«Μετανοείτε˙ ήγγικε η βασιλεία των Ουρανών»
(Ματθ. γ’, 2).
Η μετάνοια παρέπεται τη αμαρτία, διότι η αμαρτία μη ούσα το επιζητούμενον αγαθόν και αποκαλυπτομένη υπό την δυσειδή αυτής μορφήν, φέρει μεταμέλειαν και θλίψιν˙ ο αμαρτήσας καθορά το μέγα κακόν, το υπ’ αυτού δημιουργηθέν, τας συνεπείας αυτού και μεταμελείται˙ η μεταμέλεια είναι διάθεσις επιστροφής προς τον Θεόν, αφ’ ου απεμακρύνθη˙ επιζητεί αύθις την μετ’ αυτού κοινωνίαν και επιζητεί αυτού το έλεος. Η φιλανθρωπία του Θεού, του μη θέλοντος ουδένα να απολεσθή, αλλά πάντας να έλθωσιν εις επίγνωσιν αληθείας και σωθώσιν, ου μόνον δέχεται την μετάνοιαν των οικεία βουλήσει μετανοούντων εκ συναισθήσεως του εαυτών αμαρτήματος, αλλά και προσκαλεί εις μετάνοιαν τους εξ αναισθησίας και πωρώσεως εν τη αμαρτία κυλινδουμένους, όπως σώση και αυτούς. Από της πτώσεως του Αδάμ εν τη αμαρτία, ο Θεός δεν έπαυσε προσκαλών τους αμαρτήσαντας εις μετάνοιαν και κοινωνίαν μεθ’ εαυτού˙ η μεγάλη του Θεού φιλανθρωπία δείκνυται εν τη αποστολή του Μονογενούς αυτού Υιού, όπως προσκαλέση τον δια της αμαρτίας αποπλανηθέντα άνθρωπον και διαλλάξη αυτόν προς τον Θεόν˙ άλλ’ ίδωμεν το μέγεθος της φιλανθρωπίας˙ ίνα μη η ανθρωπότης βεβαρυμένη, ως ήτον, εκ της αμαρτίας αδυνατίση να ατενίση προς τον ερχόμενον Σωτήρα, αποστέλλει προ προσώπου του Υιού αυτού τον πρόδρομον Ιωάννην, τον άγγελον αυτού να κατασκευάση την οδόν αυτού έμπροσθεν αυτού, και να κηρύξη βάπτισμα μετανοίας εις άφεσιν αμαρτιών. Η θεία φιλανθρωπία ηυδόκησεν, ίνα και δια των προφητών αναγγείλη την έλευσιν του κήρυκος, της μετανοίας του προπορευομένου του Σωτήρος της ανθρωπότητος. Ο μεγαλοφωνότατος Ησαΐας προφητεύει, λέγων˙ «Φωνή βοώντος εν τη ερήμω, ετοιμάσατε την οδόν Κυρίου, ευθείας ποιείτε τας τρίβους αυτού. Πάσα φάραγξ πληρωθήσεται και παν όρος και βουνός ταπεινωθήσεται και έσται κα σκολιά εις ευθείαν και αι τραχείαι εις οδούς λείας και όψεται πάσα σαρξ το σωτήριον του Θεού». (Ησαΐας μ’. 3 και νβ’ 10) και Λουκάς (γ’. 3-6). Ήλθε λοιπόν ο Ιωάννης και εκήρυττε μετάνοιαν, λέγων, «Μετανοείτε˙ ήγγικε γαρ η βασιλεία των Ουρανών».
Τις δύναται να μη θαυμάση το μέγεθος της θείας φιλανθρωπίας; Την τοσαύτην ιδιαιτέραν περί του ανθρώπου πρόνοιαν; Την τοσούτω στεντορείως διακηρυχθείσαν έκφρασιν της θείας φιλανθρωπίας και την θέλησιν, όπως πάντες σωθώσιν, ουδείς δε μείνη εν τη απωλεία;
Η αποστολή του Ιωάννου η υπό του προφήτου προαγγελθείσα, ήτο της θείας φιλανθρωπίας το μέγιστον δείγμα˙ διότι προανήγγειλε τοις ανθρώποις την δαψίλειαν των θείων χαρίτων. Το όνομα Ιωάννης, όπερ ερμηνεύεται χάρις, προφητικώς προανήγγειλε την έλευσιν των θείων χαρίτων˙ ήτον αληθώς ο άγγελος, ο ευαγγελιζόμενος τα αγαθά, ο άγγελος της ειρήνης, της ισότητος, της ελευθερίας. Την έλευσιν αυτού προανήγγειλεν, ίνα ανακουφίση και εμψυχώση την υπό το βάρος της δουλείας της αμαρτίας και της τυραννίδος του διαβόλου αποκαμούσαν ανθρωπότητα και παρασκευάση εις ετοιμασίαν και υποδοχήν του Σωτήρος.
Η πρόρρησις όμως της ελεύσεως του κήρυκος της μετανοίας μαρτυρεί και την απόλυτον ανάγκην της προετοιμασίας και προπαρασκευής προς υποδοχήν του Σωτήρος, προς υποδοχήν του Ευαγγελίου της ειρήνης˙ διότι, εάν η ηθική ημών κατάστασις δεν παρεμπόδιζε την επενέργειαν της θείας χάριτος και εάν η θεία χάρις αδιακρίτως έσωζε πάντας και ουδέ μίαν εποίει διαστολήν μεταξύ αγαθού και πονηρού, τότε περιττόν αν ήν το προάγγελμα, περιττή δε η αποστολή του Ιωάννου, περιττόν το βάπτισμα της μετανοίας, περιττή δε και η του Σωτήρος έλευσις˙ διότι ο Θεός ήτο δυνατός να σώση τον άνθρωπον και άνευ της αποστολής του Μονογενούς αυτού Υιού, και ουδέ να προαναγγείλη την έλευσιν αυτού δια των προφητών, ουδέ να απαιτή την ετοιμασίαν της οδού του Κυρίου˙ αλλά προανήγγειλε και προαπήτησε την προπαρασκευήν και προετοιμασίαν και απέστειλε τον Πρόδρομον της αφίξεως αυτού, και εντολήν έδωκεν αυτώ κηρύττειν μετάνοιαν και βαπτίζειν βάπτισμα μετανοίας, διότι η ηθική κατάστασις παρεκώλυε την χάριν της σωτηρίας να ενεργήση επί του αμαρτωλού και ηθικώς καταπεσόντος ανθρώπου, του μη ανεγερθέντος, άλλ’ εν τω βορβόρω της αμαρτίας κυλινδουμένου, διότι η χάρις δεν επιφοιτά επί τον δεδουλεμένον τη αμαρτία, διότι ουδεμία κοινωνία φωτί προς σκότος. Το πνεύμα της χάριτος, ίνα σώση τον άνθρωπον, δέον να εύρη αυτόν καθαρόν, όπως αναπαυθή επ’ αυτόν διότι δεν πρόκειται περί απλής απαλλαγής εκ της δουλείας του διαβόλου, αλλά και περί συνδιαλλαγής και συμφιλιώσεως προς τον Θεόν˙ πρόκειται περί της κοινωνίας αυτής προς τον Θεόν˙ πρόκειται περί της υιοθεσίας υπό του επουρανίου Πατρός˙ πρόκειται περί της βασιλείας του Θεού˙ πρόκειται περί της συναριθμήσεως μετά των Αγγέλων των αγίων˙ πρόκειται περί της αποθεώσεως του ανθρώπου˙ δια τούτο και απαιτείται βάπτισμα μετανοίας, καθαρότης βίου, ηθική προετοιμασία και προπαρασκευή˙ διότι η αμαρτία είνε σκότος, ως έργον του σκότους, ως έργον του διαβόλου του πατρός του σκότους. Αλλά και περί μόνης της απαλλαγής εκ της τυραννίδος του διαβόλου εάν επρόκειτο, αύθις η ηθική καθαρότης και προετοιμασία ήτον αναγκαία, διότι η αμαρτία είνε ηθική δουλεία και τυραννία του διαβόλου, αφ’ ης, αμαρτάνων, δεν απαλλάττεταί τις.
Την καθαρότητα άρα απαιτεί ο μέγας επιζητούμενος σκοπός, διότι η επίτευξις αυτού άνευ αυτής είναι αδύνατος˙ δια την απόλυτον ταύτην ανάγκην απέστειλεν ο Σωτήρ τον άγγελον αυτού προ προσώπου αυτού να κηρύξη μετάνοιαν εις άφεσιν αμαρτιών και προκαθάρη δια του λουτρού του βαπτίσματος της μετανοίας τους μέλλοντας να δεχθώσι τον Σωτήρα. Όθεν έπρεπεν ο εναγής εκ της αμαρτίας άνθρωπος, ίνα έλθη εις επαφήν με τον άγιον Θεόν, πρώτον να αποστή της πεπλανημένης οδού, να μετανοήση δια τον αμαρτωλόν βίον αυτού, να επιστρέψη προς τον Θεόν και να λάβη παρ’ αυτού την συγχώρησιν των αμαρτιών αυτού.
Το κήρυγμα Ιωάννου ήτον αναγκαία δια την άφεσιν των αμαρτιών προπαρασκευή. Το βάπτισμα Ιωάννου ήτον ο αρραβών της αφέσεως αυτών, διότι η των αμαρτιών άφεσις είνε έργον της θείας χάριτος και μόνος ο Θεός αφίησιν αμαρτίας. Όθεν προς αγιασμόν του ανθρώπου απητείτο η μετάνοια, η επιστροφή προς τον Θεόν, το βάπτισμα της μετανοίας, το καθάρσιον λουτρόν της μιανθείσης ψυχής και του σώματος˙ άρα απητείτο εκούσιος συγκατάθεσις του ανθρώπου, απητείτο η αυθόρμητος προσέλευσις, απητείτο η θέλησις προς επιστροφήν, απητείτο η είσοδος εις το λουτρόν της παλιγγενεσίας, όπως δι’ αυτού καθαρισθή και αγιασθή και σωθή˙ ιδού ο λόγος, δι’ ον η χάρις δεν σώζει, καν χάρις ή, άνευ της συγκαταθέσεως του ανθρώπου˙ ο λόγος, δι’ ον αι προσκλήσεις προς προπαρασκευήν και προετοιμασίαν˙ αδύνατον άρα να σωθή τις, εάν δια της μετανοίας, δια του καθαρσίου λουτρού ταύτης δεν εξαγνισθή, ίνα τύχη της αφέσεως των αμαρτιών αυτού, και ούτως αγιασθή και φιλιωθή με τον Θεόν.
Το βάπτισμα της μετανοίας του Προδρόμου ήτο και έσται τύπος μετανοίας εις άπαντας τους αιώνας και διδάσκει προς πάντας, ότι είναι αδύνατος η μετά του Θεού κοινωνία εφ’ όσον ο αμαρτήσας εμμένει εν τη αμαρτία, ότι οφείλει να επιστραφή προς Κύριον τον Θεόν αυτού, να μεταμεληθή εφ’ οις έπραξε πλημμελήμασι, και ότι οφείλει να λάβη το καθάρσιον λουτρόν των δακρύων, τον αρραβώνα τούτον της αφέσεως των αμαρτιών αυτού παρά Θεού˙ διότι όπου αν προσέλθη το πνεύμα της μετανοίας εκεί δήλον, ότι πάσης αμαρτίας γίνεται καταστροφή και των αλαστόρων δαιμόνων κατάλυσις, λέγει ο Άγιος Νείλος.
Επειδή δε δι’ ηθικήν αδυναμίαν, ή μάλλον δι’ αμέλειαν, πολλάκις υποπίπτει ο άνθρωπος εις διάφορα αμαρτήματα, δι’ α διακινδυνεύει την σωτηρίαν του, η δε μετάνοια καθίσταται απολύτως αναγκαία προς σωτηρίαν, οφείλομεν να μη χρονοτριβώμεν, αλλά να σπεύδωμεν προς την μετάνοιαν, ίνα μη χρονίσαν το πάθος, ανίατον την ψυχήν απεργάσηται.
Από το σύγγραμμα: Του εν αγίοις πατρός ημών Νεκταρίου Επισκόπου Πενταπόλεως του θαυματουργού, «Περί επιμελείας Ψυχής». Αθήναι 1894.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
