Μαρ 3, 2025
Εισαγωγή.
Γνώρισα τον Αναστάσιο Γιαννουλάτο ως λαϊκό θεολόγο, όταν ήρθα στην Αθήνα, για να φοιτήσω στην Νομική Σχολή τον Νοέμβριο του 1956. Ήταν μέλος της χριστιανικής αδελφότητας ΖΩΗ και εγώ μέλος της Χριστιανικής Φοιτητικής Ένωσης. Όταν τον Ιανουάριο του 2025 ήρθε από την Αλβανία ο Αναστάσιος με βαριά επιδείνωση της υγείας του, άρχισα να σκέπτομαι, ότι πρέπει να γράψω τουλάχιστον ένα χρονογράφημα στην καλαματιανή εφημερίδα ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΣ ΛΟΓΟΣ, με την οποία συνεργάζομαι. Το έγραψα με τη σκέψη να το στείλω, αν και όταν η υγεία του Αρχιεπισκόπου δεν θα είχε καλή έκβαση.
Και επήλθε ο θάνατος εν μέσω αγωνίας αλλά και θαυμασμού του θρησκευόμενου και μη λαού και συνεχών τηλεοπτικών εκπομπών, αφιερωμένων στο πλουσιότατο εκκλησιαστικό και κοινωνικό έργο του Αναστασίου. Θεώρησα, ότι ένα απλό χρονογράφημα και μάλιστα για ένα συγκεκριμένο γεγονός ήταν κάτι ασήμαντο και τελικά δεν το έστειλα. Την παραμονή της εξοδίου ακολουθίας του μίλησα στον τηλεοπτικό σταθμό BEST της Καλαμάτας, για άγνωστες πτυχές του έργου του Αναστασίου, αλλ’ ούτε και το ημίωρο της εκπομπής στάθηκε αρκετό να με σταματήσει, ενόψει και των σχολίων μερικών απ’ όσους είδαν την εκπομπή, ότι για πρώτη φορά άκουσαν ενδιαφέροντα περιστατικά από τη ζωή και το έργο του Αρχιεπισκόπου. Κατέληξα στο να γράψω περισσότερα περιστατικά για την ενημέρωση φίλων και λοιπών αναγνωστών εις ένδειξιν χρέους, σεβασμού και μεγάλης τιμής στο πρόσωπο του Αναστασίου.
Κάτι από την παιδική του ηλικία.
Ένας φίλος, που συνδεόταν με την οικογένεια του Αναστασίου, μου διηγήθηκε το εξής περιστατικό. Όταν ο Αναστάσιος ήταν 5 ή 6 ετών, την ώρα του φαγητού ρώτησε τον πατέρα του, πού είναι ο Θεός. Στην κλασική απάντηση ότι είναι πανταχού παρών συνέχισε να ρωτά, διαδοχικά, αν είναι και μέσα στο σπίτι τους, αν είναι στο τραπέζι τους και αν είναι μέσα στο πιάτο του, παίρνοντας καταφατικές απαντήσεις. Όταν τελείωσε το φαγητό του, είπε ‘’τον έφαγα όλο τον Θεό, που ήταν μέσα στο πιάτο μου’’. Προφανώς, κινούμενος από ένστικτο, θέλησε, τρώγοντας τον Θεό με το φαγητό του, να ενστερνιστεί όλη τη θεότητα και να την κρατήσει μέσα του, πράγμα που το κατόρθωσε σε όλη του τη ζωή. Μπορεί να ήταν μία παιδική αφελής εξήγηση, μπορεί να ήταν και ένας πρόωρος θείος φωτισμός, για να προσημάνει τα μέλλοντα.
Ο Αναστάσιος ήθελε τον Θεό μέσα του, για να τον κατανοήσει και να του παραδώσει νου και καρδιά. Και ο Θεός τον ευλόγησε. Αριστούχος μαθητής, φοιτητής και πτυχιούχος, εξαίρετος θεολόγος και ομιλητής, φωτεινός κληρικός και ιεραπόστολος, πανεπιστημιακός καθηγητής, τιτουλάριος επίσκοπος, Αρχιεπίσκοπος, κοινωνικός εργάτης με πανελλήνια και διεθνή αναγνώριση. Να τι κατάφερε ένα παιδάκι, που ‘’έφαγε’’ τον Θεό.
Στα πρώτα φοιτητικά μου χρόνια.
Όταν γνώρισα τον Αναστάσιο, ήταν κατηχητής στο Ανώτερο Κατηχητικό της ενορίας του Αγίου Κωνσταντίνου Ομονοίας, στο οποίο μετέβαιναν και μαθητές από διάφορα σημεία της Αθήνας, για να ακούσουν τον Αναστάσιο σε ένα πρωτόγνωρο τρόπο κατηχητικής επικοινωνίας με τη νεότητα. Πολλά χρόνια αργότερα με πληροφόρησαν συνάδελφοι μου δικαστικοί, ότι παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον τα μαθήματα του Αναστασίου. Από την τηλεόραση άκουσα και πρόσωπα, που είναι στην ενεργό πολιτική ζωή, ότι υπήρχαν ακροατές του. Απολάμβανα και εγώ, ως φοιτητής, ομιλίες και παρακολουθούσα τις δραστηριότητές του.
Στα μετέπειτα χρόνια.
Με τη λήξη του πτυχίου μου, τη στρατιωτική θητεία και την υπηρεσία μου στην επαρχία, για αρκετά χρόνια έχασα την επαφή μου με τον Αναστάσιο, αλλά είχα τις πληροφορίες για τη χειροτονία του σε ιερομόναχο, την ιεραποστολική δραστηριότητά του στην Αφρική και την ανάδειξή του σε καθηγητή της Θεολογικής Σχολής. Αργότερα τη χειροτονία του σε τιτουλάριο επίσκοπο Ανδρούσης και βοηθό του Αρχιεπισκόπου Αθηνών, το διορισμό του ως Διευθυντή της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος και αργότερα ως τοποτηρητή στη Μητρόπολη Ειρηνουπόλεως Ανατ. Αφρικής.
Ο Αναστάσιος με την έναρξη του ιεραποστολικού του έργου συνέστησε, με νεαρούς συνεργάτες του, το σωματείο ΠΟΡΕΥΘΕΝΤΕΣ, του οποίου διατέλεσε ισόβιος πρόεδρος. Σκοπός του σωματείου ήταν η υποβοήθηση της εξωτερικής ιεραποστολής με χρήματα, υλικοτεχνικά μέσα και επισκέψεις κλιμακίων στις εκκλησίες της Αφρικής και αλλού. Λειτούργησε συνεργείο, που αναπαλαίωνε χάρτινες εικόνες σε ξύλινο πλαίσιο και συνεργείο ιερορραπτικής για λειτουργικά άμφια και καλύμματα, με τα οποία προμήθευε εκκλησίες της Αφρικής (στις οποίες συνεχίζεται η προσφορά) και για αρκετό διάστημα της Αλβανίας.
Στα γεγονότα της Νομικής το 1973.
Ήταν η πρώτη εξέγερση των ελλήνων φοιτητών κατά της δικτατορίας. Όταν οι φοιτητές κλείστηκαν στο κτήριο της Νομικής Σχολής στην οδό Σόλωνος, φώναζαν συνθήματα εναντίον της δικτατορίας, ανέβηκαν στην ταράτσα και κρέμασαν πανό με συνθήματα. Η αστυνομία είχε περικυκλώσει όλο το οικοδομικό τετράγωνο για 2 ή 3 ημέρες. Ο Αναστάσιος, όντας καθηγητής, σκέφθηκε ότι ‘’οι φοιτητές μας πεινούν’’ και ήθελε να τους πάει ψωμί, παρά τον αποκλεισμό. Έκρυψε κάτω από τα ράσα του όσο ψωμί μπορούσε (υπάρχει και η πληροφορία, ότι βοηθήθηκε από δεύτερο κληρικό), μπήκε ανενόχλητος, ως κληρικός, στο Νεκροτομείο, που στεγαζόταν στο ισόγειο του ιδίου κτηριακού συγκροτήματος, πέρασε στην αυλή του, έσπασε ένα τζάμι του κτηρίου της Νομικής και μπήκε στο υπόγειο. Συνάντησε τους φοιτητές, έδωσε το ψωμί και επέστρεψε με τον ίδιο τρόπο, ανενόχλητος. Το γεγονός έγινε γνωστό τις πρώτες ημέρες της μεταπολίτευσης, όταν το ανέφερε στη τηλεόραση ένας φοιτητής, τονίζοντας ότι ‘’μόνο ένας επίσκοπος Αναστάσιος μας έφερε ψωμί’’.
Αντιστασιακός ο Αναστάσιος; Όχι, αλλά άνθρωπος της αγάπης, που αψηφά κάθε κίνδυνο.
Στα όψιμα φοιτητικά μου χρόνια.
Σε ηλικία 44 ετών και έχοντας το βαθμό του εφέτη, φοίτησα στην Θεολογική Σχολή της Αθήνας, μετά από ειδικές κατατακτήριες εξετάσεις. Εκεί συνάντησα τον Αναστάσιο ως καθηγητή της Θρησκειολογίας, με αντικείμενο τις ανατολικές θρησκείες, τα αφρικανικά θρησκεύματα και το Ισλάμ. Είχα 4 χρόνια διαρκούς επαφής μαζί του, αν και η επαγγελματική μου απασχόληση δεν μου άφηνε αρκετό χρόνο, να παρακολουθώ τα μαθήματα. Ήταν πάντως μία ευκαιρία αναζωπύρωσης των σχέσεων μας, στις οποίες επικρατούσε τόσο η σχέση παλαιάς γνωριμίας όσο και η σχέση καθηγητή – φοιτητή. Ο Αναστάσιος αγαπούσε αλλά δεν χαριζόταν και το συνειδητοποίησα στις προφορικές εξετάσεις του μαθήματός του, όπου οι απαντήσεις στις ερωτήσεις του προϋπέθεταν καλά διαβασμένο φοιτητή.
Το 1987 πήρα το πτυχίο μου και με το αντίγραφο στο χέρι επισκέφτηκα τον Αναστάσιο στο γραφείο του. Πήρε το πτυχίο και το ευλόγησε, παρά τις αντιρρήσεις μου, που ήθελα να ευλογήσει εμένα. Δεν κατάλαβα αυτόν τον συμβολισμό. Πού οδηγούσε η ευλογία αυτή; Στην μετέπειτα συνεργασία μας ή στη συγγραφή θεολογικών βοηθημάτων, που επιχειρώ στο πέρας του επίγειου βίου μου;
Ο Αναστάσιος ως Πατριαρχικός Έξαρχος.
Το 1991 το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, ως Πρεσβυγενής Εκκλησία, όπως είχε δικαίωμα και υποχρέωση, επιχείρησε να ανασυστήσει την καταργημένη εκ των πραγμάτων Αυτοκέφαλη Εκκλησία της Αλβανίας, την οποία είχε αναγνωρίσει το 1937 ο Πατριάρχης Βενιαμίν Α΄ και η οποία το 1945 περιορίστηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς και το 1967 καταργήθηκε (απαγορεύτηκε με νόμο) εντελώς. Οι Ναοί σφραγίστηκαν ή κατεδαφίστηκαν ή άλλαξαν χρήση, οι ιερείς αποσχηματίστηκαν και επικράτησε ένα νομικά και πολιτικά στηριζόμενο καθεστώς αθεΐας επί 24 χρόνια. Ελάχιστοι ιερείς είχαν απομείνει το 1991 και μερικοί τελούσαν κρυφά ορισμένα μυστήρια. Τελούσαν το Βάπτισμα αλλά δεν είχαν Άγιο Μύρο για το Χρίσμα. Τελούσαν κρυφά γάμους, βαφτίσεις, ευχέλαια και Θείες Λειτουργίες, προφανώς και εξομολογήσεις. Ο θρησκευόμενος λαός ελλήνων και αλβανών υπέφερε, αγωνιούσε αλλά διατηρούσε την προσμονή για επαναλειτουργία της εκκλησίας.
Ο Πατριάρχης ρώτησε τον Αναστάσιο, αν δέχεται, ως Πατριαρχικός Έξαρχος, να επιχειρήσει την αναβίωση της Αλβανικής Εκκλησίας, σε εποχή που επικρατούσε ακόμα το κομμουνιστικό καθεστώς υπό τον Αλία, διάδοχο του σκληρού Εμβέρ Χότζα. Ο Αναστάσιος ζήτησε χρόνο να προσευχηθεί και τελικά δέχτηκε. Πήγε στην Αλβανία με συνοδεία λαϊκών συνεργατών, αναζήτησε τον καθεδρικό ναό, που είχε μετατραπεί σε γυμναστήριο και φώναξε στην αλβανική γλώσσα στους συγκεντρωμένους χριστιανούς το ‘’Χριστός Ανέστη’’ αν και ήταν καλοκαίρι. Ήθελε να δηλώσει, ότι ήδη ανασταίνεται η εκκλησία στην Αλβανία.
Στο τέλος μιας μικρής τελετής τον πλησίασε ένας αλβανός και του είπε σε άπταιστα ελληνικά ‘’Σεβασμιώτατε, είμαι ο μοναδικός επιζών θεολόγος της Αλβανίας. Μαζί με τους άλλους τρεις θεολόγους, που υπήρχαν, είχαμε συμφωνήσει, ότι όποιος επιζεί κατά την επαναλειτουργία της Εκκλησίας, θα μπει μέσα στον Ναό και θα φωνάξει το Χριστός Ανέστη. Ήδη το φωνάξατε εσείς. Σεβασμιώτατε είμαι στη διάθεση σας’’.
Ήταν ο Δημήτρης Μπεντούλι, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Θεολογική Σχολή της Αθήνας και έμενε εκεί με την βορειοηπειρώτισσα σύζυγο του Αρετή μέχρι το 1945, οπότε, πριν κλείσουν τα σύνορα, πήγαν στην Αλβανία. Τον γνώρισα προσωπικά, όταν ήλθε για νοσηλεία στο Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, όπου νοσηλεύτηκε δωρεάν από τον ιδιοκτήτη Γεώργιο Αποστολόπουλο, ο οποίος προσέφερε πολλά στην προσπάθεια του Αναστασίου. Μου διηγήθηκε την παραπάνω συνάντησή του με τον Αναστάσιο και μου έδειξε φωτογραφίες με τους άλλους τρεις θεολόγους, όταν, αψηφώντας κάθε κίνδυνο διωγμού, πήγαιναν στα βουνά, έχοντας εικόνες στα ταγάρια τους, τις οποίες τοποθετούσαν στο δάσος και έκαναν παράκληση. Ο Μπεντούλι βοήθησε πολύ τον Αναστάσιο, μεταφράζοντας στην αλβανική γλώσσα λειτουργικά και μουσικά βιβλία, καθώς ήταν και εξαίρετος ψάλτης. Στα λίγα χρόνια, που του απέμεναν, ήταν ο υπ’ αριθμός 1 συνεργάτης του Αναστασίου στην Αλβανία.
Είχαν κάπως αδρανήσει τα καταπιεστικά της Εκκλησίας μέτρα, όταν κυβερνούσε ο Αλία, ο οποίος επέτρεψε τις εκκλησιαστικές δραστηριότητες και η Αλβανία άρχισε να βγαίνει από την απομόνωσή της. Όμως σε κάθε κίνηση του Αναστασίου, τον ακολουθούσε αυτοκίνητο της μυστικής αστυνομίας. Ο Αναστάσιος ήθελε να επικοινωνήσει με τον Αλία αλλά δεν είχε τον τρόπο. Τελικά το κατάφερε ως εξής: Ήταν μαζί του ο Γιώργος Παπαζάχος, καθηγητής της καρδιολογίας, ο οποίος πήγε στο Πανεπιστήμιο, αναζητώντας τον ομόλογό του καθηγητή. Αυτός ήταν ο προσωπικός γιατρός του Αλία και με τη μεσολάβησή του ο Αναστάσιος τον συνάντησε. Όπως μας διηγήθηκε ο Παπαζάχος, φοβόταν μήπως δεν βγουν ζωντανοί απ’ εκεί και έκανε συνεχώς κομποσκοίνι μέσα στην τσέπη του προσευχόμενος. Αλλ’ ω του θαύματος. Απ’ εκείνη την ημέρα σταμάτησε η παρακολούθηση από τη μυστική αστυνομία και το κρατικό ραδιόφωνο μετέδιδε τις επόμενες κινήσεις του Αναστασίου. Θαύμα; Επίδραση της προσωπικότητας του Αναστασίου; Και τα δύο μαζί.
Στις 2 Αυγούστου, εορτή του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, ο Αναστάσιος λειτούργησε στην μονή του στο Κολικόντασι. Βγήκαν τα σφραγίδια από τους κρυψώνες και οι γυναίκες πήγαν θαυμάσια πρόσφορα. Βγήκαν και οι εικόνες από σεντούκια και ντουλάπες, όπου είχαν ‘’φυλακιστεί’’ καλυμμένες με σανίδια. Θαύμα και αυτό.
Πρόσφατα οι τηλεοπτικοί σταθμοί έδειχναν ένα στιγμιότυπο, με τον Αναστάσιο να αγκαλιάζει μία κυρτωμένη γριούλα. Συνέβη στην Κορυτσά. Η γριούλα καθόταν σε πεζούλι έξω από το σπίτι της και ο Αναστάσιος περνούσε απ’ εκεί. Η γριούλα, βλέποντας ρασοφόρο με εγκόλπιο, άρχισε να φωνάζει ‘’Δεσπότης πάλι στην πόλη μας’’. Έτρεξε πάνω του, ο Αναστάσιος την αγκάλιασε και ο Γιώργος Παπαζάχος αποθανάτισε το συμβάν, φωτογραφίζοντάς τους.
Πάσχα του 1992. Στο εξοχικό ενός φίλου.
Το Σάββατο του Πάσχα ήμασταν καλεσμένοι λίγοι φίλοι στο εξοχικό του δικηγόρου Θεοδώρου Σιούφα, παλαιού συνεργάτη του Αναστασίου. Παρών και ο Αναστάσιος, ο οποίος ήταν ακόμα Πατριαρχικός Έξαρχος. Μοναδικό θέμα συζήτησης η μέχρι τότε δράση του, μέρος της οποίας μας εξέθεσε, ζητώντας απόλυτη μυστικότητα. Το καθεστώς στην Αλβανία ήταν ακόμη καταπιεστικό και μία ξαφνική αλλαγή γνώμης για τον έλληνα Αναστάσιο μπορούσε να του απαγορεύσει την είσοδό του στην Αλβανία. Κατά πρώτον μάθαμε, ότι ο ορθόδοξος λαός στην Αλβανία δεν περιοριζόταν στους ελληνικής καταγωγής βορειοηπειρώτες αλλά επεκτεινόταν σε περισσότερους αλβανούς. Βάσει προπολεμικών στατιστικών ο ορθόδοξος πληθυσμός αποτελούσε το 20% του συνόλου, ο καθολικός το 10% και ο μουσουλμανικός το 70%. (Μεταφέρω τα ποσοστά με επιφύλαξη). Υπήρχαν περίπου 250.000 βορειοηπειρώτες και 400.000 αλβανοί. Μας ανακοίνωσε ότι ήδη είχε στείλει Άγιο Μύρο στην Αλβανία, κρυμμένο σε ένα μεγάλο μπουκάλι με χάπια. Ότι είχε προβεί στις δύο πρώτες χειροτονίες, χωρίς
να αποκαλύψει το πότε και πού έγιναν. Στις ερωτήσεις μας, αν θα ήταν εύκολο το έργο του στην Αλβανία κι’ αν κινδύνευε η ζωή του, μας έφερε ως παράδειγμα τον Αναστημένο Χριστό, ο οποίος εμφανίστηκε στους μαθητές του λέγοντας ‘’Ειρήνη υμίν’’ και ταυτόχρονα έδειχνε τα τρυπημένα από καρφιά χέρια και πόδια Του. Εξήγησε ο Αναστάσιος, ότι έργο χωρίς πόνο δεν γίνεται και όποιος αυτές τις στιγμές βοηθά στην ανασύσταση της Αλβανικής Εκκλησίας, προσκυνά το Αναστημένο Σώμα του Χριστού. Βαθυστόχαστα και αληθινά λόγια, που είχαν και το αποτέλεσμα τους.
Φεύγοντας από το εξοχικό μαζί με τον Βαγγέλη Κρουσταλλάκη, τότε αρεοπαγίτη και μετέπειτα Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, μου είπε: ‘’Θόδωρε άκουσες τον Αναστάσιο; Παρά το βαρύ έργο μας, πρέπει να του αφιερώσουμε μέρος του χρόνου μας’’. Ο Βαγγέλης μαζί με τον Γιώργο Παπαζάχο έγιναν οι πιο στενοί συνεργάτες του. (Εγώ ελάχιστα προσέφερα). Ο Γιώργος, μεταξύ άλλων, συντόνιζε την παροχή ιατρικής βοήθειας σε ασθενείς, που έστελνε ο Αναστάσιος από την Αλβανία. Ο Βαγγέλης έγινε ταμίας του. Ο Αναστάσιος, πηγαίνοντας στην Αλβανία είχε ως χρηματική βοήθεια μόνο το μισθό του από το Πανεπιστήμιο. Με συνεισφορές από φίλους ο Βαγγέλης έστειλε τα πρώτα 70.000.000 δραχμές, οι οποίες αργότερα πολλαπλασιάστηκαν, ιδίως όταν κινητοποιήθηκε επιτέλους το ελληνικό δημόσιο αλλά κυρίως ορισμένες τράπεζες, που προσέφεραν αρκετά εκατομμύρια ευρώ. Τα χρήματα στέλνονταν μέσω της Τραπέζης της Ελλάδος.
Συνεννόηση με την ορθόδοξη αλβανική παροικία της Αμερικής.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο κατέληξε στην απόφαση να προτείνει στον Αναστάσιο τη θέση του Αρχιεπισκόπου της Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Αλβανίας. Ο Αναστάσιος γνώριζε, ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής υπήρχε μία πολυπληθής και δραστήρια αλβανική παροικία ορθοδόξων, η οποία διέθετε και κληρικούς. Θεώρησε σκόπιμο, πριν απαντήσει στο Πατριαρχείο, να συνεννοηθεί με τους αλβανούς της Αμερικής και να ζητήσει τη σύμφωνη γνώμη τους. Οι αλβανοί στην αρχή ήταν επιφυλακτικοί, αλλά η προσωπικότητα και το μέχρι τότε έργο του Αναστασίου τους έπεισαν και τον ενέκριναν. Του έστειλαν μάλιστα και έναν ιερέα τον π. Ηλία Κάτρη, για τον συνδράμει στη διαδικασία της ενθρόνισης και να συνεργαστεί μαζί του για ένα χρονικό διάστημα.
Η αποστολή τροφίμων και άλλων ειδών στην Αλβανία.
Όπως είχα ακούσει τότε, ο Αναστάσιος στην πρώτη του μετάβαση στην Αλβανία είχε μαζί του τρεις νταλίκες με τρόφιμα, τα οποία μοιράστηκαν σε τρία χωριά. Ένα με κατοίκους ορθοδόξους, ένα με καθολικούς και ένα με μουσουλμάνους. Στην Αθήνα άρχισε η συγκέντρωση και αποστολή τροφίμων στην Αλβανία. Νοικιάστηκε αποθήκη, η οποία γέμιζε με τρόφιμα, που στέλνονταν και από την επαρχία και τα πιο πολλά διακινούνταν μέσω της Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέα, η οποία είχε στείλει τρεις μοναχές στην Αλβανία (όπως είχε στείλει στο παρελθόν στην Αφρική και στην Κορέα), για να συνδράμουν το ιεραποστολικό έργο στο χώρο των γυναικών. Θυμάμαι μία νταλίκα, που έφτασε στην Μονή Καρέα από την Κάλυμνο με τρόφιμα, που συγκέντρωσε ένας ιερέας. Θυμάμαι μία νταλίκα (σχεδόν σαράβαλο) που ήρθε από την Αλβανία στην Μονή Καρέα και φόρτωσε τρόφιμα.
Επίσης θυμάμαι και ένα φορτηγό με τρόφιμα, που συγκέντρωσαν φίλοι μου από την Καλαμάτα και περιείχε, μεταξύ των άλλων οινόπνευμα από την επιχείρηση Λιναρδάκη (είδος σπάνιο τότε στην Αλβανία) και γλυκά (ατομικά κανταΐφια) από την επιχείρηση Αθανασίου. Δοκίμασε ένα ο Αναστάσιος, του άρεσε και παρήγγειλε, μέσω εμού, 1.500 κομμάτια για την ενθρόνιση.
Στην Αλβανία υπήρχε μία μόνο κολυμβήθρα στα Τίρανα και ένας ιερομόναχος, που πήγε εκεί να βοηθήσει, μου είπε, ότι ντρεπόταν, που βάφτιζε μικρά παιδιά σε πλαστικές λεκάνες. Έγιναν προσπάθειες και στάλθηκαν κολυμπήθρες, μία μάλιστα με χρήματα που έδωσαν γυναίκες του χωριού μου, οι οποίες έστειλαν επίσης λάδι και σαπούνι, σπάνια είδη τότε στην Αλβανία. Στάλθηκαν επίσης διάφορα εκκλησιαστικά είδη, όπως ευαγγέλια, εικόνες, άμφια, σταυροί, λιβάνι και από το Ίδρυμα Ευαγγελίστριας Τήνου αποκέρια σε μεγάλη ποσότητα, για τις ανάγκες του πρώτου κηροπλαστείου στα Τίρανα. Με τον Βαγγέλη Κρουσταλλάκη κάναμε μία εκπομπή στο ραδιοφωνικό σταθμό της Πειραϊκής Εκκλησίας και, αφού υπολογίστηκε ο πιθανός αριθμός των ακροατών σε 3.500, ζητήσαμε να προσφέρει ένα κουτί γάλα ο καθένας. Οι ακροατές ανταποκρίθηκαν και τελικά μαζί με χαρτοκιβώτια, που διέθεσε η Αρχιεπισκοπή Αθηνών, συγκεντρώθηκαν περίπου 35.000 κουτιά γάλατος.
Η ενθρόνιση.
Οριστικοποιήθηκε η εκλογή του Αναστασίου ως Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας και ορίστηκε η ενθρόνιση για τις 2 Αυγούστου 1992. Μερικοί συνεργάτες πήγαν αεροπορικώς στην Αλβανία λίγες μέρες νωρίτερα και οι υπόλοιποι πήγαμε με τουριστικό λεωφορείο, το οποίο χρειάστηκε 16 ώρες, για να μας πάει στο Δυρράχιο, όπου μείναμε την πρώτη νύχτα. Άλλο ένα λεωφορείο πήγε από την Άρτα. Από το Οικουμενικό Πατριαρχείο πήγαν δύο Μητροπολίτες, για να ενθρονίσουν τον Αναστάσιο και να του παραδώσουν την Αρχιεπισκοπική Ράβδο. Ο ένας Μητροπολίτης λειτούργησε, ενώ ο Αναστάσιος, ασθενής με 38ο πυρετό, δεν έλαβε μέρος.
Ένας από εμάς, γιατρός και γνώστης της βυζαντινής μουσικής είχε πάρει τα μουσικά του βιβλία, για να ψάλλει στην Λειτουργία, νομίζοντας ότι θα γίνει στην ελληνική γλώσσα, καθόσον, όπως πολλοί άλλοι, ταύτιζε την αλβανική εκκλησία με την περιοχή των βορειοηπειρωτών. Όταν φτάσαμε από το Δυρράχιο στα Τίρανα, διαπιστώσαμε, ότι μέσα στην εκκλησία (η οποία από γυμναστήριο είχε ήδη μετατραπεί σε ναό) έψελνε τον Όρθρο στα αλβανικά ο χορός των ψαλτών. Ο γιατρός έμεινε με τα βιβλία στο χέρι. Στην Θεία Λειτουργία έλαβε μέρος και μία μικτή καλλιτεχνική χορωδία από μέλη της Λυρικής Σκηνής των Τιράνων, ενώ στο κοινωνικό έψαλε στα αλβανικά το ‘’Εξομολογείσθε τω Κυρίω…’’ μία χορωδία μικρών κοριτσιών από την Κορυτσά.
Όταν τελείωσε η Θεία Λειτουργία, βγήκε στην Ωραία Πύλη ο ιερέας π. Ηλίας Κάτρης και μίλησε για την επικείμενη ενθρόνιση. Οι ψάλτες έψελναν τα απαραίτητα τροπάρια, τα οποία εμείς καταλαβαίναμε από τη μουσική τους, όπως το ‘’Ευλογητός ει Χριστέ ο Θεός ημών…’’ και ‘’Ότε καταβάς τας γλώσσας συνέχεε…’’. Έπειτα το ‘’Πάτερ ημὠν …’’ στα αλβανικά το απήγγειλε με ενθουσιασμό όλο το εκκλησίασμα. Ανέβηκε στον επισκοπικό θρόνο ο Αναστάσιος, του παρέδωσαν την Ράβδο και άρχισε να μιλά στα ελληνικά βέβαια, με διερμηνέα.
Στη μέση της ομιλίας του μία ομάδα αλβανών άρχισε να διαμαρτύρεται φωνάζοντας ‘’γιό Αναστάση’’ δηλαδή ‘’όχι Αναστάσιε’’. Μας ενημέρωσαν, ότι ήταν παιδιά των τσάμηδων, οι οποίοι το 1944, όντες συνεργάτες των γερμανών, αναγκάστηκαν να διαφύγουν στην Αλβανία. Εξήγησαν στον Αναστάσιο τί συμβαίνει και τον προέτρεψαν να σταματήσει την ομιλία λέγοντας το ‘’δι’ ευχών …’’. Ο Αναστάσιος μπήκε στο Ιερό. Αυθόρμητα αλβανοί και έλληνες χριστιανοί σχηματίσαμε με τα σώματά μας ένα διάδρομο-φράγμα, για να βγει ασφαλής ο Αναστάσιος από την Εκκλησία και περιμέναμε, ώσπου ενημερωθήκαμε ότι ο Αναστάσιος φυγαδεύτηκε από το πορτάκι του Ιερού και βρισκόταν ήδη στο ξενοδοχείο Τιράνα. Εκεί πήγαμε και εμείς για το ενθρονιστήριο γεύμα. Στην ενθρόνιση παραβρέθηκαν οι έλληνες μητροπολίτες Ιωαννίνων (ως εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών) Αργολίδας και Άρτας καθώς και ο, τότε λαϊκός, νυν μητροπολίτης Μάνης.
Το ενθρονιστήριο γεύμα.
Στη μεγάλη αίθουσα του ξενοδοχείου Τιράνα δόθηκε το ενθρονιστήριο γεύμα, στο οποίο παρεκάθησαν οι πιο πάνω Μητροπολίτες, εμείς οι ελλαδίτες, τα μέλη του Κληρικολαϊκού Σώματος, το οποίο ήδη είχε συστήσει ο Αναστάσιος και άλλοι, που δεν τους γνωρίζαμε, ίσως μερικοί επίσημοι. Λόγω της νηστείας των ημερών και της ελλείψεως τροφίμων το γεύμα ήταν πολύ λιτό. Μία κουταλιά σουρωτό ρύζι, τρεις τηγανισμένες μικρές μπάμιες και τρία κομματάκια μελιτζάνας, ενώ το ψωμί είχε παρατεθεί σε μικρή πιατέλα, ανά τραπέζι, κομμένο σε φέτες σαν τσιγαρόχαρτο. Φυσικά αφήσαμε το ψωμί για τους ντόπιους. Στο τέλος προσφέρθηκε ένα διπλωμένο γλυκό και ένας από το τραπέζι μας είπε ‘’να και κάτι καλό που μας προσφέρουν οι αλβανοί΄΄. Τον προέτρεψα να διαβάσει την ετικέττα στο γλυκό και ανακάλυψε, ότι ήταν ένα από τα καλαματιανά κανταΐφια του Αθανασίου.
Το έργο του Αναστασίου στην Αλβανία.
Για το μεγάλο και πολύπτυχο έργο του χρειάζονται τόμοι ολόκληροι, έστω και για μία απλή περιγραφή του. Έγινε μέσα στο συμβολικό αριθμό των 33 ετών. Περιορίστηκα σε όσα γεγονότα είχα προσωπική αντίληψη. Σ’ αυτό το έργο ο Αναστάσιος είχε τη φώτιση και τη δύναμη του Θεού, αλλά κατά το ανθρώπινον, χρησιμοποίησε και συνεργάτες άλλους εδώ και άλλους στην Αλβανία, ιδίως έλληνες τεχνικούς. Προσωπικά είχα την ευλογία να συμπεριλαμβάνομαι στην μικρή ομάδα, που ο ίδιος αποκαλούσε συμβουλευτική και όταν ερχόταν από την Αλβανία, μας συγκέντρωνε και μας ‘’συμβουλευόταν’’. Αν είναι δυνατόν η σοφία του Αναστασίου να έχει ανάγκη των δικών μας συμβουλών. Είχε όμως η ταπείνωση του. Αναφέρω δύο μόνο περιπτώσεις. Μετά από ενάμισι χρόνο αρχιεπισκοπικής του δράσης, δεν είχε βγάλει φωτογραφία, απ’ αυτές που συνηθίζουν να βγάζουν οι Μητροπολίτες. Μας ρώτησε, αν πρέπει να βγάλει και φυσικά η απάντησή μας ήταν θετική και κάπως επιτιμητική επειδή καθυστερούσε.
Μας ρώτησε επίσης, αν πρέπει να δεχτεί δωρεά 15 εκατομμυρίων ευρώ, που του πρόσφερε ο τραπεζίτης Γιάννης Κωστόπουλος της Αlpha Βank. Τον παροτρύναμε να τα πάρει και εγώ είπα, να μη δεχτεί μετρητά, αλλά ένα βιβλιάριο ταμιευτηρίου. Του εξήγησα, ότι ένας τραπεζίτης, αν, από τα χρήματα που δίνει, μπορεί να κερδίσει κάτι, κρατώντας τα για λίγο στον ταμείο του, το εκτιμά ιδιαίτερα. Γέλασε ο Αναστάσιος και συμφώνησε, αποκαλώντας με ‘’πονηρό καλαματιανό’’. Σε λίγο καιρό ο Κωστόπουλος του έδωσε άλλα 40 εκατομμύρια ευρώ και, όταν άνοιξε υποκατάστημα στα Τίρανα, ζήτησε από τον Αναστάσιο έμπιστους ανθρώπους για την επάνδρωση του.
Επίλογος.
Η εξόδιος ακολουθία του Αναστασίου έγινε στις 30 Ιανουαρίου, εορτή των Τριών Ιεραρχών. Συμβολική ημέρα κατά την ταπεινή μου γνώμη. Την προηγούμενη έκανα την προαναφερόμενη τηλεοπτική εκπομπή στον τηλεοπτικό σταθμό BEST της Καλαμάτας. Πριν πάω στο σταθμό διάβασα τον Εσπερινό των Αγίων και εντυπωσιάστηκα από ένα τροπάριο, που έλεγε για τους Τρεις Ιεράρχες ‘’… οι μετά τους δώδεκα τρεις απόστολοι…‘’ παρομοιάζοντας τους αγίους αυτούς με τους 12 αποστόλους. Αμέσως σκέφθηκα ότι θα μπορούμε πλέον να λέμε ‘’οι μετά τους δώδεκα τέσσερις απόστολοι’’ συνυπολογίζοντας και τον Αναστάσιο. Όπως οι απόστολοι δημιούργησαν εξαρχής τις κατά τόπους εκκλησίες, έτσι και ο Αναστάσιος ανέστησε εξαρχής την εκκλησία της Αλβανίας. Έπειτα δημιούργησε μία ‘’βασιλιάδα’’ όπως ο Μέγας Βασίλειος, καλλιέργησε τη θεολογία όπως ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, συνδυάζοντάς την με ιεραποστολή και προσπάθησε να λύσει, κατά ένα μέρος, το υπαρκτό κοινωνικό πρόβλημα στην Αλβανία με το πολυσχιδές έργο του, όπως είχε πράξει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Μερικοί συζητούν την μελλοντική αγιοκατάταξή του. Αιωνία του η μνήμη.
Θεόδωρος Δημ. Λαφαζάνος. Επίτιμος Αντιπρόεδρος του Αρείου Πάγου και πτυχιούχος της Θεολογικής Σχολής.
Η/Υ ΠΗΓΗ:
Inter-Orthodox Centre “Porefthendes”
