Προορισμός ή ελευθερία; – π. Δημητρίου Μπόκου.

Η Γέννηση της Παναγίας (εορτή 8ης Σεπτεμβρίου), έδωσε το έναυσμα για την ενεργοποίηση του σχεδίου της Θείας Οικονομίας, της προαιώνιας δηλ. βουλής του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου και του κόσμου από την αμαρτία, τη φθορά και τον θάνατο, που είχε προκαλέσει η πτώση των Πρωτοπλάστων.

Το κεντρικό γεγονός του σχεδίου αυτού ήταν η ενανθρώπηση του Χριστού, για την πραγματοποίηση της οποίας χρειαζόταν η συνεργασία του ανθρώπου. Μοναδικός άνθρωπος, κατ’ εξοχήν κατάλληλος για τον σκοπό αυτό ανάμεσα στις ανθρώπινες γενιές όλων των αιώνων, θεωρήθηκε η Παρθένος Μαρία. Γι’ αυτό και η γέννησή της, ως γεγονός παγκόσμιας σημασίας, «χαράν εμήνυσε πάση τη οικουμένη». Η Παναγία έγινε η «παγκόσμιος χαρά».

Με ιδιαίτερα θριαμβικούς και χαρμόσυνους τόνους οι ύμνοι της εορτής μιλούν γι’ αυτόν τον ειδικό προορισμό και την προαιώνια επιλογή της Παρθένου από τον Θεό. Είναι η «προεκλεχθείσα εκ πασών των γενεών»» και η «προορισθείσα από γενεών αρχαίων» να εκπληρώσει τη Θεία Οικονομία, να γίνει μητέρα του Θεού, δοχείο και κατοικητήριό του.

Στο πρόσωπό της εφαρμόζεται κατ’ εξοχήν ο λόγος του αποστ. Παύλου: «Εκείνους που προεγνώρισε, αυτούς και προώρισε να γίνουν σύμμορφοι (=ίδιοι) προς την εικόνα του Υιού του, …εκείνους δε που προώρισε, αυτούς και εκάλεσε, και εκείνους που εκάλεσε, αυτούς και εδικαίωσε, εκείνους δε που εδικαίωσε, αυτούς και εδόξασε» (Ρωμ. 8, 29-30. Βλ. και κεφ. 9).

Η παρανόηση των λόγων αυτών έδωσε αφορμή να αναπτυχθεί μια εντελώς παράλογη διδασκαλία. Ότι δηλαδή ο Θεός, για δικούς του ανεξερεύνητους λόγους, διαλέγει και προορίζει εξ αρχής αυτούς που πρόκειται να σωθούν και αυτούς που πρόκειται να κολασθούν. Αν ο άνθρωπος έχει προορισθεί για σωτηρία, όσες αμαρτίες κι αν κάνει, δεν πρόκειται να χαθεί. Και αντιστρόφως, αν είναι προορισμένος για την απώλεια, όσες αρετές κι αν αποκτήσει, δεν υπάρχει περίπτωση να σωθεί. Μια αμετάκλητη δηλαδή ειμαρμένη προκαθορίζει την πορεία και την κατάληξη του ανθρώπου ερήμην της θελήσεώς του. Είναι η περιβόητη θεωρία περί του «απολύτου προορισμού», που αναπτύχθηκε κυρίως από τη δυτική Χριστιανοσύνη.

Η όντως απάνθρωπη όμως αυτή θεωρία έρχεται σε οξεία αντίθεση με δυό καταλυτικά γεγονότα: α) την άπειρη αγάπη του Θεού και β) την ελευθερία του ανθρώπου.

α. Ο Θεός δεν θέλει ποτέ τον θάνατο του αμαρτωλού, αλλά την επιστροφή του, ώστε να έχει (αιώνια) ζωή (Ιεζ. 33, 11). Είναι αυτός που θέλει να σωθούν όλοι οι άνθρωποι (όχι μόνο μια μερίδα εκλεκτών) «και εις επίγνωσιν αληθείας ελθείν» (Α Τιμ. 2, 4). Μας αγάπησε τόσο πολύ, «ώστε τον Υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν μη απόληται, αλλ’ έχει ζωήν αιώνιον» (Ιω. 3, 16). Είναι «το φως το αληθινόν», το οποίο «φωτίζει (όχι μια αριστοκρατία ευσεβών, αλλά) πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον» (Ιω. 1, 9). Μας έπλασε κινούμενος αποκλειστικά από αγάπη. Για να συμμετάσχουμε κι εμείς στον πλούτο της δικής του ζωής.

β. Αλλ’ αυτό θέλει να γίνεται με δική μας ελεύθερη επιλογή. Όσοι τον δέχονται με δική τους θέληση, αξιώνονται να γίνουν «τέκνα Θεού» (Ιω. 1, 12). Δεν θέλει όντα δουλικά κοντά του. Γι’ αυτό και «δεν υπάρχει τίποτε το πιο αποφασιστικό σ’ ολόκληρο το σύμπαν από τις συνειδητές πράξεις επιλογής, που γίνονται από πρόσωπα προικισμένα με λόγο και συνείδηση» (Καλλίστου Ware, Η εντός ημών Βασιλεία, εκδ. ΑΚΡΙΤΑΣ, σ. 54).

Έτσι ο Θεός δεν έκαμε τον άνθρωπο ούτε θνητό ούτε αθάνατο. «Τη ζωή και τον θάνατο έβαλα μπροστά σας», λέει. Και μας συμβουλεύει (χωρίς να αναγκάζει): «Διαλέξτε τη ζωή» (Δευτ. 30, 19). «“Αυτός εξ αρχής εποίησεν άνθρωπον” και τον άφησε στην ελεύθερη διάθεσή του… Ενώπιόν σου τοποθέτησε φωτιά και νερό: όπου θέλεις μπορείς να απλώσεις το χέρι σου. Ενώπιον των ανθρώπων υπάρχει η ζωή και ο θάνατος. Ο,τι θελήσει και προτιμήσει ο καθένας, αυτό θα του δοθεί» (Σοφ. Σειράχ, 15, 14-17).

Η σωτηρία λοιπόν και η απώλεια εξαρτώνται από μας. Στην ελεύθερη επιλογή για τη σωτηρία μας έρχεται βέβαια αρωγός και η Χάρη του Θεού. Και μόνο όταν υπάρχει δυνατότητα ελεύθερης επιλογής (αυτεξούσιο), είμαστε υπεύθυνοι για τις πράξεις μας. Αξιέπαινοι για τις καλές, κατακριτέοι για τις κακές. Αλλιώς, δεν θα ήταν δυνατόν να μας ζητηθούν ευθύνες, να κριθούμε από τον Θεό.

γ. Ο Θεός τώρα, προγνωρίζοντας την πορεία μας, κανονίζει τους ρόλους που ταιριάζουν στον καθένα μας (=προορίζει). Προγνωρίζει ποιοί θα κάμουν καλή χρήση του αυτεξουσίου και τους καλεί σε ρόλους που υπηρετούν το καλό. Προορισμός θεωρείται αυτό το αγαθό και αμετάθετο θέλημα του Θεού, που φανερώνεται σε όσους προβλέπει ότι θα ανταποκριθούν άξια στην κλήση που τους απευθύνει. Και πάλι, ως δίκαιος, έχει ήδη κατακρίνει και προδικάσει όσους (κατά την πρόγνωσή του) θα κάμουν κακή χρήση της ελευθερίας τους. Παρελθόν και μέλλον δεν υπάρχουν για τον Θεό. Τα πάντα, «γυμνά και τετραχηλισμένα», συνωθούνται σε ένα διαρκές παρόν ενώπιόν του.

δ. Η πρόγνωση όμως του Θεού δεν σημαίνει κατάργηση της ελευθερίας μας. Δεν θα κάνουμε με εξαναγκασμό κάτι, παρά τη θέλησή μας, μόνο και μόνο επειδή το προγνωρίζει ο Θεός, αλλά το προγνωρίζει ο Θεός, επειδή θα το κάνουμε εμείς. Η πρόγνωσή του προκαθορίζεται από τις πράξεις μας και όχι οι πράξεις μας από την πρόγνωσή του. Και η Παναγία, με καθαρά δική της ελεύθερη επιλογή, με καλή χρήση του αυτεξουσίου της, αγιάσθηκε περισσότερο από κάθε άλλο δημιούργημα. Έγινε έτσι άξια να την προορίσει ο Θεός να γίνει η μητέρα του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, χωρίς αυτό να καταργεί την ελευθερία της. Ο Αρχάγγελος τη στιγμή του Ευαγγελισμού «δεν την πληροφορεί απλώς για τα σχέδια του Θεού, αλλά περιμένει την ελεύθερη και εθελούσια απάντησή της… Θα μπορούσε να είχε αρνηθεί. Ο Θεός παίρνει την πρωτοβουλία, αλλά είναι εντελώς απαραίτητη και η αυτόβουλη συνεργασία της Παναγίας, που δεν είναι απλώς ένα παθητικό εργαλείο, αλλά γίνεται ένας ενεργός συμμέτοχος στο λυτρωτικό έργο» (Κάλλιστος Ware, ο. π.).

Είναι δικό της το κατόρθωμα αυτό, μοναδικό, και της αξίζει κάθε έπαινος. Με ευγνωμοσύνη το αναγνωρίζουμε, την ευχαριστούμε «εκ βαθέων» για τη στάση της, και όλες οι γενιές «έως αιώνος», ακούραστα, «την όντως Θεοτόκον μεγαλύνομεν».

(ΛΥΧΝΙΑ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ, αρ. φ. 374, Σεπτ. 2014 – επηυξημένη έκδοση)

Κατηγορίες: Άρθρα, Λειτουργικά, εορτολογικά, Νεοελληνική απόδοση Ύμνων, Συναξάρια. Προσθήκη στους σελιδοδείκτες.