Πρώτα επιχειρήματα που συνηγορούν για την ιστορική αλήθεια του κρυφού σχολειού θα μπορούσες ν’ αναφέρεις τα παρακάτω πανθομολογούμενα δεδομένα: οι ιερείς και οι μοναχοί της ορθοδοξίας ήταν αναμφισβήτητα οι κυρίως δάσκαλοι των ελληνοπαίδων και κάποια επιβεβαίωση θα θεωρούσες τη συνήθεια των Κυπρίων και άλλων νησιωτών μας Μυτιλήνης, Χίου κ.α. να φωνάζουν μέχρι σήμερα τους παπάδες «Δάσκαλε!». Η διδασκαλία γινόταν στις εκκλησιές νάρθηκες – κελλιά – ιδιαίτερα κτίρια – ιδιαίτερες ή πρόσθετες διασκευές και κατασκευές κυρίως και η λειτουργία της εκπαιδεύσεως περιλαμβάνονταν μέσα στα έργα της εκκλησίας. Τα βιβλία – αναγνωστικά ήταν το ψαλτήρι και το οκταήχι και τα άλλα εκκλησιαστικά βιβλία. Γιαυτό το λόγο σε λευκές σελίδες εκκλησιαστικών βιβλίων συναντάς μέχρι σήμερα παιδικά σχεδιάσματα και γράμματα της αλφαβήτας.
Εξάλλου κρίνοντας τα επιχειρήματα των αμφισβητιών – αρνητών διαπιστώνεις πως είναι υποθετικές αμφισβητήσεις και όχι τεκμήρια – αποδείξεις. Οπωσδήποτε την απορία σου για το πνευματικό σκοτάδι του 15ου και 16ου αιώνα δεν την εξουδετερώνει ο αφορισμός: ήταν εξουθενωμένη η Ελλάδα και δεν υπήρχε θέμα σχολείων και παιδείας. Δεν μπορείς να δεχτείς ότι είναι δυνατόν ένας λαός να μείνει για 2 αιώνες χωρίς παιδεία εντελώς αγράμματος και μετά ν’ αρχίσει νάχει σχολεία ονομαστά! Κάποιες κρυφές εστίες γραμμάτων και παιδείας θα υπήρχαν πάντοτε σιγο – αναμμένες. Και η ερμηνεία του Γιάννη Βλαχογιάννη για το «αγουροξύπνημα» και το νανούρισμα των παιδιών δύσκολα σε πείθει. Το πρωϊνό ξύπνημα δε θα γινόταν με το «φεγγαράκι μου λαμπρό» και για το λόγον ότι τα πρωινά βρίσκουν ως επί το πολύ το φεγγαράκι βασιλεμένο =να έχει φθάσει στη δύση του˙ το φεγγαράκι είναι σύντροφος καλός αποβραδίς μάλλον. Και αν το τραγούδι ήταν νανούρισμα θάχε το β’ πρόσωπο, καθόσον θ’ απευθυνόταν προς το νήπιο, όπως τόσα άλλα συνήθως λ.χ. κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή… και προπάντων στην τουρκοκρατία δεν μπορείς να φανταστείς τις μανούλες τόσο ευδιάθετες και ικανές για νανούρισμα παιδιών μιας κάποιας ηλικίας˙ τα χρόνια εκείνα της σκλαβιάς οι μανούλες θα ένιωθαν περισσότερο όπως σου το εκφράζει το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.
Η μάνα σφίγγει το παιδί
βαθειά στην αγκαλιά της.
Γιατί είναι οι χρόνοι δύστυχοι
και τρέμει μην το χάσει.
Τραγούδι δεν ακούγεται
ψυχή δεν ανασαίνει.
Ο ύπνος είναι θάνατος
και μνήμα το κρεββάτι
κι η χώρα κοιμητήριο
κι η νύχτα ρημοκλήσι!
Το τραγούδι για το κρυφό σχολειό:
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
να πηγαίνω στο σχολειό
να μαθαίνω γράμματα
του Θεού τα πράγματα.
Θα το δεχτείς σα σπουδαίο επιχείρημα, μαρτυρία ιστορική, όπως άλλωστε το ομολογεί και ο ίδιος ο Γ. Βλαχογιάννης: «καμιά ιστορική, μαρτυρία (δεν βρήκε) έξω από το τραγούδι», δηλαδή το τραγούδι αποτελούσε ιστορική μαρτυρία και για τον αρνητή του κρυφού σχολειού. Ούτε θα μπορούσες να θεωρούσες ειρωνική τη φράση του, γιατί και ο ίδιος προσπάθησε με επιχειρήματα να το ερμηνεύσει διαφορετικά!
Ακόμα και άλλα σχετικά τραγούδια – στιχουργήματα, όπως:
Φεγγαράκι μου λαμπρό
φέγγε μου να περπατώ
φέγγε και χαμήλωνε
για να σ’ ερωτήσωμε
δυο παιδιά που χάσαμε
είπαν πως τα πιάσανε.
Και το αναφερόμενο με τα κάλαντα στον Άη Βασίλη:
Αφού ηξεύρεις γράμματα
πες μας την αλφαβήτα
μαζί με το δίστιχο:
Βαστά εικόνα και χαρτί, κερί και καλαμάρι,
κι ηξέφυγέ του το κερί κι έκαψε το χαρτί του
είναι, όσο και αν τα εξετάσεις ερευνώντας, πολύ παλαιά, είναι προεπαναστατικά και είχαν γίνει γνωστά πολύ παλιότερα σ’ όλους τους τόπους όπου Έλληνες. Δε θα τραγουδιούνταν, ούτε θα επιβάλλονταν πανελλήνια, αν δεν ανταποκρίνονταν σε πραγματικά περιστατικά και συνδυάζουν το φεγγάρι, τη νύχτα με την εκπαίδευση και τα γράμματα, εκφράζουν το κλίμα και την ατμόσφαιρα του κρυφού σχολειού.
Βέβαια δεν έχεις επίσημο έγγραφο της σουλτανικής εξουσίας, ότι απαγορευόταν η λειτουργία – ίδρυση σχολείων για τους υποδούλους. Θυμάσαι βέβαια και τη γνώμη – κρίση του Ι. Ρίζου Νερουλού πως: «απαγόρευσαν οι τούρκοι την ίδρυση σχολείων από φόβο μήπως οι χριστιανοί μορφωνόμενοι γίνουν δούλοι δυσκολοκυβέρνητοι και επικίνδυνοι». Αλλά δε βρίσκεις και καμιά επίσημη μαρτυρία της οθωμανικής εξουσίας σύμφωνα με την οποία να επιτρέπεται από τους τούρκους η ίδρυση και λειτουργία σχολείων. Πάντως υπάρχουν για να επικαλεστείς και άλλα επιχειρήματα, τα οποία, είτε ενδείξεις θεωρήσεις, είτε σαν αποδείξεις έμμεσες εκτιμήσεις, συνηγορούν θετικά για την ιστορική αλήθεια του κρυφού σχολειού και αξίζει τον κόπο να τις συζητήσεις.
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Α’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Το κρυφό σχολειό της Τουρκοκρατίας… Πότε που και πώς προήλθε το κρυφό σχολειό; – Ιωάννου Ν. Παπαιωάννου.
Αμφισβητήθηκε η ύπαρξη του κρυφού σχολειού; και, 22 Υπάρχουν επιχειρήματα που συνηγορούν για την ιστορική αλήθεια του κρυφού σχολειού; – Ιωάννου Ν. Παπαιωάννου.
