Ο μέγας ούτος μαθηματικός και μηχανικός της αρχαιότητος εγεννήθη εις τας Συρακούσας της Σικελίας κατά το 287 π.Χ. Κατήγετο από πλουσίαν και βασιλικήν οικογένειαν και ήτο συγγενής του τυράννου των Συρακουσών Ιέρωνος. Νέος μετέβη εις την Αίγυπτον, όπου έμεινε πολύν χρόνον και εκεί συνεπλήρωσε τας μαθηματικάς γνώσεις του. Μετά ταύτα επέστρεψεν εις τας Συρακούσας και εγκατεστάθη εις την αυλήν του συγγενούς του Ιέρωνος.
Ο Ιέρων ετίμα τον Αρχιμήδην και προσέφερεν εις αυτόν τα μέσα βίου ανέτου. Άλλ’ η επιστήμη ήτο η μόνη απόλαυσις του σοφού ανδρός. Ανακαλύψεις έξοχοι εδόξασαν το όνομά του.
Είχε κατασκευάσει πλήθος οργάνων. Με την βοήθειαν μοχλών και τροχαλιών ηύξανε καταπληκτικώς το αποτέλεσμα της κινητηρίου δυνάμεως. Και δι’αυτών δια μετρίας ενεργείας ενίκα υπερμεγέθεις αντιστάσεις.
Ο Αρχιμήδης είπε κάποτε εις τον Ιέρωνα, ότι με ασήμαντον σχεδόν δύναμιν ηδύνατο να σηκώση φορτίον βάρους, όσον ήθελε φαντασθή μεγάλου. «Δος μοι πα στω και ταν γαν κινήσω», έλεγεν εις τον Ιέρωνα. Δηλαδή «δος μου που να σταθώ και θα κινήσω την γην». Εκείνος εζήτησε τότε από τον Αρχιμήδην να αποδείξη την αλήθειαν των λόγων του με εν πείραμα. Τον εκάλεσε να κινήση μέγιστον βάρος δια μικράς δυνάμεως. Ο Αρχιμήδης εδέχθη την πρότασιν και ιδού πώς:
Ο Ιέρων διετήρει εις τον λιμένα των Συρακουσών πλοία βάρους πολλών τόννων. Ο μαθηματικός εξέλεξεν εξ αυτών το βαρύτερον και το έσυρεν εις την ξηράν, αλλά με πολύν κόπον και με την βοήθειαν πολλών χειρών. Κατόπιν διέταξε να θέσουν εις αυτό το φορτίον και τόσους άνδρας, όσους ηδύνατο να περιλάβη. Τότε, αφού εκάθισεν εις απόστασιν από του πλοίου τούτου, έσυρε δια μόνης της χειρός ησύχως το άκρον της μηχανής με πολλάς τροχαλίας. Και έφερε το πλοίον προς το μέρος του. Από την ημέραν εκείνην ο λαός των Συρακουσών δεν είχε καμμίαν αμφιβολίαν περί της επιστήμης του σοφού μηχανικού.
Εις τον Αρχιμήδην ανήκειη ανακάλυψις της αρχής, καθ’ ην «παν σώμα βυθιζόμενον εις υγρόν χάνει τόσον βάρος, όσον είναι το βάρος του υγρού, το οποίον εκτοπίζει».
Την ανακάλυψιν αυτήν έκαμεν ως εξής:
Ο Ιέρων είχε παραδώσει εις χρυσοχόον ποσότητα χρυσού διανα του κατασκευάση ένα στέφανον. Ο χρυσοχόος αφήρεσε μέρος του χρυσού και το αντικατέστησε με άργυρον ίσου βάρους. Ούτω κατεσκεύασε στέφανον, ο οποίος δεν ήτο εκ καθαρού χρυσού, αλλά ήτο μείγμα χρυσού και αργύρου. Ο Ιέρων υπώπτευσε την απάτην. Δεν ήθελεν όμως να χαλάση τον στέφανον, διότι ήτο αριστούργημα τέχνης. Προέτεινε λοιπόν εις τους φυσικούς και μαθηματικούς να λύσουν το εξής πρόβλημα: «Χωρίς να πάθη τίποτε ο στέφανος, να ευρεθή αν είναι κατεσκευασμένος από καθαρόν χρυσόν ή είναι μείγμα χρυσού και αργύρου. Και αν είναι μείγμα, να ευρεθή η ποσότης του χρυσού και του αργύρου».
Το πρόβλημα τούτο ήτο παίγνιον δια τον Αρχιμήδην. Εζύγισε τον στέφανον εντός και εκτός του ύδατος. Παρετήρησεν ότι έχανεν από το βάρος του μέρος, το οποίον αντεστοίχει όχι εις καθαρόν χρυσόν, αλλά εις την αναλογίαν του χρυσού και αργύρου, που ανεμείχθησαν. Διότι τα μέταλλα αυτά, ο χρυσός και ο άργυρος, έχουν διάφορον βάρος εις ίσον όγκον.
Την λύσιν του προβλήματος αυτού εύρεν ο Αρχιμήδης, όταν ευρίσκετο εις το λουτρόν. Και η παράδοσις αναφέρει ότι τόσον πολύ ενεθουσιάσθη από την λύσιν αυτήν, ώστε εξήλθε γυμνός από το λουτρόν και έτρεχεν εις τας οδούς των Συρακουσών φωνάζων: «Εύρηκα! Εύρηκα!».
Ο Αρχιμήδης εφονεύθη τω 212 π. Χ. υπό Ρωμαίου στρατιώτου. Οι Ρωμαίοι τότε εκυρίευσαν αιφνιδίως τας Συρακούσας και διέταξαν γενικήν σφαγήν των κατοίκων. Ο Αρχιμήδης εκάθητο εις την δημοσίαν πλατείαν και παρετήρει τα γεωμετρικά σχήματα και τους κύκλους, τους οποίους είχε χαράξει επί της άμμου, ότε ο Ρωμαίος στρατιώτης ώρμησεν εναντίον του. Ο Αρχιμήδης τόσον ήτο προσηλωμένος εις τα σχέδιά του, ώστε εφώναξε: «Μη μου τους κύκλους τάρασσε!». Ο στρατιώτης ύψωσε το ξίφος και τον εφόνευσε, παρά την ρητήν διαταγήν του στρατηγού, όπως μη φονευθή ο Αρχιμήδης.
(Κατά διασκευήν).
Από το Αναγνωστικό της ΣΤ’ τάξεως του Δημοτικού σχολείου.
Εν Αθήναις 1964
Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων
Η/Υ επιμέλεια Σοφίας Μερκούρη.
