(DAMNATIO MEMORIAE)
Οι λέξεις είναι λατινικές (dammatio= καταδίκη, και memoria = μνήμη). Η συνολική έκφραση «Καταδίκη μνήμης» σημαίνει «καταδίκη σε λήθη».
Η Dammatio memoriae εθεωρείτο από τους Ρωμαίους πολύ ατιμωτική ποινή και χειρότερη και από το θάνατο. Η ποινή αυτή, που επιβαλλόταν σε ορισμένες περιπτώσεις από τους αυτοκράτορες, συνήθως εναντίον προηγούμενων αυτοκρατόρων, επιδίωκε ν’ απαλείψει τελείως το όνομα και τη δράση συγκεκριμένου προσώπου, κάποτε και των οικείων του, από τη συλλογική μνήμη των επερχόμενων γενεών, ωσάν να μη είχε περάσει καν από τη ζωή! Και για την επιτυχία αυτού του στόχου διαγραφόταν τ’ όνομα του καταδικασμένου πανταχόθεν, όπου ήταν γραμμένο: από επίσημα έγγραφα, αγάλματα και πορτρέτα του.
Η ποινή επιβαλλόταν σε προδότες ή άλλους που έβλαψαν το κράτος ή πρόσβαλαν την τιμή του. Αυτή την ποινή δεν την απέφυγαν ο Νέρων, ο Δομιτιανός, ο Κόμμοδος, ο Γέτας, ο Ελαγάβαλο κ. ά.
Σήμερα σε πολλά ευρωπαϊκά και αμερικανικά βιβλία, αλά και σ’ εκατοντάδες ξενόγλωσσες ιστοσελίδες του διαδικτύου, αναφέρεται ότι η ποινή αυτή επιβλήθηκε από τον Κων/νο στο γυιό του Κρίσπο και στη σύζυγό του Φαύστα. Η εν λόγω αναφορά είναι στερεότυπη και κλείνει με τις φράσεις – κλισέ: «Το όνομα και η εικόνα του Κρίσπου δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ στα μνημεία από τα οποία ήταν σβησμένα. Η ενδεχόμενη μοίρα της συζύγου του Ελένης και του γυιού της είναι ένα μυστήριο».
Έχουμε τη βεβαιότητα ότι οι εχθροί του πρώτου αυτοκράτορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, όπως και του τελευταίου, ανακάλυψαν μια κερκόπορτα με τη dammatio memoriae, για να καταφέρουν νέα και αποτελεσματικά πλήγματα εναντίον του. Γιατί με όλ’ αυτά θέλουν ν’ αποδείξουν πως ο Κων/νος είχε τόση κακία στην ψυχή του, ώστε να καταδιώκει και μετά θάνατο τον γυιό και τη σύζυγό του!
Αλλά επέβαλε ο Κων/νος αυτή την «καταδίκη σε λήθη» στον Κρίσπο και τη Φαύστα;
Απ’ όσα γνωρίζουμε, ο πρώτος που εμφανίζεται να κάνει υπαινιγμό για μια τέτοια καταδίκη, δίχως καν να κάνει χρήση των όρων dammatio memoriae, είναι ο Bury. Στα σχόλιά του για το θάνατο της Φαύστας και του Κρίσπου, υπαινίσσεται ότι σε κάποιες επιγραφές του C. I. L. (Corpus Inscriptionum Latimarum, που σημαίνει «Σώμα Λατινικών επιγραφών») μπορεί το όνομα του Κρίσπου να ήταν σβησμένο.
Το C.I.L. ήταν δημιούργημα του ιστορικού Μommsen και της Πρωσσικής Ακαδημίας του 1815, που επέβλεπε στην έκδοση όλων των ρωμαϊκών επιγραφών από ολόκληρη την άλλοτε Ρωμαϊκή επικράτεια. Σήμερα το C.I.L. περιλαμβάνει περί τις 180. 000 ρωμαϊκές επιγραφές.
Ανάμεσα σ’ αυτές υπάρχει μικρός αριθμός τέτοιων επιγραφών, που αναφέρονται στον Κρίσπο (περί τις οχτώ) και μια ή δύο στη Φαύστα, από τις οποίες φαίνεται να έχει σβηστεί το όνομα.
Φυσικά, θεωρούμε αδιανόητο να στηρίξει κανείς τον ισχυρισμό επιβολής dammatio memoriae από τον Κων/νο στη Φαύστα, επειδή βρέθηκαν μια ή δυο επιγραφές με σβησμένο το όνομά της. Άλλ’ ούτε και για τον καίσαρα Κρίσπο οι οχτώ επιγραφές είναι ικανοποιητικό αποδεικτικό στοιχείο επιβολής σ’ αυτόν καταδίκης σε λήθη. Για πολλούς λόγους αυτές οι επιγραφές του Κρίσπου μπορεί να έχουν καταστραφεί, ακόμα και από τα παιδιά της Φαύστας, που θα ήθελαν ενδεχομένως να εκδικηθούν έτσι το διασυρμό της μητέρας τους. Το ίδιο μπορεί να έχει συμβεί και σε κάποιο μνημείο του Κρίσπου. Αλλά dammatio memoriae πιστεύουμε δεν επιβλήθηκε ούτε στον Κρίσπο ούτε στη Φαύστα για τους εξής λόγους:
1.Κανένας από τους αρχαίους συγγραφείς δεν αναφέρει άμεσα ή έμμεσα επιβολή από τον Κων/νο της dammatio memoriae εναντίον του Κρίσπου και της Φαύστας.
2.Δεν αναφέρει τίποτε κανένας από τους μεγάλους ιστορικούς των νεότερων χρόνων, τα ονόματα και οι κρίσεις των οποίων αναφέρονται στην παρούσα έρευνα, ακόμα και εκείνοι, που γι’ άλλα, πολύ ελαφρότερα ανομήματα εκείνων για τα οποία κατηγορείται ο Κων/νος, δε χάνουν ευκαιρία να τον κατακεραυνώνουν. Ούτε καν υπάρχει βιβλιογραφία γι’ αυτό το καινούργιο ιστορικό πρόβλημα που ανέκυψε τα τελευταία τριάντα χρόνια εις βάρος της μνήμης του Κων/νου.
3.Οι στρατιωτικές μονάδες, που είχαν λάβει το όνομα του Κρίσπου Equites Crispianorum, υπό τον δούκα της Δακίας, και Αuxilium Crispitienses, υπό τον δούκα της Βρεταννίας, εξακολούθησαν για πολύ ακόμα να διατηρούν το όνομά τους.
4.Οι στήλες της Φαύστας και του Κρίσπου, τις οποίες οι Κων/νος είχε στήσει στην Κωνσταντινούπολη προς τιμήν τους, κατά μαρτυρίαν του Κωδινού, και για τις οποίες μιλήσαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο («Βάσιμα στοιχεία ανατρεπτικά της θεωρίας του Ζώσιμου»), ουδέποτε θα είχαν στηθεί από εκείνον, αν ο ίδιος είχε καταδικάσει αυτά τα δύο πρόσωπα σε καταδίκη μνήμης.
5.Ο Κωδινός, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω, μας παρέχει και την πληροφορία ότι ο Κων/νος έστησε άγαλμα του Κρίσπου από καθαρό ασήμι και επιχρυσωμένο το κορμί, την κεφαλή ολόχρυση και με την επιγραφή «Ο ηδικημένος υιός μου», πράγμα που σημαίνει ότι καμιά καταδίκη μνήμης δεν υπάρχει.
6.Όσοι ισχυρίζονται ότι ο Κρίσπος και η Φαύστα καταδικάστηκαν σε dammatio memoriae, μεταξύ των δύο – τριών ασθενικών επιχειρημάτων που επικαλούνται για να εδραιώσουν τον ισχυρισμό τους, αναφέρουν και την απουσία αναφοράς του θανάτου τους στα βιβλία του Ευσεβίου. Άλλ’ ο Ευσέβιος, αναφέρει στην Εκκλησιαστική του Ιστορία τον Κρίσπο, όπως έχουμε καταθέσει και πάλι παραπάνω, και μάλιστα με κολακευτικότατα λόγια («συν παιδί Κρίσπω, βασιλεί θεοφιλεστάτω και τα πάντα του πατρός ομοίω»). Το ότι ο Ευσέβιος είχε περατώσει τη συγγραφή της Εκκλησιαστικής του ιστορίας πριν από το 326, τίποτε δε θα μπορούσε να εμποδίσει το σβήσιμο μιας φράσης μετά τη χρονολογία αυτή, αφού τα αντίτυπα του έργου του μέχρι τότε θα ήσαν ελάχιστα.
7.Τέλος, ο σύγχρονος ιστορικός της τέχνης Eric R. Varner, που μελέτησε την εφαρμογή της «Dammatio memoriae» πάνω στα αγάλματα και τα πορτρέτα των καταδικασμένων, όλα έργα τέχνης της ρωμαϊκής περιόδου, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι από την έναρξη της κυριαρχίας του Κων/νου υφίσταται γενική έλλειψη σημαντικού αποδεικτικού στοιχείου για την πρακτική εφαρμογή του μέτρου.
Δικαιούμεθα λοιπόν να συμπεράνουμε ότι η επιβολή Damnatio memoriae από τον Κων/νο βρίσκεται μονάχα στη σφαίρα της φαντασίας όσων αρέσκονται να κακολογούν τον αναμορφωτή της ανθρωπότητας, και να μεγαλοποιούν καθετί το άσχημο που πληροφορούνται γι’ αυτόν.
Από το βιβλίο: Μέγας Κωνσταντίνος : Κατηγορίες και αλήθεια, του Κωνσταντίνου Καραστάθη. Αθήναι, Απρίλιος του 2012 Εκδόσεις «ΑΘΩΣ».
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
