Ιωακείμ ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως,
Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης.
Της Αγιωτάτης Μητροπόλεως Σμύρνης απροστατεύτου διαμεινάσης, άτε δη του εν αυτή αρχιερατεύσαντος Βασιλείου προς Κύριον εκδημήσαντος και εις τας ουρανίους Μονάς ματαστάντος, ημείς οι την Ιεράν Σύνοδον αποτελούντες Αρχιερείς, μετά την γενομένην συνοδικώς πρότασιν και προβολήν τριών υποψηφίων, των μάλλον καταλλήλων και τούτο, ήτοι των Πανιερωτάτων Μητροπολιτών Φιλιππουπόλεως κυρίου Φωτίου και Δράμας κυρίου Χρυσοστόμου και του Πανοσιολογιωτάτου Μεγάλου Ιεροκήρυκος Αρχιμ. κυρίου Γρηγορίου, κατελθόντες εν τω πανσέπτω Πατριαρχικώ Ναώ του αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου το Τροπαιοφόρου, προτροπή και αδεία του Παναγιωτάτου και Σεβασμιωτάτου ημών Αυθέντου και Δεσπότου του Οικουμενικού Πατριάρχου κ. κ. Ιωακείμ και ψήφους κανονικάς προβαλόμενοι τη επικλήσει του Παναγίου Πνεύματος, εις εκλογήν του αξίου εκ των τεθέντων τριών υποψηφίων προσώπου, προεκρίναμεν τον Πανιερώτατον Μητροπολίτην Δράμας κ. Χρυσόστομον.
Εφ’ ω και εις διηνεκή ένδειξιν και μόνιμον ασφάλειαν κατεστρώθη τα ονόματα αυτών εν τώδε τω κώδικι της αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας.
Εν έτει σωτηρίω, απι’, κατά μήνα Μάρτιον (ια’) Επινεμήσεως Η’.
Ο Νικομηδείας Φιλόθεος έχων και την γνώμην του Σεβασμιωτάτου Γέροντος Αγίου Νικαίας κ. Ιερονύμου.
Ο Πισιδίας Κωνσταντίνος
Ο Αγκύρας Σωφρόνιος.
Ο Σωζοαγαθουπόλεως Δωρόθεος.
Ο Προικοννήσου Σωφρόνιος
Ο Διδυμοτείχου Φιλάρετος
Ο Σάμου Κωνσταντίνος
Ο Ελασσώνος Πολύκαρπος
Ο Ηλιούπολεως Ταράσιος
Ο Σαράντα Εκκλησιών Άνθιμος.
«Υγρά αποστώντες όμματα από πεφιλημένης Επαρχίας Δράμας… Περιπτύσσομεν, καταφιλούμεν πάγκαλον μαρτυρικήν Αποστολικήν Σμυρναίων Εκκλησίαν, φαεινόν Αστέρα Αποκαλύψεως».
Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος
Εκλογή στην Ιερά Μητρόπολη Σμύρνης.
Στην πολυτάραχη ζωή του νέου ιερομάρτυρα υπήρξαν στιγμές όπου καμία ελπίδα και προοπτική δεν έδειχναν να διαγράφονται στον ορίζοντα και χρονικές περίοδοι όπου καμία κατ’ άνθρωπον παρέμβαση δεν θα μπορούσε να αλλάξει την πορεία προς το τέλμα και την πλήρη απομόνωσή του.
Στις αρχές του 1910, έξι μήνες μετά την απομάκρυνσή του από τη Δράμα, ο Χρυσόστομος βρισκόταν στην Τρίγλια. Από εκεί παρακολουθούσε τα εκκλησιαστικά και εθνικά δρώμενα, περιμένοντας κάτι που θα τον έβγαζε από την καταστροφική αδράνεια και εγκατάλειψη.
Ταυτόχρονα, είχε αποκλειστεί κάθε ενδεχόμενο μετακίνησης του αγίου σε άλλη επαρχία του οικουμενικού θρόνου ή αξιοποίησής του σε οποιαδήποτε εκκλησιαστική αποστολή του Πατριαρχείου. Η αντιπαράθεσή του με τις τουρκικές αρχές και η επιδείνωση των σχέσεών του με τους εκπροσώπους του νεοτουρκικού καθεστώτος δεν του επέτρεπαν να ελπίζει σε κάτι καλύτερο, γεγονός που τον καθιστούσε αδρανή στην ιδιαίτερη πατρίδα του.
Ωστόσο, «άλλαι μεν βουλαί ανθρώπων, άλλα δε Θεός κελεύει». Στις 23 Ιανουαρίου 1910 εκοιμήθη ο μητροπολίτης Σμύρνης Βασίλειος Αστερίου (1834 – 1910). Κορυφαία εκκλησιαστική προσωπικότητα του οικουμενικού Πατριαρχείου, λόγιος και εγκρατής ιεράρχης, ο Βασίλειος είχε χρηματίσει μητροπολίτης Αγχιάλου τις περιόδους 1865 – 1877 και 1881 – 1884, ενώ στις 22 Δεκεμβρίου 1884 είχε εκλεγεί Μητροπολίτης Σμύρνης.1
Ο Χρυσόστομος γνώριζε προσωπικά τον αοίδιμο μητροπολίτη. Αρχικά, είχαν συνδεθεί όταν ο άγιος υπηρετούσε ως αρχιδιάκονος στην παρακείμενη μητρόπολη Εφέσου τα έτη 1893- 1897. Ήταν τότε που οι δύο κληρικοί αντέκρουσαν με μαχητικότητα τα επιχειρήματα των Λαζαριστών μοναχών, οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι είχαν ανακαλύψει στην Παλαιά Έφεσο τον τάφο της Παναγίας.
Λίγο αργότερα, κατά την εις πρεσβύτερον χειροτονία και προαγωγή του Χρυσοστόμου στο αξίωμα του Μεγάλου Πρωτοσυγκέλλου, ο Σμύρνης Βασίλειος είχε λάβει μέρος ως Συνοδικός ιεράρχης στη Θεία Λειτουργία με τον Πατριάρχη Κωνσταντίνο Ε’ και τους υπόλοιπους Συνοδικούς αρχιερείς στο Φανάρι.2
Το 1902 ο Βασίλειος ήταν και πάλι μέλος της Ιεράς Συνόδου του Πατριαρχείου, όταν ο Μέγας Πρωτοσύγκελλος Χρυσόστομος εξελέγη μητροπολίτης Δράμας. Υπέγραψε ως συνοδικός την εκλογή του και έλαβε μέρος στην εις επίσκοπον χειροτονία του στον πατριαρχικό ναό του αγίου Γεωργίου.3 Επίσης, από το 1907 και μετά, όταν η υγεία του πολιού ιεράρχη είχε κλονιστεί και το μητροπολιτικό ζήτημα της Σμύρνης είχε απασχολήσει έντονα το πατριαρχείο, εκφράστηκε πολλές φορές η ιδέα να αποσταλεί ο Χρυσόστομος ως πατριαρχικός Έξαρχος στη Σμύρνη, επειδή γνώριζε προσωπικά τον μητροπολίτη Βασίλειο και τα προβλήματα της περιοχής.
Λίγες μέρες μετά την εκδημία του ιεράρχη, η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία ελληνική εφημερίδα της Σμύρνης Αμάλθεια είχε εκτενές αφιέρωμα στις διεργασίες και τις πολλές υποψηφιότητες για τον μητροπολιτικό θρόνο της πρωτεύουσας της Ιωνίας. «Αν ηρωτάτο ο πράγματι Σμυρναϊκός λαός, εάν η φωνή αυτού ήτο αναγκαία δια να μορφώση κρίσιν περί της ιεραρχίας της η εκκλησία, μία μόνη φωνή διάτορος, ειλικρινής, αφατρίαστος, αφιλοκερδής, φιλόπατρις θα εδόνει το Φανάριον και η φωνή αύτη θα ηγείρετο υπέρ του δεδοξασμένου Μητροπολίτου Δράμας κ. Χρυσοστόμου».4
Η εκλογή του νέου Μητροπολίτη Σμύρνης ορίστηκε για τις 11 Μαρτίου 1910, ημέρα τακτικής συνεδρίασης της ιεράς Συνόδου του οικουμενικού Θρόνου. Μεταξύ των πολλών υποψηφίων που θα μπορούσαν να διαδεχθούν τον αοίδιμο Βασίλειο, επελέγησαν τρεις για την κατάρτιση του τριπρόσωπου:5 οι μητροπολίτες Φιλιππουπόλεως Φώτιος (Μανιάτης) και Δράμας Χρυσόστομος (Καλαφάτης) και ο Μέγας Ιεροκήρυξ του πατριαρχείου Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος (Κωνσταντινίδης).
Οι συνοδικοί αρχιερείς, με τελετάρχη τον μητροπολίτη Πισιδίας Κωνσταντίνο (Αποστόλου), κατήλθαν στον πατριαρχικό ναό του αγίου Γεωργίου, όπου με εισήγηση και προτροπή του οικουμενικού πατριάρχη Ιωακείμ Γ’, εκ των τριών ανωτέρω υποψηφίων, προέκριναν και εξέλεξαν παμψηφεί νέο μητροπολίτη Σμύρνης τον Πανιερώτατο Μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο.6
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι την ημέρα της πανηγυρικής εκλογής του Χρυσοστόμου στην ιερά Μητρόπολη Σμύρνης, η εκκλησία τιμά τη μνήμη του αγίου ιερομάρτυρος Πιονίου (+250) Πρεσβυτέρου της εν Σμύρνη Αγίας Εκκλησίας.7 Ο άγιος υπήρξε ιερέας στη Σμύρνη και μαρτύρησε στην ίδια πόλη κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Δεκίου, δεχόμενος τον δια πυρός θάνατο. Η διακονία του νέου ιερομάρτυρα Χρυσοστόμου ξεκινά την ημέρα τιμής και μνήμης ενός άλλου αγίου ιερομάρτυρα της αρχαίας εκκλησίας στην ένδοξη πόλη της Ιωνίας.
Ο νεοεκλεγείς μητροπολίτης Σμύρνης, ο οποίος είχε αφιχθεί στην πόλη λίγες μέρες νωρίτερα, πληροφορήθηκε την εκλογή του με πολλή συγκίνηση και χαρά. Αφού δέχθηκε τις ευχές και τα συγχαρητήρια από τους συνοδικούς αρχιερείς και τα μέλη της πατριαρχικής αυλής, μετέβη στην αίθουσα της ιεράς συνόδου, όπου έδωσε το μικρό μήνυμα της εκλογής του. εκεί, τον λόγο πήρε ο πατριάρχης, ο οποίος, αφού τον συνεχάρη για την ανάδειξή του στον ιστορικό και μαρτυρικό θρόνο της Σμύρνης, αναφέρθηκε με εγκωμιαστικά λόγια στη μέχρι τότε εκκλησιαστική και «εθνωφελή αυτού δράσιν». Έπειτα, άπαντες οι αρχιερείς και ο κόσμος που είχε κατακλύσει το πατριαρχείο επανήλθαν στον ναό του αγίου Γεωργίου, όπου ακολούθησε το Μέγα Μήνυμα της εκλογής του νέου μητροπολίτη Σμύρνης, «όστις και ανέγνωσε την νενομισμένην ευχαριστίαν».8
Την ίδια μέρα ο οικουμενικός πατριάρχης απέστειλε τηλεγράφημα στα δύο διοικητικά σώματα της Σμύρνης, τη Δημογεροντία και την Κεντρική Επιτροπή, στα οποία ανακοίνωνε την εκλογή του Χρυσοστόμου:
Μητροπολίτης υμών εξελέγη Μητροπολίτης Δράμας Χρυσόστομος.
Συγχαίρομεν απάση επαρχία
Πατριάρχης Ιωακείμ.
Η ανάρρηση του Χρυσοστόμου στον μητροπολιτικό θρόνο της Σμύρνης προκάλεσε απερίγραπτη χαρά και ενθουσιασμό τους κατοίκους της πόλης.9 Το κλίμα που επικρατούσε στην ιωνική πρωτεύουσα μετά την εκλογή του Χρυσοστόμου διέσωσε ανταποκριτής της αγγλικής εφημερίδας Manchester Guardian, ο οποίος, ευρισκόμενος τις μέρες εκείνες στην πόλη, έγραψε για την εφημεδία του: «Τας ημέρας αυτάς η Σμύρνη ομοιάζει με αρχαίαν ελληνικήν πόλιν ετοιμαζομένην να υποδεχθή επιστρέφοντα τον νικητήν αθλητήν της. Ασφαλώς εάν υπήρχον τείχη, θα εκρημνίζοντο δια να διέλθη ο νέος μητροπολίτης Χρυσόστομος».10
Ο τότε γενικός αρχιερατικός επίτροπος της ιεράς Μητροπόλεως Σμύρνης, επίσκοπος Χριστουπόλεως Ιάκωβος,11 απέστειλε στον νεοεκλεγέντα ιεράρχη το ακόλουθο τηλεγράφημα, το οποίο συνυπέγραψα τα δύο διοικητικά σώματα της πόλης:
Γηθοσύνως χαιρετίζοντες υμετέραν εκλογήν συγχαίρομεν εγκαρδίως αναμένοντες ανυπομόνως.
Χρυστουπόλεως
Δημογεροντία – Κεντρική12
Απαντώντας ο νέος μητροπολίτης Σμύρνης στον ενθουσιασμό και την αγάπη του λαού της ιωνικής πρωτεύουσας, έγραψε με το ιδιαίτερο χάρισμα του λόγου του:
«Υγρά αποσπώντες όμματα από πεφιλημένης Επαρχίας Δράμας, αίνεσιν και δόξαν απονέμομεν τω ούτω τα περί ημάς διαταξαμένη αγαθοδότιδι Προνοία Θεού, καλέσαντος ημάς εις διαδοχήν Βασιλείου. Περιπτύσσομεν, καταφιλούμεν πάγκαλον μαρτυρικήν αποστολικήν Σμυρναίων εκκλησίαν, φαεινόν Αστέρα Αποκαλύψεως. Ευαγγελιζόμεθα πάσιν ειρήνην, χαράν, ασπασμόν πέμποντες αρχιερατικήν ευλογίαν ευαγεί εθνοπρεπεί Κλήρω, ευσεβεί, φιλογενεστάτω λαώ. Πληρώσατε μέτρον ημετέρας χαράς, ειρηνεύοντες μετ’ αλλήλων τα του Χριστού φρονούντες».13
Η χαρά όμως του Χρυσοστόμου για την εκλογή του στον θρόνο της Σμύρνης ήταν αναμεμειγμένη με αισθήματα θλίψης και νοσταλγίας, καθώς αποχωριζόταν για πάντα την ιερά μητρόπολη Δράμας. Την επαρχία στην οποία εδοκιμάσθη «ως χρυσός εν χωνευτηρίω» (Σοφ. Σολ. γ’ 6)και εδοξάσθη εν μέσω διωγμών, αιμάτων και δακρύων. Έτσι, μετά την εκλογή του απέστειλε στη Δράμα το ακόλουθο τηλεγράφημα:
Μητρόπολιν Δράμας.
Δια Δημογεροντίαν και επαρχιώτας πάντας.
«Καίτοι Μήτηρ Εκκλησία ηρμόσατο ημάς νέα αμώμω νύμφη, αποστολική Εκκλησία Σμύρνης, όμως απομακρυνόμενοι φιλτάτης Μακεδονικής τετιμημένης χώρας Δράμας, αισθανόμεθα ανέκφραστον θλίψιν χωρισμού.
Περιπτυσσόμεθα, πάντας υπερήδιστα, επικαλούμεθα υπεράφθονον εφ’ υμάς χάριν Θεού. Λογισμόν και υγρούς οφθαλμούς υπισχνούμεθα στρέφειν διαρκώς προς τετιμημένον έδαφος επαρχίας Δράμας. Έρρωσθε, ευδαιμονείτε. Καταφιλούμεν πάντας».14
Ωστόσο, η θλίψη του αγίου για τον αποχωρισμό του από την πόλη και τον λαό της Δράμας μετριάστηκε, καθώς δύο μέρες αργότερα, στις 13 Μαρτίου 1910, η σύνοδος του πατριαρχείου εξέλεξε νέο μητροπολίτη Δράμας τον μέχρι τότε μητροπολίτη Γρεβενών Αγαθάγγελο Κωνσταντινίδη.15 Επρόκειτο για έναν επίσης διαπρεπή ιεράρχη, ο οποίος στην προηγούμενη μητροπολιτική του περιφέρεια είχε παρουσιάσει αντίστοιχη δράση με αυτή του Χρυσοστόμου, είχε διωχθεί από τις τουρκικές αρχές και είχε απομακρυνθεί από την έδρα του για δύο και πλέον χρόνια.
Υποσημειώσεις.
1. ΕΑ Λ (1910) 27
2. ΕΑ ΙΖ (1897) 97
3. Κωνσταντινούπολις, αριθ. 112/24.5.1902
4. Αμάλθεια, αριθ. 9500/11(24). 2.1910.
5. Τριπρόσωπο: κατάλογος τριών υποψηφίων κληρικών που έχει προκύψει με μυστική ψηφοφορία για την πλήρωση μιας μητροπολιτικής έδρας. Από το τριπρόσωπο γίνεται η τελική εκλογή του νέου μητροπολίτη.
6. ΕΑ Λ (1910) 76
7. Βλ. μηναίον του Μαρτίου, «Συναξάριον ΙΑ’» Έκδοσις της αποστολικής διακονίας της εκκλησίας της Ελλάδος, Εν Αθήναις 1980.
8. Αμάλθεια, αριθμ. 9528/16(29). 3.1910
9. Αμάλθεια, αριθ. 9525 /12 (25) 3.1910
10. Πολίτη, ό.π., σσ’. 81-82
11. Ο Χριστουπόλεως Ιάκωβος (κατά κόσμον Παναγής Γκιγκίλας) γεννήθηκε το 1878 στα Μοσχονήσια της Μικράς Ασίας. Απόφοιτος της θεολογικής σχολής της Χάλκης (1903) διορίστηκε αρχιδιάκονος της ιεράς μητροπόλεως Σμύρνης. Το 1908 εξελέγη βοηθός επίσκοπος του μητροπολίτη Σμύρνης Βασιλείου, 9ιλώ τίτλω» της πάλαι ποτέ διαλαμψάσης επισκοπής Χριστουπόλεως, όπου υπηρέτησε για δυο χρόνια στο πλευρό του ασθενούντος τότε γηραιού ιεράρχη. Παρέμεινε βοηθός επίσκοπος και του Χρυσοστόμου Σμύρνης μέχρι τον Φεβρουάριο του 1911, οπότε εξελέγη μητροπολίτης Δυρραχίου. Το 1909 διορίσθηκε πατριαρχικός Έξαρχος Κορυτσάς, ενώ το 1925 κατεστάθη στην ιερά μητρόπολη Μυτιλήνης, την οποία διαποίμανε μέχρι την κοίμησή του, στις 25 Μαρτίου 1958.
12. Αμάλθεια, αριθ. 9525/12(25).3.1910
13. Αμάλθεια, αριθ. 9526 /13 (26). 3.1910
14. Αμάλθεια, αριθ. 9528 / 16 (29). 3. 1910
15. ΕΑ Λ (1910) 83
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού: Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
