Για να βρούμε το ξεκίνημα, αλλά και να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων, είναι ανάγκη να ανατρέξουμε στους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Και να θυμηθούμε ότι οι πιστοί κοινωνούσαν συχνά, σε κάθε Θεία Λειτουργία. Ο Μέγας Βασίλειος μας πληροφορεί ότι στην εποχή του οι πιστοί κοινωνούσαν τουλάχιστον τέσσερις φορές την εβδομάδα ή και περισσότερες ακόμα, αν τύχαινε η μνήμη κάποιου μάρτυρα.
Κάποτε όμως, για λόγους ανεξάρτητους από τη θέλησή τους, οι πιστοί δεν μπορούσαν να παρευρεθούν στη Θεία Λειτουργία. Αυτό συνέβαινε σε περιόδους διωγμών, αλλά και αργότερα, όταν οι ασκητές σκόρπισαν σε απόμερες γωνιές. Όλοι αυτοί ήταν δυνατόν να στερηθούν την Θεία Κοινωνία; Γι’ αυτό αφού προσεύχονταν και έλεγαν μερικές ευχές, που σιγά – σιγά διαμορφώθηκαν σε μια μικρή ακολουθία, κοινωνούσαν μόνοι τους με τίμια δώρα, που έπαιρναν μαζί τους από την Κυριακή. Μ’ αυτό τον τρόπο είχαν την δυνατότητα να κοινωνούν κι αυτοί με τα προηγιασμένα τίμια δώρα.
Όμως παρ’ ότι αυτή ήταν η πράξη της Εκκλησίας, το 363 μ. Χ. συνήλθε στη Λαοδίκεια μια Σύνοδος, που επικυρώνοντας παλαιότερη συνήθεια της Εκκλησίας, θέσπισε με τον 49ο κανόνα της, να μην τελείται κατά τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή Θεία Λειτουργία, εκτός από Σάββατο και Κυριακή. Κι αυτό επειδή ο πένθιμος χαρακτήρας της κατανυκτικής αυτής περιόδου, ερχόταν σε αντίθεση με τον πανηγυρικό, χαρμόσυνο και αναστάσιμο της Θείας Λειτουργίας. Πώς όμως μπορούσε να συμβιβασθεί αυτή η απόφαση με τη συχνή θεία Κοινωνία των πιστών; Η λύση ήδη υπήρχε. Ήταν τα προηγιασμένα τίμια δώρα. Οι πιστοί μετά τη νηστεία της ημέρας, κατά την ώρα του Εσπερινού κοινωνούσαν απ’ αυτά. Και με το χρόνο η μικρή ακολουθία, που μόνοι τους έκαναν, διαμορφώθηκε στη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων, όπως την έχουμε σήμερα.
Ποιός ακριβώς είναι ο συντάκτης της δεν μας είναι γνωστό. Σίγουροι είμαστε για την αρχαιότητά της. Την ονομασία της την οφείλει σ’ αυτό ακριβώς που είναι: Στο ότι τα Τίμια Δώρα έχουν προαγιασθεί κατά τη Θεία Λειτουργία της προηγούμενης Κυριακής.
Καθώς τελείται κατά την περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής – ιδίως το βράδυ –μαζί με τον Εσπερινό, μέσα σε μια ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα, αποτελεί μια από τις πιο ωραίες ακολουθίες της Εκκλησίας μας. και δίνει τη δυνατότητα στους πιστούς για πιο συχνή συμμετοχή στην κοινωνία του Σώματος και Αίματος του Χριστού. Μια δυνατότητα, που οι πιστοί πρέπει κάποτε συνειδητά ν’ ανακαλύψουμε και να αξιοποιήσουμε. Από τη Θεία Κοινωνία θα πάρουμε δύναμη για τον καθημερινό μας αγώνα, ενίσχυση για την αποφυγή της αμαρτίας και την απαλλαγή από τα πάθη, βοήθεια για την αντιμετώπιση των ποικίλων δοκιμασιών, χάρη ουράνια για την σταθεροποίησή μας στην εν Χριστώ ζωή.
Το μικρό αυτό βιβλιαράκι της Θείας Λειτουργίας των Προηγιασμένων με απόδοση του κειμένου στη νεοελληνική, ίσως θα βοηθήσει στην καλύτερη παρακολούθησή της, και μ’ αυτή την προσδοκία έγινε. Το κείμενο, που χρησιμοποιήσαμε είναι από το «Ιερατικόν» της «Αποστολικής Διακονίας» «Έκδοση 1987) και συμπληρωματικά από το ιδιαίτερο βιβλίο επίσης της «Απ. Διακονίας», «Η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων» (1981).
Αρχιμανδρίτης Κυριακός Τσολάκης.
