Στο Λουκά Νοταρά, τον πρωθυπουργό θα λέγαμε σήμερα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, αποδίδεται από το Μ. Δούκα η φράση: «κρειττότερον βασιλεύσαι εν μέση Πόλει φακιόλιον τούρκων παρά καλύπτραν Λατινικήν». Και από το Γ. φραντζή έχεις την πληροφορία ότι: «προσέφερεν ο Λ. Νοταράς πλούτον κεκρυμμένον εις τον Μωάμεθ», ο οποίος και τον επέπληξε γιατί δεν του τον έδωσε πριν από την άλωση και γιατί δεν τον πρόσφερε ούτε στον Παλαιολόγο «και εξαγριωθείς δια τα ψεύδη τον εθανάτωσεν ο Μωάμεθ»!
Αναμφισβήτητα θα δεχτείς ότι ούτε οι κάτοικοι της Κων/πόλεως ήταν άγγελοι, ούτε και οι ηγέτες της τέλειοι, αλλά άνθρωποι με ενδεχόμενες αδυναμίες και με σφάλματα. Είχε και η Κωνσταντινούπολη τα εσωτερικά της πάθη. Αλλά και σε κάθε κράτος, όλων των εποχών, οι ηγέτες έχουν και παρουσιάζουν πολλές φορές και τις διαφωνίες τους τόσο σε καιρούς ειρηνικούς, όσο και σε καιρούς πολέμου. Στην Κωνσταντινούπολη την εποχή εκείνη είχαν διαμορφωθεί – όπως σε πληροφορούν οι ιστορικοί της εποχής – δύο μεγάλες μερίδες, οι ενωτικοί, που πολεμώντας να βαστάξουν, γύρευαν από παντού βοήθεια, πρόθυμοι για να γλυτώσουν το κράτος να δώσουν ανταλλάγματα και να υποχωρήσουν σε ένωση = υποταγή με τον Πάπα των Καθολικών και οι Ανθενωτικοί που έκριναν ότι την πρώτη θέση είχε η εμμονή εις την πάτριον πίστιν, στην ορθοδοξία μέχρι θανάτου!
Ίσως και να δικαιολογούσες μίσος του Νοταρά κατά των Λατίνων – Δυτικών, γιατί σαν πρωθυπουργός αυτός γνώριζε πολύ καλά ότι οι Λατίνοι – Δυτικοί κατέστρεψαν κατά ένα μεγάλο μέρος την Κωνσταντινούπολη και την αυτοκρατορία οικονομικά με τα επιζήμια – κερδοβόρα προνόμιά τους, πολιτικά – εθνικά με τις ληστρικές σταυροφορίες και θρησκευτικά με την πλανωμένη και πλανώσα προπαγάνδα τους. Ωστόσο δεν μπορείς να βρεις και άλλα δεδομένα για να συναγάγεις το συμπέρασμα αβίαστα και πειστικά ότι ανήκε ο Νοταράς στους ανθενωτικούς και γι’ αυτό το λόγο δυσκολεύεσαι να παραδεχτείς γνήσιο δικό του τον παροιμιώδη επίμαχο φιλοτουρκικό λόγο. Ακόμα ο Κων/νος Παλαιολόγος ήταν πανθομολογούμενα ενωτικός˙ πώς θα είχε πρωθυπουργό του τον Νοταρά, αν ήταν ανθενωτικός, διαμετρικά αντίθετης πολιτικής; Εξάλλου εκτός από το Μ. Δούκα κανένας άλλος σύγχρονος ιστορικός δεν αναφέρει τον περιμάχητο λόγο, ούτε ο Γ. Σφραντζής που με τόση δυσμένεια μεταχειρίζεται τον Νοταρά στο «χρονικό» του. Και από το Μόσχο σου δίδεται η γνώμη του Γενναδίου για τον Νοταρά «δογμάτων δε περί των ιερών ούπω σε βούλομαι καθαρώς επαινείν», που θεωρεί τον Νοταρά μάλλον ενωτικό.
Τη δυσμενή κρίση του Σσφραντζή μπορείς να την εξηγήσεις από το μεταξύ τους ανταγωνισμό για το αξίωμα του μεγάλου Λογοθέτη. Ο Κ. Παλαιολόγος έδωσε το αξίωμα στο Σφραντζή παρόλη την αντίθεση του Νοταρά. Οπωσδήποτε όμως όλες οι πηγές συμφωνούν για τον Νοταρά ότι εκτελέστηκε με εντολή του Μωάμεθ Β’ κατά τρόπο κραυγαλέα άδικο και σκληρό: αποκεφαλίστηκε μαζί με τους γυιούς του γιατί αρνήθηκε να δεχτεί να οδηγήσουν το μικρότερο γυιό του, νέο 14 ετών, στο χαρέμι του Μωάμεθ Β’! Έναν κορυφαίον τουρκόφιλο δε θα το μεταχειριζόταν έτσι ο Μωάμεθ Β’. Και κάτι άλλο σε προβληματίζει: ο Νοταράς διέθετε ηθική ευαισθησία του πατρικού χρέους αντιστεκόμενος στον εξευτελισμό του παιδιού του και φτάνοντας ως το μαρτυρικό θάνατο˙ για την πατρίδα του, τον αυτοκράτορα και όλους τους μαχητές ήταν δυνατό να μη διέθετε ούτε ίχνος εθνικής και ανθρώπινης ευαισθησίας και να έφτανε σε αισχρή προδοσία;
Δεν θα μπορούσες να δεχτείς τουρκοφιλία του Νοταρά και τον παροιμιώδη λόγο θα θεωρούσες διαφορετική αποτίμηση πνευματικών αξιών (ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμ. Ι, σελ. 97), ούτε τουρκοφιλία άλλων ελλήνων ευγενών της Κων/πόλεως, εφόσον οι σύγχρονες πηγές τίποτα συγκεκριμένα δεν παραδίδουν, επιπλέον παραδίδουν σαφείς μαρτυρίες για τον εξολοθρεμό τους ή δίωδή τους και εκτοπισμό και ανάμνηση του κατατρεγμού έχεις ως τους χρόνους της επαναστάσεως του 1821, όπως λ.χ. του Μάρκου Φίλιππα Ζαλλώνη: «Αι επίσημοι οικογένειαι της Ανατολικής αυτοκρατορίας δεν επέζησαν μετά
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
