Το Άβατον του Αγίου Όρους.

***

«Γιατί το Άβατον δεν μπορεί να καταργηθεί» – δρ. Αναστασίου Ν. Μαρίνου

Σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα, η χερσόνησος του Άθω δεν είναι κοινόχρηστος τουριστικός τόπος, αλλά ιδιοκτησία των Μονών
Αντίλογος στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το Άγιον Ορος

Δεν είναι η πρώτη φορά που το Άβατον του Αγίου Όρους προκαλεί πολλούς και διαφόρους, είτε για να προβληματισθούν πάνω στην έννοια και το περιεχόμενό του, είτε για να αναζητήσουν την ιστορική, κοινωνιολογική και θρησκευτική καταγωγή του. Υπάρχουν όμως και εκείνοι οι οποίοι επικαλούνται το Άβατον για να αποδείξουν ότι σε αυτό το ταλαίπωρο ελληνικό κράτος ουδείς σέβεται την αρχή της ισότητας των δύο φύλων και όλοι θεωρούν τη γυναίκα δεύτερης κατηγορίας πολίτη, απαγορεύοντας την είσοδό της στο Άγιον Όρος. Αποδίδουν δηλαδή στην ελληνική έννομη τάξη, στον κρατικό οργανισμό αλλά και σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό, βαριά μομφή, ενώ συγχρόνως επιχειρούν (και ίσως αυτός να είναι ο πρωταρχικός σκοπός τους) έμμεση πλην σαφή επίθεση κατά της Ορθοδοξίας, η οποία όχι μόνον ανέχεται, αλλά και ευλογεί τέτοιες αναχρονιστικές, κατά την άποψή τους, και άρα μη δημοκρατικές καταστάσεις. Με τον τρόπον αυτόν ένα καθαρά θρησκευτικής συνειδήσεως ζήτημα, υποβιβάζεται στο επίπεδο των οπαδών του λαϊκισμού, οι οποίοι πιστεύουν (και είναι αρκετοί) ότι όσο περισσότερο και συχνότερα κτυπούν την Ορθοδοξία, άρα και την Εκκλησία, τόσο περισσότερο δημοκράτες αποδεικνύονται και έτσι κάτι μπορεί να ωφεληθούν και, πάντως, τίποτα δεν έχουν να χάσουν.

* Η λανθασμένη θέση

Όταν όμως αυτοί που ζητούν την κατάργηση του Αβάτου, διότι προσβάλλει, δήθεν, την αρχή της ισότητας ανδρών και γυναικών, την ελευθερία κινήσεως των γυναικών και διάφορα άλλα – ων ουκ έστιν αριθμός – ατομικά δικαιώματα, είναι διεθνείς οργανισμοί οι οποίοι έχουν, ή υποτίθεται τουλάχιστον ότι έχουν, οργανωμένες νομικές υπηρεσίες και εγκρατείς νομικούς, τότε η κατάσταση αλλάζει. Στην περίπτωση αυτή δεν έχεις να κάνεις με τον καιροσκόπο του συρμού, τον οποίον απλώς περιφρονείς, διότι μόνον άξιος περιφρονήσεως και αδιαφορίας είναι. Έχεις να κάνεις με τη διατύπωση, σε επίσημο επίπεδο, μιας λανθασμένης – θέλω να πιστεύω – θέσεως, της οποίας επιτακτική ανάγκη επιβάλλει την ανασκευή. Και γι’ αυτήν την ανασκευή, διατυπώνω σήμερα – για πολλοστή σημειωτέον φορά – ορισμένα επιχειρήματα, για να αντικρούσω το πρόσφατο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου περί καταργήσεως του Αβάτου του Αγίου Όρους. Και νομιμοποιούμαι να το κάνω, όχι μόνον ως χριστιανός ορθόδοξος, ο οποίος ασχολείται χρόνια τώρα με τα θέματα αυτά, αλλά και ως παλαιό μέλος του Πανελληνίου Συλλόγου «Οι φίλοι του Αγίου Όρους».

* Τα επιχειρήματα

Το Άβατον λοιπόν δεν επιτρέπεται και δεν είναι δυνατόν, κατά νόμον, να καταργηθεί για τους εξής λόγους:

α) Η είσοδος των γυναικών στο Άγιον Όρος προσβάλλει τη συνείδηση των μοναχών, οι οποίοι δεν επιτρέπεται, σύμφωνα με τον όρκο τον οποίον έδωσαν, να συναναστρέφονται με γυναίκες. Ο μοναχισμός έλκει την καταγωγήν του από τους αναχωρητές της ερήμου, οι οποίοι ζούσαν μακριά από τα εγκόσμια και η προσχώρησή τους στον μοναχισμό – αποτέλεσμα της ελεύθερης εκλογής τους – απηγόρευε κάθε επαφή και επικοινωνία με γυναίκες. Δεσμεύονται με όρκον οι μοναχοί ως προς το θέμα αυτό. Εάν λοιπόν παραβιασθεί το Άβατον, θα προσβληθεί αυτομάτως το ατομικό δικαίωμα της ελευθερίας θρησκευτικής συνείδησης των μοναχών. Τί ζητούν λοιπόν οι κκ. ευρωβουλευτές;
Θέλουν να προσβάλουν τη θρησκευτική συνείδηση των μοναχών για να μπορούν να εισέρχονται στο Άγιον Όρος οι γυναίκες;

β) Η χερσόνησος του Άθω δεν είναι ένας κοινόχρηστος τουριστικός τόπος, στον οποίον κάθε Ευρωπαίος και κάθε άνθρωπος γενικά δικαιούται να εισέλθει, να διαμείνει και να κινηθεί. Είναι, σύμφωνα με το ελληνικό Σύνταγμα, «ιδιοκτησία των Μονών», δηλαδή ανήκει στην κυριότητά τους και το έδαφός της είναι κατά το άρθρο 105 του Συντάγματός μας «αναπαλλοτρίωτον». Είναι τόπος ισοβίου κατοικίας των μοναχών και, ως γνωστόν, η κατοικία είναι κατά το άρθρον 9 του Συντάγματος «άσυλον», η παραβίαση του οποίου απαγορεύεται, αποτελεί δε και ποινικόν αδίκημα.

Θα υποχρεώσει το ελληνικό κράτος, είτε διά νόμου, είτε άλλως πώς, τους μοναχούς να δεχθούν στο «σπίτι τους» πρόσωπα τα οποία δεν θέλουν; Ακόμη και οι άνδρες δεν επιτρέπεται να εισέλθουν στο Άγιον Όρος χωρίς άδεια της Ιεράς Κοινότητος, δηλαδή χωρίς «διαμονητήριον». Όταν ο νόμος δεν μπορεί να με υποχρεώσει να δεχθώ στο σπίτι μου ένα πρόσωπο το οποίο δεν θέλω εγώ να το δεχθώ, κατά ποία λογική θα υποχρεώσει τους μοναχούς να δεχθούν στο σπίτι τους γυναίκες, τις οποίες αυτοί δεν θέλουν;

Επιδιώκουν λοιπόν οι κκ. ευρωβουλευτές να καταργήσουν το άσυλον της κατοικίας των μοναχών; Θέλουν δηλαδή να στερήσουν από τους μοναχούς ένα ατομικό δικαίωμα, που απολαμβάνει κάθε άνθρωπος; Εάν πράγματι αυτό θέλουν, τότε παραβιάζουν και την ισότητα υπέρ της οποίας λένε ότι μάχονται.

γ) Ανεξάρτητα όμως από τους δύο προηγούμενους λόγους, υπάρχει και ένας τρίτος λόγος για τον οποίον απαγορεύεται η κατάργηση του Αβάτου: Στην τελική πράξη προσχωρήσεως της Ελλάδος στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, έγινε κοινή δήλωση από όλα τα μέλη της τότε Κοινότητας, όσον αφορά στο ειδικό καθεστώς του Αγίου Όρους και η δήλωση αυτή επιβεβαιώθηκε με τη διακήρυξη υπ’ αριθμ. 8 της τελικής πράξεως της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Με την κοινή αυτή δήλωση, τα κράτη-μέλη «αναγνωρίζουν» το ειδικό καθεστώς που έχει παραχωρηθεί στο Άγιον Όρος «όπως τούτο είναι εγγυημένο από το άρθρο 105 του ελληνικού Συντάγματος» και «δικαιολογείται αποκλειστικά για λόγους πνευματικούς και θρησκευτικούς».

* Το ατομικό δικαίωμα

Αγνοούσαν το στοιχείο αυτό οι κκ. ευρωβουλευτές; Ασφαλώς όχι, διότι τους το είχε επισημάνει ο ευρωβουλευτής και γνωστός πνευματικός άνθρωπος κ. Γιάννης Μαρίνος. Άρα αδιαφόρησαν! Και ας μην τολμήσουν, είτε αυτοί, είτε οποιοσδήποτε άλλος, να ισχυρισθούν ότι η δήλωση αυτή δεν δεσμεύει τα κράτη-μέλη ή τα όργανα της Ενώσεως επειδή παραβιάζει, δήθεν, ανθρώπινα δικαιώματα, διότι το Άβατον, εν όψει των συνθηκών οι οποίες το επιβάλλουν και υπό τις οποίες τελεί, ουδέν ατομικό δικαίωμα προσβάλλει. Ας το καταλάβουν επιτέλους αυτό και οι ευρωβουλευτές και όλοι όσοι θέλουν να ασχολούνται με το Άγιον Όρος, αδιαφορώντας για την επί 1.000 και πλέον έτη παράδοσή του, την οποία θέλουν να καταστρέψουν. Και ας έχουν υπ’ όψιν τους, ότι το Άβατον του Αγίου Όρους δεν αποτελεί μοναδική πρωτοτυπία, αφού άβατο ισχύει και σε άλλες χώρες, όπως π.χ. στην Ιαπωνία και την Ινδία, ίσχυε δε ως άβατο των ναών και στην Αρχαία Ελλάδα (βλ. για όλα αυτά τη μελέτη μου «Η απαγόρευση εισόδου των γυναικών εις το Άγιον Όρος», Αθήναι 1980).

Παρ’ όλα όσα εκτίθενται πιο πάνω, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εψήφισε την κατάργηση του Αβάτου με ψήφους 274 έναντι 269 και 14 αποχές. Και τους μεν 274, εις τους οποίους περιλαμβάνονται α) η κυρία Καραμάνου ανήκουσα στο ΠαΣοΚ, β) ο κ. Μπακόπουλος που ανήκει στο ΔΗΚΚΙ και γ) ο κ. Αλαβάνος που ανήκει στον Συνασπισμό, τους καταλαβαίνω, όπως καταλαβαίνω και τους 269. Εκείνους όμως που δεν καταλαβαίνω, είναι τους 14 που απείχαν. Τι έννοια είχε η αποχή τους; Απείχαν επειδή απαξίωσαν να λάβουν υπ’ όψιν τους την ως άνω κοινή δήλωση παραβιάζοντας έτσι την κοινοτική νομοθεσία ή απείχαν διότι δεν ήθελαν να πάρουν θέση;

Και υπό τη μία και υπό την άλλη εκδοχή δεν άσκησαν σωστά τα καθήκοντά τους.

* Τι λένε οι ευρωβουλευτές

Ας δούμε λοιπόν τι εδέχθη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με την απόφασή του:

«Ζητεί να αρθεί η απαγόρευση της εισόδου των γυναικών στο Όρος Άθως (Ελλάδα), μια περιοχή 400 τετρ. χιλιομέτρων, στην οποία απαγορεύεται η είσοδος στις γυναίκες, σύμφωνα με απόφαση που ελήφθη το 1045 από μοναχούς των είκοσι μοναστηρίων της περιοχής, απόφαση που σήμερα παραβιάζει την παγκοσμίως αναγνωριζόμενη αρχή της ισότητας των φύλων, την κοινοτική νομοθεσία για την απαγόρευση των διακρίσεων και την ισότητα καθώς και τις διατάξεις περί της ελεύθερης κυκλοφορίας των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Οι κκ. ευρωβουλευτές ουδέ καν προβληματίστηκαν από τους λόγους που εξετέθησαν πιο πάνω. Πιθανόν βέβαια να μην είναι νομικοί και γι’ αυτό εψήφισαν όπως εψήφισαν. Δεν μπορεί κανείς να τους κατηγορήσει επειδή δεν γνωρίζουν ενδεχομένως νομικά, πρέπει όμως να τους μεμφθεί διότι ψηφίζουν χωρίς να έχουν μελετήσει τα θέματα υπέρ των οποίων καλούνται να δώσουν την ψήφο τους. Η μελέτη όμως θέλει κόπο, προϋποθέτει ικανότητα κρίσεως του μελετητή και, επιπλέον, απαιτεί χρόνο, τον οποίο φαίνεται ότι οι εν λόγω κκ. ευρωβουλευτές δεν διαθέτουν ή μάλλον δεν θέλουν να διαθέσουν.

Ο δρ. Αναστάσιος Ν. Μαρίνος είναι επίτιμος αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας.

ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-01-2003

***

Επιστολή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Χριστοδούλου, προς την Ευρωβουλευτή κ. Καραμάνου
Αθήνα, 22 Ιανουαρίου 2003

Προς
Την Ερίτιμον
καν Άνναν Καραμάνου
Βουλευτήν του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Ερίτιμε κα Καραμάνου,

Έλαβα την δια φωτοστατικού αντιγράφου αποσταλείσαν Δήλωσή σας σχετικώς με το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την άρση του αβάτου του Αγίου Όρους, και σας ευχαριστώ πολύ.

Με ιδιαίτερη προσοχή ανέγνωσα όσα γράφετε σ’ αυτήν, αλλά ειλικρινώς αντί να μου δώσετε χαρά, μόνον αισθήματα λύπης μου προξενήσατε. Και τούτο, διότι αντί εσείς από την υψηλήν ευθυνοφόρον θέση που κατέχετε, να έρθετε να υπερασπίσετε τα ιερά και τα όσια του Γένους στα διεθνή forum, προχωρείτε σε προτάσεις κατ’ εξοχήν βλαπτικές για την ελληνορθόδοξη από αιώνων παράδοσή μας.

Ειδικότερα, τα επιχειρήματά σας προς στήριξιν της άποψής σας για την άρση του αβάτου του Αγίου Όρους, ειρήσθω εν παρόδω, ζήτημα το οποίον ηγέρθη ως μη ώφελε, σε καιρούς που ποικίλα όσα άλλα οξύτατα κοινωνικά προβλήματα αναμένουν την λύση τους και μάλιστα σχετιζόμενα με την θέση της γυναίκας, είναι λογικοφανή πλην έωλα.

Κατ’ αρχήν η ομολογία σας ότι και στο παρελθόν έχετε ταχθεί, όπως δηλώνετε στο κείμενό σας, υπέρ της άρσης του αβάτου του Αγίου Όρους, δείχνει ότι δεν έχετε εννοήσει κατά τον ορθόν τρόπον τι σημαίνει ορθόδοξος μοναχισμός, σε τί αποβλέπει ο αρχαίος ιερός αυτός θεσμός και τι ακριβώς κάνουν οι μοναχοί και οι ασκητές, αυτοί οι άνθρωποι που είναι βγαλμένοι από το λαό μας, τους γονείς μας, τα σπλάγχνα μας, αυτοί οι συνάνθρωποί μας που εγκατέλειψαν τα πάντα για να αφιερωθούν στο Θεό. Μήπως θα έπρεπε, αντί η εμμονή σας αυτή να στρέφεται κατά των μοναχών μας, να γίνει μία ευλογημένη παρότρυνσις για ένα ουσιαστικότερο πλησίασμα του Μοναχισμού, για μία καλλίτερη γνωριμία με το αγγελικό πολίτευμα; Σκεφθείτε αυτή την άποψή μου, την οποίαν και σας την γράφω πατρικώς, αλλά και ως Προκαθήμενος της Εκκλησίας μας.

Σχετικά με το όλο θέμα του αβάτου του Αγιωνύμου Όρους, σας γράφω τα εξής: Το άβατον στο Άγιον Όρος είναι ένα αρχαίο προνομιακό καθεστώς που τα ερείσματά του βρίσκονται στις βασικές αρχές του Μοναχικού Πολιτεύματος και στους ιερούς κανόνες της Εκκλησίας, οι οποίοι μάλιστα κατοχυρώνονται και συνταγματικώς με το άρθρο 3 του Συντάγματος (1975/1986). Οι ιεροί αυτοί κανόνες είναι ο 19ος κανών της Αγκύρας, ο 47ος κανών της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, ο 18ος και 20ος της Ζ´ Οικουμενικής Συνόδου, ο 19ος κανών του Νικηφόρου Ομολογητού κ. α. Έπειτα, δεν είναι ορθόν αυτό το οποίο ισχυρίζεσθε ότι η απόφαση του αβάτου εγένετο την εποχή του μαύρου Μεσαίωνα και τούτο διότι, στην καθ’ ημάς Ανατολή, ουδέποτε είχαμε Μεσαίωνα μαύρον. Η Δύση είχε τον «Μεσαίωνα». Η είσοδος των γυναικών στην Πολιτεία του Άθω, στις μοναστικές κοινότητες, στις αδελφότητες, στα ιερά κελλία, στις σκήτες και στις καλύβες εκεί στο Άγιον Όρος, δεν έχει ουδεμία σχέση με το σπουδαιότατο δικαίωμα της ισότητας των δύο φύλων και το δικαίωμα της ελευθερίας της προσωπικότητος. Ούτε το άβατο, όπως δηλώνετε, συγκρούεται με την ίδια την χριστιανική θρησκεία, παραθέτοντας μάλιστα μεμονωμένως και χωρίς την αγιογραφική του συνάφεια το γνωστότατο χωρίο του Αγ. Παύλου από την προς Γαλάτας επιστολήν του.

Θα πρέπει να εντρυφήσετε έτι περισσότερον σε βασικές αρχές της χριστιανικής διδασκαλίας, προς αποφυγήν παρερμηνειών και παραδοξοτήτων. Η παρουσία της γυναίκας στο σώμα της ορθόδοξης Εκκλησίας είναι ταυτόσημη και ισότιμη με εκείνη του άνδρα, διότι και οι δύο είναι μέλη του ιδίου σώματος σε μία «εν Χριστώ» ζωή. Αλλά άλλο η ισότητα και άλλο η ομοιότητα. Άλλο ισότητα και άλλο ισοπέδωση. Άλλος ο ρόλος του άνδρα και άλλος της γυναίκας. Διαφορετικά τα λειτουργήματα και τα χαρίσματα του άνδρα και διαφορετικά της γυναίκας. Φυσικά η ποικιλία αυτή δεν αντιστρατεύεται την ενότητα. Γι’ αυτό και στον χώρο της ορθοδοξίας, δεν υπήρξαν ποτέ κινήματα διορθωτικά των τάσεων που είχε κατά καιρούς η ενότητα. Μία ορθόδοξη πιστή γυναίκα που σέβεται τον εαυτό της και ακολουθεί τις αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων της Εκκλησίας, ποτέ δεν θα διανοηθεί να αντιστρατευθεί την χριστιανική διδασκαλία, γιατί ξέρει ποιά είναι η θέση της μέσα στο σώμα της Εκκλησίας, ξέρει την ιδιαιτερότητά της και το υψηλό λειτούργημα που επιτελεί.

Αλλά ας παραθέσουμε και μερικά ακόμη χρήσιμα στοιχεία:

α) Ιστορικά, πρώτη γενική αναφορά του αβάτου στο Άγιον Όρος έχουμε σε Σιγίλλιο του αυτοκράτορα Βασιλείου Α´ τον 9ο αιώνα. Ακολούθησαν σχετικές διατάξεις και σε αρκετά μεταγενέστερα Τυπικά Ι. Μονών. Αυτό όμως που έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι το γεγονός ότι το άβατον ανέκαθεν ίσχυε στην περιοχή του Αγίου Όρους, ως ιερό έθιμο. Τούτο διατυπώνεται στο άρθρο 186 του Καταστατικού Χάρτη του Αγ. Όρους, ο οποίος κατοχυρώνεται και συνταγματικά (άρθρο 105 του Συντάγματος) με την χαρακτηριστική φράση «Κατά τα ανέκαθεν κρατούντα». Η φράση αυτή εκφράζει ακριβώς τη μακρά, σταθερή και ομοιόμορφη άσκηση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, ήτοι του αποκλεισμού των γυναικών από την Αθωνική Πολιτεία, για καθαρώς πνευματικούς λόγους.

β) Ειδικότερα, το άβατον είναι μία ειδική ρύθμιση η οποία εντάσσεται στο όλο Αγιορειτικό Δίκαιο. Το τελευταίο περιλαμβάνει διατάξεις ειδικής νομικής μεταχειρίσεως για το μοναστικό αυτό χώρο, την Αθωνική Πολιτεία, και έχει επί πλέον και διατάξεις οι οποίες δεν απαντούν σε άλλες μοναστικές αδελφότητες, ή σε άλλα μοναστικά κέντρα.

γ) Η αρχή του αβάτου απορρέει από την πρώτη μοναχική αρχή και αρετή που είναι η παρθενία. Ο βαθύτερος λόγος είναι, όπως αποδεικνύεται και απ’ όλα τα ασκητικά και κανονικά κείμενα, η απρόσκοπτη πνευματική άσκηση των μοναχών, η παντελής αφοσίωσή τους στη μοναχική ζωή, για την απόκτηση των ευαγγελικών αρετών και η ανάβασή τους σε ύψη πνευματικής τελειότητος, λυτρώσεως και σωτηρίας, μακριά από τα γήινα και φθαρτά του κόσμου τούτου.

δ) Οι μοναχοί έχουν το αναφαίρετο θρησκευτικό τους δικαίωμα στην άσκηση. Επιθυμούν να ζουν μόνοι με τον Θεό, αφοσιωμένοι στην προσευχή, στη νηστεία, στην άσκηση, στην καταπολέμηση των παθών, στην υπέρβαση του εαυτού τους, στον καθημερινό τους πνευματικό αγώνα για την αγιότητα και τη θέωση, στην αδιάλειπτη τέλος προσευχή και για μας όλους που είμεθα στον κόσμο. Να το σκέπτεσθε αυτό βαθειά μέσα σας.

ε) Έπειτα ισχύει η ειδική συμφωνία για το καθεστώς του Αγ. Όρους με την Κοινή Δήλωση υπ’ αριθμ. 4 μεταξύ Ελλάδος και των Κρατών Μελών. Μ’ αυτή αναγνωρίσθηκε, όταν εισερχόταν η Ελλάδα στην Ε.Ο.Κ., το ειδικό νομικό καθεστώς του Αγ. Όρους, ήτοι: απόκλιση από τα κοινοτικά νομικά δεδομένα. Το περιεχόμενο της Κοινής αυτής Δήλωσης το γνωρίζετε: «Αναγνωρίζοντας ότι το ειδικό καθεστώς το οποίο έχει παραχωρηθεί στο Άγιον Όρος, όπως τούτο είναι εγγυημένο από το άρθρο 105 του Ελληνικού Συντάγματος, δικαιολογείται αποκλειστικά για λόγους πνευματικούς και θρησκευτικούς, η Κοινότητα θα μεριμνήσει, ώστε να ληφθούν υπ’ όψη οι λόγοι αυτοί κατά την εφαρμογή και την περαιτέρω επεξεργασία των διατάξεων του κοινοτικού δικαίου, ιδίως όσον αφορά στις τελωνειακές και φορολογικές απαλλαγές καθώς και το δικαίωμα εγκαταστάσεως» (ΦΕΚ 170 Α´ της 27/7/1979). Και η Κοινή αυτή Δήλωση περιελήφθη και στην Συνθήκη του Άμστερνταμ, την οποίαν και σας επισημαίνω: «En ce qui concerne la déclaration relative au statut des Églises et des associations ou communautés non confessionnelles, la Grèce rappelled la déclaration commune relative au mont Athos annexée à l’ Acte final du traité d’ adhésion de la République hellénique aux Communautés européennes» (Déclaration no 8 annexée à l’ acte final du traité d’ Amsterdam, Journal officiel no C 340 du 10/11/1997 p. 0144).

στ) Αιώνες τώρα αρχηγοί κρατών, πολιτικοί, ιστορικοί, αρχαιολόγοι, καθηγητές πανεπιστημίου, επιστήμονες, περιηγητές, όλοι σεβάστηκαν το ειδικό αυτό προνόμιο ακριβώς γιατί έχει θεσπισθεί και υφίσταται για ιερό σκοπό.

ζ) Ακόμη πρέπει να υπογραμμισθεί ότι και στη Δύση σήμερα υπάρχουν μοναστικά κέντρα και Αδελφότητες μοναστικές και ιεραποστολικές των ετεροδόξων, που εφαρμόζουν το άβατο.

Το Άγιον Όρος είναι μία ειδική κατηγορία δικαίου, η οποία επιβάλλει στον καθένα μας έναν ιδιαίτερο σεβασμό. Το Άγιον Όρος είναι «το Περιβόλι της Παναγίας» μας όπως προσφυέστατα αποκαλείται και αν η πατρίδα μας έχει κάτι παγκοσμίως να προβάλει και να καυχηθεί είναι τούτο το άγιο Περιβόλι, τούτος ο «Κήπος Χαρίτων» του Θεού, το ύψιστο αυτό ζωντανό, αιώνες τώρα, πνευματικό θησαύρισμα.

Σας εύχομαι ο Πανάγαθος Θεός να σας ευλογεί και να σας χαρίζει κάθε καλό.

Μετ’ ευχών
Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ