Εγώ ο Κλήμης είχα ακόμη απορία σχετικά με το θέμα της φιλανθρωπίας, την οποία είπα στον Πέτρο και ζητούσα να μάθω, με ποιες πράξεις μπορεί κανείς να είναι φιλάνθρωπος. Εκείνος μου αποκρίθηκε:
«Φιλάνθρωπος είναι εκείνος που και προς τους εχθρούς φέρεται με ημερότητα και καλοσύνη. Πρέπει να καταλάβεις, ότι η φιλανθρωπία αποτελείται από δύο μέρη˙ το ένα είναι η ευσπλαχνία και το άλλο η αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Και συνάνθρωπος για τον άνθρωπο είναι ο κάθε άνθρωπος˙ γιατί άνθρωπος είναι και ο κακός και ο καλός, και ο εχθρός και ο φίλος.
Αυτός λοιπόν που ασκεί τη φιλανθρωπία πρέπει να είναι μιμητής του Θεού και να ευεργετεί δικαίους και αδίκους, όπως κάνει και ο Θεός σε αυτόν τον κόσμο, που δίνει τον ήλιο και τις βροχές σε όλους.3 Αν όμως θέλεις στους καλούς να κάνεις καλό και στους κακούς να τιμωρείς, επιχειρείς να κάνεις έργο κριτή».
«Άραγε και ο Θεός», είπα εγώ, «που πρόκειται να μας κρίνει τότε, δεν είναι φιλάνθρωπος;»
«Ισχύει το αντίθετο», απάντησε ο Πέτρος. «Επειδή κρίνει, είναι φιλάνθρωπος. Καθώς δηλαδή αγαπά και σπλαχνίζεται τους αδικημένους, τιμωρεί εκείνους που τους αδίκησαν».
«Επομένως και εγώ», παρατήρησα, «αν στους καλούς κάνω καλό και εκείνους που αδικούν τους τιμωρώ, επειδή ανθρώπους αδίκησαν, είμαι φιλάνθρωπος». Ο Πέτρος αποκρίθηκε:
«Αν είχες το χάρισμα να γνωρίζεις από πριν, και μαζί με αυτό σου δινόταν και η εξουσία να κρίνεις, τότε θα το έκανες σωστά: με την εξουσία που πήρες4 θα καταδίκαζες αυτούς που δημιούργησε ο Θεός, ενώ με την πρόγνωση κατά την κρίση άλλους θα αθώωνες ως δίκαιους και άλλους θα καταδίκαζες ως άδικους, χωρίς να κάνεις λάθος».
«Σωστά και αληθινά μίλησες», είπα εγώ. «Γιατί είναι αδύνατο να κρίνει σωστά κάποιος που δεν έχει το χάρισμα να γνωρίζει από πριν.
Μερικές φορές κάποιοι φαίνονται καλοί, ενώ κρυφά κάνουν αθέμιτες πράξεις, και άλλες φορές άνθρωποι καλοί θεωρούνται κακοί εξαιτίας διαβολής από εχθρούς. Αλλά και όταν κάποιος δικάζει έχοντας την εξουσία να ανακρίνει με βασανιστήρια, πάλι δεν είναι βέβαιο ότι θα δικάσει δίκαια. Γιατί ορισμένοι που ήταν φονιάδες, άντεξαν στα βασανιστήρια και μετά αφέθηκαν ως αθώοι, ενώ άλλοι που ήταν αθώοι δεν άντεξαν στα βασανιστήρια, ομολόγησαν ψέματα και τιμωρήθηκαν ως ένοχοι».
«Είναι λοιπόν απαραίτητο», συνέχισε ο Πέτρος, «αυτός που με κάθε τρόπο επιδιώκει την αρετή, να αγαπά και τους εχθρούς, όπως είπε ο Χριστός,5 και επιπλέον να προσεύχεται γι’ αυτούς, να λέει καλά λόγια σε εκείνους που τον βρίζουν και να συγχωρεί εκείνους που τον κακομεταχειρίζονται. Έτσι θα είναι ακριβής τηρητής των εντολών και θα φύγει από τη ζωή συγχωρημένος από όλα τα αμαρτήματά του μέσω της αγάπης προς τον συνάνθρωπο. Γιατί αν κάποιος βεβαιωθεί ότι οι εχθροί, που κάνουν πρόσκαιρα κακό, γίνονται αιτία να απαλλαγούν από την αιώνια κόλαση εκείνοι τους οποίους μισούν, θα τους αγαπήσει ως ευεργέτες. Την εντολή όμως αυτή είναι αδύνατο να την κατορθώσει κανείς με άλλον τρόπο, εκτός αν αγαπά πάρα πολύ τον Θεό, αφού προηγουμένως παιδαγωγηθεί με τον φόβο του˙ γιατί, λέει, αρχή της σοφίας είναι ο φόβος του Κυρίου.»6
«Αφού λοιπόν κάποιος καταρτιστεί με τον φόβο του Θεού, οπωσδήποτε θα φτάσει στην αγάπη και θα έχει τον συνάνθρωπο όπως έχει τον εαυτό του. Πες μου: αν είναι δυο βασιλιάδες εχθροί, και έχουν κλειστά τα σύνορα των χωρών τους, και κάποιος υπήκοος του ενός πιαστεί στη χώρα του άλλου, δεν νομίζεις ότι πρέπει να θανατωθεί; Αν όμως τιμωρηθεί με ένα χαστούκι και όχι με θάνατο και αφεθεί ελεύθερος, δεν σου φαίνεται ότι αυτός που τον άφησε είναι φιλάνθρωπος;»
«Και πολύ μάλιστα», είπα εγώ, και ο Πέτρος πρόσθεσε:
«Αν τώρα αυτός ο ίδιος κλέψει και κάτι που ανήκει σε κάποιον ή είναι ξένο και, όταν συλληφθεί γι’ αυτό, δώσει ως αποζημίωση το ίσο ή το διπλάσιο της αξίας του, ενώ οφείλει να δώσει το τετραπλάσιο,7 αλλά και να θανατωθεί, καθώς πιάστηκε μέσα στα όρια του εχθρού, δεν νομίζεις ότι αυτός που πήρε μόνο το διπλάσιο και τον άφησε χωρίς να τον θανατώσει είναι φιλάνθρωπος;»
«Με έχεις πλέον πείσει», απάντησα εγώ, «ότι όσοι αδικούν, αδικούνται οι ίδιοι, ενώ όσοι αδικούνται είναι πιο κερδισμένοι. Γι’ αυτό και μου φαίνεται εντελώς άδικο αυτό που γίνεται: Εκείνοι που θεωρούνται ότι αδικούν, μάλλον τον εαυτό τους βλάπτουν, ενώ ωφελούν τους αδικημένους. Αντίθετα, αυτοί που θεωρούνται ότι αδικούνται, αυτοί μάλλον αδικούν, γιατί, αν και ωφελήθηκαν από εκείνους, δεν τους αμείβουν με την ίδια ωφέλεια».
« Η ωφέλεια όμως αυτή», παρατήρησε ο Πέτρος, «δεν οφείλεται στην πρόθεση εκείνων που κάνουν το κακό, αλλά στην προαίρεση αυτών που το δέχονται».
Αφού λοιπόν επαίνεσα αυτά που άκουσα από τον Πέτρο, πρόσθεσα: «Αλλά κύριέ μου, εξήγησέ μου και αυτόν τον λόγο που είπες προηγουμένως, ότι τις αδικίες και τα παθήματα τα παθαίνουμε για τη συγχώρηση των αμαρτιών».
«Έτσι είναι», είπε ο Πέτρος. «Αυτά που αποκτούμε οι άνθρωποι θέλοντας συνεχώς περισσότερα, είτε πρόκειται για ρούχα είτε για τρόφιμα είτε για άλλα πράγματα, δεν κάνουμε καλά που τα αποκτούμε, επειδή δεν πρέπει να έχει κανείς τίποτε, αν βέβαια θέλει να ζει ενάρετα. Γιατί αν τα κτήματα συνήθως προξενούν αμαρτήματα στους ιδιοκτήτες, η με οποιονδήποτε τρόπο στέρησή τους είναι αμαρτιών αφαίρεση. Γι’ αυτό από την άπειρη φιλανθρωπία του Θεού έρχονται παιδαγωγικές τιμωρίες σε εκείνους που δεν ζουν όπως θέλει ο Θεός, έτσι ώστε, καθώς θα υπομείνουν λόγω της κάποιας ευλάβειάς τους τις πρόσκαιρες τιμωρίες, να απαλλαγούν από τις αιώνιες κολάσεις».
Υποσημειώσεις.
3. Πρβ. Ματθ. 5, 45.
4. Στο κείμενο: δια μεν το ειληφέναι «την» εξουσίαν «καταδικάζων ους ο Θεός εδημιούργησεν, δια δε την πρόγνωσιν απταίστως εν τω κρίνειν ους μεν ως δικαίους δικαιών, ους δε ως αδίκους» καταδικάζων PG 2, 324
5. Ματθ. 5, 44. Λουκ. 6, 27 και 35
6. Παροιμ. 1, 7
7. Πρβ. Λουκ. 19, 8
Από το βιβλίο: Ευεργετινός: «Ήτοι Συναγωγή των θεοφθόγγων ρημάτων και διδασκαλιών των θεοφόρων και αγίων πατέρων, από πάσης γραφής θεοπνεύστου συναθροισθείσα.»
Τόμος 2-ος. μετάφραση (Νεοελληνική απόδοση): Δ. Χρισταφακόπουλος
Εκδόσεις, Το Περιβόλι της Παναγίας, 2001
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
