Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος – Παραινετικόν προς Ολυμπιάδα
Carmina quae spectant ad alios, Ad Olympiadem (carm. 6) (ΤΟΜΗ Βʹ. ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΤΕΡΩΝ)
Ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος έστειλε σε μια πνευματική του θυγατέρα, (την Ολυμπιάδα), την κατωτέρω επιστολή ως «δώρο» για τον γάμο της, που μόλις τέλεσε.
Η κατωτέρω επιστολή έχει βάθος Θεολογίας και ψυχολογίας. Και πάνω απ ὅλα δίνει στη σύζυγο πολύτιμες συμβουλές για έναν πετυχημένο γάμο. Γράφει (Μετάφραση υπό κ. Αθηνάς Α. Καραμπέτσου, φιλολόγου, βλ. «Ορθόδοξος Τύπος», φ. 31.3.2000, σελ. 3. Ελήφθη από το βιβλίο «ΓΑΜΟΣ – Πνευματικό Γυμναστήριο», Αρχ. Βασιλείου Π. Μπακογιάννη, Εκδόσεις: Νεκτ. Παναγόπουλος)
Τέκνον εμόν, το δε τοι πεμπτήριον εσθλόν οπάζω
Γρηγόριος• πατρός δε παραίφασίς εστιν αρίστη.
Ου χρυσός λιθάκεσσι μεμιγμένος, ευγενέεσσι
Κόσμος θηλυτέρησιν, Ολυμπιάς, ουδέ μεν είδος
Χρώμασι φαρμάσσειν βασιλήϊον, αίσχεϊ τερπνώ,
Είδος επ εἶδος άγουσαν ολοίϊον. Είματα δ ἄλλαις
Πορφύρεα, χρύσεα, διαλαμπέα, σιγαλόεντα,
Αις ουδέν βιότοιο διαυγέος εύχος έπεστι.
Σοι δε σαοφροσύνη τε μέλοι, και κάλλος αγητόν
Όμμασι κευθομένοισιν. Οδέ τρόπος, άνθος άριστον,
Έμπεδον, αστυφέλικτον, αοίδιμον εύχος εχούση.
Άζεο μεν πρώτιστα Θεόν, μετέπειτα δ ἀκοίτην,
Οφθαλμόν βιότοιο, τεής σημάντορα βουλής,
Τον μούνον φιλέειν, μούνω δε τε θυμόν ιαίνειν•
Και πλέον, ην σε πόθοισί τε λειοτέροις αγαπάζη,
Φίλτρον έχων ακέαστον, ομοφροσύνης υπό δεσμοίς.
Θάρσος έχειν μη τόσσον, όσον πόθος ανδρός οπάζει,
Αλλ ὅσον εστίν εοικός, επεί κόρος εστίν απάντων.
Πάντων μεν κόρος εστί• πόθος δ ἀκόρητος αρείων.
Μη ποτε θήλυς εούσα, ες ανέρος όγκον επείγου.
Μηδέ γένος προφέρειν, μηθ εἵμασιν οφρύν αείρειν,
Μη σοφίην• σοφίη δε γάμου θεσμοίς υποείκειν.
Πάντα γαρ αμφοτέροισι βίου ξυνώσατο δεσμός.
Είκειν μεν βρομέοντι, πονειομένω δ ἐπαρήγειν,
Μύθοισιν μαλακοίσι, παραιφασίησί τ ἀρίσταις•
Ουδέ λεοντοκόμος θηρός μένος εύνασεν αλκή,
Άσθμασι βρυχαλέοισι χολούμενον, αλλά δαμάζει
Χερσί καταψήχων, και αιμυλίοισι λόγοισι.
Μη ποτε η θωήν τιν ὀνειδίσειας ακοίτη,
Και μάλα χωομένη περ, επεί πλέον αυτός όνειαρ,
Μηδέ τέλος βουλής αντίξοον• ου γαρ εοικός.
Δαίμων πολλάκι τέρμα φέρει συμφράδμονι βουλή
Μηδέ μεν αδρανίην• η γαρ κρατέοντι μάχαιρα.
Μηδέ μεν αινήσειας, ον ου φίλον ανέρι σείο,
Παρβλήδην επέεσσι καθαπτομένη δολίοισι.
Και δ ἄλλως επέοικεν απλούς τρόπος ευγενέεσσιν
Ανδράσιν ηδέ γυναιξί, μάλιστα δε θηλυτέρησι.
Ξυνάς δ εὐφροσύνας και άλγεα πάντα τίθεσθαι,
Ξυνάς δ αὖ μελεδώνας, επεί τόδε οίκον αέξει.
Μήτις μεν και σείο, το δε κράτος ανέρος έστω
Αχνυμένω βαιόν τι συνάχθεο• και τόδε τερπνόν
Φάρμακον άλγεός εστι, φίλων άχος. Ώκα δ ἔπειτα
Αίθριον είδος έχουσα, λύειν μελεδήματα θυμού.
Ανδρί γαρ ασχαλόωντι λιμήν εύορμος άκοιτις.
Κερκίς σοι γε μέλοι, και ειρία, και μελεδώναι
Θείοις εν λογίοισι• τα δ ἔκτοθι ανδρί μέλοιτο.
Μη πολύν εκ προθύρων πέμπειν πόδα, μηδ ἐπὶ τέρψιν
Πάνδημον, και άκοσμον ομήγυριν• η γαρ έρευθος
Αιρεί κ αἰδομένῃσι, τα δ ὄμματα όμμασι μίσγει•
Αιδώς δ οἰχομένη, πάντων γενέτειρα κακίστων.
Ες δ ἀγαθὰς κέλομαί σε φέρειν πόδα συν πινυτήσιν,
Ως τινα και λόγον εσθλόν ενί φρεσί σείο χαράξης,
Η κακίης ολετήρα τεής, η δεσμόν αρίστων.
Οίκός σοι, πόλις εστί, και άλσεα. Μη οράασθαι
Άλλοις, η πηοίσι σαόφροσιν, ηδ ἱερῆϊ
Και πολιή νεότητος αρείονι• μηδέ γυναιξί
Ταις οπόσαις αυχήν τε πολύς, και δήμιον είδος•
Μηδέ μεν ευσεβέεσσιν, όσους πόσις εκτός εέργει,
Και μάλα περ τίουσα. Τι τοι τόσον εστίν όνειαρ,
Οσσάτιον πόσις εσθλός, επήν μόνον αμφαγαπάζης;
Λίην μεν φρονέειν, λίην δε τε μη βλεμεαίνειν.
Αινώ θηλυτέρας, τας άρσενες ουδέ ίσασι.
Μηδέ μεν η επί δαίτα γαμήλιον, ηέ γενέθλην
Σπεύδειν, ένθα πόθοι τε, χοροιτυπίαι τε, γέλως τε,
Και χάρις ου χαρίεσσα• τα γαρ και σώφρονα θέλγει,
Ως ακτίς κηροίο διαΐσσουσα τάχιστα.
Μηδέ μεν οικιδίους τε πότους κατά δώματ ἐγείρειν
Ανέρος η παρεόντος αμύμονος, η απεόντος.
Γαστήρ μέτρα φέρουσα ταχ ἂν παθέεσσιν ανάσση.
Την δ ἄθυρον τρομέω μεν εγώ, τρομέει δε ακοίτης.
Μηδέ παρειάων σκιρτήμασι πάλλεο μάχλοις,
Ηέ χόλω πλήθοντι• το γαρ μερόπεσσιν όνειδος,
Θηλυτέραις δε μάλιστα, και έκτροπον είδος έθηκεν.
Ούατα κόσμον έχοι τον αμάργαρον, εσθλά δέχεσθαι
Ρήματα, τοις δε κακοίσι νόου κληίδ ἐπικεῖσθαι
Οικταί τε κλειταί τε, σαόφρονές εισιν ακουαί.
Στάζοι δ ἁγνὸν έρευθος ομόζυγι παρθένος αιδώς
Σοίσιν υπό βλεφάροισι• δίδου δ ὁρόωσιν έρευθος,
Όμματα πηρά έχουσα, και ες χθόνα οφρύν άγουσα.
Γλώσσαν έχουσ ἀχάλινον, αεί πόσιν εχθοδοπήσεις.
Γλώσσα και απταίστοισι κακόν βάλε πολλάκι μάργη.
Σιγάν λώϊόν εστιν, οτ ἐς λόγον έργον επείγη,
Η λαλέειν, καιροίο λόγον κλείοντος άκοσμον.
Μύθος αεί ποθέοιτο. Πόδες δ ὑπέροπλον ιόντες,
Ψεύσται σωφροσύνης• και ίθμασιν ύβρις έπεστι.
Και το δέχου. Μη σαρκός έχειν αδάμαστον ερωήν,
Μηδ αἰεὶ λεχέεσσι χαρίζεο. Πείθε σύνευνον
Ήμασιν αγνοτάτοισι φέρειν χάριν. Ως γαρ έοικεν.
Εικόνα την μεγάλοιο Θεού θεσμοίς υποείκειν,
Ει και θεσμόν έδωκε γαμήλιον Υιός άσαρκος,
Ημετέρη γενεή, και πλάσματι χειρός αρήγων•
Ως κεν απερχομένοισι και ερχομένοισι γενέθλη
Έλκηται μερόπων τρεπτόν γένος, οία ρέεθρον
Άστατον εκ θανάτοιο, και ιστάμενον τεκέεσσιν.
Αλλά τι μοι τα έκαστα διακριδόν ωδ ἀγορεύειν;
Οίδα δ ἔγωγε παραιφασίην, και της μεγ ἀμείνω.
Έστι τοι, ω χαρίεσσα, Θεουδόσις. Ήδε προκείσθω
Παντός σοι μύθοιο και έργματος έμπνοος εικών,
Θηλυτέρη Χειρωνίς, υπό προπόδεσσι γάμοιο,
Η σ ἐκ πατρός έδεκτο και έπλασεν ήθεσι κεδνοίς•
Αυτοκασιγνήτη μεγ ἀμύμονος αρχιερήος
Αμφιλόχου, τον έπεμψα Θεώ, Θέκλη γε συν αγνή,
Άγγελον ατρεκίης εριηχέα, κύδος εμείο.
Κ εἴ τιν ἐμῆς πολιής υψίφρονα μύθον εδέξω,
Τον κέλομαι πραπίδων σε φίλοις κευθμώσι φυλάσσειν,
Ωι δ ἂν και πόσιν εσθλόν ερίπτολιν εξακέσαιο,
Ει τοι και μεγάλαυχον, υπέρτερον εύχος έχουσα.
Νυν μεν σοι τοδ ἔδωκα κεμήλιον. Ει δε το λώστον,
Και τεκέων τεκέεσσι πέλοις πολύκαρπος αλωή,
Ως και πλειοτέροισι Θεός μέγας υμνείοιτο,
Τώπερ δη γενόμεσθα, και ω θέμις ένθεν οδεύειν.
Κόρη μου, στους γάμους σου εγώ ο πνευματικός σου πατέρας, ο Γρηγόριος, σου κάνω δώρο τούτο το ποίημα. Και είναι ο,τι καλλίτερο η συμβουλή του πατέρα. Να
είσαι απλή. Το χρυσάφι, δεμένο σε πολύτιμες πέτρες, δεν στολίζει γυναίκες σαν και σένα. Πολύ περισσότερο το βάψιμο. Δεν ταιριάζει στο πρόσωπό σου, την
εικόνα του Θεού, να την παραποιής και να την αλλάζης, μόνο και μόνο για να αρέσης. Ξέρε το ότι αυτό είναι φιλαρέσκεια και να μένης απλή στην εμφάνιση.
Τα βαρύτιμα και πολυτελή φορέματα, ας τα φορούν εκείνες, που δεν επιθυμούν ανώτερη ζωή, που δεν ξέρουν τι θα πη πνευματική ακτινοβολία. Εσύ, όμως έβαλες
μεγάλους και υψηλούς στόχους στη ζωή σου. Κι αυτοί οι στόχοι σου ζητούν όλη τη φροντίδα κι όλη την προσοχή. (…)
Με το γάμο, η στοργή και η αγάπη σου να είναι φλογερή και αμείωτη για κείνον, που σου δωσε ο Θεός. Για κείνον, που γινε το μάτι της ζωής σου και σου ευφραίνει
την καρδιά. Κι αν καταλάβης πως ο άνδρας σου σε αγαπάει περισσότερο απ ὅσο τον αγαπάς εσύ, μη κυττάξης να του πάρης τον αέρα, κράτα πάντα τη θέση που
σου ορίζει το Ευαγγέλιο.
Εσύ να ξέρης ότι είσαι γυναίκα, έχεις μεγάλο προορισμό, αλλά διαφορετικό από τον άνδρα, που πρέπει να είναι η κεφαλή. Άσε την ανόητη ισότητα των δύο φύλων
και προσπάθησε να καταλάβης τα καθήκοντα του γάμου. Στην εφαρμογή τους θα δης πόση αντοχή χρειάζεται για ν ἀνταποκριθῇς, όπως πρέπει, σ αὐτὰ τα καθήκοντα,
αλλά και πόση δύναμη κρύβεται στο ασθενές φύλο.
Θα ξέρης, πόσο εύκολα θυμώνουν οι άνδρες. Είναι ασυγκράτητοι και μοιάζουν με λιοντάρια. Σ αὐτὸ το σημείο η γυναίκα πρέπει να είναι δυνατότερη και ανώτερη.
Πρέπει να παίζη το ρόλο του θηριοδαμαστή. Τι κάνει ο θηριοδαμαστής όταν βρυχάται το θηρίο; Γίνεται περισσότερο ήρεμος και με την καλωσύνη καταπραΰνει την
οργή. Του μιλάει γλυκά και μαλακά, το χαϊδεύει, το περιποιείται και πάλι το χαϊδεύει κι έτσι το καταπραΰνει (…)
Ποτέ μη κατηγορήσης και αποπάρης τον άνδρα σου για κάτι που έκανε στραβό. Ούτε πάλι για την αδράνειά του, έστω κι αν το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που ήθελες
εσύ. Γιατί ο διάβολος είναι αυτός, που μπαίνει εμπόδιο στην ομοψυχία των συζύγων (…)
Να έχετε κοινά τα πάντα και τις χαρές και τις λύπες. Γιατί ο γάμος όλα σας τα έκανε κοινά. Κοινές και οι φροντίδες, γιατί έτσι το σπίτι θα στεριώση. Να
συμβάλλης εκφράζοντας τη γνώμη σου, ο άνδρας όμως ας αποφασίζη.
Όταν τον βλέπης λυπημένο, συμμερίσου τη λύπη του εκείνη την ώρα. Γιατί είναι μεγάλη ανακούφιση στη λύπη, η λύπη των φίλων. Όμως αμέσως να ξαστεριάζη η όψη
σου και να σαι ήρεμη χωρίς αγωνία. Η γυναίκα είναι το ακύμαντο λιμάνι για το θαλασσοδαρμένο σύζυγο.
Να ξέρης ότι η παρουσία σου στο σπίτι σου είναι αναντικατάστατη, γι αὐτὸ πρέπει να το αγαπήσης μ ὅλες τις φροντίδες του νοικοκυριού. Να το βλέπης σαν
βασίλειό σου, και να μη συχνοβγαίνης από το κατώφλι σου. Άφησε τις έξω δουλειές για τον άνδρα. Πρόσεχε τις συναναστροφές σου. Πρόσεξε τις συγκεντρώσεις,
που πηγαίνεις. Μη πας σε άπρεπες συγκεντρώσεις, γιατί είναι μεγάλος κίνδυνος για την αγνότητά σου. Αυτές οι συναναστροφές αφαιρούν την ντροπή κι απ τὶς
ντροπαλές, σμίγουν μάτια με μάτια, κι όταν φύγη η ντροπή γεννιούνται όλα τα χειρότερα κακά («αιδώς οιχομένη, πάντων γενέτειρα κακίστων»).
Τις σοβαρές όμως συγκεντρώσεις με συνετούς φίλους να τις επιζητής, για να εντυπώνεται στο νου σου ένας καλός λόγος, ή κάποιο ελάττωμα να κόψης ή να καλλιεργήσης τους δεσμούς σου με εκλεκτές ψυχές. Μη εμφανίζεσαι ανεξέλεγκτα σε οποιονδήποτε, αλλά στους σώφρονες συγγενείς σου, στους ιερείς και σε σοβαρούς νεώτερους ή ηλικιωμένους. Μη συναναστρέφεσαι φαντασμένες γυναίκες, που έχουν στο νου τους στο έξω, για επίδειξη. Ούτε ακόμα άνδρες ευσεβείς, που ο σύζυγός σου δεν θέλει στο σπίτι, αν και συ τόσο πολύ τους εκτιμάς. Υπάρχει για σένα πιο ακριβό πράγμα από τον καλό σου σύζυγο, που τόσο αγαπάς;
Επαινώ τις γυναίκες, που δεν τις ξέρουν οι πολλοί άνδρες. Μη τρέχης σε τραπέζια κοσμικά και ας είναι για γάμο ή για γενέθλια. Εκεί ανάβουν άνομοι πόθοι,
με τους χορούς, τους πήδους και τα γέλια, την ψεύτικη ευχαρίστηση, που παραπλανεύουν ακόμη και τους αγνούς και σώφρονες. Και η αγνότητα είναι τόσο λεπτό πράγμα! Σαν το κερί στις ακτίνες του ήλιου! Απόφευγε ακόμα και στο σπίτι σου τα κοσμικά τραπέζια. Αν μπορούσαμε να περιορίσουμε τις ορέξεις της κοιλιάς, θα κυριαρχούσαμε στα πάθη μας.
Κράτα την μορφή σου γαλήνια και μη την αλλοιώνης ούτε με μορφασμούς, όταν είσαι θυμωμένη. Στολίδια τα’ αυτιά νάχουν όχι μαργαριτάρια, αλλά ν’ ακούν καλά λόγια και να βάζουν για τα άσχημα λουκέτο στο νου. Έτσι, είτε κλειστά είναι, είτε ανοιχτά, η ακοή θα μένη αγνή.
Όσο για τα μάτια, είναι κείνα, που δείχνουν όλο το εσωτερικό της ψυχής. Ας σταλάζη αγνό κοκκίνισμα η παρθενική ντροπή κάτω από τα βλέφαρά σου και ας προκαλή
τη σεμνότητα και την αγνή ντροπή σε όσους σε βλέπουν και σ αὐτὸν ακόμα το σύζυγό σου. Είναι πολλές φορές προτιμότερο, για πολλά πράγματα, να κρατάς κλειστά
τα μάτια, χαμηλώνοντας το βλέμμα.
Και τώρα στη γλώσσα. Θάχης πάντα εχθρό τον άνδρα σου, αν έχης γλώσσα αχαλίνωτη, έστω κι αν έχης χίλια άλλα χαρίσματα. Γλώσσα ανόητη βάζει, πολλές φορές,
σε κίνδυνο και τους αθώους. Προτίμα κι όταν ακόμα έχης δίκιο, τη σιωπή. Είναι προτιμότερη για να μη ριχοκινδυνεύσης να πης ένα άτοπο λόγο. Κι αν έχης την
επιθυμία να λες πολλά, το καλλίτερο είναι να σωπαίνης.
Πρόσεχε ακόμα και το βάδισμά σου. Μετράει στη σωφροσύνη.
Και τούτο πρόσεξε και άκουσε: Μην έχης αδάμαστη σαρκική ορμή. Πείσε και τον άνδρα σου να σέβεται τις ιερές ημέρες. Γιατί οι νόμοι του Θεού είναι ανώτεροι
από την εικόνα του Θεού.
(…)
Αν από μένα τον γέροντα πήρες κάποιο λόγο πνευματικό, σου συνιστώ να τον φυλάξης στα βάθη της ψυχής σου. Έτσι με ότι πήρες από αυτά που άκουσες και με την
ηθική σου ανωτερότητα, θα θεραπεύσης τον εξαίρετο σύζυγό σου και περίφημο πολιτικό άνδρα από την υπερηφάνεια.
Αυτό τώρα το παρόν δώρο, κειμήλιό σου προσφέρω. Αν θέλης πάλι να σου ευχηθώ και το καλλίτερο, σου εύχομαι να γίνης αμπέλι πολύκαρπο, με τέκνα τέκνων, για
να δοξάζεται από περισσότερους ο Θεός, για τον οποίον γεννιόμαστε και προς τον Οποίον πρέπει απ αὐτὴ τη ζωή να οδεύουμε».
Η/Υ ΠΗΓΗ
www.nektarios.gr
