κέρδος που προέρχεται απ’ αυτά, τα αρπάζει και τα βάζει επάνω στους ώμους του και βαδίζει χαρούμενος, καταβάλλοντας ως αντίτιμο αντί για χρήματα μόνο την υπομονή και έτσι επωφελείται σε μία στιγμή από τον καιρό, που άλλοι δεν μπορούν να βρουν ή να λάβουν ή να κερδίσουν σε πολλά χρόνια, αν και νηστεύουν, αγρυπνούν, κοιμούνται καταγής και κοπιάζουν πολύ στον τόπο τους. Εκείνος όμως που δεν γνωρίζει να εμπορευθεί έτσι, χάνει τον καιρό της σωτηρίας του. Αν θέλετε όμως, ας κάνουμε το λόγο κατανοητό με παράδειγμα, και με άλλο τρόπο. Αν δηλαδή είναι δύο άνθρωποι που καλούνται αναγκαστικά από κάποιον τύραννο να παραβούν κάποια εντολή του Θεού, και ο ένας βέβαια απ’ αυτούς φύγει από δειλία και φόβο για τους βασανισμούς και τις τιμωρίες, που πρόκειται να υποστεί, και απομακρυνθεί και κρυφτεί, ο άλλος όμως αρνηθεί με θάρρος και
υπομείνει πολλά βασανιστήρια για την εντολή του Θεού, ή και υποστεί τον ίδιο τον θάνατο, ποιός απ’ αυτούς εξαγόρασε τον καιρό; Εκείνος που κρύφτηκε και απέφυγε τις θλίψεις, ή εκείνος που έπαθε και υπέμεινε πολλά βασανιστήρια ή και που ίσως πέθανε; Είναι ολοφάνερο ότι οπωσδήποτε αυτός είναι που εξαγόρασε τον καιρό, εκείνος δηλαδή που υπέμεινε τις θλίψεις και δεν απέφυγε τον θάνατο, ο άλλος όμως μαζί με τον καιρό έχασε και τη σωτηρία της ψυχής του.
Εκείνοι λοιπόν που σκέφτονται σωστά αγοράζουν με τις θλίψεις και με τους πειρασμούς της παρούσας ζωής τα αιώνια αγαθά και την ατέλειωτη ευφροσύνη, και με το σωματικό θάνατο την αιώνια και αθάνατη ζωή και την κατοίκησή τους μαζί με τον αθάνατο και αιώνιο Θεό. Και όπως ένας έμπορος, όταν βρει αρκετά και πολύτιμα πράγματα να πωλούνται σε χαμηλή τιμή, δηλαδή για έναν οβολό ίσως ή για ένα ασήμαντο νόμισμα, το δίνει αυτό το νόμισμα με χαρά και με προθυμία, επειδή επιθυμεί να λάβει εκείνα τα ακριβά πράγματα, έτσι και εκείνος που αγωνίζεται για την εντολή του Θεού προτιμά με χαρά και με προθυμία να πεθάνει, επειδή πρόκειται με έναν οβολό, εννοώ το θάνατό του, να αποκτήσει τα αιώνια αγαθά. Δεν κάνουν όμως έτσι οι φιλόκοσμοι, δεν κάνουν έτσι οι φιλόζωοι5 οι φιλόδοξοι, οι φιλόσαρκοι, οι φιλήδονοι και οι φιλόπλουτοι˙ αλλά, όταν κληθούν από κάποιον, που έχει κοσμική εξουσία, να παραβούν κάποια εντολή του Θεού, επειδή δεν μπορούν να υπομείνουν την οργή του και την ατίμωση, ή την αποστροφή και τη ζημία των χρημάτων,
προδίδουν τα αιώνια και ανεκτίμητα, και αγοράζουν με αφροσύνη αυτά που είναι πρόσκαιρα και φθαρτά και χωρίς αξία, και χάνουν τη σωτηρία τους, την ίδια δηλαδή την αιώνια ζωή˙ αυτοί προτιμούν να αγοράσουν μέσα σε λίγες μέρες την άνεση, και διαθέτουν τον καιρό της παρούσας ζωής του, ώστε να τιμωρούνται στους άπειρους αιώνες. Για να μην πάθουμε αυτό ακριβώς και εμείς, ας εξαγοράσουμε, παρακαλώ, τον παρόντα καιρό, ωσότου ακόμη υπάρχει το πανηγύρι της ζωής, επειδή οι μέρες της είναι πολύ πονηρές και υψώνουν κάθε μέρα άπειρα τα κύματα της ταραγμένης εναντίον μας πικρής αμαρτίας και άλλοτε οι μέρες αυτές, με την καλοπέραση του σώματος και τις άτακτες επιθυμίες του, γεμίζουν τις ψυχές μας με ζάλη και τρικυμία, και άλλοτε, με τους ορατούς και αόρατους εχθρούς, που μας επιτίθενται, οδηγούν και σπρώχνουν τις καρδιές μας σε απροθυμία και επιθυμία και άγριο θυμό, και απομακρύνουν μ’ αυτά όλους εμάς από τη βασιλεία των ουρανών.
Ας εξαγοράσουμε λοιπόν τον καιρό της ζωής μας, με το να προσφέρουμε τις διαθέσεις μας και ολόκληρους τους εαυτούς μας μόνο στην εργασία των εντολών του Θεού, μόνο στην απόκτηση και στο κέρδος της αρετής, ώστε με τα εμπορεύματα των χαρισμάτων του Πνεύματος να φθάσουμε στα λιμάνια του Θεού, και να αποφύγουμε εκείνες τις πονηρές μέρες και εκείνο το δυσάρεστο άκουσμα, που στέλνει τους αμαρτωλούς στο πυρ το εξώτερο, αυτό που είναι ετοιμασμένο για τον διάβολο και τους αγγέλους του.6
Ας εξαγοράσουμε7 τη φρόνηση της ψυχής μας με την καταφρόνηση των ορατών πραγμάτων και με τη μελέτη και την εργασία των πνευματικών, και θα αποφύγουμε το φρόνημα της σάρκας, που δεν είναι δυνατό να αρέσει στον Θεό,8 αλλά ούτε να μας αποσπάσει από την απόλαυση των προσκαίρων και να μεταφέρει τη σκέψη μας στα μόνιμα και αιώνια˙ το οποίο δεν αφήνει εκείνον που εξουσιάζεται απ’ αυτό να ζήσει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, αλλά έλκει περισσότερο πάντοτε την ψυχή στις κτηνώδεις ορμές της σάρκας και κάνει ολόκληρο τον άνθρωπο κτηνώδη.
Ας εξαγοράσουμε τη δικαιοσύνη μας, με την οποία γινόμαστε οικείοι με τον Θεό, με το να διακρίνουμε με κάθε ευσέβεια και διάκριση το άδικο από το δίκαιο, και με το να προτιμούμε την αρετή από την κακία, χωρίς να επιτρέπουμε την είσοδο ή να δίνουμε το θάρρος στον πονηρό, ώστε να προξενήσει τον όλεθρο και την απώλειά μας, αλλά να απονέμουμε στο καθένα την τιμή, όπως αξίζει, στο σώμα δηλαδή να παρέχουμε με αυτάρκεια τις τροφές και τα ενδύματα,9 και στην ψυχή να παρέχουμε όλη μας τη δύναμη, μέσα στη θεία μελέτη των νοημάτων, με το να την διατρέφουμε και να την καθαρίζουμε με προσευχές, με δάκρυα και με αναγνώσεις, ώστε να υποδεχθεί το θείο φως, του ίδιου του ήλιου της δικαιοσύνης10 Θεού, ο οποίος και θα μας δικαιώσει με τη δωρεά του Αγίου Πνεύματός του και θα μας αναδείξει δίκαιους με την ένωσή του, με το να μας καταστήσει δηλαδή συμμέτοχους των ανέκφραστων αγαθών της βασιλείας του.
Ας εξαγοράσουμε της ανδρεία των ίδιων των ψυχών μας με την πολλή υπομονή και καρτερία μας στους πειρασμούς, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου: «Με την υπομονή σας θα σώσετε τις ψυχές σας»11˙ με το να αντιστεκόμαστε δηλαδή με ανδρείο φρόνημα στην αμαρτία και να πολεμούμε τον εχθρό με τα όπλα του Πνεύματος, κακοπαθώντας σαν καλοί στρατιώτες του Χριστού,12 με νηστείες, με αγρυπνίες, με ύπνο καταγής, με προσευχές, με πένθος, με σάκκο13 και μετάνοια και αδιάκοπες δεήσεις, για να κερδίσουμε το στεφάνι της νίκης και να βασιλεύσουμε μαζί με τον Χριστός στους αιώνες.
Ας εξαγοράσουμε τη σωφροσύνη του σώματός μας με κάθε εγκράτεια και ταπείνωση, επειδή εκείνος που αθλείται και αγωνίζεται στο στάδιο της ευσέβειας, σύμφωνα με τους κανόνες της άθλησης, εγκρατεύεται σε όλα,14 όπως λέει ο θείος απόστολος. Διότι, αν αποκτήσουμε με εγκράτεια, θα αποφύγουμε τις πονηρές μέρες της παράλογης επιθυμίας και του θυμού, αλλά και της ίδιας της σάρκας, που είναι πραγματικά εχθρική προς το Πνεύμα15˙ θα αποφύγουμε το μολυσμό, που προξενείται στην ψυχή απ’ αυτά˙ θα αποφύγουμε την κατάκριση της συνείδησης, την ακαθαρσία της καρδιάς, την καταδίκη από τους ανθρώπους, την ίδια την αποστροφή μας από τον Θεό, και θα κερδίσουμε μ’ αυτή την πνευματική εμπορία μεγάλα κέρδη, με το να εμπορευθούμε τον καιρό της παρούσας ζωής με φρόνηση και να διανύσουμε το δρόμο του βίου μας με δικαιοσύνη και σωφροσύνη, βαστάζοντας δηλαδή με ανδρεία το βάρος και τον καύσωνα της μέρας.16
Αν λοιπόν εμπορευόμαστε έτσι τον παρόντα καιρό, αφήνοντας τα πρόσκαιρα σ’ εκείνους, που θέλουν, και επιδιώκοντας μόνο τα άφθαρτα και αιώνια, θα φθάσουμε στο γαλήνιο λιμάνι της βασιλείας του Θεού με πλούτο, μέσα στα εμπορεύματα του Πνεύματος, και δεν θα φοβηθούμε ούτε εκείνο το φοβερό άκουσμα που οδηγεί τους αμαρτωλούς στο πυρ το εξώτερο,17 ούτε εκείνα τα φοβερά βασανιστήρια και τη φοβερή μέρα και καταδίκη της κρίσης, έχοντας μαζί μας το ίδιο το πολύτιμο μαργαριτάρι18 του Πνεύματος, που βρήκαμε και αγοράσαμε, με το να δώσουμε στην εμπορία του καιρού της παρούσας ζωής όλα μας τα θελήματα, τις σκέψεις, τις διαθέσεις και τις δυνάμεις μας. Μακάρι, ατό το πολύτιμο μαργαριτάρι να το αποκτήσουμε όλοι εμείς, με το να διαχειριστούμε καλά τον παρόντα βίο της εδώ ζωής, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, στον οποίον ανήκει η δόξα, μαζί με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Υποσημειώσεις.
1. Εφ. 5, 16
2. Πρβ. Ιω. 5, 39
3. Εφ. 5, 16
4. Εφ. 5, 16
5. Φιλόζωοι˙ αυτοί που αγαπούν την εδώ ζωή.
6. Ματθ. 25, 41
7. Εδώ αναφέρεται διαδοχικά στις τέσσερις λεγόμενες γενικές αρετές: φρόνηση, δικαιοσύνη, ανδρεία και σωφροσύνη.
8. Ρωμ. 8, 6-8
9. Α’ Τιμ. 6,8
10. Μαλ. 4,2
11. Λουκ. 21,19
12. Β’ Τιμ. 2,3
13. Σάκκος˙ τραχύ ένδυμα, δηλωτικό του πένθους.
14. Α’ Κορ. 9, 25
15. Πρβ. Ρωμ. 8, 6-9
16. Πρβ. Ματθ. 20, 12(βάρος και καύσωνας της μέρας˙ ο κόπος και η κακοπάθεια της εργασίας των θείων εντολών).
17. Ματθ. 25, 41
18. Ματθ. 13, 46
Από το βιβλίο: Αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου – Έργα (Νεοελληνική απόδοση).
Εκδόσεις: Περιβόλι της Παναγίας. Μάιος 2017
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
