Είναι διάχυτη η έκπληξη του καθ’ όλα υποταγμένου στο ορθό της Εκκλησίας μας ήθος ηγουμένου, αναφορικά με την απόλυτη αγαμία του κλήρου. Πλέον δεν του φαίνεται περίεργο, εάν οι Λατίνοι απομακρύνονται τόσο από τα δόγματα της εκκλησίας. Παρ’ ότι ο ίδιος υπήρξε ασκητική προσωπικότητα και αυστηρός στον τρόπο ζωής των μοναχών, έχει ταχθεί ξεκάθαρα υπέρ του τιμίου γάμου των κληρικών εν τω κόσμω. Θεωρεί ότι είναι ανεπίτρεπτο να στερήσεις από τον ιερατικό κατάλογο, όσους βρίσκονται σε τίμιο γάμο και σε αμίαντο κοίτη, για τον οποίο και ο μακάριος Παύλος νομοθέτησε και οι θείοι Πατέρες επικύρωσαν σε συνόδους.1 Σε άλλο σημείο διερωτάται: «πώς τα των πατέρων όρια μεταθείναι τολμάτε, μηδέν τον του επιτιμίου κίνδυνον υφορώμενοι;».2
Ο συγκεκριμένος περιορισμός του γάμου είναι όχι μόνο αβάσιμος, καθώς ισχυρίζεται: «ουκ οίδαμεν δε, πόθεν τούτο ποιείν ανέχεσθε»3 και σκληρός: «πειράσθε επιθείναι ζυγόν επί τον τράχηλον του καλού ταύτης πληρώματος»,4 αλλά αφήνει περιθώρια για ατίμωτη του χριστιανικού φρονήματος, καθώς καταστέλλει την ελευθερία και τις επιθυμίες του ανθρώπου, που ενδεχομένως θα αναζητήσει άλλες διεξόδους – μη ευλογημένες – στις φυσικές του ροπές, όπως για παράδειγμα αναφέρει ο Νικόλαος τη συναναστροφή με επεισάκτους.5 Αυτή, αν και απαγορεύεται συνοδικά, έχει εισαχθεί στη δυτική εκκλησία αλλοιώνοντας τα φρόνιμα και συνετά. Λέγει ο Νικόλαος: «του τρίτου κανόνος της εν Νικαία συνόδου τούτο κωλύοντος. Επείσακτον λέγοντος μηδείς εχέτω, ει μη είη μήτηρ ή αδελφή και των προσώπων, ων πάσα υποψία αποδιδράσκεται».6 Ο συγγραφέας μας χωρίς περιστροφές επικρίνει μια τέτοια τακτική: «Και ταύτα μεν εισδέχεσθε παρανόμως γινόμενα, τα δε δικαίως νομοθετηθέντα βδελυκτκαία λογίζεται παρ’ υμών».7
Επιπροσθέτως, πρέπει να υπογραμμίσουμε, ότι δεν φείδεται στοιχείων που τεκμηριώνουν πως ο γάμος των ιερέων ανήκει στο από αιώνων παραδοθέν καθολικό εκκλησιαστικό φρόνημα. Ο Νικόλαος ερωτά με ρητορικό τρόπο «ουκ οίδατε δε και τούτο, ότι πολλοί των διαπρεψάντων εν τω θρόνω της Ρώμης εκ γάμων ιερέων την γένεσιν έσχον;»8 προκειμένου να φανερώσει την εσκεμμένη άγνοια και την υστεροβουλία των Λατίνων στο εν λόγω ζήτημα. Αναφέρει συγκεκριμένους πάπες που»τω αποστολικώ θρόνω διέπρεψαν»,9 όπως ο Φίλιξ Γ’ (483- 492)10, ο Αγαπητός Α’ (535 – 536), ο Γελάσιος Α’ (492- 496), και οι οποίοι ήταν τέκνα εγγάμων ιερέων.11 Η απόλυτη, λοιπόν, αγαμία του κλήρου είναι ασυμβίβαστη με την ιστορία και της δυτικής εκκλησίας, γεγονός που δεν μπορεί να αποσιωπηθεί.
Από την ανάγνωση των χειρογράφων είναι εμφανής η προσπάθεια του συγγραφέα αφ’ ενός να αποκαλύψει τις αυθαιρεσίες των Λατίνων και αφ’ ετέρου να τους παρακινήσει με τρόπο πατρικό να αναλογισθούν τις ευθύνες τους σχετικά με την παραποίηση της Ορθοδόξου παραδόσεως. «Προσβλέψατε τοίνυν, αδελφοί Λατίνοι, και του δικαίου αντέχεσθε˙ τα αρχαία δε ήθη κρατείτω, ως αι σύνοδοι διωρίσαντο δογματίσασθαι»,12 καλεί τους αντιφρονούντες Λατίνους. «Ει δ’ ου βούλεσθε, κρινεί ταύτα ο επί πάντων Θεός δια Παύλου μάλιστα λέγοντος˙ έσται γαρ καιρός, ότε της υγιαινούσης πίστεως και διδασκαλίας ουκ ανέξονται, αλλά κατά τας ιδίας επιθυμίας επισωρεύσουσιν εαυτοίς διδασκάλους, κνηθόμενοι την ακοήν, και από μεν της αληθείας την ακοήν αποστρέψουσιν»13 τους υπενθυμίζει ακολούθως.
Εν κατακλείδι της περί καθολικής αγαμίας των κληρικών αναφοράς του Υδρουντινού ηγουμένου, σημειώνουμε τη μέριμνα που επέδειξε ο Νικόλαος για την ανόθευτη αλήθεια ορμώμενος από ειλικρινή πίστη και ευλάβεια προς του Χριστού εκκλησίας.
Υποσημειώσεις.
1. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 ff. 130r – 130v, ARSENTIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 74 – 75 και PG. 160, 743 AB.
2. «Πλήν ουδέν θαυμαστόν, ει μετατίθεσθε από των της εκκλησίας δογμάτων και πειράσθε επιθείναι ζυγόν επί τον τράχηλον του καλού ταύτης πληρώματος, τον της παραβάσεως, ον ούτε οι πατέρες ημών και υμών, οις ο καρδιογνώστης Θεός εμαρτύρησεν αυτοίς, δους αυτοίς το Πνεύμα το άγιον, βαστάσαι ουκ ίσχυσαν, οίόν εστί το υστερήσαι τους του ιερατικού καταλόγου του τιμίου γάμου και της αμιάντου κοίτης, ον και ο μακάριος Παύλος και πάντες οι θείοι απόστολοι ενομοθέτησαν, οι δε θείοι πατέρες εν ταις συνόδοις εκύρωσαν, και άλλα πλείστα, εξ ων και οις τα μεν προσεθήκατε, τα δε αφαιαρείτε, μη δεδοικότες το επιτίμιον εκείνων;», τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 ff. 127v -128r ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 69- 70 και PG. 160, 741 BC.
3. Τρία συντάγματα ,Cod. Paris, Syppl, gr. 1232 f. 161r ARSENTIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 70 PG. 160, 741C.
4. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232, f. 127v ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 69 PG. 160, 741B.
5. «του μεν γαρ γάμου κωλύοντες τους ιερείς, επεισάκτοις δε συνείναι» τρία συντάγματα Cod. Vat. Pal. Gr. 232, f. 128r ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 70 και PG. 160, 741C.
6. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 ff. 128r – 128v ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 70 και PG. 160, 741 C. Ο Γ’ κανόνας της Α’ οικουμενικής συνόδου αναφέρει: «Απηγόρευσε καθόλου η μεγάλη σύνοδος, μήτε επισκόπω, μήτε πρεσβυυτέρω, μήτε διακόνω, μήτε όλως τινί των εν κλήρω, εξείναι συνείσακτον έχειν, πλην ει μη άρα μητέρα, ή αδελφή, ή θείαν, ή άμονα α πρόσωμα πάσαν υποψίαν διαπέφευγεν» ΣΥΝΤΑΓΜΑ Β’ σελ. 120.
7. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232 f. 128v ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 70 και PG. 160, 741C.
8. Τρία συντάγματα, Cod. Paris, Suppl gr. 1232, f. 161v, ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 74 και PG. 160, 742 CD.
9. Τρία συντάγματα, Cod. Paris Suppl. Gr. 1232, f. 162r , ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 74 και PG. 742D.
10. Μάλιστα και ο ίδιος ήταν νυμφευμένος και εγγονός του ήταν ο πάπας Γρηγόριος ο Διάλογος.
11. «Φίλιξ γαρ, ο οσιώτατος πάπας, τη γενέσει Ρωμαίος υπάρχων, εκ πατρός Φίλικος ιερέως ην. Αγαπητός δε, τη γενέσει Ρωμαίος, εκ πατρός Γορδιανού πρεσβυτέρου την πηγήν έσχε. Γελάσιος αύθις, τη γενέσει Αφρικανός, εκ πατρός Βαλερίου επισκόπου εγεννήθη. Ως πλείστοι μάλιστα έτεροι εύρηνται, οίτινες εξ ιερέων γεννηθέντες, τω αποστολικώ θρόνω διέπρεψαν!», τρία συντάγματα, Cod. Paris, Suppl, gr. 1232, f. 161v – 162r ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 74 και PG. 160, 742D.
12. Τρία συντάγματα, Cod. Paris, Suppl. Gr. 1232 f. 162r ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago σελ. 74 και PG. 160, 742D.
13. Τρία συντάγματα, Cod. Vat. Pal. Gr. 232, f. 131r ARSENIJ, Nikolaja, Gidruntskago, σελ. 75 και PG. 160, 743B – 744A. Πρβλ. Β. Τιμ. 4, 34.
Από το βιβλίο: Για το δόγμα και τη λατρεία…, του Σωτήρη Ν. Κόλλια.
Μία πρωτότυπη προσέγγιση στα αντιμαχόμενα σημεία μεταξύ Ορθοδόξων και Λατίνων μέσα από ανέκδοτα χειρόγραφα
Εκδόσεις Γρηγόρη, Φεβρουάριος του 2019
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
