… Την Άνοιξη του 1909 η Οθωμανική αυτοκρατορία έζησε μια ακόμα πολιτική κρίση, η οποία καθόρισε το μέλλον της χώρας και διαμόρφωσε έκτοτε τις συνθήκες ανάπτυξης της σύγχρονης Τουρκίας. Το «Επεισόδιο της 31ης Μαρτίου», όπως καθιερώθηκε να λέγεται το στρατιωτικό εκείνο κίνημα στα χρόνια της νεότερης τουρκικής ιστορίας, αν και κατεπνίγη εν τη γενέσει, προκάλεσε σαρωτικές αλλαγές στον κρατικό μηχανισμό και διαμόρφωσε την πολιτικής της αυτοκρατορίας τα επόμενα χρόνια.
Η αντεπανάσταση του 1909 εκδηλώθηκε στην Κωνσταντινούπολη από μονάδες του πεζικού που στασίασαν στους στρατώνες τους. Οι εξεγερμένοι, αφού διέσχισαν τη γέφυρα του Γαλατά, συγκεντρώθηκαν με ομάδες πολιτών στον αύλειο χώρο της Αγίας Σοφίας, έξω από το κοινοβούλιο, φωνάζοντας: «Ο Seriat! (ιερός νόμος) κινδυνεύει, θέλουμε το Seriat!» Η εξέγερση, ωστόσο, γρήγορα τέθηκε υπό έλεγχο από τις δυνάμεις του Απελευθερωτικού Στρατού και οι στασιαστές εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες.1
Τον Απρίλιο του 1909 ο έλεγχος της πολιτικής κατάστασης περνούσε στα χέρια των εθνικιστών του Κινήματος των Νεότουρκων. Πρώτη ενέργειά τους ήταν η εκθρόνιση του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ Β’ και η εκτόπισή του στη Θεσσαλονίκη. Στη θέση του τοποθετήθηκε ο αδελφός του Μεχμέτ Ρεσάτ Ε’, (Mehmed Resad V), ο οποίος θα τελούσε υπό την απόλυτη καθοδήγηση της επιτροπής Ένωση και Πρόοδος.
Οι δύο πρώτοι νόμοι της νέας πολιτικής ηγεσίας αφορούσαν τη λειτουργία των εθνοθρησκευτικών κοινοτήτων και την αντιμετώπιση των συγκρούσεων στη Μακεδονία. Ο πρώτος καταργούσε κάθε πολιτική ένωση με μη μουσουλμανικό εθνικό πρόσημο και επέβαλλε τη διακοπή λειτουργίας των ελληνικών και βουλγαρικών συλλόγων στη Μακεδονία. Ο δεύτερος νόμος καθιέρωνε τη σύσταση ειδικών καταδιωκτικών ταγμάτων, με σκοπό την οριστική εξουδετέρωση των ένοπλων αντάρτικων σωμάτων, των διαβόητων κομιτατζήδων, για την επικράτηση της ειρήνης στη Μακεδονία.2
Από τις πρώτες μέρες της επικράτησής τους οι εθνικιστές του Κινήματος παραμέρισαν την ιδέα ενός σύγχρονου αποκεντρωμένου κράτους, στο οποίο οι λαοί όλων των εθνοτήτων θα ζούσαν σε ένα καθεστώς ίσης, ελεύθερης και ειρηνικής συνύπαρξης. Η νέα πολιτική αποσκοπούσε στον βίαιο εκτουρκισμό της αυτοκρατορίας και στην αποδυνάμωση κάθε επιμέρους εθνικού σχήματος. Τους επόμενους μήνες η πολιτική των Νεότουρκων μετατράπηκε σε ένα τυραννικό καθεστώς, πολύ χειρότερο από αυτό που είχαν βιώσει οι πληθυσμοί της οθωμανικής αυτοκρατορίας στη διάρκεια της βασιλείας του Αβδούλ Χαμίτ. Η διοίκηση των Νεότουρκων στη Μακεδονία ήταν τόσο σκληρή απέναντι στους τοπικούς πληθυσμούς, ώστε μέχρι τα τέλη του 1910 οι πρώην εχθροί, Έλληνες και Βούλγαροι, σταματούσαν τις συγκρούσεις και πολλές φορές διευθετούσαν τις μεταξύ τους εκκλησιαστικές και άλλες διαφορές με ειρηνικά μέσα.3
Στις 17 Απριλίου 1909 ο Μητροπολίτης Δράμας έλαβε πατριαρχικό γράμμα που του ανακοίνωνε ότι είχαν γίνει εκ μέρους του Φαναρίου οι απαραίτητες ενέργειες, ώστε να μπορεί να πραγματοποιεί περιοδείες στην επαρχία του.
Στις 2 Μαΐου 1909 ο Χρυσόστομος μετέβη στο χωριό Βιτάστα (Κρηνίδα) Σερρών, προκειμένου να επιβλέψει τις εργασίες στο υπό ανέγερση σχολείο της κοινότητας. Εκεί του παρουσιάσθηκε ένας δεκανέας από παρακείμενο στρατιωτικό σταθμό και του ανακοίνωσε πως με απόφαση της διοίκησης που είχε κοινοποιηθεί σε όλους τους σταθμούς της περιοχής, του απαγορευόταν στο εξής να πραγματοποιεί περιοδείες. Ο ιεράρχης ζήτησε από τον στρατιωτικό να του κοινοποιηθεί η σχετική απόφαση, ώστε να γνωρίζει και ο ίδιος ποιον έπρεπε να θεωρεί υπεύθυνο για τη νέα αυτή παράνομη απαγόρευση. Ο δεκανέας, ωστόσο, μη έχοντας κάποιο έγγραφο, επέστρεψε στην έδρα της Υποδιοίκησης στη Ζηλιάχοβα (Νέα Ζίχνη) και ανέφερε το συμβάν.
Την επομένη, Κυριακή 3 Μαΐου 1909, ο Χρυσόστομος λειτούργησε στο χωριό Κιούπ κιοϊ (Πρώτη) Σερρών και μετά κατέλυσε στην οικία του Μουχτάρη της κοινότητας. Το μεσημέρι κατέφθασε στο χωριό ισχυρή δύναμη πεζών και έφιππων χωροφυλάκων, οι οποίοι περικύκλωσαν την οικία στην οποία βρισκόταν ο άγιος, απαγορεύοντας σε όσους ήταν εκεί να πλησιάζουν.
Αφού απομάκρυναν από το σπίτι τον Αρχιερατικό επίτροπο και οικονόμο του χωριού πατέρα Χριστόδουλο και τον υπόλοιπο κόσμο, διέταξαν τον μητροπολίτη να επιστρέψει στη Δράμα συνοδεία δύο χωροφυλάκων, διαμηνύοντας ότι σε αντίθετη περίπτωση θα έπρεπε να κρατηθεί προκειμένου να ενημερώσουν τον Μουλαζίμη (υπολοχαγό) για τα περαιτέρω. Ο Χρυσόστομος, μη θέλοντας να δώσει συνέχεια στο περιστατικό, ενημέρωσε τους επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης ότι αναχωρούσε αμέσως για την έδρα της Μητροπόλεως.
Καθ’ οδόν όμως για τη Δράμα συνάντησαν τον ιεράρχη δύο έφιπποι χωροφύλακες, οι οποίοι, αφού του έφραξαν τον δρόμο, του ανακοίνωσαν ότι τον ζητούσε ο Μουλαζίμης Μπαχρή Εφέντης. Τη στιγμή εκείνη έφτασε στο σημείο και ο εν λόγω αξιωματικός. Βλοσυρός και απειλητικός, κρατώντας στο χέρι του μαστίγιο, ρώτησε τον μητροπολίτη με ποιο δικαίωμα είχε ζητήσει την προηγούμενη μέρα να του κοινοποιηθεί η εντολή να μην πραγματοποιεί περιοδείες στο επαρχιακό διαμέρισμα της Ζίχνης.
Ο Χρυσόστομος ψύχραιμος του είπε ότι ζήτησε να του κοινοποιηθεί η διαταγή με το δικαίωμα που του παρείχε το σύνταγμα σύμφωνα με το οποίο κανείς δεν διώκεται χωρίς προηγουμένως να έχει εκδοθεί νόμιμη και γραπτή εις βάρος του απόφαση. Παρ’ όλα αυτά, πρόσθεσε ότι δεν είχε αντιταχθεί στη βούληση των αρχών και επέστρεφε στη Δράμα.
Οργισμένος ο αξιωματικός απάντησε στον ιεράρχη ότι δεν του επέτρεπε να συνεχίσει το ταξίδι, αλλά θα έπρεπε να τον ακολουθήσει στο παρακείμενο χωριό Κρομμύστα (Κορμίστα), όπου θα κρατείτο μέχρι την επομένη για να τον συνοδεύσει στρατιωτικό απόσπασμα. Ο Χρυσόστομος αρνήθηκε να συμμορφωθεί και ο Μουλαζίμης άρχισε να τον βρίζει και να τον απειλεί.
Το περιστατικό έγινε αντιληπτό από κατοίκους του χωριού Τζερέπλιανη (Ηλιοκώμη) Σερρών, οι οποίοι, φοβούμενοι για τη ζωή και την ασφάλεια του μητροπολίτη, κατέφθασαν στο σημείο. Όταν αυτοί προσέγγισαν τον άγιο για να ασπασθούν τη δεξιά του, μαινόμενος ο Μπαχρή Εφέντης τους απωθούσε με άγριες φωνές και προπηλακισμούς.
Για να αποφύγει ο Χρυσόστομος ένα επεισόδιο με απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για τον ίδιο όσο και για τους συγκεντρωμένους χωρικούς, διέταξε τον καβάση του να επιταχύνει την άμαξα, ώστε να απομακρυνθούν από το σημείο. Μετά από καταδίωξη μισής ώρας από τον αξιωματικό και τους έφιππους χωροφύλακες, ο μητροπολίτης με τη συνοδεία του κατάφεραν να ξεφύγουν και να επιστρέψουν εξαντλημένοι στην πόλη της Δράμας, έχοντας διανύσει απόσταση τριών ωρών.4
Συγκλονισμένοι οι κάτοικοι των χωριών Κιούπ κιοϊ, Κορμίστα και Τζερέπλιανη από τη βάναυση συμπεριφορά των αρχών εναντίον του Χρυσοστόμου απέστειλαν στο πατριαρχείο συγκινητικές επιστολές συμπαράστασης για τον μητροπολίτη Δράμας.5
Ήταν φανερό πως η ρήξη του αγίου με τις τουρκικές αρχές δεν είχε προηγούμενο. Η πρωτοφανής και αναπάντεχη αντίδραση για την πραγματοποίηση μιας νέας περιοδείας του ιεράρχη καθιστούσε αδύνατη την περαιτέρω διακονία του Χρυσοστόμου στην επαρχία του. Από την άλλη, το πατριαρχείο δεν είχε πολλά περιθώρια ελιγμών στην περίπτωση του μητροπολίτη Δράμας. Η επιδείνωση των σχέσεών του με την ηγεσία των Νεότουρκων και οι συνεχείς υπουργικές αποφάσεις για την ανάκλησή του είχαν φέρει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση το Φανάρι, το οποίο αναζητούσε τρόπο για τη λύση του μητροπολιτικού ζητήματος της Δράμας.
Υποσημειώσεις.
1. Lewis, ό. π. σσ’. 435-436
2. Ό. π. σσ’. 437-438
3. Dakin, ό. π., σ’. 269 & ΕΑ ΛΑ (1911) 282.
4. Το αρχείον, τ. Α’, σσ’. 251-257
5. Ό. π., σσ’. 257-261
Από το βιβλίο του Αθανασίου Μπιλιανού Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Από τον Μακεδονικό Αγώνα στη Μικρασιατική καταστροφή.
Εκδόσεις ΑΡΜΟΣ, Αθήναι, Σεπτέμβριος 2021.
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
Παράβαλε και:
Επιστροφή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Δράμα (μέρος Α’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
Επιστροφή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Δράμα (μέρος Β’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
Επιστροφή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Δράμα (μέρος Γ’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
Επιστροφή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Δράμα (μέρος Δ’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
Επιστροφή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης στη Δράμα (μέρος Ε’) – Αθανασίου Μπιλιανού.
