Ο σημερινός Έλληνας δύσκολα ξεφεύγει από την καθημερινή του ζωή, δύσκολα σταματά τις έγνοιες της βιοπάλης, δεν αφήνει εύκολα το γλεντοκόπι με τις χαρές της νιότης, σπάνια θα παύσει να είναι σκυθρωπός, από το μόχθο της καθημερινής δουλειάς και με πολλή προσπάθεια ξεχνάει πως είναι διχασμένος από λογής – λογής πάθη και ιδιωτικά συμφέροντα, για να εγκύψει να μελετήσει την αρετή της γενεάς του «Σαράντα».
Αξίζει όμως κάθε κόπο και προσπάθεια ν’ αντικρύζουμε σαν μεγάλη ημέρα του νεώτερου Ελληνισμού την 28η Οκτωβρίου του 1940, γιατί τότε άρχισε να εκδηλώνεται σε πανελλήνια κλίμακα η Ελληνική αρετή σ’ όλες τις πτυχές της κρατικής, κοινωνικής και ιδιωτικής ζωής. Γιατί τότε σημειώθηκε η απογείωση της Ελληνικής ψυχής για τη Δόξα, τη Νίκη και τον ηρωϊσμό. Το ΟΧΙ της 6ης Απριλίου 1941 στους Γερμανούς, η μάχη της Κρήτης και η καθολική εθνική αντίσταση μέχρι της απελευθερώσεως ήταν η φυσιολογική συνέχεια της 28ης Οκτωβρίου 1940. Αυτή την ημέρα ξεχώρισαν, καθιέρωσαν και εκτίμησαν οι Έλληνες από τον πρώτο χρόνο της κατοχής, αψηφώντας τις ρητές απαγορεύσεις, με καταθέσεις στεφάνων στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου και με προκηρύξεις που τόνιζαν: «Μην ξεχνάμε την 28η Οκτωβρίου. Είναι η ημέρα που εδείξαμε ότι η Ελλάς δεν είναι γεωγραφικός χώρος κατάλληλος για παρελάσεις αυτοκρατορικών αρμάτων»! Καμμιά άλλη ημέρα δεν προσφέρεται τόσο για πανελλήνιο εορτασμό. Και αν εντοπισθεί μια οποιαδήποτε άλλη ημέρα, όσο ηρωική και αν είναι, θα είναι πάντοτε τυπικά και ουσιαστικά μετά την 28η Οκτωβρίου, που παραμένει αδιαφιλονίκητα κορυφαία εθνική ημέρα.
Πίστεως μεγάλο κατόρθωμα αποτελεί η εποποιία του «40». Το έθνος μας υπό την αγία Σκέπη της Θείας Δυνάμεως αγωνίσθηκε και η άοπλη Θεοτόκος η Νικοποιός Στρατηγός των Ελλήνων εμφύσησε στις φοβερές στρατιές των Ιταλών «Πνεύμα θανάτου». Οι φαντάροι βλέπουν στις κορυφογραμμές και στα μεγαλόπρεπα πλάγια των βουνών της Ηπείρου την Παναγιά να τους παραστέκει. Όσοι δεν τη βλέπουν, την έχουν μέσα τους. Γι’ αυτό στο δικόρυφο Ιβάν της Μόροβας αντικρύζοντας ελεύθερη την Κορυτσά και τους Ιταλούς να φεύγουν στις 21 Νοεμβρίου, ημέρα που γιορτάζουμε τα Εισόδια της Θεοτόκου, ολόκληρο σύνταγμα ψάλλει αυθόρμητα και με κατάνυξη μες στην παγωμένη ερημιά: «Τη υπερμάχω Στρατηγώ τα Νικητήρια». Αλλά και οι Ιταλοί στρατιώτες έβλεπαν την Παναγιά αντιμέτωπη. «Όταν γινότανε η επίθεση στην Τρεμπεσίνα Ιταλικό τάγμα παραδόθηκε σ’ έναν λόχο, αν και ήταν καλά ταμπουρωμένο. Γιατί δεν σταθήκατε να πολεμήσετε, ρώτησαν οι δικοί μας τους Ιταλούς. Επειδή είδαμε να βαδίζει δέκα μέτρα μπροστά από σας η Μαντόνα, όπως μας την παριστάνουν οι εικόνες. Αυτή μας εμπόδισε». Η Παναγία από το ένα μέρος εγκαρδιώνει τους Έλληνες και από το άλλο κόβει τα γόνατα του εχθρού, στον οποίο με την εμφάνισή της εμβάλλει τον πανικό. Το «40» απέδειξε ακόμα μια φορά πως η Ιστορία η Ελληνική είναι για χιλιετηρίδες «μυστηριώδες εργαστήριο του Θεού».
Τόλμη και ηρωισμός εκδηλώθηκαν άφθαστα και μόνιμα στον αγώνα του «40» – «41» για να υλοποιήσουν την «μέχρι θανάτου ασυμβίβαστη υπεράσπιση του πατρίου εδάφους» και να την προεκτείνουν σε νικηφόρα επίθεση. Στρατιώτες και αξιωματικοί ξεψυχούν ψιθυρίζοντας… Μεγάλη Ελλάδα… τραυματίες βιάζονται να αποθεραπευθούν για να επιστρέψουν στο Μέτωπο… όταν έλειψαν ψωμί και πυρομαχικά οι μαχητές δεν εγόγγυσαν, ούτε έστρεψαν το βλέμμα προς τα οπίσω. Προσπάθησαν να περάσουν με τα λίγα, να φθάσουν και να κυριαρχήσουν στο μέτωπο με τα μάτια και την ψυχή τους προς τα εμπρός.
Στο Καλπάκι ο Ιταλικός «κόθορνος» έρχεται με μηχανοκίνητα άρματα, αλλά καθηλώνεται και καταδιώκεται απ’ το τσαρούχι του Έλληνα πεζού με τη λόγχη και με την κραυγή «αέρα».
Το αιματόβρεκτο ύψωμα 731 για 17 ημέρες φλέγεται και ανασκάβεται με συντονισμένα πυρά του πυροβολικού και της αεροπορίας των Ιταλών, μα απέκρουσε όλες τις αλλεπάλληλες επιθέσεις των πιο ονομαστών Ιταλικών μεραρχιών. Όταν οι οβίδες του εχθρού ετελείωσαν και σταμάτησαν τα εχθρικά πυρά, το απάτητο 731 χαιρέτησε με τα πυροβόλα του τη μεγάλη νίκη. Λίγοι είχαν απομείνει κι απ’ αυτούς άλλοι είχαν κουφαθεί και άλλοι είχαν χάσει τα λογικά τους, όμως κανένας τους δεν ελύγισε.
Η μεγαλειώδης αντοχή του λαού μας πιστοποιήθηκε χιλιάδας φορές με τη ζωή και τη δράση στις κακουχίες του πολέμου στα βουνά με το χειμώνα. Σε κρίσιμη μάχη που έπρεπε να κρατηθεί με κάθε θυσία μια θέση επίμαχη οι πυροβολητές έμειναν άυπνοι όλη τη νύχτα μέσα στη χιονοθύελλα νικώντας την παγωνιά με το χορό γύρω στα πυροβόλα τους, χορό που βάσταξε ως το πρωί. Τα ενδύματα και οι κουβέρτες πολύ λίγο μπορούσαν να τους προστατεύσουν νυχθημερόν από ύπαιθρο από το αβάσταχτο κρύο των τριάντα (30) βαθμών κάτω από το μηδέν. Το χιόνι τους έθαβε στον ύπνο. Εσιώπαιναν γρήγορα γαιτί μόλις άνοιγαν το στόμα τους πάγωναν τα δόντια τους και έκαιγε ο φάρυγγας. Τα χέρια μελάνιαζαν στις αρβύλες και δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να πέφτουν δάχτυλα καταγής σαν σάπια σύκα.
Μα και εκείνοι που βρέθηκαν σε θέσεις επιτελικές σε γραφεία εργάσθηκαν υπεράνθρωπα. Αντιπροσωπευτικά αξίζει να αναφερθεί το όνομα του αντισυνταγματάρχη Μιχαηλίδη, υπεύθυνου για την επιστράτευση, που άρχισε το έργο του στις πέντε παρά δέκα το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 και δεν έφυγε από το γραφείο – τραπέζι ούτε για να φάει, ούτε για να κοιμηθεί ως τις τρεις και δεκαπέντε της 12ης Νοεμβρίου 1940 και έτσι πρόλαβε να διενεργήσει αποτελεσματικά την επιστράτευση.
Με τέτοιες προϋποθέσεις και με τέτοιες προσπάθειες όχι μόνον άμυνα, μα και επίθεση, όχι μόνον επίθεση μα και νίκη, όχι μόνο νίκη μα θρίαμβο με δεκάδες χιλιάδες αιχμαλώτους σημείωσαν και εκράτησαν οι μαχητές μας.
Ακολούθησαν τον πολεμιστή αντάξια στην αντοχή, στο ηθικό του φρόνημα και σ’ όλο το μεγαλείο του ο άμαχος πληθυσμός και οι Έλληνες, αφανείς ηρωίδες, σε κάθε σπιτάκι, σε κάθε αυλή και σε κάθε συνοικισμό. Και πάνω στα βουνά της Ηπείρους οι εμφανείς ηρωίδες, που κουβάλησαν στα χέρια, στους ώμους, στην πλάτη και στα κεφάλια τα πυρομαχικά ως την κορυφή της Γκαμήλας 2.500 μέτρα ψηλά. Πάνω από τα αβυσσαλέα βάραθρα, σκαρφάλωσαν στις κορυφές της Νεοελληνικής ιστορίας μας, σκυφτές, λυγισμένες στα δυο από το βάρος της σιδερόκασσας βαδίζοντας με το σταθερό και ακούραστο βήμα ατσαλένιων ποδιών 18 σωστές ώρες δρόμο σε ατέλειωτες συνοδείες «κανηφόροι του πολέμου, θηλυκοί Άτλαντες με κρυφή τιτάνια δύναμη». Και μαζί τους παιδιά με πρώιμη ανδρική αντοχή, φορτωμένα ταγάρια με γεμιστήρες πολυβόλων ή με οβίδες. Και στο γυρισμό κατέβαζαν και τραυματίες.
Τσοπάνηδες που δούλεψαν μια ολόκληρη ζωή για ν’ αποκτήσουν το κοπάδι τους, το χάριζαν στον Ελληνικό στρατό. Γέροντες και παπάδες που δεν μπορούσαν ν’ ανεβούν στα βουνά, βοηθούσαν με προσωπική εργασία – προσφορά στο άνοιγμα δρόμων για το πεδινό πυροβολικό και δεκάχρονοι πιτσιρίκοι κουβαλούσαν χαλίκι, όπως μπορούσαν.
Έλαμψαν και η ψυχραιμία με την αμνησικακία και τη μεγαλοψυχία απέναντι στους νικημένους Ιταλούς. Το ωραιότερο δείγμα η συμπεριφορά του απλού φαντάρου που ενώ κινδύνευσε σε μια κρίσιμη στιγμή να σκοτωθεί από αιχμάλωτό του Ιταλό, τον συγχωρεί, του χαμογελάει και μοιράζεται τα τρόφιμα μαζί του γιατί «λυπήθηκε να τον χαλάσει».
Δεν θα λησμονηθεί ποτέ η ομόθυμη συμμετοχή των ανθρώπων του πνεύματος στον αγώνα του σαράντα και των ανθρώπων της τέχνης με μια μοναδική «πνευματική επιστράτευση». Ακαδημαϊκοί, καθηγητές πανεπιστημίων και διανοούμενοι διαμαρτύρονται σ’ ολόκληρο τον κόσμο για την αδικαιολόγητη κήρυξη του ληστρικού πολέμου και αρθρογραφούν για τον αγώνα. Οι λογοτέχνες κάνουν τον στίχο πολεμικό σάλπισμα, την πεζογραφία κήρυγμα εθνικό και πολλοί βρίσκονται στο μέτωπο εθελοντές. Το θέατρο και η επιθεώρηση φόρεσαν το χακί και με τα βέλη της εύστοχης σάτιρας που έρριχναν στους πτεροποίκιλους goriosos milites του κραυγασίδου Ντούτσε άναψαν ασυγκράτητο ενθουσιασμό. Και οι συνθέτες με τους ερμηνευτές τραγουδιών – έξαρχος πάντα η τραγουδίστρια της νίκης – δυνάμωσαν την εθνική υπερηφάνεια λαού και στρατού βάζοντας στα χείλη του τραγούδια εμπνευσμένα.
Κάνοντας τόσο λόγο για την αρετή της γενεάς του «40» θα σταθείς πάνω από κάθε στενόκαρδη αντίληψη για ν’ αναφερθείς και σ’ εκείνους που ανέλαβαν την τιμή και την ευθύνη των μεγάλων αποφάσεων στις κρίσιμες εκείνες στιγμές. Το υπερήφανο ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου 1940 το έκανε πρόθυμα βίωμα και πράξη ολόκληρος ο Ελληνικός λαός στα μέτωπα, στα μετόπισθεν και στο εξωτερικό. Όμως το πρώτο ΟΧΙ ήταν απόφαση και απάντηση σταθερή και του τότε Ανωτάτου Άρχοντα, του Βασιλέως Γεωργίου Β’ που προέστη συνετά στον ιερό εκείνο Αγώνα από την αρχή ως το τέλος στην Ελλάδα και στο εξωτερικό με ευψυχία και αποφασιστικότητα. Ήταν ακόμα το ΟΧΙ ή ακριβέστερα «συνεπώς έχομεν πόλεμον» η υπεύθυνη απάντηση του τότε πρωθυπουργού Ιωάννη Μεταξά, άλλωστε ο Γκράτσι και οι Ιταλοί βεβαιώνουν πως από τον Μεταξά άκουσαν το ΟΧΙ πρώτα –πρώτα.
Είχε μαζί του το ΟΧΙ εκείνο την ευλογία της εκκλησίας, όπως με εγκύκλιο ο τότε αρχιεπίσκοπος και η ιερά σύνοδος διεκήρυξαν: «Η Εκκλησία ευλογεί όπλα τα ιερά». Και ανέλαβαν να συντονίσουν και να οργανώσουν τον αγώνα του ΟΧΙ η στρατιωτική ηγεσία του ενδόξου στρατού, της ατρόμητης αεροπορίας και του αήττητου Ναυτικού και η χωροφυλακή έτσι ώστε καμμιά διαφωνία για τον πόλεμο δεν εκδηλώθηκε ανάμεσα στους μαχητές.
Ενότητα ψυχική – κοινωνική με ισχυρή φιλοπατρία, χωρίς αντιπάθειες για κανέναν, αλλά μ’ αγάπη προς όλους και μ’ ένα σκοπό – την εθνική μας ελευθερία – ήταν το πλαίσιο της ελληνικής ζωής το «40 – 41». Ούτε μια κατηγορία Ελλήνων δεν απουσίασε από το ξεκίνημα της ημέρας εκείνης, ούτε μια φωνή παράταιρη ακούσθηκε, αλλά όλοι οι Έλληνες έγιναν ένα σώμα, ένας παλμός και μια ορμή. «Από την κιβωτό της ιστορίας τους οι Έλληνες τράβηξαν αδίστακτα την ασπίδα και την ρομφαία της Ελευθερίας». Έτσι τόχουν πάντα οι Έλληνες από τον τρωικό πόλεμο ως το «40». Στον αγώνα της λευτεριάς βρίσκονται όλοι μαζί ο ένας κοντά, πολύ κοντά στον άλλο, το ένα χέρι μέσα στο άλλο χέρι και η μια καρδιά πλάι στην άλλη καρδιά γνωρίζοντας ότι οι μάχες χρειάζονται θυσίες και μάλιστα ανθρωποθυσίες. Εξαφανίσθηκε κάθε ολιγοπιστία και δισταγμός. Και δεν πολέμησε στρατός συρόμενος από την πολιτική ή την στρατιωτική ηγεσία. Πολέμησαν στρατός και λαός, πολέμησε το έθνος ολόκληρο και πολέμησε με την ψυχή του.
Έχει κοσμοϊστορική σημασία η Ελληνική αρετή του «40». Αποτέλεσε τότε μία από τις «αστερωμένες ώρες της ανθρωπότητας», παίρνοντας θέση δυναμική στα μεγάλα ιδεολογικά, πολιτικά και πνευματικά προβλήματα της ανθρωπότητας.
Τραυμάτισε η ελληνική αρετή του σαράντα θανάσιμα το φασισμό και καθυστέρησε μ’ ολέθρια φθορά το ναζισμό, τα πιο ανελεύθερα τυραννικά συστήματα, μύθους κραυγαλέους της εποχής, φόβητρα και κατάρα όλων των λαών της γης.
Αντέταξε η Ελλάδα μας σαν ύψιστη αξία της ζωής την πολυαίμακτη Ελληνική ελευθερία για να χαρούν και να οδηγηθούν ασφαλώς όλοι οι λαοί της γης στον ήλιο της Ελευθερίας.
Από τότε η 28η Οκτωβρίου σαν «άστρου μεσουράνημα κρατιέται». Και η Ελλάδα μας αφοσιωμένη στα ειρηνικά της έργα έρχεται σε συνεργασία με μικρούς και μεγάλους, συμμάχους, λαούς, και φίλους, αλλά και με χθεισνούς αντιπάλους. Έχοντας ουσιαστικά την αρετή της φιλοτιμίας και την υπερήφανη λεβεντιά του φιλότιμου, ο Έλληνας δυσαρεστείται να θυμίζει σε σημερινούς φίλους την χθεσινή άδικη έχθρα. Όταν όμως αναλογισθούμε τους στεναγμούς της αναξιοπαθούσης Κύπρου υπενθυμίζουμε την προσφορά μας σ’ όλους τους λαούς της γης και δηλώνουμε σε κάθε αστείο ερασιτέχνη του ιμπεριαλισμού πως είμαστε έτοιμοι για νέα αδυσώπητα άρνηση και νέους αγώνες στο όνομα της Ελληνικής ελευθερίας.
Στις ημέρες μας πολύ λίγο συναισθανόμαστε την ανάγκη ν’ αποδώσουμε «τα διδασκάλια της ελευθερίας και φόρον ευγνωμοσύνης» σ’ αυτούς που έπεσαν και τα κόκκαλά τους «φωσφορίζουν ελευθερία» και σ’ αυτούς που τραυματίσθηκαν ή έγιναν ανάπηροι και αποτελούν τα ζωντανά μνημεία.
Είναι ζωτική εθνική ανάγκη όμως για τις νεώτερες γενεές να πλησιάζουν και να αντικρύζουν με πνεύμα μαθητείας την αρετή της γενεάς του σαράντα, που προσπόρισε μεγάλη Δόξα σε μια ενωμένη, ομόψυχη και ομοούσια Ελλάδα. Η ενωμένη Ελλάδα να μένει ζωντανή μνήμη και αυστηρή εντολή για όλους τους Έλληνες. Η Ελληνική αρετή της γενεάς του «40- 41» του κόσμου την πιο σωστή στιγμή σημαίνει. Γιατί τότε δείξαμε στους αιώνες την εθνική μας ιστορική ταυτότητα, δώσαμε εξετάσεις μπροστά στο Θεό και μπροστά στους ανθρώπους και διακριθήκαμε.
Από το βιβλίο: Ιστορικές γραμμές, του Φιλολόγου – Ιστορικού, Εκπαιδευτικού Μ.Ε., Ιωάννου Ν. Παπαϊωάννου.
Τόμος Γ’. Λάρισα 1979
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
