Του Οσίου Πατρός ημών Νικοδήμου του Αγιορείτου.
Βίος του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Ευσταθίου και των συν αυτώ.
Τω αυτώ μηνί Κ΄, μνήμη του Αγίου Μάρτυρος Ευσταθίου, και της συνοδίας αυτού, Θεοπίστης της αυτού συζύγου,
Αγαπίου τε και Θεοπίστου των υιών αυτών.
Ευστάθιον βούς παγγενή χαλκούς φλέγει,
Και παγγενή συ του Θεού σώζεις Λόγε.
Εικάδι Ευστάθιος γενεή άμα εν βοΐ καύθη.
Ούτος ο μεγαλομάρτυς του Χριστού Ευστάθιος, ήτον στρατηλάτης εν τη Ρώμη περιφανέστατος, κατά τους χρόνους Τραϊανού του βασιλέως, εν έτει ρ΄ [100], εγνωρίζετο δε ως ο πλέον περιβόητος από τους άλλους κατά την αρετήν, και κατά τους τρόπους και γνώμην, και κατά την προς τους πτωχούς ελεημοσύνην τε και συμπάθειαν. Εκαλείτο δε πρότερον, αυτός μεν, Πλακίδας· η δε γυνή αυτού, Τατιανή. Ούτος λοιπόν ο αοίδιμος, επειδή και ήτον κρατημένος από την πλάνην των ειδώλων, διά την πολλήν αυτού ευλάβειαν και καλοκαγαθίαν, ηξιώθη να λάβη το εις την πίστιν κάλεσμα άνωθεν παρά Θεού, καθώς έλαβεν αυτό και ο Απόστολος Παύλος. Διότι μίαν φοράν, εις καιρόν οπού αυτός εκυνήγα και εδίωκεν ένα μεγάλον ελάφι, και ήτον κοντά διά να πλησιάση εις αυτό, ω του θαύματος! βλέπει ανάμεσα εις τα δύω κέρατα του ελαφίου, ιστάμενον τον τίμιον Σταυρόν του Χριστού, όστις έλαμπεν υπέρ τον ήλιον. Και μεταξύ, βλέπει και τον δι’ ημάς σταυρωθέντα Χριστόν. Από εκεί δε ακούει και μίαν φωνήν, ήτις έλεγε ταύτα· «Πλακίδα, τί με διώκεις; εγώ ειμι ο Χριστός».
Και λοιπόν διδάσκεται την ευσέβειαν παρά του Χριστού ο μακάριος, και βαπτίζεται με όλον τον οίκόν του. Και αυτός μεν αντί Πλακίδας, μετωνομάσθη Ευστάθιος. Η δε γυνή αυτού αντί Τατιανή, μετωνομάσθη Θεοπίστη. Οι δε υιοί αυτού, ο μεν ένας, μετωνομάσθη Αγάπιος, ο δε άλλος, Θεόπιστος. Μετά ταύτα διδάσκεται από τον φανέντα Χριστόν, τους κατά δοκιμήν πειρασμούς, οπού έμελλε να πάθη, ως ο Ιώβ. Και ότι έμελλε να παραδοθή εις τον πειράζοντα δαίμονα. Και λοιπόν ευθύς στερηθείς από όλα, όσα είχεν, ανεχώρησεν από την πατρίδα του μαζί με την γυναίκα και τέκνα του. Και την μεν γυναίκά του, υστερήθη εν τω ταξειδίω από τον καραβοκύριον, βάρβαρον όντα και άγριον άνθρωπον. Τα δε δύω του παιδία, άρπαξαν δύω θηρία, όταν επέρνα τον ποταμόν. Αγκαλά και η γυνή και τα τέκνα του εφυλάχθησαν αβλαβή από την θείαν Πρόνοιαν. Ο δε Άγιος Ευστάθιος έμεινεν εις το εξής δουλεύων με μισθόν, και εργατικόν βίον ζών, ο πρώην πλούσιος και αξιωματικός. Και ταύτην την συμφοράν υπέφερε γενναίως ο αδαμάντινος, όχι εις ολίγου καιρού διάστημα1.
Επειδή δε έτυχε να έλθουν βάρβαροι εναντίον εις την γην των Ρωμαίων, και εζητείτο εκείνος οπού έμεινε να βοηθήση εις τοιούτον βαρβαρικόν πόλεμον, διά τούτο ήλθεν εις την ενθύμησιν του βασιλέως ο γενναίος Ευστάθιος διά τας παλαιάς ανδραγαθίας και νίκας του. Και λοιπόν ευθύς έγινεν ερευνα εις κάθε μέρος του κόσμου, και μόλις ανεγνωρίσθη ο καλός Ευστάθιος εις τους βασιλικούς ανθρώπους οπού τον εζήτουν, τούς οποίους εξέπληξε διά την ελεεινήν θεωρίαν, και πτωχικήν κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκετο. Όθεν πηγαίνωντας εις τον βασιλέα, και μεγαλοπρεπώς από αυτόν τιμηθείς, ανεβιβάσθη πάλιν εις το πρότερόν του αξίωμα. Και σταλθείς εναντίον των βαρβάρων, τούτους κατά κράτος ενίκησεν. Επαναγυρίζωντας δε εις την Ρώμην εκ του πολέμου, κατ’ οικονομίαν του ευμηχάνου Θεού, ευρήκε την γυναίκα και τέκνα του, και με αυτά ανεγνωρίσθη. Όθεν εμεγαλύνθη ο Θεός παρά πάντων διά το τοιούτον παράδοξον, οπού εις αυτόν οικονόμησεν.
Επιστρέψας δε εις Ρώμην μετά της γυναικός και τέκνων του, ευρήκε βασιλέα τον Αδριανόν, εν έτει ριζ΄ [117], και αφ’ ου έλαβε δωρεάς μεγάλας διά την νίκην οπού έκαμε, παρακινείται από αυτόν να θυσιάση και εις τους θεούς, διά ευχαριστίαν της νίκης. Ο δε Άγιος έλεγεν, ότι την νίκην ταύτην έκαμε με την δύναμιν του Χριστού, και όχι με την δύναμιν των θεών. Όθεν εκίνησε τον τύραννον εις θυμόν. Και πρώτον μεν, υστερείται το αξίωμα του στρατηλάτου. Έπειτα δε, δίδεται τροφή εις άγρια λεοντάρια, ομού με την γυναίκα και τέκνα του. Και επειδή εφυλάχθησαν και οι τέσσαρες αβλαβείς εκ των θηρίων, διά τούτο βάνονται όλοι ομού μέσα εις ένα βόδι χάλκινον πεπυρακτωμένον. Και [Α122] έτζι, αι μεν ιεραί ψυχαί αυτών, παρεδόθησαν εις χείρας Θεού, τα δε άγια αυτών σώματα, διαφυλαχθέντα αβλαβή εκ του πυρός με όλην την τελειότητα, τον μεν λαόν των απίστων παρεκίνησαν εις έκπληξιν, και πίστιν την του Χριστού. Τούς δε Χριστιανούς επαρακίνησαν εις το να δοξάζουν τον Άγιον Θεόν. Οι οποίοι πέρνοντες αυτά, ευλαβώς και πολυτελώς ενταφίασαν1. (Τον κατά πλάτος Βίον του Αγίου Ευσταθίου όρα εις τον Δαμασκηνόν.)
Εκ του συναξαριστού.
Υμνολογική εκλογή.
Απολυτίκιον. Ήχος α’. Της ερήμου πολίτης. Γερασίμου.
Αγρευθείς ουρανόθεν προς ευσέβειαν ένδοξε, τη του σοί οφθέντος δυνάμει, δι’ ελάφου Ευστάθιε, ποικίλους καθυπέστης πειρασμούς, και ήστραψας εν άθλοις ιεροίς, συν τη θεία σου συμβία και τοις υιοίς, φαιδρύνων τους βοώντας σοι» Δόξα τω σε δοξάσαντι Χριστώ, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα τω δείξαντί σε εν παντί, Ιώβ παμμάκαρ δεύτερον.
Όταν σε κάλεσε από τον ουρανό ο Θεός προς την ζωή της ευσεβείας, ένδοξε, και σε συνέλαβε με τη δύναμη Αυτού που σου φανερώθηκε πίσω από το ελάφι, Ευστάθιε, υπέμεινες κάθε είδους πειρασμούς, και έλαμψες σε Ιερούς αγώνες, μαζί με τη θεία σου σύζυγο και τους υιούς σου, χαροποιώντας όσους σου ψάλλουν: Δόξα στο Χριστό που σε εδόξασε, δόξα σε Αυτόν που σε στεφάνωσε, δόξα σε Αυτόν που σε ανέδειξε σε όλα όμοιον με τον Ιώβ, παμμάκαρ.
Κοντάκιον. Ϊίχος β’. Τα άνω ζητών.
Τα πάθη Χριστού, σαφώς μιμησάμενος, και τούτου πιών, πιστώς το ποτήριον, κοινωνός Ευστάθιε, και της δόξης σύγκληρος γέγονας, παρ’ αυτού του πάντων θεού, λαμβάνων εξ ύψους θείαν άφεσιν.
Αφού μιμήθηκες καθαρά τα πάθη του Χριστού, και το ποτήριο του μαρτυρίου ήπιες, πιστά, Ευστάθιε, έγινες συγκληρονόμος και της δόξης Του, λαμβάνοντας εξ ύψους θείαν άφεση.
Ο Οίκος.
Ύμνον μοι δώρησαι ο θεός μου, ανυμνήσαι και λέγειν νυνί τους αγώνας του Αθλοφόρου σου Κύριε, όπως ευρύθμως εγκωμιάσω τον γενναίον εν τοις άθλοις Ευστάθιον, τον νικητήν εν πολέμοις εχθρών γεγονότα αεί, τον μέγαν εν ευσεβεία, και χορώ των Μαρτύρων εκλάμψαντα’ συν τούτοις γαρ ψάλλει απαύστως σοι, μετ’ Αγγέλων ο πάνσοφος, λαμβάνων εξ ύψους θείαν άφεσιν.
Σε παρακαλώ, Θεέ μου, να μου δώσεις ύμνους, για να ανυμνήσω τους αγώνες του αθλοφόρου Σου τώρα, Κύριε, για να ψάλω τον γενναίο στους αγώνες Ευστάθιο, με μεγάλους και ωραίους ύμνους, σ’ αυτόν τον Νικητή στους πολέμους εναντίον των εχθρών, που αναδείχθηκε μεγάλος στην ευσέβεια και έλαμψε ανάμεσα στο χορό των αγίων μαρτύρων. Τώρα ασταμάτητα ψάλλει σε Σένα μαζί με τους Ααγγέλους και αυτούς τους Αγίους μάρτυρες, και λαμβάνει από το ύψος του ουρανού την θεία άφεση.
Συναξάριον
Τη Κ’ του αυτού μηνός, μνήμη του αγίου Μεγαλομάρτυρος Ευ¬σταθίου, και θεοπίστης Της συμβίου αυτού, και των δύο υιών αυτών, Αγαπίου και θεοπίΣτου.
Στίχοι. Ευστάθιον βούς παγγενή χαλκούς φλέγει,
Και παγγενή συ του θεού σώζεις, Λόγε.
Εικάδι Ευστάθιος γενεή άμα βοί καύθη.
Τον Ευστάθιο μαζί με την οικογένειά του Το χάλκινο βόδι καταφλέγει’ και Συ Λόγε του Θεού, τον σώζεις μαζί με την οικογένειά του. Ο Ευστάθιος και η οικογένιά του κατά την εικοστή ημέρα του Σεπτεμβρίου εκαύθηκαν στο χάλκινο βόδι.
Ταις αυτών Αγίαις πρεσβείαις, ο θεός, ελέησον ημάς. Αμήν.
Εξαποστειλάριον των Αγίων. Εν Πνεύματι τω Ιερώ.
Της αθανάτου δόξης τε, και ζωής της αλήκτου, επέτυχες καταλιπών, τα του κόσμου ηδέα, συν παισί θεόφροσι, και γυναικί πανολβίω’ δια τούτο σου πόθω, την πανίερον και θείαν, εορτάζομεν μνήμην.
Επέτυχες την αθάνατη δόξα και την άληκτη ζωή, αφού εγκατέλειψες τις ηδονές του κόσμου αυτού μαζί με τα παιδιά σου, που ήταν πλημμυρισμένα από τη σκέψη του Θεού , και την πανευτυχή σου γυναίκα. Γι’ αυτό με πόθο εορτάζουμε την πανίερη και θεία σου μνήμη.
Δόξα. Ήχος πλ. δ’. Γερμανού.
Την στρατοπεδαρχίαν της κάτω βασιλείας αποβαλόμενος, και δια ζώου οφθέντος σοι εν είκόνι, του Σωτήρος ημών γενόμενος εραστής, νυν συγχορεύεις τοις άνω, συν γυναικί σου και τέκνοις, παμμάκαρ Ευστάθιε» διό δυσωπούμέν σε, τω Κυρίω πρεσβεύειν, υπέρ των ψυ¬χών ημών.
Όταν εγκατέλειψες το αξίωμα του αρχηγού του στρατοπέδου, και αφού ο Χριστός σου αποκαλύφθηκε με την εικόνα του σταυρού πάνω στα κέρατα του ζώου, έγινες πιστός του Σωτήρος, ακολουθώντας Τον με απεριόριστή αγάπη. Τώρα χορεύεις στους ουρανούς μαζί με την γυναίκα σου και τα παιδιά σου, παμμάκαρ Ευστάθιε. Γι’ αυτό σε παρακαλούμε να πρεσβεύεις στον Κύριο για τιςψυχές μας.
Δόξα. Ήχος πλ. δ’.
Ωσπερ Παύλος την κλήσιν, ουκ εξ ανθρώπων δεξάμενος, μάρτυς
Ευστάθιε, και αυξάνων εν θεώ τη του Σταυρού πεποιθήσει, των τυράννων το δυσσεβές, και των βασάνων το απηνές ανδρείως κατήσχυνας’ διό και μέχρις αίματος, αντικατέστης προς την αμαρτίαν, προς αοράτους εχθρούς ανταγωνισάμενος’ και πρεσβεύεις απαύστως τω Βασιλεί και θεώ, δωρηθήναι τη οικουμένη ειρήνην, και ταις ψυχαίς ημών το μέγα έλεος.
Όπως ακριβώς ο απόστολος Παύλος, δεν δέχθηκες από τους ανθρώπους την κλήση στην πίστη, και προόδευες κατά Θεόν, μάρτυς Ευστάθιε. Με την πίστη στη δύναμη του σταυρού καταντρόπιασες την ασέβεια των τυράννων και τη σκληρότητα των βασανιστηρίων με ανδρεία. Γι’ αυτό μέχρις αίματος αντιστάθηκες προς την αμαρτία και πάλεψες εναντίον αοράτων εχθρών. Έτσι πρεσβεύεις ασταμάτητα προς τον Βασιλέα Θεό, να δωρίζει ειρήνη στην οικουμένη, και στις ψυχές μας το μέγα έλεος.
Μεγαλυνάριον. (Εκ του ενιαυσίου στεφάνου) Γερασίμου.
Ουρανώθεν μάκαρ καταυγασθείς, στύλη της ανδρείας, ανεδείχθης εν πειρασμοίς, και πανοικεσεία, Ευστάθιε αθλήσας, της άνω βασιλείας, αξίως έτυχες.
Από τον ουρανό δέχθηκες το φως του Θεού και έλαμπες, μακάριε, και αναδείχθηκες στήλη της ανδρείας στους πειρασμούς. Έτσι μαζί με όλη την οικογένειά σου αφού αγωνίσθηκες, Ευστάθιε, επέτυχες επάξια την ουράνια βασιλεία.
Απόδοση, Μοναχής Θεοδοσίας.
