Νεαροί μου, θέλω να σας ευχαριστήσω που με προσκαλέσατε να σας μιλήσω για την απαισιοδοξία των νέων και να σας παρακαλέσω τα εξής: Να μην επιτρέπετε ποτέ στον εαυτό σας να σας μπερδεύει ή να σας εντυπωσιάζει η θέση, το επάγγελμα, η στολή ενός ανθρώπου. Να ξέρετε ότι η κοινωνική μας θέση εξαρτάται περισσότερο από την κοινωνία στην οποία ζούμε, παρά από εμάς τους ίδιους. Γι’ αυτό το λόγο μην σφάλλετε και μην αξιολογείτε ποτέ έναν άνθρωπο μόνο από την κοινωνική του θέση ή από τόν τίτλο του.
Μην κρίνετε τους ανθρώπους από τη στολή τους και την εξωτερική τους εμφάνιση, αλλά από το εσωτερικό τους καί από όλα όσα εξαρτάται από τον καθένα μας, αυτό που εξαρτάται από εμάς τους ίδιους είναι η ποιότητα των αισθημάτων μας, η ποιότητα των σκέψεών μας και η ποιότητα της βούλησής μας. Εν συντομία, από εμάς προσωπικά εξαρτάται μόνο η ποιότητα της ψυχής μας. Η ποιότητα της ψυχής μας εξαρτάται από εμάς τους ίδιους –εμείς είμαστε οι κυρίαρχοί της.
Θα χαρώ, εάν με την ομιλία μου καταφέρω να αποβώ χρήσιμος στην κοινωνία. Χαίρομαι και μακάρι να καταφέρω με την ομιλία μου να σας εμπνεύσω θάρρος και αισιοδοξία. Χαίρομαι, αν εγώ ως μοναχός, που φορώ ράσο, κατορθώσω να σας προσφέρω κάτι καλό μ’ αυτή την ομιλία, γιατί θα είναι στην συνέχεια και σε σας πιό εύκολο να προσφέρετε κάτι καλό στην κοινωνία. Εσείς, που θα είστε οι μελλοντικοί καθηγητές, αξιωματούχοι, δικαστές, πολιτικοί, υπουργοί. Ο μελλοντικός τίτλος σας και η κοινωνική σας θέση θα σας διευκολύνουν να προσφέρετε το καλό στην κοινωνία. Βέβαια, η κοινωνική σας θέση και ο μελλοντικός τίτλος από μόνα τους δεν θα σας καταστήσουν ικανούς για το σωστό, αν εσείς από μόνοι σας δεν παλέψετε με τον εαυτό σας, αν εσείς από μόνοι σας δεν παλέψετε με τον εαυτό σας να γίνετε ικανοί για καλές πράξεις.
Ο Επίκτητος, ο στωικός φιλόσοφος, ήταν σκλάβος και παρόλο που ήταν σκλάβος ήταν τόσο καλός που αποτελούσε πρότυπο και παράδειγμα σε αντίθεση με τον Καλιγούλα, που παρόλο που ήταν αυτοκράτορας, ήταν ποταπός και ανήθικος.
Η στολή του αξιωματικού δεν θα σας κάνει γενναίους, ούτε το ράσο του ιερέα ευσπλαχνικούς, ούτε η δικαστική τήβεννος δίκαιους, ούτε η πολυθρόνα του υπουργού δυνατούς, εάν η ψυχή σας δεν είναι γεμάτη από γενναιότητα, φιλευσπλαχνία, δικαιοσύνη καί ψυχική δύναμη.
Πρέπει να έχετε ψυχή που θα είναι ικανή για τρία πράγματα: να υπομένει, να αγαπάει τη ζωή, αλλά και να θυσιάζεται.
Τέτοια ψυχή δεν θα έχετε ποτέ, εάν είστε απαισιόδοξοι. Ο απαισιόδοξος, δεν μπορεί να θυσιάσει τη ζωή του, γιατί η ζωή γι’ αυτόν δεν έχει αξία και εκείνο που δεν έχει αξία, μπορεί να «πεταχτεί» και όχι να θυσιαστεί. Όταν ο άνθρωπος προσφέρει κάτι που αγαπάει, τότε θυσιάζεται, ενώ όταν προσφέρει κάτι που μισεί, τότε δεν θυσιάζεται αλλά το «πετά».
Ο απαισιόδοξος δεν μπορεί να αγαπήσει τη ζωή, επειδή του φαίνεται πως δεν έχει νόημα και χαρά. Η ζωή για τον τέτοιου είδους άνθρωπο είναι ανοησία, πόνος, απερισκεψία, θλίψη και έτσι δεν την αγαπά.
Ο πεσιμιστής τελικά δεν μπορεί να υπομένει τη ζωή, για τους ίδιους λόγους που δεν μπορεί να αγαπήσει τη ζωή. Ο άνθρωπος μπορεί να αντέξει τον πόνο, που έχει κάποιο νόημα και τέλος. Δεν μπορεί να αντέξει όμως τον πόνο που δεν έχει ουσία και τέλος. Η ζωή των απαισιόδοξων ανθρώπων είναι απερίσκεπτος και ατελείωτος πόνος.
Αν είστε απαισιόδοξοι δεν θα μπορέσετε ούτε να θυσιαστείτε, ούτε να αγαπήσετε τη ζωή, ούτε καν να την υπομείνετε. Η ψυχή σας δεν θα είναι ικανή για κανένα από τα παραπάνω. Αντίθετα θα είναι ικανή για άλλα τρία, δηλαδή: είτε για ανοησίες, ή για άσκοπη περιπλάνηση ή για τεχνάσματα ή για ακινησία ή για αυτοκτονία. Στις τρείς τελευταίες περιπτώσεις δεν θα είστε χρήσιμοι για τη ζωή, ούτε η ζωή θα έχει σημασία για σας. Στις τρείς τελευταίες περιπτώσεις η ζωή στην ιλιγγιώδη πορεία της θα σας «κοιτάζει» περιφρονητικά και θα περάσει πολύ γρήγορα από δίπλα σας. Η ζωή σαν βουερό και ασημένιο ποτάμι θα προσπεράσει πολύ γρήγορα δίπλα από τον απαισιόδοξο νερόλακκό σας. Μάταια από το νερόλακκο αυτό θα πετάξετε λάσπη και συκοφαντίες στη ζωή. Νομίζετε ότι θα θολώσετε τη ζωή; Όχι, θα θολώσετε μόνο την οπτική σας και την ψυχή σας. Πιστεύετε πως με την απαισιοδοξία σας, θα σταματήσετε και θα καταστρέψετε τη ζωή; Είναι τόσο απίθανο να την καταστρέψετε, όσο απίθανο είναι ένας ελέφαντας, που κάθεται κάτω από τους καταρράκτες του Νιαγάρα να προσπαθήσει με την προβοσκίδα του, να γυρίσει πίσω τον καταρράκτη.
Η απαισιοδοξία αποτελεί ένα ανίσχυρο πείσαμ απέναντι στη ζωή. Από αυτό το πείσμα αρρωσταίνει και πάσχει ο απαισιόδοξος άνθρωπος, που αποτελεί μόνο ένα κομμάτι της ζωής. Η ίδια η ζωή δεν παθαίνει τίποτε.
Αποφάσισα λοιπόν σήμερα να μιλήσω για την απαισιοδοξία των νέων, επειδή η απαισιοδοξία σας προκαλεί πόνο και θλίψη.
Η απαισιοδοξία προκαλεί πόνο και θλίψη και πλήττει πρώτα εσάς που είστε νέοι και που έντονα λαχταράτε τη χαρά. Η απαισιοδοξία στη συνέχεια προκαλεί πόνο και θλίψη στην πατρίδα, που σας αναθρέφει για να δοξάσετε τον εαυτό σας και την ίδια, με τα έργα σας. Σας αναθρέφει για να δοξάσετε τον εαυτό σας με τά έργα σας και όχι για να μεμψιμοιρείτε στις όχθες του ποταμού Σάββα και Δούναβη, φυλακισμένοι στις θλιβερές σκέψεις σας. Σας αναθρέφει όχι για να καθόσαστε, όπως κάθονταν και έκλαιγαν οι Ισραηλίτες στα ποτάμια της Βαβυλώνος, τον καιρό της σκλαβιάς τους στον Ναβουχοδονόσορα. Άλλωστε, ο πεσιμισμός μας μοιάζει με ανατολίτη μοχθηρό τύραννο, που αλυσοδένει και συνθλίβει τους ανθρώπους. Σας εύχομαι λοιπόν μ’ όλη την καρδιά μου, να βρείτε τη δύναμη να ντραπείτε, όταν αισθανθείτε σκλάβοι του σκοτεινού και μοχθηρού τύραννου – της απαισιοδοξίας.
Υπάρχουν δύο είδη νεανικής απαισιοδοξίας. Το ένα είδος έχει σχέση με τη ζωή γενικά και το άλλο έχει σχέση με τη ζωή ειδικά.
Η ινδική απαισιοδοξία κυριεύει και κατακτά τις ψυχές εκείνων των νέων ανθρώπων, που ζουν κάτω από την αίσθηση μιάς παγκόσμιας θλίψης, όσο περισσότερο διαρκεί αυτή η αίσθηση, τόσο περισσότεροι άνθρωποι κυριαρχούνται απ’ αυτή, τόσο πιό γενική γίνεται. Όπως ο κλέφτης σιγά-σιγά ξεκινά να πιστεύει, πως όλος ο κόσμος κλέβει και όπως ο δίκαιος άνθρωπος νομίζει πως όλος ο κόσμος λέει την αλήθεια, έτσι και ο κατεστραμμένος άνθρωπος νομίζει πως όλος ο κόσμος έχει καταστραφεί.
Στο ιερό βιβλίο των Ινδών την «Ουπανισάδα» είναι γραμμένο: Ο άνθρωπος που έχει θέληση, σκέψη και πίστη, είναι σκλάβος. Εκείνος που δεν έχει είναι ελεύθερος. Γι’ αυτό, όταν ο άνθρωπος απαλλαχτεί από τη θέληση, την σκέψη και την πίστη, ελευθερώνεται –αυτό αποτελεί ένδειξη ελευθερίας. Αυτός είναι ο δρόμος που οδηγεί στον Μπράμα και ανοίγει την πόρτα, μέσα από την οποία περνάει κανείς στην άλλη όχθη του σκοταδιού. Δηλαδή περνάει και φτάνει στο Νιρβάνα. Υπάρχει όμως θνητός, που δεν έχει θέληση, σκέψη και πίστη; Και ποιός θνητός ελευθερώθηκε από αυτά τα τρία και επέζησε; Κανείς. Ούτε ο ίδιος ο Βούδας, ο πιό σημαντικός δάσκαλος της ινδικής φιλοσοφίας. Ούτε αυτός μέχρι το τέλος της ζωής του δεν κατάφερε να ελευθερωθεί από τη θέληση, την σκέψη και την πίστη. Μέχρι τη στιγμή του θανάτου του επιθυμούσε, σκεφτόταν και πίστευε. Πίστευε σταθερά στην κατάσταση Νιρβάνα. Σκεφτόταν ασταμάτητα πως ο κόσμος είναι διάφανος, γεμάτος πόνο και πως υπάρχει μετεμψύχωση. Στο τέλος επιθυμούσε να απαλλαχθεί από την επιθυμία γι’ αυτόν τον κόσμο και επιθυμούσε να οδηγήσει και άλλους ανθρώπους στην ίδια αντίληψη. Οι άνθρωποι κατάφεραν να υιοθετήσουν την αντίληψη που τους δίδασκε ο Βούδας, αλλά δεν κατάφεραν να απαρνηθούν την θέλησή τους, τη σκέψη και την πίστη τους. Μέσα στην επιθυμία τους να απαλλαχθούν από τη θέληση, σκέψη και πίστη, οι οπαδοί του Βούδα το μόνο που κατάφεραν είναι να αποδυναμώσουν αυτά τα τρία, τα οποία αποτελούν το περιεχόμενο της ζωής.
Τι πέτυχε ο Βούδας με την απαισιοδοξία του; Πέτυχε να μετατρέψει έναν μαχητικό και ζωηρό λαό, όπως οι Ινδοί πριν από αυτόν, σε αδύναμο, παθητικό λαό. Ο λαός της Ινδίας δεν κατάφερε, παρόλο που είχε τριακόσια εκατομμύρια κατοίκους, να αντισταθεί σε ένα μη βουδιστικό χριστιανικό στρατό, πενήντα χιλιάδων ανθρώπων.
Η απαισιοδοξία των Ινδών μεταφέρθηκε στην Ευρώπη, όπως και η αρρώστια της πανούκλας. Από αυτά τα δύο κακά πού έδωσε η Ινδία στην Ευρώπη δεν ξέρουμε ποιό είναι το χειρότερο. Η πανούκλα οργώνει το σώμα και η απαισιοδοξία οργώνει την ψυχή. Ο Χριστός είπε: Μη φοβάστε εκείνο που σκοτώνει το σώμα, να φοβάστε αυτό που σκοτώνει την ψυχή. Ο Σοπενχάουερ μεταφύτεψε την απαισιόδοξη φιλοσοφία των Ινδών στην Ευρώπη. Μ’ αυτό τον τρόπο έγινε «δολοφόνος» πολλών ψυχών, ειδικά νεανικών. Απέρριψε από τη διδασκαλία του Βούδα μόνο την μετεμψύχωση, την μεταπήδηση της ψυχής μετά τό θάνατο. Κράτησε όμως όλα τα βασικά στοιχεία της βουδιστικής διδασκαλίας…
Η απαισιοδοξία του Σοπενχάουερ κλονίστηκε από τον ευρωπαϊκό χριστιανισμό, γιατί ο χριστιανισμός όχι μόνο δεν αρνήθηκε, αλλά αντίθετα ευλόγησε και ενίσχυσε τη βούληση του ανθρώπου. Ο χριστιανισμός διατήρησε το πλεονέκτημα της βούλησης ως αποτέλεσμα της τελεολογίας (τελεολογία=η αντίληψη ότι τα πάντα στον κόσμο διέπονται από έναν σκοπό, προς την εκπλήρωση του οποίου όλα τείνουν.). Ο Σοπενχάουερ δίδαξε πως κάθε πράξη της ανθρώπινης θέλησης στον κόσμο, διέπεται από ένα σκοπό. Η καθολική, η γενική όμως βούληση δεν διέπεται από ένα σκοπό. Ο χριστιανισμός δίδαξε και διδάσκει, πως κάθε έργο της ανθρώπινης θέλησης στον κόσμο διέπεται από ένα σκοπό και πως υπάρχει μία γενική, θεϊκή θέληση. Ο κόσμος, σύμφωνα με τον χριστιανισμό, είναι ένα τελεολογικό σύστημα. Τα μεμονωμένα, ατομικά και περαστικά έργα, αλλά και το σύνολο και η ουσία όλων των έργων προκαθορίζονται από ένα υπέρτατο ον.
Ο Σοπενχάουερ αντιλαμβανόταν τόν κόσμο σαν μία τεράστια άμαξα, με πολλές αναρίθμητες ρόδες και άξονες. Κάθε ρόδα και κάθε άξονας διέπεται από ένα σκοπό, αλλά όλη η άμαξα δεν έχει κάποιο σκοπό. Οι ρόδες και οι άξονες φωτίζουν με το φως τους και βλέπουν με τα μάτια τους, ή άμαξα όμως ταξιδεύει χωρίς το δικό της φως και χωρίς τα δικά της μάτια στο αιώνιο σκοτάδι.
Ο κόσμος δυσκολεύτηκε να δεχτεί τη θεωρία του Σοπενχάουερ. Αν οι ρόδες και οι άξονες και όλα τα μέρη διέπονται από ένα σκοπό, τότε αναμφισβήτητα και όλη η άμαξα που συμβολίζει όλο τον κόσμο, το σύμπαν έχει σκοπό. Αν οι ρόδες και οι άξονες φωτίζουν και βλέπουν, τότε και ή άμαξα δεν βρίσκεται στο σκοτάδι και δεν είναι τυφλή. Ο κόσμος διέπεται από έναν μεγαλύτερο αναμφίβολα σκοπό, από ό,τι τα μέλη του που είναι οι άνθρωποι, ακόμη και όταν ένα μέλος του λέγεται Σοπενχάουερ. Το σύμπαν έχει καλύτερα μάτια και σκέφτεται πολύ περισσότερο και από το Βούδα καί από τον Σοπενχάουερ. Η γενική θέληση του σύμπαντος είναι αναπόφεκτα ενωμένη με την καθολική, γενική νοημοσύνη. Η βούληση δεν είναι τυφλή, φωτίζεται από τη ευφυΐα και την νοημοσύνη.
Ο Σοπενχάουερ δεν κατάφερε να πετύχει πολλά στην Ευρώπη και για ένα πρόσθετο λόγο ότι δεν είχε το προφητικό χάρισμα. Το προφητικό χάρισμα το είχαν οι ανατολικοί δάσκαλοι του πεσιμισμού. Ο Σοπενχάουερ δεν έζησε τόσο απαισιόδοξα, όσο μίλησε απαισιόδοξα. Όταν διαβάζει κανείς τη βιογραφία του βεβαιώνεται πως δεν ήταν στην ζωή του απαισιόδοξος. Μπορεί να δει κανείς πως πρόσεχε ιδιαίτερα τη ζωή του, και δεν είχε τύψεις για τον τρόπο που ζούσε. Πρόσεχε τη ζωή του, ενώ έλεγε πως η ζωή δεν αξίζει τίποτε! Επίσης μπορεί ν παρατηρήσει κανείς πως διέθετε βούληση μέχρι τα βαθειά του γεράματα, παρόλο που δίδαξε την άρνηση της θέλησης. Ήταν γεμάτος επιθυμίες και μάλιστα ιδιαίτερα πόθησε τη δόξα και τα χρήματα. Η προχωρημένη ηλικία του και η φιλοσοφία του δεν δάμασαν τις επιθυμίες του. Όταν κανείς διαβάσει τα βιβλία του και τη βιογραφία του, θα πει: είτε ο Σοπενχάουερ ήταν ηθοποιός στη ζωή, είτε ήταν ηθοποιός στη φιλοσοφία του. Η ζωή και η φιλοσοφία του δεν βρίσκονται σε αρμονία μεταξύ τους, δεν αποδεικνύουν η μιά μετά την άλλη, άλλά διαψεύδουν η μιά τήν άλλη. Οι ιδρυτές μιάς πίστης δεν λειτουργούν έτσι: σ’ αυτους η σκέψη είναι αντίγραφο της ζωής και η ζωή είναι αντίγραφο των σκέψεών τους. Οι ιδρυτές μιάς πίστης έχουν ζωή που αποτελεί την πιό δυνατή απόδειξη της πίστης τους και της φιλοσοφίας τους. Ο Χριστός δικαίωσε την πίστη Του με τη ζωή Του. Αυτός όχι μόνο μπόρεσε να υπομείνει τη ζωή Του, αλλά καί να την αγαπήσει. Ο Χριστός δίδασκε πως πρέπει να θυσιάζει κανείς τη ζωή λόγω αγάπης για τη ζωή. Ο Ίδιος θυσίασε τη ζωή Του. Ο Σοπενχάουερ δίδασκε πως πρέπει να απαρνηθούμε τη ζωή λόγω απέχθειας προς τη ζωή, όμως ο ίδιος δεν απαρνήθηκε τη ζωή. Η αυτοθυσία είναι το συμπέρασμα της διδασκαλίας του Χριστου και γι’ αυτό το λόγο και ο ίδιος και οι απόστολοί Του αυτοθυσιάστηκαν. Η αυτοκτονία είναι αποτέλεσμα της διδασκαλίας του Σοπενχάουερ, ο Σοπενχάουερ όμως δεν αυτοκτόνησε.
Καλό είναι να κρίνει ο καθένας την κάθε φιλοσοφία, σύμφωνα με την ηθική και με τον πολιτισμό που εμπνέει στους ανθρώπους. Είναι ηθική η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ; Ο ίδιος ο Σοπενχάουερ απέδειξε πως η φιλοσοφία του δεν είναι ηθική, Αν η ηθική ως αποτέλεσμα της φιλοσοφικής θεωρίας του Σοπενχάουερ είναι αδύνατη, τότε και ατή η ίδια η φιλοσοφική του θεωρία είναι αδύνατη. Στη συνέχεια, τι πολιτισμό εμπνέει η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ; Κανένα πολιτισμό. Ο άνθρωπος που απαρνιέται τη βούληση, απαρνιέται και τον πολιτισμό, επειδή ο πολιτισμός είναι παράγωγο της θέλησης.
«Ο Σοπενχάουερ είναι εχθρός της ανθρωπότητας» , είπε η Έλεν Κέλλερ. Αλλά όχι, ο Σοπενχάουερ δεν ήταν εχθρός της ανθρωπότητας. Ο Βούδας μόνον ήταν εχθρός ενός ολόκληρου λαού. Ο Σοπενχάουερ ήταν εχθρός μόνον του εαυτου του. Στο ποτάμι της ανθρώπινης ζωής, ο Σοπενχάουερ είναι τόσο σημαντικός, όσο μιά πέτρα στην κοίτη του. Όταν παρατηρείται ένα ποτάμι που διασχίζει μία πεδιάδα, δεν διακρίνεται τη ροή του. Το ποτάμι σας μοιάζει σαν ένας τεμπέλης που κοιμάται. Αλλά, όταν δείτε ένα ποτάμι να κυλάει στο βουνό, βλέπετε να στροβιλίζεται και να αφρίζει πάνω από τους βράχους και σαν σκύλος να γρυλίζει και να απειλεί ή να τραγουδάει και να σφυρίζει. Όταν λοιπόν βλέπετε ένα ποτάμι να κυλάει στο βουνό, νομίζετε πως βλέπετε ένα στρατιώτη μαχητικό, που ορμάει για τη νίκη. Ένας βράχος είναι ο Σοπενχάουερ στο ποτάμι της ανθρώπινης ζωής. Ένας βράχος είναι και ο Βούδας….. Τέτοιοι βράχοι είναι όλοι οι απαισιόδοξοι, που θέλησαν να εμποδίσουν και να σταματήσουν τη ροή της ζωής. Χωρίς αυτους η ζωή θα ήταν σαν ποτάμι που διασχίζει την πεδιάδα και μοιάζει με κοιμισμένο τεμπέλη. Αλλά καί τέτοιοι άνθρωποι είναι σαν βράχοι, από τους οποίους η ζωή πρέπει να προφυλάσσεται, επειδή η ζωή στην ουσία της είναι αισιόδοξη. Όταν χτυπά σε τέτοιους βράχους, αποδεικνύεται πιό ισχυρή και όταν αφρίζει σαν νερό, αποδεικνύεται πιό δυνατή. Η φωτιά είναι εχθρός του σιδήρου; Όχι, επειδή η φωτιά τον μετατρέπει σε ατσάλι. Έτσι και ο Βούδας και ο Σοπενχάουερ ,προσωπικά δεν μου αφαίρεσαν το κουράγιο και την αισιοδοξία. Αντίθετα με ατσάλωσαν. Προσωπικά στα έργα τους, βρήκα όλα όσα γενικά μπορεί να πει κανείς εναντίον της ζωής και όλα αυτά δεν ήταν πολλά. Έτσι λοιπόν ο Σοπενχάουερ δεν είναι εχθρός της ανθρωπότητας, όπως μας λέει η Έλεν Κέλλερ, αλλά είναι μόνο εχθρός του εαυτου του.
Μήπως γνωρίζετε ποιά είναι η Έλεν Κέλερ; Είναι η μεγαλύτερη διάψευση της απαισιοδοξίας στα χρόνια μας. Μιά κοπέλα τυφλή και κωφάλαλη από το δεύτερο έτος της ζωής της. Ένα δυστυχισμένο πλάσμα θα πείτε. Σε καμιά περίπτωση. Η Έλεν Κέλερ είχε την πιό αισιόδοξη ψυχή. Με την τιτάνια προσπάθειά της κατάφερε, παρόλα τα προβλήματά της, να ανυψωθεί σε τέτοιο διανοητικό και ηθικό ύφος, ώστε να ανήκει στην ‘αφρόκρεμα’ της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης. Η Έλεν Κέλερ, η τυφλή, έγινε ηγέτης και οδηγός σε πολλούς που βλέπουν. Αυτή που ήταν κωφάλαλη, υπήρξε λαλίστατη ιεροκήρυκας της αισιοδοξίας, από την άλλη ακτή του Ατλαντικού ωκεανού. Τυφλή και κωφάλαλη κατάφερε να υπομείνει τη ζωή. Κάποιοι όμως από εσάς, που αντικρίζουν τον ήλιο και τα αστέρια, που ακούνε τη μουσική, που έχουν τη δυνατότητα να μιλούν, για να εκφράσουν τη χαρά και τη λύπη, δεν μπορούν να υπομείνουν τη ζωή και για αυτό τους περνούν από το μυαλό σκέψεις για αυτοκτονία.
Η τυφλή και κωφάλαλη Έλεν Κέλερ από την Αμερική, όχι μόνο υπομένει τη ζωή, αλλά καταφέρνει και περισσότερο: αγαπά τη ζωή. Μήπως κάποιος από εσάς δεν αγαπά τη ζωή; Ας φανταστείτε τον εαυτό σας τυφλό και κωφάλαλο για είκοσι χρόνια και ας φανταστείτε πως στα ξαφνικά κάποιος σας βγάζει από αυτή τη νύχτα και σας οδηγεί στην ημέρα, σας δίνει φως στα μάτια, σας χαρίζει ακοή στα αυτιά και σας –ξεδένει- τη γλώσσα. Θα αγαπούσατε τότε τη ζωή ή θα ήσασταν απαισιόδοξοι;
Η Έλεν Κέλερ αγαπάει τη ζωή, παρόλο που ζει σε μιά αιώνια νύχτα. Αυτή τη νύχτα φωτίζει μόνο το πνεύμα της. Τουλάχιστον να έβλεπε, για να αγαπήσει περισσότερο τη ζωή για μία στιγμή να μπορούσε να δει κα να ακούσει, αυτό που εσείς βλέπετε και ακούτε.
Η τυφλή και κωφάλαλη Έλεν Κέλερ όχι μόνο υπομένει και αγαπάει τη ζωή, αλλά επιθυμεί και να θυσιάζει τη ζωή της. Η Έλεν Κέλερ ήδη θυσιάζει τη ζωή της, επειδή αφιέρωσε τη ζωή της για το καλό των άλλων ανθρώπων. Για το καλό των υποτιμημένων, ταπεινών και προσβεβλημένων ανθρώπων, για το καλό των αποθαρρημένων ανθρώπων και απελπισμένων.
Θα μπορούσατε εσείς να αφιερώνατε τη ζωή σας για το καλό των άλλων ανθρώπων; Για το φίλο σας, για παράδειγμα; Ή για την οικογένειά σας; Ή για την πατρίδα; Ή για την ανθρωπότητα; Εάν είστε απαισιόδοξοι, δεν μπορείτε, επειδή κυρίως δεν έχετε τι να θυσιάσετε. Επειδή για σας η ζωή σας είναι χωρίς αξία. Δεν μπορείτε λοιπόν, επειδή θεωρείτε πως η ζωή δεν αξίζει. Γι’ αυτό το λόγο δεν είναι για σας σημαντικό να βοηθήσετε και στηρίζετε κάποιον.
Αν ήσασταν ή είστε αισιόδοξοι, θα σας είναι εύκολο να αγαπάτε και να υπομείνετε και να θυσιάζετε τη ζωή σας.
Αισιόδοξος είναι ο άνθρωπος που εργάζεται έχοντας πίστη και ελπίδα. Εάν θέλετε να είστε αισιόδοξοι, εργαστείτε. Η απαισιοδοξία είναι αρρώστια και το φάρμακό της είναι η εργασία. Ποτέ η ιατρική δεν θα βρει πιό τέλειο φάρμακο εναντίον της απαισιοδοξίας, από την εργασία και την ενεργητικότητα. Ο Κάρλειλ, ο μεγάλος αισιόδοξος στοχαστής και συγχρόνως σημαντικός ιεροκήρυκας της συνεχούς εργασίας λέει: ‘Δούλεψε και μην απελπίζεσαι’. Αυτό είναι το ρητό, που πίστεψε και διακήρυξε στους άλλους. Ο Ναπολέων δεν είχε χρόνο να είναι απαισιόδοξος, γιατί χρειάζεται να έχεις χρόνο να τεμπελιάζεις για να είσαι απαισιόδοξος. Δούλευε δεκαοκτώ ώρες κάθε μέρα. Εσείς, αν εργαζόσασταν τις μισές ώρες καθημερινά και συστηματικά, θα ήσαστε τυχεροί. Ο Ντοστογιέφσκι ενώ ήταν άρρωστος και είχε κακή υγεία, κάθε μήνα έγραφε τέσσερα φύλλα τυπογραφείου. Αυτά που έγραφε ήταν τα πιό ωραία λογοτεχνικά και ουσιώδη πεζογραφήματα που υπάρχουν στη ρωσική γλώσσα. Και παρόλο που ήταν φτωχός και άρρωστος, ήταν αισιόδοξος. Αισιόδοξοι ήταν όλοι εκείνοι οι μεγάλοι και μικροί άνθρωποι, που δημιούργησαν σ’ αυτόν τον κόσμο όλα όσα ήταν καλά και χρήσιμα. Όλος ο πολιτισμός τον οποίο απολαμβάνετε εσείς, δημιουργήθηκε από αισιόδοξους ανθρώπους. Τα έργα των απαισιόδοξων είναι άγνωστα σ’ αυτόν τον κόσμο. Ο κόσμος αυτός γνωρίζει μόνο τους αναστεναγμούς, τις κραυγές των απαισιόδοξων και όχι τα έργα τους.
Το άλλο είδος απαισιοδοξίας της νεολαίας αφορά την ανθρώπινη ζωή. Αυτό το δεύτερο είδος απαισιοδοξίας χτίζεται εξαιτίας του παρελθόντος ή εξαιτίας του παρόντος ή εξαιτίας του μέλλοντος και αφορά μία προσωπικότητα ή ένα λαό ή ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο Ρουσσώ ήταν πολύ αισιόδοξος, όσον αφορά στη φύση, αλλά δεν ήταν πολύ αισιόδοξος, όσον αφορά στον άνθρωπο. Όταν προσπαθούσε να εκτιμήσει την αξία του ανθρώπου στην ιστορία και την κοινωνία, ήταν πολύ απαισιόδοξος. Θεωρούσε πως ο άνθρωπος «έπεσε», μόλις απομακρύνθηκε από τη φύση, πως ο άνθρωπος απομακρύνθηκε από τη φύση μόλις ξεκίνησε να ζει σε οργανωμένη κοινωνία. Όλα ήταν καλά όσο ο άνθρωπος ζούσε χωρίς την κοινωνία και χωρίς τον πολιτισμό. Σύμφωνα με τον Ρουσσώ, όλα άλλαξαν και φθάρθηκαν, από τότε που οι άνθρωποι εντάχθηκαν στην κοινωνία και καλλιεργήθηκαν, εκπολιτίστηκαν. Σύμφωνα με όλα αυτά, το παρελθόν και το παρόν είναι λανθασμένο, όλοι οι ανθρώπινοι θεσμοί θεμελιώθηκαν στο ψέμα και όλη η νομοθεσία βασίστηκε στην δύναμη. «Όλα είναι καλά τη στιγμή που βγαίνουν από τα ανθρώπινα χέρια». Με αυτά τα λόγια αρχίζει το φημισμένο έργο «Εμίλ». Σ’ ένα άλλο έργο του γράφει ο Ρουσσώ: «ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος, στη συνέχεια όμως ζει αλυσοδεμένος».
Άλλος ένας μεγάλος απαισιόδοξος ήταν ο Λέων Τολστόι: «Οι άνθρωποι είναι δυστυχισμένοι από τότε που εγκατέλειψαν την απλότητα της ζωής και οι ανάγκες τους έγιναν περίπλοκες». Όταν κάποιος πιστεύει στο Θεό, θυσιάζει τη ζωή του για τους άλλους ανθρώπους και καλλιεργεί τη γη, μπορεί να γίνει ευτυχισμένος. Οι μορφωμένοι άνθρωποι και στο παρελθόν και στο παρόν είναι για λύπηση, επειδή στενοχωριούνται για ασήμαντα πράγματα. Αυτά πιστεύει ο Λέων Τολστόι.
Ο Τολστόι βλέπει με απαισιόδοξο τρόπο την ιστορία του ανθρώπου και την εξέλιξη του ανθρώπου ιστορικά, όταν αυτή σημαίνει απομάκρυνση από την απλή αγροτική ζωή. Όλος ο πολιτισμένος κόσμος, πιστεύει, κατευθύνθηκε σ’ ένα δρόμο που τον οδηγεί στην καταστροφή. Ο πολιτισμός οδήγησε την Δύση στην πνευματική φτώχεια, οδήγησε την Αμερική στην υπηρεσία του Μαμωνά και οδηγεί τη Ρωσία στη δυστυχία. Ποιά η λύση; Ο Τολστόι λέει: Μιά και απλή είναι η λύση ‘να ζούμε την ήρεμη, αγροτική ζωή, αντέχοντας τον εξαναγκασμό που μας γίνεται, μη απαντώντας βίαια και μη συμμετέχοντας σε βίαια γεγονότα’.
Για τον Ρουσσώ και τον Τολστόι ούτε η Έλεν Κέλερ, ούτε κανείς άλλος θα μπορούσε να πει, πως είναι εχθροί της ανθρωπότητας, παρόλο που είναι απαισιόδοξοι, επειδή η απαισιοδοξία τους δεν οδηγεί στην απελπισία και στο θάνατο, όπως η απαισιοδοξία η ινδική καί του Σοπενχάουερ. Ο Ρουσσώ και ο Τολστόι ως ένα σημείο είναι αισιόδοξοι, γιατί πίστευαν στην θεϊκή πρόνοια και στην αθανασία της ψυχής. Και τα δύο, η πίστη στη θεϊκή πρόνοια και στην αθανασία της ψυχής, δεν μπορούν να φέρουν τον άνθρωπο μέχρι την απελπισία, ούτε στην πιό μαύρη νύχτα, ούτε στον χειρότερο πόνο. Η πίστη τους στην πρόνοια του Θεού, βρίσκεται σε μεγάλη αντίφαση με την απαισιοδοξία τους ως προς τη ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Γιατί, αν η πρόνοια του Θεού φαίνεται παντου στη φύση, γιατί να μην υπάρχει στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού; Ακόμη, αν η θεϊκή πρόνοια υπάρχει, τότε γιατί η ανθρώπινη ιστορία να βρίσκεται σε τόσο λανθασμένο δρόμο και να οδηγεί τους ανθρώπους στην καταστροφή και στην άβυσσο;
Γιατί σ’ όλη τη φύση να υπάρχει το Πνεύμα του Θεού και να επικρατεί μία τάξη, ενώ η ζωή και η εργασία δισεκατομμυρίων ανθρώπων που έζησαν και ζουν στον πλανήτη γη, να είναι ένα απερίγραπτο χάος;
Επομένως, είτε δεν υπάρχει πρόνοια, είτε η ανθρωπότητα δεν έχασε το δρόμο της, όταν πήρε το δρόμο του πολιτισμού. Όμως παρόλη την ανυποχώρητη πίστη του Ρουσσώ και του Τολστόι, υπάρχει πρόνοια του Θεού καί άρα η ανθρωπότητα δεν έχασε το δρόμο της. Άρα ο πολιτισμός είναι απαραίτητος. Ο Θεός δεν δημιούργησε τους ανθρώπους, θέλοντας να ζήσουν όλη τη ζωή τους σε μιά πρωτόγονη απλότητα και μονοτονία. Δεν δημιούργησε τους ανθρώπους, να ζήσουν αποκλειστικά ως βοσκοί και αγρότες, αλλά να εξελίσσονται, να αναπτύσσονται και να τελειοποιούνται.
Ο πολιτισμός τελικά προκαλεί φθορά; Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί. Ναι, ο πολιτισμός προκαλεί φθορά και μάλιστα μεγάλη, αλλά φέρνει και μεγάλη χαρά: Τη χαρά της ανακάλυψης, τη χαρά της δημιουργίας, τη χαρά του αγώνα, τη χαρά της δημιουργίας νέων μορφών ζωής και νέων συνδυασμών των δυνάμεων.
Νομίζω πως ο Ρουσσώ και ο Τολστόι παρασύρθηκαν υπερβολικά από την ομορφιά και την «ποίηση» της λογοτεχνίας τους αλλά ούτε ο ένας ούτε ο άλλος δεν εκτίμησαν την πραγματικότητα της ζωής. Γιατί είναι καλύτεροι οι βοσκοί των προβάτων και οι γιδοβοσκοί από την Έλεν Κέλερ και τον Έμερσον; Ούτε είναι καλύτεροι, ούτε πιό ευτυχισμένοι, Τί είναι καλύτερο; Μιά κολόνα από μία λαξεμένη πέτρα ή ένα λαξεμένο, καλλιτεχνημένο, πέτρινο άγαλμα; Επιλέγω προσωπικά το καλλιτεχνημένο άγαλμα! Υποστηρίζω τον πολιτισμό με τον Θεό. Εσείς επιλέξτε.
Τον Τολστόι και τον Ρουσσώ ο πολιτισμός τους εξύψωσε, παρόλο που διακήρυξαν τη ζωή μέσα στην φύση και στους αγρούς. Ο Τολστόι όμως μέχρι το τέλος της ζωής του, έγραφε βιβλία και δεν όργωνε, ο Ρουσσώ μέχρι το τέλος της ζωής του, επισκεπτόταν την καλοκαιρινή του κατοικία και τα σαλόνια του αριστοκρατικού κόσμου και δεν πήγαινε να βόσκει τα κοπάδια στις Άλπεις και στα Πυρηναία. Σύμφωνα και με τους δύο, η επιστροφή της ανθρωπότητας στο δρόμο του πολιτισμού ήταν αδύνατη. Γι’ αυτό το λόγο η ανθρωπότητα άκουσε προσεκτικά και τον Ρουσσώ και τον Τολστόι, αλλά συνέχισε το δρόμο της. Ο δρόμος που ακολούθησε, είναι ο δρόμος του πολιτισμού με το Θεό και φώναξε: «Πρέπει να πάρω αυτό το δρόμο».
Εάν ακόμη δεν έχετε πεισθεί, για την απαισιοδοξία αυτών των παράξενων ανθρώπων, τότε σας παρακαλώ, να φανταστείτε μπροστά σας τον κόμη Τολστόι και τον Ρουσσώ και δίπλα τους δύο άγαρμπους, απολίτιστους ανθρώπους, από κάποια άγρια βουνά. Βάλτε τον Τολστόι και τον Ρουσσώ στα δεξιά και βάλτε τους δύο απολίτιστους τσομπάνηδες στην αριστερά πλευρά. Κοιτάξτε τους καλά και αποφασίσετε τι είναι καλύτερο: πρωτογονισμός ή πολιτισμός; Εάν θα βρείτε πως αξίζουν δύο πρωτόγονοι βοσκοί περισσότερο από τον Ρουσσώ και τον Τολστόι, τότε πράγματι όλη η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μία τραγική πλάνη. Αν όμως βρείτε πως ο Τολστόι και ο Ρουσσώ αξίζουν περισσότερο, τότε ας μάθετε πως η απαισιοδοξία τους ήταν αβάσιμη, αστήριχτη. Όσον αφορά εμένα, εγώ προσωπικά προτιμώ τον Τολστόι καί τον Ρουσσώ.
Στη συνέχεια θα αναφερθώ σε δύο ακόμη είδη απαισιοδοξίας, χωρίς να έχω πρόθεση να εξαντλήσω όλο το θέμα.
Γνωρίζω πως δεν υπάρχει πιό απαισιόδοξο θέμα από το να μιλάμε για την απαισιοδοξία. Γι’ αυτό το λόγο θα είμαι σύντομος απέναντί σας, για να μην εξαντλήσω την υπομονή σας. Η απαισιοδοξία καμιά φορά καταλαμβάνει ολόκληρες μέρες τους ανθρώπους και την υπομένουν Επομένως υπομείνετε κι εσείς εμένα για λίγα ακόμα λεπτά.
Αυτά τα δύο είδη απαισιοδοξίας κυβερνούν τις νεανικές καρδιές περισσότερο από τα είδη απαισιοδοξίας στα οποία ήδη αναφέρθηκα.
Ας μου επιτρέψετε να σας μιλήσω προσωπικά. Γνωρίζω πως αυτου του είδους η απαισιοδοξία καταλαμβάνει τον καθένα μας προσωπικά. Την έχω νιώσει και εγώ. Βρίσκεστε σε μία ηλικία που ο κάθε άνθρωπος ψάχνει τον εαυτό του και προσπαθεί να τον κρίνει. ‘Γιά ποιά πράγματα είμαι ικανός;’ ‘Πόσο αξίζω;’ Τέτοιες ερωτήσεις θέτετε στον εαυτό σας και ψάχνοντας απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές, συγκρίνετε τον εαυτό σας με σημαντικά ιστορικά πρόσωπα. Αν το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης είναι αρνητικό για σας, τότε αρχίζετε να γίνεστε απαισιόδοξοι. Ποιό από εσάς δεν άγγιξαν τα λόγια του Καίσαρα, τα οποία πρόφερε μπροστά από το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου: «Αυτός στην ηλικία μου κατέκτησε όλο τον κόσμο και εγώ ακόμη δεν έχω κάνει τίποτε». Και εσείς δεν θέσατε το ίδιο ερώτημα στον εαυτό σας, σκεπτόμενοι τον κάθε μεγάλο άνθρωπο, που για τη ζωή του και για το έργο του ακούσατε και διαβάσατε στο σχολείο;
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους μεγάλους αρχιστράτηγους. Ξεπροβάλλει στα μάτια σας ο Ναπολέων και τρομάζετε λόγω της μεγαλοσύνης τους και εξαιτίας της δικής σας μηδαμινότητας και έτσι χάνετε την εμπιστοσύνη στον εαυτό σας και ψιθυρίζετε: «Ο Ναπολέων είναι βουνό και εγώ μόνο ένα χαλικάκι του βουνού αυτού».
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με τους μεγάλους στοχαστές. Ξεπροβάλλει στα μάτια σας ο Πλάτων, τρομάζετε και η απαισιοδοξία αρχίζει να κυβερνά την καρδιά σας.
Είτε συγκρίνετε τον εαυτό σας με μεγάλους πατριώτες και η ψυχή σας γεμίζει με περιφρόνηση για τον εαυτό σας.
Αγαπάτε την ποίηση και θέλετε να γίνετε ποιητές. Όταν όμως σκεφτείτε, πως τα να γίνετε ποιητές σημαίνει πως ανήκεις στην ίδια ομάδα με τον Βιργίλιο, τον Μίλτων και με τον Γκαίτε, τότε αισθάνεστε ντροπή και πάνω στην απελπισία σας σχίζετε τους στίχους σας και τους ρίχνετε στη φωτιά.
Είτε επιθυμείτε να γίνετε επιστήμονες. Αλλά, όταν δείτε πως επιστήμονες είναι ο Νεύτων, ο Χέρσελ, τότε εσείς απελπίζεστε και βάζετε τα χέρια σας πάνω στο κεφάλι σας.
Αγαπάτε τη μουσική, αλλά εκεί ανήκει ο Μότσαρτ.
Αγαπάτε τη γλυπτική, αλλά στην ομάδα των γλυπτών υπάρχει ο Μιχαήλ Άγγελος.
Συγκρίνετε τον εαυτό σας με ανθρώπους, που αναμόρφωσαν την κοινωνία. Τέτοιοι αναμορφωτές ήταν ο Σόλων, ο Λυκούργος, ο Άλφρεντ ο Μέγας και Μέγας Πέτρος.
Συγκρίνετε έτσι τον εαυτό σας, και κρίνοντάς τον, τον υποτιμάτε και γίνεστε απαισιόδοξοι. Τέτοιος πεσιμισμός μπορεί να σας οδηγήσει είτε σε μία ανήθικη και έκλυτη ζωή, είτε σε μία απάθεια, είτε στην αυτοκτονία. Εξετάζοντας τον κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας, βρίσκετε ασύγκριτα σημαντικές ιδιοφυΐες. Καθώς παντου βρίσκετε παραδείγματα «non plus ultra», δηλαδή παραδείγματα τελειότητας, σας φαίνεται πως η ανθρωπότητα έχει ήδη επιδείξει τη μεγαλοσύνη της στο παρελθόν και πως οι σημερινοί άνθρωποι δεν μπορούν να συγκριθούν με τους ανθρώπους του παρελθόντος. Νομίζετε πως εσείς ειδικά είστε ένα «τίποτε» σε σχέση με εκείνους τους ανθρώπους του παρελθόντος, που εμπνέουν το σεβασμό.
Όμως μη φοβάστε! Η απαισιοδοξία σας είναι παράλογη και ανόητη. Ο φόβος σας είναι φόβος του μικρού αετού, που από τη φωλιά του βλέπει από ψηλά τον αετό, το γονιό του, που πετάει χωρίς φόβο με απλωμένα φτερά και απελπίζεται, επειδή είναι καταδικασμένος να κάθεται στη φωλιά, γυμνός και αδύναμος, παίρνοντας φαγητό από το ράμφος του γονιού του.
Έχετε θάρρος! Γιατί ο Ναπολέοντας, ο μεγάλος αρχιστράτηγος, για κάποιο χρονικό διάστημα ήταν απλός στρατιώτης και ποτέ δεν ονειρεύτηκε πως θα είχε τόσο δοξασμένο μέλλον.
Ο Πλάτωνας στην ηλικία σας ήταν απελπισμένος, επειδή δεν μπορούσε να γράφει στίχους όπως ο Όμηρος. Μελετούσε συνεχώς τον Όμηρο και προσπάθησε να τον μιμηθεί. Κάθε στίχο όμως που έγραψε τον έσκισε και τον πέταξε στη φωτιά. Και ο Πλάτων, όπως φαίνεται έψαχνε τον εαυτό του και τον υποτιμούσε στη νεαρή ηλικία. Δεν υποψιαζόταν τη δόξα που η πρόνοια του είχε επιφυλάξει για το μέλλον.
Ο Φραγκλίνος μιά μέρα περπατούσε άνεργος στους δρόμους της Φιλαδέλφειας της Αμερικής, ψάχνοντας ανυπόμονα για εργασία και κανείς δεν γυρνούσε να τον κοιτάξει. Βρήκε δουλειά και δούλεψε σε τυπογραφείο, χωρίς να είναι απαισιόδοξος εξαιτίας της χαμηλής θέσης. Αυτόν τον ίδιο, μιά άλλη μέρα, μετά από κάποιο διάστημα, θα τον χαιρετούσε ολόκληρη η Φιλαδέλφεια με κανονιοβολισμούς, σαν πατέρα όλης της Αμερικής.
Οι χωριάτες που έζησαν στις αρχές του 19ου αιώνα στην περιοχή των Βαλκανίων, λόγω της τουρκικής κατοχής είχαν δικαίωμα μόνο να οργώνουν και να σιωπούν. Η πίστη τους όμως θέρμαινε την καρδιά τους και η απαισιοδοξία δεν άγγιζε τη ψυχή τους. Δεν σκέφτηκαν να παρατήσουν το άροτρο και να βρουν μίαν άλλη δουλειά. Το όργωμα και η σιωπή ήταν η απασχόληση των ίδιων και των προγόνων τους για τέσσερις αιώνες. Εσείς γνωρίζετε ποιά ήταν η συνέχεια. Μιά μέρα οι χωριάτες των Βαλκανίων παράτησαν το αλέτρι τους και πήραν τα γιαταγάνια τους και έπαψαν τη σιωπή τους. Από χωριάτες έγιναν ήρωες και νίκησαν τη δύναμη εκείνη, από την οποία νικήθηκε η βυζαντινή αυτοκρατορία. Έγιναν πολιτικοί και αναμορφωτές, μεταρρυθμιστές και αρχηγοί, χωρίς να είναι ποτέ απαισιόδοξοι σε καμιά απασχόληση.
Η ιστορία των βαλκανικών λαών δεν εμπεριέχει την απαισιοδοξία. Ακόμη και η πιό σκοτεινή περίοδος της ιστορίας μας, έδωσε έμπνευση για μία λαμπρή ηρωική ποίηση. Ακόμη και οι τυφλοί άνθρωποι μας ήταν αισιόδοξοι. Μήπως κάποιος από σας θέλει να γράψει μελέτη για τους τυφλούς μας λυράρηδες που έζησαν παλιά; Εγώ σας βεβαιώνω πως ανάμεσα στους τυφλούς χωριάτες, μπορεί να βρει αρκετές Έλενες Κέλλερ. Δεν σα λέω: να μη είστε απαισιόδοξοι, επειδή οι τυφλοί δεν ήταν απαισιόδοξοι, Αναφέρομαι σε κάτι πιό σημαντικό: μην είστε απαισιόδοξοι, επειδή η απαισιοδοξία σας δεν έχει βάση. Μην είστε απαισιόδοξοι ειδικά όσον αφορά την προσωπικότητά σας, επειδή ακόμη δεν μπορείτε να προβλέψετε σε ποιό τομέα θα είστε σημαντικοί. Να δουλεύετε, επειδή αν εργάζεστε δε θα είστε απαισιόδοξοι. Επιλέξετε είτε την ενεργητικότητα και εργασία είτε την απαισιοδοξία.
Αν δεν μπορείτε να γίνετε Ναπολέοντες, αυτό δεν σημαίνει πως γενικά δεν μπορείτε να γίνετε σημαντικοί αρχιστράτηγοι. Αν δεν μπορείτε να είστε ο Πλάτωνας, αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορείτε να γίνεται σημαντικοί στοχαστές. Και αν δεν μπορείτε να είστε ο Βιργίλιος, αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορείτε να γίνετε σημαντικοί ποιητές. Υπάρχουν πολλοί σημαντικοί αρχιστράτηγοι, πολλοί μεγάλοι στοχαστές, πολλοί σημαντικοί ποιητές, πολλοί αξιόλογοι άνθρωποι σε πολλούς τομείς.
Ωραίο είναι να θέλετε να είστε σημαντικοί άνθρωποι. Αυτό είναι καλό μόνον όταν εργάζεστε, αγωνίζεστε, παλεύετε να είστε σημαντικοί. Κακό είναι όταν μόνο επιθυμείτε να είστε σημαντικοί και δεν δουλεύεται καθόλου, δεν εργάζεσθε, δεν αγωνίζεσθε για να φτάσετε εκεί.
Εάν επιθυμείτε μία σημαντική θέση στην κοινωνία και εργάζεστε σκληρά γι’ αυτό, δεν θα είστε απαισιόδοξοι. Εάν το μόνο που επιζητάτε είναι να είστε σημαντικοί και δεν εργάζεστε, δεν αγωνίζεστε καθόλου, τότε θα είστε απαισιόδοξοι. Επιλέξτε ή δουλειά ή απαισιόδοξοι.
Το να είναι κανείς σημαντικός, νεαροί μου φίλοι, δεν είναι θέμα τύχης όπως η κλήρωση του λαχείου. Καταχτιέται με τεράστιο κόπο, συνεχή αδιάκοπη εργασία.
Πρέπει χωρίς να σκέφτεστε την κούραση, να καλλιεργείτε το μυαλό σας και να δυναμώνετε τη θέλησή σας, γιατί πρέπει να αποκτήσετε φωτισμένο μυαλό και δυνατή θέληση, τότε που θα έχετε δημόσια αξιώματα. Σε οποιαδήποτε καθήκον ή υπηρεσία σας τοποθετήσει η πρόνοια, θα είστε σημαντικοί μόνον, εάν θα έχετε φωτισμένο μυαλό και δυνατή θέληση. Δεν είναι αλήθεια πως δεν έχετε ικανότητες. Μην παραπονιέστε γι’ αυτό. Σπάνιο είναι να βρει κανείς άνθρωπο χωρίς ικανότητες. Αυτοί αποτελούν εξαίρεση. Εγώ προσωπικά πιστεύω πως δεν υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν ικανότητες. Αλλά ας πούμε πως εσείς πιστεύετε μέσα σας, πως έχετε μόνο μία μικρή ικανότητα. Και πάλι, δεν πρέπει να θάψετε αυτή τη μικρή ικανότητα, όπως έθαψε το τάλαντό του εκείνος ο παράλογος βασιλικός σκλάβος στην παραβολή του Ευαγγελίου. Είστε υποχρεωμένοι να καλλιεργείτε και να αναπτύσσεται τις ικανότητές σας. Σας είναι σίγουρα γνωστό τι έκανε ο Δημοσθένης, ο μεγάλος Έλληνας ρήτορας, για να βελτιώσει τη ρητορική του ικανότητα. Και εσείς πρέπει να καταβάλλετε μεγάλη προσπάθεια για τον εαυτό σας, όπως έκανε ο Δημοσθένης. Μη θάβετε τις ικανότητές σας, αλλά αναπτύξτε τα δώρα που σας δόθηκαν και έτσι θα απομακρύνεστε από την απαισιοδοξία.
Εν τέλει θέλω να πω κάτι για την απαισιοδοξία σας σε σχέση με το λαό σας. Θα ήθελα κάποια φορά, να μιλήσω ξεχωριστά γι’ αυτό το θέμα, γιατί είναι εκτενές και οξύ. Προς στιγμή όμως θα επισημάνω μόνο μερικές όψεις αυτου του θέματος, λόγω του χρόνου που μου έμεινε να μιλήσω.
Εσείς μελετάτε τους άλλους λαούς, οι οποίοι έφτασαν στο απόγειο της δύναμης και του πολιτισμού τους. Μελετώντας τους γίνεστε απαισιόδοξοι, επειδή θεωρείτε το λαό σας αδύναμο και απολίτιστο. Αλλά, προσέξτε· είστε απαισιόδοξοι για έναν λόγο που θα έπρεπε να είστε αισιόδοξοι. Οι λαοί που έφτασαν στο απόγειο της δύναμης και του πολιτισμού, είτε συνεχίζουν να παραμένουν σ’ αυτό το κορυφαίο επίπεδο, είτε οδηγούνται προς τα κάτω. Οι λαοί όμως που είναι ασήμαντοι και απολίτιστοι, έχουν μπροστά τους πολλά σκαλοπάτια μέχρι να ανέβουν στην κορυφή.
Η νεολαία της Γαλλίας και της Γερμανίας έχει περισσότερους λόγους να είναι αισιόδοξοι; Θα μπορούσαν να πουν στον εαυτό τους. Οι πρόγονοί μας όλα τα φρόντισαν και για μας δεν έμεινε τίποτε. Αλλά εσείς για ποιό λόγο είστε απαισιόδοξοι; Αφού οι πρόγονοί σας μόλις ξεκίνησαν να χτίζουν. Εσείς, βρίσκεστε στην αρχή μιάς δημιουργίας. Μπροστά σας ανοίγεται ένα τεράστιο, ακαλλιέργητο πεδίο. Μπροστά σας ανοίγεται ένας μακρύς δρόμος για αγώνες.
«Είμαστε λαός με μικρό πληθυσμό. Αυτή η σκέψη ίσως δημιουργείται μέσα στην ψυχή σας λόγω απαισιοδοξίας. Πέστε μου, σε τί είμαστε μικροί; Σε αριθμό κατοίκων; Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν όσον αφορά τον αριθμό πιό λίγοι από εμάς τους Σέρβους, παρόλα αυτά κατέπληξαν, εντυπωσίασαν όλο τον κόσμο με τη μεγαλοσύνη τους. Δεν επαινώ τις ικανότητές μας, για να σας ενθαρρύνω, αλλά σας λέω πως μέχρι τώρα κανένας σημαντικός άνθρωπος στην Ευρώπη δεν είπε για μας, πως δεν έχουμε τις απαραίτητες ικανότητες. Δεν έχω χρόνο να αναφέρω πόσοι σημαντικοί άνθρωποι μίλησαν γι’ αυτές. Αν άρχιζα να το κάνω θα ξεκινούσα με τον Πούσκιν και τον Γκαίτε.
«Η ζωή μας είναι ασήμαντη». Υπάρχει περίπτωση εσείς έτσι να σκέφτεστε και για το λόγο αυτό να είστε απαισιόδοξοι. Σας βεβαιώνω πως δεν υπάρχει εποχή ασήμαντη και ασήμαντη ζωή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Υπάρχουν μόνο εποχές σημαντικές και εποχές που τις προετοιμάζουν. Η εποχή μας επομένως, είτε προετοιμάζει μία σημαντική εποχή, είτε η ίδια είναι σημαντική. Και στις δύο περιπτώσεις λοιπόν, δεν δικαιολογείται η απαισιοδοξία σας. Επειδή, εάν το παρόν δεν είναι σημαντικό, τότε αποτελεί προετοιμασία ενός σπουδαίου μέλλοντος. Και επειδή το μέλλον σας ανήκει, το παρόν αποτελεί προετοιμασία της μεγαλοσύνης σας. Και αυτό πρέπει να αποτελεί λόγο χαράς και όχι λύπης.
Ας ασκείτε κριτική στο παρόν, αλλά μην απελπίζεστε με το μέλλον. Ας ασκείτε κριτική σε εκείνους τους ανθρώπους που τώρα σας αντιπροσωπεύουν πολιτικά ή κατέχουν θέσεις θρησκευτικές ή είναι ποιητές ή επιστήμονες…. Ας τους κριτικάρετε, αλλά μη ξεχάσετε πως σε λίγα χρόνια εσείς θα αντιπροσωπεύετε το έθνος μας σε όλους τους τομείς. Και τότε εσείς θα είστε εκτεθειμένοι σε κριτική, από εκείνους που τώρα συλλαβίζουν ή μαθαίνουν τα πρώτα γράμματα στο δημοτικό σχολείο. Αυτά τα παιδιά σας που σας βλέπουν τώρα με σεβασμό και αισθάνονται πως βρίσκεστε σ’ ένα απλησίαστο ύψος θα φτάσουν και αυτά σ’ αυτό το ύψος και εσείς θα φτάσετε στο ύψος των γονέων σας. Θα έρθει λοιπόν η στιγμή που οι πιτσιρικάδες που σήμερα σας θαυμάζουν, στη συνέχεια θα σας κριτικάρουν και θα σας δικάζουν Με το μέτρο που κρίνετε και οι ίδιοι θα κριθείτε.
Δικαίωμά σας είναι να ασκείτε κριτική, αλλά μην σπαταλάτε πολύ χρόνο στην κριτική του παρόντος. Ξοδεύετε το ένα δέκατο του χρόνου σας, το πολύ. Τα υπόλοιπα εννέα δέκατα πρέπει να τα χρησιμοποιείτε για τη μόρφωση και τον καταρτισμό σας. Δεν είναι καλός ο ηθοποιός αυτός που σωστά κριτικάρει το ρόλο του άλλου ηθοποιού. Καλός ηθοποιός είναι αυτός που σωστά με δύναμη και αγάπη προετοιμάζει το δικό του ρόλο. Και σίγουρο είναι πως αγάπη και δύναμη δεν μπορεί να έχει ο απαισιόδοξος άνθρωπος.
Μην παραδίνεστε στην απαισιοδοξία. Επειδή η απαισιοδοξία σας θα αποτελέσει την πιό δηλητηριώδη πηγή αμέτρητου κακού, που θα πλήξει εσάς και τους άλλους.
Οι ψυχές των προγόνων σας, εκείνων των χωρικών πριν από εκατό χρόνια δημιούργησαν αυτή τη χώρα, θα σας βλέπουν από ψηλά, όταν θα αρχίσετε να κυβερνάτε αυτή τη χώρα και όταν εσείς θα γίνετε στρατιώτες ή λογοτέχνες ή δάσκαλοι ή υπουργοί της χώρας. Η απαισιοδοξία σας θα λυπήσει τις ψυχές τους και θα τις οδηγήσει να αποστρέψουν το βλέμμα τους από εσάς. Θα παραπονεθούν και θα πουν: «Πώς εμείς οι αγράμματοι οργώσαμε και δημιουργήσαμε και εσείς οι μορφωμένοι ισοπεδώσατε τα πάντα! Πώς εμείς οι σκλάβοι ήμασταν αισιόδοξοι και εσείς οι ελεύθεροι είστε απαισιόδοξοι;
Μιά απαισιόδοξη γενιά αποτελεί πανούκλα στην ιστορία ενός λαού. Ο λαός όμως ξεπερνά και την πανούκλα και όταν γιατρεύεται, οι απόγονοι μιλούν γι’ αυτή την αισιόδοξη γενιά, που υπήρξε σαν την αρρώστια της πανούκλας.
Μην παραδίνεστε στην απαισιοδοξία, γιατί η απαισιοδοξία σας θα αποτελέσει προσβολή, όχι μόνο για την πατρίδα σας, αλλά και για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα είναι μία αδελφότητα, όσο και να μήν φαίνεται έτσι. Όλοι οι λαοί και όλοι οι άνθρωποι στη γη αποτελούν ένα σύνολο, έναν οργανισμό. Αυτός οργανισμός νοσεί και από αρρώστιες. Η απαισιοδοξία είναι μία τέτοια αρρώστια, που μπορεί να είναι και χρήσιμη στον οργανισμό της ανθρωπότητας, όπως και το δηλητήριο μπορεί να είναι χρήσιμο σε κάποιες περιπτώσεις. Για ποιό λόγο όμως εσείς έχετε αυτή την αρρώστια, αυτό το δηλητήριο της ανθρωπότητας;…..
Από το βιβλίο του Αγίου Νικολάου Βελιμίροβιτσ: «ΟΜΙΛΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ».
Εκδόσις Ορθόδοξος Κυψέλη: Δεκέμβριος 2014.
Η/Υ επιμέλεια Αικατερίνας Κατσούρη.
