Μιλώντας για την Επανάσταση του 1821, φέρνουμε συνήθως στη μνήμη μας τον Μάρτιο, και ό,τι ακολούθησε την όντως μεγάλη αυτή ιστορική στιγμή του γένους μας! Όμως πριν από τον μήνα αυτό, οι καταπιεσμένοι Ρωμιοί προετοίμασαν, άλλοτε επιτυχημένα και άλλοτε όχι, το κίνημα αυτό, έτσι ώστε τα ιστορικά γεγονότα να κορυφώνονται κατά την εθνεγερσία που άρχισε «τυπικά» και μόνον, τον εν λόγω Μάρτιο. Καλό θα είναι λοιπόν, να στρέφουμε και την μνήμη μας στα γεγονότα των προηγουμένων μηνών του 1821, μήνες κατά τους οποίους η Φιλική Εταιρεία προετοίμαζε μεθοδικά, κατά το δυνατόν βέβαια, την όλη εξέγερση!
Αι πρώται ειδήσεις δια την Επανάστασιν – Διονυσίου Α. Κοκκίνου,
(Ελληνική Επανάστασις, Αθήνα, 1956, τομ. Α.)
Ο Αλή πασσάς πληροφορηθείς τα της Φιλικής Εταιρείας, (κατά τα τέλη του 1820 περίπου), τα διεμήνυσεν αμέσως εις τον σουλτάνον, ζητών αμνηστίαν, με την υπόσχεση να ανακαλύψη και να εξαφανίση ολόκληρον το μυστικόν επαναστατικόν δίκτυον των Φιλικών ή να καταστείλη την επανάστασιν, αν εξερρηγνύετο αμέσως, αλλά δεν έγινε πιστευτός. Ο σουλτάνος Μαχμούτ ενόμισε ότι επρόκειτο περί των συνήθων ραδιουργιών του Αλή. Αλλ’ ανάλογα του κατήγγειλαν μετ’ ολίγον ο Καπετάν πασσάς, πολλοί Τούρκοι βαλήδες, ο Μωχάμετ Άλυ από την Αίγυπτον και μερικά από τα ευρωπαϊκά ανακτοβούλια δια των πρεσβευτών των. Τον ειδοποιούσαν περί διαφόρων εταιρειών και συλλόγων, που είχαν συσταθή εις την Επτάνησον και εις αυτήν την Πελοπόννησον, δήθεν δια φιλανθρωπικούς, εκπαιδευτικούς και επιστημονικούς σκοπούς, αλλά πράγματι με πολιτικόν πρόγραμμα.
Ο Μαχμούτ εθεώρησεν αυτάς τας πληροφορίας υπερβολικάς. Διατί οι Έλληνες θα επαναστατούσαν ; Ο σουλτάνος δεν έβλεπεν ούτε τον λόγον τοιούτου κινήματος,- ούτε το δυνατόν της ενεργείας του. Επίστευε μόνον ότι οι Έλληνες, όπως και οι άλλοι υπήκοοι του κράτους, είχαν εύλογα παράπονα κατά της κακής διοικήσεως.
Αν μερικοί θερμόαιμοι υποκινούμενοι από τον Αλή πασσάν, όπως επίστευεν ο Μαχμούτ, είτε στηρίζοντες ελπίδας επαναστατικάς εις τας εσωτερικάς ανωμαλίας, εκινούντο κατά τρόπον μυστικόν επί του παρόντος, θα ησύχαζαν όταν θα κατεβάλλετο ο Αλή πασσάς. Και τότε θα εβελτιούτο η διοίκησις, θ’ ανασυνετάσσοντο όλοι οι κλάδοι του κρατικού οργανισμού και τα παράπονα θα έπαυαν.
Αλλά τον Ιανουάριον του 1821 έφεραν εις τον Μαχμούτ τας επιστολάς του Υψηλάντη προς τον Αλή πασσάν, που ευρήκαν επί του δολοφονηθέντος Υπάτρου. Η οργάνωσις του ελληνικού κινήματος απεκαλύφθη. Οι αρχηγοί του ήθελαν να εκμεταλλευθούν την αδυναμίαν του Αλή με υποσχέσεις αν επέμεινεν εις την ανταρσίαν και την άμυνάν του, δια να εξακολουθήσουν απασχολούμενοι με τα Ιωάννινα αι μεγαλύτεραι δυνάμεις του τουρκικού στρατού. Ταυτοχρόνως ανεφέρθησαν εις την Πύλην τα της αυτοκτονίας του συλληφθέντος παρά το Βιδίνιον Αριστείδη Πώπ και τα της εξαφανίσεως των εγγράφων, που έφερεν επάνω του. Τούτο συνεδυάσθη με τα ελθόντα εις φως εκ της δολοφονίας του Υπάτρου. Δεν υπήρχεν αμφιβολία ότι μερικοί Έλληνες ετοίμαζαν επανάστασιν. Αλλ’ αυτοί ήσαν άραγε πολλοί; Θα έκαναν πράγματι την μωρίαν να κινηθούν κατά της αυτοκρατορίας; Η Πύλη οπωσδήποτε δεν εφάνη ότι έδωσε μεγάλην σημασίαν εις τα αποκαλυφθέντα. Ολίγον αργότερα, ένας «Ελλην, ο Ασημάκης Θεοδώρου, κατήγγειλεν εις την Πύλην ότι η ελληνική επανάστασις, η οποία θα εκηρύσσετο ταχύτατα, είχεν ως πρώτον της σχέδιον την καταστροφήν του τουρκικού στόλου και την δια ταραχών κατάληψιν της Κωνσταντινουπόλεως. Το σχέδιον της συνωμοσίας, που ήτο πραγματικόν, εξετέθη εις την Πύλην. Ονόματα δεν εξηκριβώθησαν, αλλά κατηγγέλθη ότι συμμετείχαν εις την συνωμοσίαν οι ισχυρότεροι Φαναριώται. Αυτά εκοινολογήθησαν και εδημιουργήθησαν αμέσως αλλόκοτοι φήμαι : Ότι πολλά σπίτια ελληνικά είχαν μεταβληθή εις αποθήκας όπλων, ότι είχαν σκαφή υπό τα δημόσια και τα σουλτανικά κτίρια υπόνομοι, ότι θα εφονεύετο ο σουλτάνος και όλοι οι αξιωματικοί και ισχυροί Τούρκοι ταυτοχρόνως.
Ο Μαχμούτ, κατάπληκτος προ της αποκαλύψεως, απεφάσισε να λάβη ταχύτατα μέτρα προς εκμηδένισιν της συνωμοσίας προ της εκτελέσεως του σχεδίου της. Εφοβήθη πλέον δια την ιδίαν του τύχην. Έγιναν έρευναι εις πολλά σπίτια και εξεδόθη διαταγή να φύγουν από την πρωτεύουσαν όλοι οι διαβατικοί εκείθεν Έλληνες.
Ο τουρκικός λαός της Κωνσταντινουπόλεως ευρίσκετο ήδη εις αναβρασμόν. Εκυκλοφόρει η φήμη ότι οι Έλληνες εσκόπευαν να σφάξουν όλους τους Τούρκους. Εμαίνοντο λοιπόν κατά του Ελληνικού στοιχείου της Πόλεως και κυρίως κατά του Φαναριού. Παντού έβριζαν και απειλούσαν τους Έλληνας. Πολλοί Εβραίοι, υφιστάμενοι τον ανταγωνισμόν των Ελλήνων εις το εμπόριον, υπερέβαλλαν τους Τούρκους εις τας εκδηλώσεις του μίσους. Ο τραπεζίτης του Χαλέτ εφέντη, ο Εβραίος Χασχέλ, ένα βράδυ είπε δημοσία εις ένα κέντρον, υψώνων το ποτήρι του:
– Σ’ αυτήν την κούπα θα πιώ το αίμα όλων των Φαναριωτών.
Η Κωνσταντινούπολις ευρίσκετο ακόμη με την ανησυχίαν και την διάθεση των πνευμάτων εναντίον του ελληνικού πληθυσμού, που επροκάλεσεν η αποκάλυψις του συνωμοτικού σχεδίου του αφορώντος την πόλιν, τον στόλον και τον σουλτάνον, όταν έφθασεν η είδησις των κατά την 22αν Φεβρουαρίου γεγονότων της Μολδαυΐας. Το επληροφορήθη πρώτος το πρωϊ της 1ης Μαρτίου ο Ρώσσος πρεσβευτής Στρογγάνωφ, ο οποίος και έσπευσεν αμέσως να το ανακοινώση εις την Πύλην. Κατά την εσπέραν της ίδιας ημέρας έφθασαν και αι απευθείας προς την Πύλην εκ των ηγεμονιών ειδήσεις.
Ο Μαχμούτ κατεταράχθη. Ήλπιζεν ακόμη τότε ότι δεν θα απετολμάτο κίνημα εκ μέρους των Ελλήνων. Και μετά τας πρώτας ειδήσεις ότι τουτο εξερράγη εις την Μολδοβλαχίαν, την ευρισκομένην μακράν της κυρίως Ελλάδος και συνορεύουσαν προς την Ρωσσίαν και μάλιστα υπό αρχηγών κατέχοντα θέσιν πλησίον του αυτοκράτορος Αλεξάνδρου, έφθασεν εις το συμπέρασμα ότι η επανάστασις δεν ήτο αυθόρμητος, αλλ’ υπεκινείτο από την Ρωσσίαν. Με την αντίληψιν αυτήν έγιναν παραστάσεις εκ μέρους της Πύλης προς τους πρεσβευτάς της Αγγλίας, της Αυστρίας και της Γαλλίας κατά της Ρωσσίας, της οποίας εχαραχτηρίσθη ως ενέργεια η επιχείρησις του Υψηλάντη.
Συγχρόνως ο μέγας βεζύρης ωμίλησε προς τον Στρογγάνωφ με σαφείς σχεδόν υπαινιγμούς δια την ενοχήν της Ρωσσίας εις το κίνημα. Ο αντιπρόσωπος της Ρωσσίας ηρωτήθη, πώς η συνωμοσία αυτή κατά του οθωμανικού κράτους ωργανώθη εις την Ρωσσίαν, πώς ένας ανώτερος αξιωματικός του ρωσσικού στρατού και υπασπιστής του αυτοκράτορος ευρίσκετο επί κεφαλής του κινήματος, πώς επέρασεν ελεύθερος από τα ρωσσικά σύνορα δια να καλέση τους ραγιάδες εις επανάστασιν κατά φίλης Δυνάμεως και πώς η κυβέρνησις του αυτοκράτορος έδειξε και δεικνύει πλήρη ανοχήν απέναντι των διασκορπισμένων εις την Ρωσσίαν Ελλήνων που έσπευδαν εξ όλων των νοτίων πόλεων προς τον Υψηλάντην. Ο Στρογγάνωφ διεμαρτυρήθη και ηρνήθη πάσαν σχέσιν της Ρωσσίας με το κίνημα του Ιασίου και τότε η Πύλη του εζήτησε την άμεσον διάψευσιν του αναφερομένου εις την προκήρυξιν του Υψηλάντη υπαινιγμού περί υποστηρίξεως της ελληνικής επαναστάσεως εκ μέρους της Ρωσσίας. Ο Στρογγάνωφ διεμαρτυρήθη και δια τούτο, εβεβαίωσε την Πύλην ότι ο υπαινιγμός αυτός δια την Ρωσσίαν ήτο επινόησις του Υψηλάντη και ηρκέσθη μόνον να εκφράση αορίστως την γνώμην ότι η Τουρκία ήτο εις θέσιν να καταστείλη το κίνημα δια των δυνάμεων της.
Παρά τας βεβαιώσεις ταύτας του Ρώσσου πρεσβευτού, η Πύλη εξακολούθησε να πιστεύη, όπως όλη η Ευρώπη τότε, ότι η ενέργεια του Υψηλάντη ήτο προάγγελμα πολέμου εκ μέρους της Ρωσσίας. Εκτός των συγκεντρωθέντων τώρα στοιχείων περί της κινήσεως της Φιλικής Εταιρείας εις την Ρωσσίαν και των προετοιμασιών του Υψηλάντη εις την Οδησσόν, το Κισνόβ και το Ισμαήλι, ήσαν αρκετά δια να δείξουν ότι επρόκειτο περί ρωσσικης υποκινήσεως. Αλλά πλην των αδιαψεύστων τούτων τεκμηρίων, εις την Πύλην δεν έμειναν ικανοποιημένοι ούτε από τον τρόπον με τον οποίον παρείχε ο Στρογγάνωφ τας καθησυχαστικάς διαβεβαιώσεις του, συμφώνως προς τας εντολάς του. Το ύφος του Ρώσσου πρεσβευτού κατά τας συναντήσεις του με τον μέγαν βεζύρην, εφανέρωνε δυσφορίαν, διότι ηναγκάζετο να ομιλή εναντίον του κινήματος του Υψηλάντη, και η φρασεολογία του, η τυπικώς φιλική, έχανε την σημασίαν της. Με αυτά συνεδυάσθησαν, πλην των γνωστών πληροφοριών περί της ελληνικής συνωμοσίας, αι προειδοποιήσεις της Πύλης υπό δύο πρεσβευτών ευρωπαϊκών Δυνάμεων και αι ύποπτοι κινήσεις μερικών προκρίτων και Οπλαρχηγών της Πελοποννήσου. Εις τα στοιχεία αυτά, μαρτυρούντα την έκτασιν του κινήματος, προσετέθη μετά δύο ημέρας και η πληροφορία ότι την 2αν Μαρτίου έφυγαν από την Κωνσταντινούπολιν, με ολόκληρους τας οικογενείας των δια την Οδησσόν, οι δύο επίτροποι του ηγεμόνος της Μολδαυίας, ο αδελφός του Νικόλαος Σούτσος, ο επ’ αδελφή γαμβρός του Ιωάννης Σχινάς και ο υιός του πρώην ηγεμόνος Καρατζά, αδελφός της συζύγου του Μιχαήλ Σούτσου. Είχαν προετοιμάσει τόσον καλά την φυγήν των, ώστε επρόφθασαν να μεταφέρουν εις το αγγλικόν πλοίον που εναύλωσαν, ολόκληρον την κινητήν περιουσίαν των, ακόμη και τον όγκον των πολυτελών επίπλων των. Εκ της αναχωρήσεως αύτης, γενομένης κατόπιν τόσης προπαρασκευής, η Πύλη συνεπέρανεν ότι οι φυγόντες εγνώριζαν το κίνημα, πριν ακόμη έλθουν αι εκ της Μολδαυΐας ειδήσεις, και ότι απεφάσισαν να φύγουν όταν είδαν ότι απέτυχεν η δια την ανατροπήν των εν Κωνσταντινουπόλει συνωμοσία. Και εκ τούτου εσχηματίσθη η πεποίθησις ότι ενείχοντο εις το κίνημα, αν όχι όλοι, τουλάχιστον οι περισσότεροι από τους ισχυρούς Φαναριώτας της Κωνσταντινουπόλεως.
Ο σουλτάνος εφρύαξε. Εκινδύνευε λοιπόν το κράτος του Ισλάμ! Θα συνετρίβετο η ημισέληνος από τους μη τολμώντας έως χθες να είπουν το όνομά των ραγιάδες, που υπεκρίνοντο ακόμη σήμερον τους ευτελείς υπηκόους εντός της πόλεως, διότι δεν επρόφθασαν να ορμήσουν προδοτικώς κατά των κυρίων των. Και αυτοί που έκαμαν την επανάστασιν και απειλούσαν να σκάψουν τα θεμέλια ολοκλήρου του Οθωμανικού κράτους ήσαν οι Έλληνες, εκείνοι που είχαν ευεργετηθεί περισσότερον από όλους τους άλλους χριστιανούς, παραγκωνιζομένων πολλάκις και αυτών των Τούρκων. Ο σουλτάνος δεν ημπορούσε να τους το συγχωρήση. Οι Έλληνες ήσαν έως τότε, οι μεταξύ των άλλων χριστιανικών λαών της αυτοκρατορίας ευνοούμενοι και αυτού του ιδίου και των προκατόχων του. Η εύνοια αυτή ήτο μία ελαφροτέρα δουλεία και όταν ήτο γενναιοτέρα, εξηγοράζετο βεβαίως σχεδόν πάντοτε, ή ωφείλετο εις την χρησιμότητα των Ελλήνων και την υπεροχήν των απέναντι των άλλων βαλκανικών λαών, αλλά οπωσδήποτε ήτο μία εύνοια. Δια τον Μαχμούτ η επανάστασις εκείνη δεν είχε καμμίαν δικαιολογίαν. Ήτο αδύνατον ν’ αντιληφθή ότι ένας λαός πολιτισμένος, ο ο ποίος είχε καταστή δούλος εις τον ίδιόν του οίκον και είχε κατατυραννηθή, θα εζητούσε κάποτε ν’ ανακτήση την ελευθερία του με τα όπλα, αφού διαφορετικά δεν θα του την ανεγνώριζαν. Η σκέψις των δικαιωμάτων των δούλων δεν επερνούσε τότε από τον νουν των κυρίων. Και ο Μαχμούτ εθεώρησε τους Έλληνας αχάριστους, προδότας και αναξίους να υπάρχουν, και έκρινεν ότι έπρεπε να κτυπηθούν κατακέφαλα.
Κατά πρώτον απεφάσισε την άμεσον καταστολήν του κινήματος, δια της αποστολής δοκιμασμένων στρατηγών με ικανάς δυνάμεις εις την Μολδοβλαχίαν και την διέγερσιν του φανατισμού του τουρκικού λαού κατά των Ελλήνων, ώστε το κίνημα να εύρη απέναντι του όχι μόνον τον στρατόν, αλλά ολόκληρον το Ισλάμ με ακονισμένον μαχαίρι.
Και δεν επρόκειτο τότε ακόμη παρά μόνον περί του κινήματος της Μολδοβλαχίας.
****
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, ως αρχηγός πια της Φιλικής εταιρείας, κάλεσε σε σύσκεψη τους Φιλικούς, για να εκτιμήσουν την κατάσταση και να οργανώσουν τη δράση τους. Οι Φιλικοί αποφάσισαν να αρχίσει η Επανάσταση από την Πελοπόννησο. Για πολλούς λόγους όμως η Επανάσταση άρχισε τελικά από τη Μολδοβλαχία. Στο σχέδιο δράσεως των επαναστατών προβλεπόταν: να δημιουργηθεί επαναστατική κατάσταση στη Μολδοβλαχία, για να αναγκαστούν οι Τούρκοι να διασπάσουν τις δυνάμεις τους ώστε να ξεσηκωθούν εναντίον των Τούρκων και οι άλλοι βαλκανικοί λαοί. Κατόπιν, ο Υψηλάντης θα έπρεπε να συγκεντρώσει στρατό και να τον οδηγήσει στη νότια Ελλάδα.
Το Φεβρουάριο του 1821 ο Αλέξανδρος Υψηλάντης από τη Ρωσία πέρασε στη Μολδαβία και έφτασε στην πρωτεύουσα της, το Ιάσιο. Η Επανάσταση άρχισε. Στις 24 Φεβρουαρίου του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης κυκλοφορεί την προκύρηξη, «μάχου υπέρ πατρίδος», με την οποίαν κηρυσσόταν επισήμως πια, η επανάσταση των Ελλήνων στην Μολδοβλαχία. Την ίδια ημέρα γράφει στον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο, δικαιολογώντας το διάβημά του, υποβάλλοντας την παραίτησή του, και ζητώντας βοήθεια.
Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος, 24 Φεβρουαρίου 1821 – Αλέξανδρος Υψηλάντης
Η ώρα ήλθεν, ω Άνδρες Έλληνες! Πρό πολλού οι λαοί της Ευρώπης, πολεμούντες υπέρ των ιδίων Δικαιωμάτων και ελευθερίας αυτών, μας επροσκάλουν εις μίμησιν, αυτοί, καίτοι οπωσούν ελεύθεροι, επροσπάθησαν όλαις δυνάμεσι να αυξήσωσι την ελευθερίαν, και δι’ αυτής πάσαν αυτών την Ευδαιμονίαν.
Οι αδελφοί μας και φίλοι είναι πανταχού έτοιμοι, οι Σέρβοι, οι Σουλιώται, και όλη η Ηπειρος, οπλοφορούντες μας περιμένωσιν• ας ενωθώμεν λοιπόν με Ενθουσιασμόν!
η Πατρίς μας προσκαλεί!
Η Ευρώπη, προσηλώνουσα τους οφθαλμούς της εις ημάς, απορεί δια την ακινησίαν μας. Ας αντηχήσωσι λοιπόν όλα τα Όρη τής Ελλάδος από τον Ήχον τής πολεμικής μας Σάλπιγγος, και αι κοιλάδες από την τρομεράν κλαγγήν των Αρμάτων μας. Η Ευρώπη θέλει θαυμάση τας ανδραγαθίας μας, οι δε τύραννοι ημών τρέμοντες και ωχροί, θέλουσι φύγει απ’ έμπροσθέν μας.
Οι φωτισμένοι λαοί της Ευρώπης ενασχολούνται εις την αποκατάστασιν της ιδίας ευδαιμονίας• και πλήρεις ευγνωμοσύνης δια τας προς αυτούς των Προπατόρων μας ευεργεσίας, επιθυμούσι την ελευθερίαν της Ελλάδος.
Ημείς, φαινόμενοι άξιοι της προπατορικής αρετής και του παρόντος αιώνος, είμεθα Εύελπεις, να επιτύχωμεν την υπεράσπισιν αυτών και βοήθειαν• πολλοί εκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν έλθη, δια να συναγωνισθώσι με ημάς. Κινηθήτε, ω φίλοι, και θέλετε ιδή μίαν Κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθή τα δίκαιά μας! Θέλετε ιδή και εξ αυτών των εχθρών μας πολλούς, οίτινες, παρακινούμενοι από την δικαίαν μας αιτίαν, να στρέψωσι τα Νώτα προς τον εχθρόν και να ενωθώσι με ημάς•
ας παρρησιασθώσι με ειλικρινές φρόνημα. Η Πατρίς θέλει τους εγκολπωθή! Ποίος λοιπόν εμποδίζει τους ανδρικούς σας Βραχίονας; ο άνανδρος εχθρός μας είναι ασθενής και αδύνατος. Οι στρατηγοί μας έμπειροι και όλοι οι ομογενείς γέμουσιν ενθουσιασμού! ενωθήτε λοιπόν, ω ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες! ας σχηματισθώσι φάλαγκες εθνικαί, ας εμφανισθώσι Πατριωτικαί λεγεώνες, και θέλετε ιδή τους παλαιούς εκείνους Κολοσσούς του δεσποτισμού να πέσωσιν εξ ιδίων, απέναντι των θριαμβευτικών μας Σημαιών! Εις την φωνήν της Σάλπιγκός μας όλα τα παράλια του Ιωνίου και Αιγέου πελάγους θέλουσιν αντηχήση• τα Ελληνικά πλοία, τα οποία εν καιρώ ειρήνης ήξεραν να εμπορεύωνται, και να πολεμώσι, θέλουσι σπείρη εις όλους τους λιμένας του τυράννου με το πυρ και την μάχαιραν, την φρίκην και τον θάνατον…
Ποία ελληνική ψυχή θέλει αδιαφορήση εις την πρόσκλησιν της Πατρίδος; Εις την Ρώμην ένας του Καίσαρος φίλος σείων την αιματομένην χλαμύδα του τυράννου, εγείρει τον λαόν. Tι θέλετε κάμη Σεις ω Έλληνες, προς τους οποίους η Πατρίς γυμνή δεικνύει μεν τας πληγάς της και με διακεκομμένην φωνήν επικαλείται την βοήθειαν των τέκνων της; Η θεία πρόνοια, ω φίλοι Συμπατριώται, ευσπλαγχνισθείσα πλέον τας δυστυχίας μας, ηυδόκησεν ούτω τα πράγματα, ώστε με μικρόν κόπον θέλομεν απολαύση με την ελευθερίαν πάσαν ευδαιμονίαν. Αν λοιπόν από αξιόμεμπτον αβελτηρίαν αδιαφορήσωμεν, ο τύραννος, γενόμενος αγριώτερος, θέλει πολλαπλασιάση τα δεινά μας, και θέλομεν καταντήση δια παντός, το δυστυχέστερον πάντων των εθνών.
Στρέψατε τους οφθαλμούς σας, ω Συμπατριώται, και ίδετε την ελεεινήν μας κατάστασιν! ίδετε εδώ τους Ναούς καταπατημένους! εκεί τα τέκνα μας αρπαζόμενα δια χρήσιν αναιδεστάτην της αναιδούς φιληδονίας των βαρβάρων τυράννων μας! τους οίκους μας γεγυμνωμένους, τους αγρούς μας λεηλατισμένους και ημάς αυτούς ελεεινά ανδράποδα!
Είναι καιρός να αποτινάξωμεν τον αφόρητον τούτον Ζυγόν, να ελευθερώσωμεν την Πατρίδα, να κρημνίσωμεν από τα νέφη την ημισέληνον, να υψώσωμεν το σημείον, δι’ ου πάντοτε νικώμεν! λέγω τον Σταυρόν, και ούτω να εκδικήσωμεν την Πατρίδα, και την Ορθόδοξον ημών Πίστιν, από την ασεβή των ασεβών Καταφρόνησιν.
Μεταξύ ημών ευγενέστερος είναι, όστις ανδρειοτέρως υπερασπισθή τα δίκαια της Πατρίδος, και ωφελιμοτέρως την δουλεύση. Το έθνος συναθροιζόμενον, θέλει εκλέξη τους Δημογέροντάς του, και εις την ύψιστον ταύτην Βουλήν θέλουσιν υπείκει όλαι μας αι πράξεις…
Ας κινηθώμεν λοιπόν μέ εν κοινόν φρόνιμα. Οι πλούσιοι ας καταβάλωσιν μέρος της ιδίας περιουσίας, οι ιεροί ποιμένες ας εμψυχώσωσι τον λαόν με το ίδιόν των παράδειγμα, και οι πεπαιδευμένοι ας συμβουλεύσωσιν τα ωφέλιμα. Οι δε εν ξέναις αυλαίς υπουργούντες στρατιωτικοί και πολιτικοί ομογενείς, αποδίδοντες τας ευχαριστίας εις ην έκαστος υπουργεί δύναμιν, ας ορμήσωσιν όλοι εις το ανοιγόμενον ήδη μέγα και λαμπρόν στάδιον, και ας συνεισφέρωσιν εις την πατρίδα τον χρεωστούμενον φόρον, και ως γενναίοι ας ενοπλισθώμεν όλοι, άνευ αναβολής καιρού, με το ακαταμάχητον όπλον της ανδρείας. Και υπόσχομαι, εντός ολίγου την νίκην και μετ’ αυτήν παν αγαθόν. Ποίοι μισθωτοί και χαύνοι δούλοι τολμούν να αντιπαραταχθώσιν απέναντι λαού, πολεμούντος υπέρ της ιδίας ανεξαρτησίας; Μάρτυρες οι Ηρωικοί αγώνες των προπατόρων μας• Μάρτυς η Ισπανία, ήτις πρώτη και μόνη κατετρόπωσε τας αηττήτους φάλαγκας ενός τυράννου.
Με την Ένωσιν, ω Συμπολίται, με το προς την ιεράν Θρησκείαν Σέβας, με την προς τους Νόμους και τους Στρατηγούς υποταγήν, με την ευτολμίαν και σταθηρότητα, η νίκη μας είναι βεβαία και αναπόφευκτος. Αυτή θέλει στεφανώση μέ δάφνας αειθαλείς τους Ηρωικούς αγώνας μας, αυτή με χαρακτήρας ανεξαλείπτους θέλει χαράξη τα ονόματα ημών εις τον ναόν της αθανασίας, δια το παράδειγμα των επερχομένων γενεών. Η Πατρίς θέλει ανταμείψη τα ευπειθή και γνήσιά της τέκνα, με τα βραβεία της δόξης και τιμής• τα δε απειθή και κωφεύοντα εις την τωρινήν της πρόσκλησιν, θέλει αποκηρύξη ως νόθα και Ασιανά σπέρματα, και θέλει παραδώση τα ονόματά των, ως άλλων προδοτών, εις τον αναθεματισμόν και κατάραν των μεταγενεστέρων.
Ας καλέσωμεν λοιπόν εκ νέου, ω Ανδρείοι και μεγαλόψυχοι Έλληνες, την ελευθερίαν εις την κλασικήν γην της Ελλάδος! Ας συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ του Μαραθώνος και των Θερμοπυλών! Ας πολεμήσωμεν εις τους τάφους των Πατέρων μας, οι οποίοι, δια να μάς αφήσωσιν ελευθέρους, επολέμησαν και απέθανον εκεί! Το αίμα των τυράννων είναι δεκτόν εις την σκιάν του Επαμεινώνδου Θηβαίου, και του Αθηναίου Θρασυβούλου, οίτινες κατετρόπωσαν τους τριάκοντα τυράννους, εις εκείνας του Αρμοδίου και Αριστογείτωνος, οι οποίοι συνέτριψαν τον Πεισιστρατικόν ζυγόν, εις εκείνην του Τιμολέοντος, όστις απεκατέστησε την ελευθερίαν εις την Κόρινθον και τας Συρακούσας, μάλιστα εις εκείνας τον Μιλτιάδου και Θεμιστοκλέους, του Λεωνίδου και των τριακοσίων, οίτινες κατέκοψαν τοσάκις τους αναριθμήτους στρατούς των βαρβάρων Περσών, των οποίων τους βαρβαροτέρους και ανανδροτέρους απογόνους πρόκειται εις ημάς σήμερον, με πολλά μικρόν κόπον, να εξαφανίσωμεν εξ ολοκλήρου.
Εις τα όπλα λοιπόν φίλοι. Η Πατρίς Μας Προσκαλεί!
Αλέξανδρος Υψηλάντης
Την 24ην Φεβρουαρίου 1821, Εις το γενικόν στρατόπεδον του Ιασίου
***
Οι πρώτες δυσκολίες του Αγώνα δεν άργησαν να φανούν. Η ξένη υποστήριξη, που υποσχόταν σε προκήρυξη του ο Υψηλάντης, δεν ερχόταν. Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών δεν έδειξαν το προσδοκόμενο ενδιαφέρον, όπως ήλπιζαν οι Φιλικοί. Τότε ο Υψηλάντης με τους 2.000 άντρες που συγκέντρωσε, προχώρησε νοτιότερα. Στην πορεία προς το Βουκουρέστι συγκρότησε τον Ιερό λόχο, από Έλληνες σπουδαστές ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, οι οποίοι πρόθυμα έτρεξαν να πάρουν μέρος στον αγώνα. Τέλος με αρκετή καθυστέρηση, έφτασε στο Βουκουρέστι, την πρωτεύουσα της Βλαχίας.
Οι δυσκολίες του Αγώνα έγιναν ακόμη μεγαλύτερες. Ο Οικουμενικός πατριάρχης, πιεζόμενος κρυφά και φανερά από την Υψηλή πύλη, αναγκάστηκε, υποκριτικά είναι η αλήθεια, να «αφορίσει» τον Υψηλάντη και το κίνημα του, επειδή φοβόταν τα αντίποινα των Τούρκων εναντίον των Ρωμιών. Οι Ρώσοι, που δεσμεύονταν από την Ιερή συμμαχία, όχι μόνο δεν έστειλαν βοήθεια, αλλά επέτρεψαν στα τουρκικά στρατεύματα να μπουν στις ηγεμονίες και διέγραψαν τον Υψηλάντη από τον κατάλογο των αξιωματικών.
Με λιγοστές δυνάμεις, χωρίς βοήθεια και καλή οργάνωση, οι Έλληνες αντιμετώπισαν με ηρωισμό σε πολλές μάχες τα πολυάριθμα τουρκικά στρατεύματα. Η αποφασιστικότερη μάχη δόθηκε στο Δραγατσάνι (2 Ιουνίου 1821), όπου οι Ιερολοχίτες έβαψαν με το αίμα τους το πεδίο της μάχης. Ηρωικό ήταν και το τέλος άλλων γενναίων αγωνιστών (Αθανασίου Καρπενησιώτη, Γεωργάκη Ολύμπιου και Γιάννη Φαρμάκη). Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία έσβησε. Από τότε ο σουλτάνος έπαψε να διορίζει εκεί Έλληνες ηγεμόνες.
Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία, που κράτησε επτά μήνες, είχε πάντως και τη θετική της πλευρά. Ο αντιπερισπασμός, που προέβλεπε το αρχικό επαναστατικό σχέδιο, είχε πραγματοποιηθεί. Οι Τούρκοι έστειλαν στη Μολδοβλαχία αρκετό στρατό, διασπώντας έτσι τις δυνάμεις τους. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα η επαναστατημένη Πελοπόννησος και η Στερεά Ελλάδα, αγνοώντας κατά βάσιν τα γεγονότα αυτά, μπόρεσαν να αντιπαλέψουν με σχετικά λίγο Τουρκικό στρατό, και να κάνουν τα πρώτα επιτυχημένα επαναστατικά τους «βήματα». Από την άποψη αυτή λοιπόν, η επανάσταση στις ηγεμονίες ήταν επιτυχημένη.
Του ιστορικού, Άλκη Ευστρατίου.
